BM - II kolokwium

7. NATO jako czynnik bezpieczeństwa międzynarodowego

Organizacja Traktatu Północnoatlantyckiego lub Pakt Północnoatlantycki - organizacja polityczno-wojskowa powstała 24 sierpnia 1949w wyniku podpisania 4 kwietnia 1949 Traktatu Północnoatlantyckiego przez 10 krajów europejskich: państw-członków Unii Zachodniej (Belgia, Francja, Holandia, Luksemburg, Wielka Brytania) wraz z pięcioma dodatkowymi krajami (Dania, Islandia, Norwegia, Portugalia, Włochy) oraz USA i Kanadę. Początkowym celem istnienia organizacji była obrona militarna przed atakiem ZSRR. Potem stał się on elementem utrzymania równowagi strategicznej między Wschodem i Zachodem. Po rozpadzieUkładu Warszawskiego spełniał rolę stabilizacyjną podejmując działania zapobiegające rozprzestrzenianiu konfliktów lokalnych.

Strategie NATO

Strategia wojenna NATO oparta była głównie na amerykańskich koncepcjach strategicznych wynikających z oceny zagrożenia bezpieczeństwa międzynarodowego. Pierwszą z nich była strategia zmasowanego odwetu przyjęta w USA w 1950 r. a zaadoptowana przez sojusz NATO w 1957 r. Zakładała ona wykonanie uderzeń jądrowych na państwa Układu Warszawskiego w odpowiedzi na poważniejszy atak militarny. Dopuszczała również wykonanie uprzedzającego ataku jądrowego w przypadku stwierdzenia zagrożenia bezpieczeństwa państw sojuszu. Szczególną rolę w wojnie miało odgrywać lotnictwo strategiczne oraz okręty podwodne uzbrojone w pociski balistyczne SLBM, przy czym te ostatnie z przyczyn technicznych uznawane były za broń wyłącznie odwetową. Dla zapewnienia skuteczności i szybkości działań rozbudowano system baz wojskowych rozmieszczonych wokół państw "bloku wschodniego". Od 1953 r. na terenie Europy rozlokowano broń nuklearną w postaci rakiet średniego zasięgu i bomb jądrowych. Koalicyjny charakter strategii wojennej przejawiał się głównie w podziale zadań. Amerykańskie siły zbrojne miały wykonać strategiczne uderzenia jądrowe, operacje morskie miały być realizowane przez floty wojenne USA i państw europejskich, natomiast działania bojowe na terenie Europy miały być prowadzone głównie przez siły lądowe i lotnictwo taktyczne europejskich państw NATO.

Przełamanie monopolu atomowego USA przez ZSRR oraz wprowadzenie na uzbrojenie Układu Warszawskiego międzykontynentalnych pocisków rakietowych skłoniło USA do zmiany strategii^{[potrzebne źródło]}. W 1961 r. opracowano strategię elastycznego reagowania, która została przyjęta przez NATO w 1967 r. Zakładała ona możliwość prowadzenia działań wojennych zarówno z wykorzystaniem broni jądrowej, jak i bez niej. W przypadku ataku państw UW przewidywano prowadzenie działań o charakterze konwencjonalnym, a w sytuacji ich niepowodzenia wykorzystanie taktycznej broni jądrowej na ograniczoną skalę. Strategiczna broń jądrowa miała być użyta dopiero po jej zastosowaniu przez ZSRR. Główną rolę w ewentualnym uderzeniu odegrać miał amerykański potencjał jądrowy, którego wykorzystanie określały plany operacyjne SIOP (Single Integrated Operational Plan). Przewidywały one różne warianty uderzeń o ograniczonym lub masowym charakterze w celu osiągnięcia założonych celów wojennych.

Zakończenie zimnej wojny przyniosło zmianę koncepcji strategicznej NATO. W 1991 została przyjęta tzw. Nowa koncepcja strategiczna. Zakładała ona utrzymanie wystarczających sił konwencjonalnych i nuklearnych zdolnych do odstraszania ewentualnych agresorów i prowadzenie działań zapobiegających ewentualnym konfliktom zbrojnym na świecie. Skoncentrowano się też na zagwarantowaniu bezpieczeństwa państw sojuszu w warunkach różnorodnych i wielokierunkowych zagrożeń międzynarodowych (konflikty etniczne i terytorialne, rozprzestrzenianie broni masowego rażenia i technologii uzbrojenia, przerwanie dostaw surowców strategicznych, terroryzm i sabotaż). W 1999 koncepcja ta uległa aktualizacji w oparciu o doświadczenia misji NATO w b. Jugosławii.

Nowa koncepcja strategiczna wprowadziła pojęcie "operacji spoza artykułu 5", którymi są przede wszystkim "operacje reagowania kryzysowego", czyli działania przy użyciu sił zbrojnych skierowane na usuwanie przyczyn sytuacji kryzysowych lub kryzysów zagrażających regionalnemu lub światowemu bezpieczeństwu oraz powodujących naruszenie praw człowieka^[3]. Podobnie jak w operacjach pokojowych, siły interweniujące powinny działać w sposób bezstronny - nie są bowiem strona w konflikcie. W teorii problemu w ujęciu Sojuszu Północnoatlantyckiego, przez pojęcie operacji reagowania kryzysowego rozumiane są^[3]

Sojusznicze, wielonarodowe i wielofunkcyjne działania militarne i niemilitarne, wychodzące w swych celach militarnych poza artykuł 5 Traktatu Waszyngtońskiego

Zadania i cele:

Podstawowym aktem prawnym, będącym podstawą działania NATO jest Traktat Północnoatlantycki, podpisany w Waszyngtonie 4 kwietnia 1949. Sam Traktat jest w istocie bardzo prostym dokumentem złożonym z 14 artykułów określających najważniejsze zobowiązania sojuszników wobec siebie z osobna, jak i Sojuszu jako całości. Szczególnie ważny z punktu widzenia aspektu obronności jest art. 5., który mówi o tym, że atak zbrojny z zewnątrz zwrócony przeciwko jednemu lub kilku państwom członkowskim traktowany będzie jako atak przeciwko całej organizacji. Zawarta w tym artykule formuła casus foederis jest szczególnym rodzajem solidarności wojskowej między członkami Sojuszu. NATO jest organizacją stawiającą sobie za cel zbiorową ochronę swoich członków, jako podstawę zachowania pokoju i umocnienia bezpieczeństwa międzynarodowego. Z prawnomiędzynarodowego punktu widzenia NATO jest międzynarodową organizacją opartą na sojuszniczym systemie bezpieczeństwa. Zgodnie z Traktatem Waszyngtońskim każde państwo członkowskie zobowiązuje się przyczyniać do rozwoju pokojowych i przyjaznych stosunków międzynarodowych.

Głównym celem Sojuszu jest zagwarantowanie - środkami politycznymi i militarnymi - wolności i bezpieczeństwa wszystkim państwom członkowskim. Do osiągnięcia tego celu NATO wykonuje podstawowe zadania w zakresie bezpieczeństwa:

• zapewnia fundament trwałego bezpieczeństwa w Europie, opartego na rozwoju instytucji demokratycznych i pokojowym rozwiązywaniu konfliktów;

• zapewnia środki odstraszania i obrony przed jakąkolwiek formą ataku na terytorium każdego państwa członkowskiego;

• rozwija bezpieczeństwo międzynarodowe poprzez stałą i aktywną współpracę ze wszystkimi państwami partnerskimi należącymi do programu Partnerstwo dla Pokoju (PdP) orazEuroatlantyckiej Rady Partnerstwa;

• wysyła swoje misje wojskowe do państw, na terytorium których toczy się konflikt zbrojny, celem zażegnania tego konfliktu

Organy NATO

Rada Północnoatlantycka (ang. North Atlantic Council - NAC) - najważniejszy organ decyzyjny NATO. Wydaje ona deklaracje i komunikaty, skierowane do opinii publicznej oraz państw, które nie są członkami NATO, w których uzasadnia przyczyny podjęcia określonych działań przez Sojusz Północnoatlantycki. Ponadto, Rada Północnoatlantycka stanowi podstawową platformę konsultacyjną dla państw członkowskich w kwestiach dotyczących ich bezpieczeństwa.

W skład Rady Północnoatlantyckiej wchodzą reprezentanci wszystkich państw członkowskich NATO. Przewodniczy jej Sekretarz Generalny.

Podstawowym szczeblem, na którym obraduje Rady Północnoatlantycka jest szczebel Stałych Reprezentantów wszystkich państw członkowskich NATO, z których każdy posiada rangę ambasadora. Spotykają się oni na posiedzeniach przynajmniej raz w tygodniu. Spotkania Stałych Reprezentantów odbywają się pod egidą Sekretarza Generalnego NATO, lub jego zastępcę. Ambasador lub Stały Reprezentant o najdłuższym stażu w radzie zostaje mianowany jej przewodniczącym. W określonych sytuacjach - np. w czasie wyborów nowego Sekretarza Generalnego NATO - przewodniczy on obradom Rady. Rada obraduje również około dwa razy do roku na szczeblu Ministrów Spraw Zagranicznych i Ministrów Obrony Narodowej. Jeden z ministrów spraw zagranicznych przyjmuje wówczas rolę Honorowego Przewodniczącego obrad. W sytuacjach nadzwyczajnych zwoływane są szczyty szefów państw członkowskich NATO. Wszystkie decyzje podjęte przez Radę Północnoatlantycką wchodzą w życie z taką samą mocą, niezależnie od szczebla, na którym zostały podjęte.

Temat obrad dotyczyć może dowolnej kwestii związanej z działalnością NATO. Może on być podjęty pod wpływem raportu jednej z podległych Radzie komisji na prośbę Stałego Reprezentanta, który działa jako pośrednik pomiędzy Radą a rządem swojego państwa lub Sekretarza Generalnego.

Podczas obrad Rady Północnoatlantyckiej na szczeblu ministrów obrony narodowej, albo kiedy omawiane są kwestie obronne lub związane ze strategią obrony, w prace przygotowawcze mogą być włączone także inne wysokie komitety, które są najwyższymi rangą organami doradczymi np. Wykonawcza Grupa Robocza. Jeżeli porządek obrad przewiduje dyskusje o kwestiach finansowych, to prace przygotowawcze przed posiedzeniami są prowadzone przez Wysoki Urząd ds. Zasobów (SRB), Komitet Budżetu Cywilnego(CBC) lub Komitet Budżetu Wojskowego (MBC)- w zależności od tego, która z tych instytucji jest w danym przypadku najwłaściwsza. Wysoki Komitet, wybrany zgodnie z jego kompetencjami, w zależności od omawianego zagadnienia przyjmuje wiodącą rolę w zakresie przygotowania posiedzenia Rady oraz późniejszego nadzoru nad wdrażaniem decyzji.

Rada podejmuje decyzje jednomyślnie, bez głosowania, przez consensus. Przestrzeganie decyzji Rady jest obligatoryjne dla państw członkowskich.

Komitet Planowania Obronnego (ang. The Defence Planning Committee - DPC) stanowi kluczowy organ decyzyjny i doradczy w kwestiach związanych z integracją sił militarnych państw członkowskich NATO. Wspiera on w tym zakresie dowództwa wojskowe poszczególnych państw członkowskich poprzez określanie dla nich konkretnych celów i ocenę stopnia ich wywiązania się ze swoich zobowiązań wojskowych wobec Sojuszu Północnoatlantyckiego. Komitet zajmuje się również planowaniem zintegrowanej obrony Sojuszu Północnoatlantyckiego. Komitet Planowania Obronnego działa równolegle z Radą Północnoatlantycką (NAC) oraz Grupą Planowania Nuklearnego (NPG). W Komitecie Planowania Obronnego zasiadają reprezentanci wszystkich państw członkowskich NATO poza Francją. Jego posiedzenia odbywają się na dwóch szczeblach:

• ministerialnym; tu obradują dwa razy w roku ministrowie obrony państw członkowskich,

• stałych przedstawicieli.

Działalnością Komitetu kieruje Sekretarz Generalny NATO. Wszystkie decyzje podejmowane są jednomyślnie, przez consensus.

Komitet Planowania Obronnego został rozwiązany w czerwcu 2010 roku a jego kompetencje przejęła Rada Północnoatlantycka.

Grupa Planowania Nuklearnego (ang. The Nuclear Planning Group - NPG) jest organem decyzyjnym NATO w kwestiach związanych z bronią jądrową. Zasiadają w niej reprezentanci wszystkich państw członkowskich NATO, poza Francją - również tych, które nie posiadają broni jądrowej. Działaniami Grupy kieruje Sekretarz Generalny NATO. Działa ona równolegle doRady Północnoatlantyckiej (NAC) oraz Komitetu Planowania Obronnego (DPC). Zajmuje się wszelkimi kwestiami, związanymi z bronią jądrową - m.in. jej zastosowaniem, przechowywaniem, obroną przed nią oraz systemami informacyjnymi i komunikacyjnymi. W zakresie kompetencji Grupy Planowania Nuklearnego leżą także kwestie związane z powstrzymaniem proliferacji broni jądrowej oraz kontrolą bieżących arsenałów jądrowych. Rada spotyka się raz w tygodniu oraz w sytuacjach nadzwyczajnych.

Komitet wojskowy NATO (Military Committee - MC) - naczelny organ wojskowy NATO.
Jego zadanie polega na wydawaniu zaleceń oraz udzielaniu opinii w sprawach wojskowych, które potem przedstawia Radzie NATO. Wydaje również dyrektywy ogólne podległym organom. Podlega bezpośrednio Radzie Paktu - Komitetowi Planowania Obrony. Kieruje pracą dowództw regionalnych NATO. W skład Komitetu Wojskowego wchodzą szefowie Sztabów generalnych państw członkowskich z wyjątkiem Francji, która nie uczestniczy w zintegrowanej strukturze wojskowej paktu, oraz Islandii, która nie ma sił zbrojnych. Islandię reprezentuje osoba cywilna. Dla zachowania ciągłości pracy Komitetu każde państwo jest praktycznie reprezentowane przez stałego przedstawiciela.

Na czele Komitetu stoi szef sztabu wyznaczany według alfabetycznej kolejności państw na okres jednego roku. Komitetowi Wojskowemu podlega kilka specjalistycznych agencji wojskowych, jak np.: agencja do spraw standaryzacji broni. Organem wykonawczym Komitetu jest Międzynarodowy Sztab Wojskowy z siedzibą w Brukseli. W jego skład wchodzi grupa oficerów wszystkich państw członkowskich. Zajmuje się planowaniem strategicznym, operacyjnym i politycznym.

Operacje pokojowe i stabilizacyjne NATO:

• Operacje powietrzne lotnictwa NATO: Deny Flight i Deliberate Force - wykonania rezolucji Rady Bezpieczeństwa ONZ nr 781 i 816 o strefach zakazanych dla lotnictwa zwaśnionych stron wojny na terenie byłej Jugosławii, oraz ochrony konwojów z pomocą humanitarną, a także wsparcia powietrznego dla lądowych sił pokojowych Narodów ZjednoczonychUNPROFOR, prowadzone pomiędzy 12 kwietnia 1993 roku a 20 września 1995 roku.

• Misja pokojowa IFOR w Bośni i Hercegowinie, prowadzona między 20 grudnia 1995 a 20 grudnia 1996.

• Misja pokojowa SFOR w Bośni i Hercegowinie, prowadzona między 21 grudnia 1996 a 2 grudnia 2004.

• Kampania lotnicza przeciw Jugosławii od 24 marca do 10 czerwca 1999.

• Obecność Kosovo Force (KFOR) w Kosowie od 12 czerwca 1999.

• Zabezpieczenie Cieśniny Gibraltarskiej po 11 września 2001 w ramach operacji Active Endeavour.

• Obecność Międzynarodowych Sił Wspierających Bezpieczeństwo (ISAF) w Afganistanie od grudnia 2001.

• Wsparcie logistyczne Unii Afrykańskiej w Darfurze w 2005

8. Problemy bezpieczeństwa na Bałkanach po wojnie domowej i rozpadzie Jugosławii i próby ich rozwiązania poprzez operacje pokojowe oddziałów ONZ a po ich niepowodzeniu przez NATO.

Kocioł bałkański - potoczne określenie sytuacji geopolitycznej na Płw. Bałkańskim, szczególnie jego północno-zachodniej części, od połowy XIX w. do dziś. Wynikał on ze sprzecznych interesów politycznych państw Półwyspu Bałkańskiego oraz ingerujących w ten rejon mocarstw, a także dużego przemieszania etniczno-religijnego oraz wzajemnych roszczeń terytorialnych.

Geneza konfliktów

Przed XIX w. Bałkany, tu rozumiane przede wszystkim jako ich część północno-zachodnia, a w mniejszym stopniu tereny Grecji i Bułgarii, były w większości pod władzą Imperium Osmańskiego. Był to teren w większości zamieszkany przez Słowian, między którymi głównym rozdzielnikiem była religia. Ówczesna świadomość narodowa była bardzo niewielka, co wynikało z charakteru władzy tureckiej, która nie zmuszała nikogo do wyrzekania się swojej kultury, nie prowokując tym samym reakcji narodowowyzwoleńczej.

Jednakże na skutek rozwoju świadomości narodowej, a co za tym idzie, nacjonalizmów lokalnych, sytuacja stawała się w tym rejonie coraz bardziej niestabilna, szczególnie ze względu na duże wymieszanie między grupami religijnymi. Podział powstał głównie, choć nie wyłącznie, na tej podstawie - katolicy określili się jako Chorwaci, prawosławni jako Serbowie, amuzułmanie jako Bośniacy. Świadomość pojawiła się również wśród Albańczyków, którzy nie wywodzą się z ludów słowiańskich, a raczej z niezromanizowanych Illirów i Traków. Rozwijały się również nacjonalizmy w regionach ościennych - Bułgarii, Grecji, na Węgrzech, co ze względu na pewien stopień osadnictwa wspomnianych narodów na terenie Bałkanów Centralnych miało wpływ na ten rejon.

Nałożyła się na to sytuacja międzynarodowa, sprzeczne interesy mocarstw w tym regionie oraz postępujące osłabienie wewnętrzne Imperium Osmańskiego - zwanego, szczególnie pod koniec XIX w., chorym człowiekiem Europy.

Po II wojnie światowej słowiańskie państwa bałkańskie ponownie zjednoczyły się w Jugosławię, głównie dzięki zabiegom Broz Tity. Objął on najważniejsze funkcje w państwie i doprowadził do stłumienia wewnętrznych konfliktów etnicznych. Po jego śmierci w 1980 roku stare problemy jednak odżyły, a wzajemne antagonizmy zaczęły się nasilać.

Sytuacja zaogniła się gwałtownie po upadku "żelaznej kurtyny". Poszczególne kraje składowe federacji ogłosiły niepodległość - Słowenia i Chorwacja (25 czerwca 1991 r.), Macedonia(17 września 1991 r.), Bośnia i Hercegowina (1 marca 1992 r.). W federacji pozostali Serbowie i Czarnogórcy, zmieniając w 1992 r. nazwę państwa na Federalną Republikę Jugosławii. Z decyzjami Chorwacji oraz Bośni i Hercegowiny nie pogodzili się zamieszkujący te tereny Serbowie i ogłosili secesję od tych krajów, tworząc separatystyczne republiki oraz doprowadzając do wojny na terenie Chorwacji i Bośni. Konflikty zbrojne zakończyły się w 1995 r. układem z Dayton.

W 1998 zarzewiem kolejnego konfliktu stało się Kosowo, autonomiczna część Nowej Jugosławii. Stanowiący większość mieszkańców Albańczycy domagali się niepodległości, co wobec ograniczania autonomii prowincji doprowadziło do wojny partyzanckiej. Konflikt udało się zażegnać w 1999 r., kiedy to Kosowo otrzymało status międzynarodowego protektoratu(będąc jednak formalnie częścią Serbii).

17 lutego 2008 r. Zgromadzenie Narodowe w Prisztinie proklamowało niepodległość Kosowa (wbrew władzom Serbii).

Rozpad Jugosławii - proces zapoczątkowany w 1980 śmiercią byłego przywódcy Jugosławii Josipa Broz Tito, w wyniku którego stopniowo od 1991 doszło do rozpadu Socjalistycznej Federacyjnej Republiki Jugosławii.

UNPROFOR - Siły Ochronne Organizacji Narodów Zjednoczonych (United Nations Protection Force)

czas trwania:
luty 1992 r. - marzec 1995 r.

miejsce działań:
Bośnia I Hercegowina, Chorwacja, Jugosławia (Serbia i Czarnogóra) i Macedonia.

Rada Bezpieczeństwa ONZ rezolucją S/RES/743 ustanowiła siły ochronne UNPROFOR na wstępny okres 12 miesięcy. Siły pokojowe utworzono w celu zapobieżenia eskalacji konfliktu, jaki ogarnął terytorium byłej Jugosławii w 1991 r. UNPROFOR początkowo miał działać w Chorwacji w celu załagodzenia sporu i stworzenia warunków do zapewnienia pokoju i bezpieczeństwa koniecznych do rozpoczęcia rozmów nad rozwiązaniem kryzysu. Mandat UNPROFOR upoważniał go do utrzymywania kontroli nad trzema "strefami ochronnymi ONZ" w Chorwacji wolnymi od zbrojnych ataków i niepokojów. W 1992 r. mandat UNPROFOR powiększono o monitorowanie innych terytoriów (tzw. różowe strefy), pełnienie funkcji granicznych, kontrola przepływu ludności w strefach, nadzór nad demilitaryzacją półwyspu Prevlaka i kontrola tamy Peruca. W toku działań doszły obowiązki wprowadzenia w życie porozumienia rozejmowego zawartego w marcu 1994 r. miedzy rządem Chorwacji a społecznością Serbów.

Po rozszerzeniu konfliktu na Bośnię i Hercegowinę w czerwcu 1992 mandat sił został rozszerzony, a ich kontyngent zwiększony. Od tej pory zadaniem UNPROFOR było także m.in. zapewnienie bezpieczeństwa lotniska w Sarajewie i pomoc w niesieniu pomocy humanitarnej. Wokół pięciu miast bośniackich ustanowiono strefy bezpieczeństwa ONZ pod nadzorem sił pokojowych, wprowadzono strefę zakazu lotów, ochraniano konwoje z pomocą humanitarną. UNPROFOR wspierał także działalność Wysokiego Komisarza Narodów Zjednoczonych do spraw Uchodźców.

Siły Ochronne ONZ miały prawo używać siły jedynie w samoobronie i w odpowiedzi na ataki na strefy bezpieczeństwa, jak też współpracować z siłami NATO w działaniach powietrznych. UNPROFOR sprawował nadzór nad wprowadzeniem porozumienia o zawieszeniu broni pomiędzy rządem Bośni i siłami bośniackich Chorwatów w lutym 1994 r. Monitorował także ustalenia o zawieszeniu broni negocjowane przez rząd Bośni i siłami bośniackich Serbów, które weszły w życie 1 stycznia 1995 r. W Macedonii UNPROFOR rozmieszczony został jeszcze w grudniu 1992 r. w celu zapewnienia stabilności i bezpieczeństwa. 31 marca 1995 r. Rada Bezpieczeństwa postanowiła przekształcić UNPROFOR na 3 oddzielne misje, jakkolwiek pozostające ze sobą w łączności.

UNPROFOR (ang. United Nations Protection Force - Siły Ochronne Organizacji Narodów Zjednoczonych) - misja pokojowa na terenie byłej Jugosławii, powołana na mocy rezolucji 743 (1992) z dnia 21 lutego 1992 Rady Bezpieczeństwa ONZ.

Misja UNPROFOR rozpoczęła się w lutym 1992, zakończona została 31 marca 1995 (misja została przekształcona w trzy samodzielne misje:UNPREDEP, UNCRO). Celem misji było powstrzymanie eskalacji konfliktu, który rozpoczął się w 1991 po rozpadzie byłej Jugosławii.

Strony konfliktu

 Republika Serbskiej Krajiny

 Chorwacja

Dowódcy

 Milan Babić

 Franjo Tuđman

Wojna w Chorwacji Rozpad Jugosławii
Czas	1991-1995
Miejsce	Republika Serbskiej Krajiny, Dubrownik i okolice
Wynik	zwycięstwo Chorwacji
Terytorium	Chorwacja

Wojna w Chorwacji to tocząca się w latach 1991-1995 wojna domowa pomiędzy armią chorwacką i armią Republiki Serbskiej Krajiny która była wspierana przez Jugosłowianską Armię Ludową (JNA). Do walk pomiędzy armią jugosłowiańską a jednostkami chorwackimi doszło również na południu kraju - od października 1991 do maja 1992 trwała blokada i ostrzał Dubrownika przez JNA.

Referendum

Ponad 90% Chorwatów opowiedziało się za odłączeniem od Jugosławii i utworzeniem niepodległego państwa chorwackiego. Referendum zostało jednak zbojkotowane przez Serbów zamieszkałych na terenach objętych głosowaniem. Po plebiscycie większość Serbów, która nie pogodziła się z nową konstytucją Chorwacji, w której zostali zdegradowani z równouprawnionej ludności do mniejszości narodowej, opowiedziało się za odłączeniem od Chorwacji i pozostaniem przy Jugosławii.

Przebieg wojny

W sierpniu 1991 Serbowie kontrolowali jedną trzecią terenów państwa chorwackiego. 19 grudnia 1991 proklamowali niepodległą Republikę Serbskiej Krajiny, która nie została jednak uznana przez większość innych państw.

Jesienią 1991 doszło do bitwy o Vukovar, w której zniszczona została większość miasta, a ludność cywilna została wypędzona. Vukovar został w listopadzie 1991 zdobyty przez Serbów. W tym też czasie jugosłowiańska armia (w większości rekrutująca się w tych rejonach z Czarnogórców) rozpoczęła blokadę i ostrzał (z ziemi oraz morza) zabytkowego miastaDubrownik. Głównym celem atakujących była próba przyłączenia tego terenu (oddzielonego od pozostałej części Chorwacji fragmentem wybrzeża należącego do Bośni) do Czarnogóry lub proklamowania separatystycznej nowej Republiki Dubrownickiej^[1]. Trwał on do maja 1992 i zakończył porażką armii jugosłowiańskiej, przy jednoczesnym znacznym zniszczeniu miasta.

W maju 1995 armia chorwacka zdołała opanować w ramach Operacji Błysk zachodnią część Slawonii. W sierpniu tego samego roku armia chorwacka pod dowództwem gen. Ante Gotoviny wraz z policją opanowała w ramach Operacji Burza całą Republikę Serbskiej Krajiny.

Wojna w Bośni

Strony konfliktu

 Bośnia i Hercegowina

 NATO

 Herceg-Bośnia

 Chorwacja

 Republika Serbska

 Jugosławia

 Zachodnia Bośnia

Dowódcy

 Alija Izetbegović

 Sefer Halilović

 Rasim Delić

 Mate Boban

 Franjo Tuđman

 Slobodan Milošević

 Radovan Karadžić

 Ratko Mladić

Czas	5 kwietnia 1992 - 14 grudnia 1995
Miejsce	Bośnia i Hercegowina
Przyczyna	Narastające od wielu lat antagonizmy narodowościowe na terenie Bośni; oddzielenie się Bośni i Hercegowiny odJugosławii.
Wynik	Ustanowienie granic wewnętrznych i zewnętrznych Bośni na mocy układu z Dayton. Masowe wysiedlenia oraz czystki etniczne.

Wojna w Bośni i Hercegowinie to tocząca się w latach 1992-1995 wojna domowa, która była najkrwawszym konfliktem w Europie od zakończenia drugiej wojny światowej. Stronami konfliktu byli walczący o autonomię bośniaccy Serbowie oraz władzeBośni i Hercegowiny na której terenie toczył się główny ciężar walk, wraz ze skonfederowanymi z nimi od pewnego momentuChorwatami. Trwająca cztery lata wojna, zakończona została wymuszonym przez Organizację Narodów Zjednoczonych i NATOukładem w Dayton.

W wyniku działań wojennych zginęło od 97 000 do 110 000 ludzi (niektóre źródła podają nawet do 200 000), a ponad 1,8 miliona zostało uchodźcami. Wszystkie strony konfliktu dopuściły się licznych czystek etnicznych (najsłynniejszą z nich byłamasakra w Srebrenicy) i rabunków na ludności cywilnej.

Początek wojny

W pierwszych dniach marca 1992 miało miejsce w Bośni i Hercegowinie referendum, w którym zdecydowana większość głosujących (99,4%) opowiedziała się za wyjściem republiki z federacji jugosłowiańskiej i niepodległością, było to jednak niezgodne z ówczesną federalną konstytucją Jugosławii. Serbowie (około połowa ludności republiki) zbojkotowali referendum. 5 kwietnia 1992 roku Bośnia i Hercegowina ogłosiła niepodległość. Bardzo szybko, bo już w kwietniu, została uznana przez wspólnotę międzynarodową za niepodległe państwo. Natychmiast wybuchły walki. W jednym z pierwszych starć naprędce zebrane oddziały bośniackie (policjanci, ochotnicy i członkowie lokalnych gangów mafijnych) odparły Armię Jugosłowiańską, która próbowała przywrócić kontrolę nad Sarajewem, które zostało stolicą Bośni. Rozpoczęło się oblężenie miasta, które trwało przez 3,5 roku. Najsłynniejszym w świecie miejscem w Sarajewie stała się “Aleja Snajperów” - jedna z głównych ulic miasta pozostająca przez cały czas pod ostrzałem snajperów. W całym Sarajewie z wszystkiego, z czego się dało, budowano osłony przed ich ogniem. Z opanowanych przez Serbów wzgórz otaczających Sarajewo tysiące armatnich i moździerzowych pocisków spadały na miasto (w ciągu pierwszych 10 miesięcy oblężenia spadło na Sarajewo 800 000 pocisków, czyli ponad 2 500 dziennie).

Już w kwietniu do oblężonego miasta przybyło 1200 żołnierzy ONZ. W tym samym czasie Serbowie bośniaccy proklamowali własną republikę. W maju armia federalna wycofała się z Bośni, ale pozostawiła w kraju swoją broń, a wielu żołnierzy pozostało w Bośni i przyłączyło się do sił serbskich. Każda z walczących stron rozpoczęła na kontrolowanych przez siebie terenach czystki etniczne. Sytuację Bośniaków pogarszało znacznie embargo, nałożone przez ONZ 25 września 1991 roku na kraje byłej Jugosławii. Zgodnie z nim nie mogły one legalnie kupować broni. Wykorzystując słabość przeciwnika Serbowie opanowali ponad 75% powierzchni Bośni i Hercegowiny.

Rozpad starej Jugosławii

27 kwietnia 1992 proklamowana została nowa Jugosławia złożona z Serbii i Czarnogóry (oprócz Bośni i Hercegowiny federację opuściły jeszcze Słowenia, Chorwacja i Macedonia). W maju RB ONZ nałożyła na nową Jugosławię bardzo surowe sankcje, które w następnych latach uległy zaostrzeniu. Sankcje pogorszyły i tak złą sytuację gospodarczą nowej Jugosławii, ale jednocześnie ograniczyły możliwość wspierania serbskich separatystów w Bośni i Chorwacji przez Belgrad. W czerwcu siły serbskie przekazały sarajewskie lotnisko ONZ-owi, co ułatwiło dostarczanie pomocy humanitarnej do miasta. W lipcu Chorwaci proklamowali w południowej części republiki Herceg-Bośnię, co jeszcze bardziej pogorszyło sytuację Bośniaków (muzułmańskiej ludności Bośni - około 40 procent mieszkańców republiki). Istnieją podejrzenia, że w tym czasie prezydenci Chorwacji - Franjo Tuđman i Serbii -Slobodan Milošević porozumieli się co do podziału Bośni pomiędzy swoje państwa. W latach 1991 - 1993 Milošević otwarcie popierał działania bośniackich i chorwackich Serbów oraz głosił konieczność obrony przed “chorwackim ludobójstwem” i “islamskim fundamentalizmem”.

W sierpniu 1992 roku światem wstrząsnęły zdjęcia z domniemanych serbskich obozów dla internowanych (według danych ONZ było ich wtedy 466 w całej byłej Jugosławii, z czego 333 w Bośni), w których według danych bośniackich mogło być przetrzymywanych nawet 120 000 osób. We wrześniu ONZ wykluczyła Jugosławię, arbitralnie uznając, że federacja Serbii i Czarnogóry jest nowym państwem i nie może występować jako “stara” Jugosławia. W grudniu prezydent bośniackich Serbów Radovan Karadžić zaprzeczył istnieniu jakichkolwiek obozów, mimo wszędzie publikowanych zdjęć przedstawiających wygłodzonych więźniów stojących za drutem kolczastym.

Należy podkreślić, że władze bośniackie nie były w czasie wojny czysto muzułmańskie. Serbami byli zarówno wiceprezydent republiki, jak i przewodniczący parlamentu. Zastępcami naczelnego dowódcy sił bośniackich byli Serb i Chorwat, a co piąty obrońca Sarajewa był Serbem. Również w armii Republiki Serbskiej służyło wielu muzułmanów, a muzułmańska prowincja Zachodnia Bośnia ogłosiła autonomię i współpracowała z armią serbską w walce z V korpusem Armii Bośni.

Działania sił pokojowych ONZ i interwencja NATO

W styczniu 1993 roku okazało się, jak niewielkie były możliwości oddziałów ONZ stacjonujących w Bośni. Francuski transporter przewożący wicepremiera republiki Bośni i Hercegowiny Hakija Turajlicia został bezprawnie zatrzymany przez serbskich żołnierzy. Negocjacje trwały dwie godziny i kiedy otwarty został tył transportera, serbski żołnierz odepchnął francuskiego pułkownika i siedmioma strzałami zabił wicepremiera. W lutym RB ONZ upoważniła “błękitne hełmy” do użycia broni, gdyby było to konieczne, ale dowódcy sił ONZ woleli nie ryzykować. W tym samym miesiącu RB ONZ podjęła decyzję o utworzeniu trybunału międzynarodowego w Hadze, którego zadaniem jest sądzenie odpowiedzialnych za zbrodnie wojenne popełnione na terenie byłej Jugosławii. W maju 1993 roku utworzone zostały “bezpieczne strefy”. Były to: Srebrenica, Tuzla, Žepa, Goražde, Bihać i Sarajewo. Ich ochronę przejęło ONZ. Rozmieszczono w nich słabe siły pokojowe, które były skrępowane rozkazami prawie całkowicie zabraniającymi używania broni i angażowania się w walki. Przez cały 1993 i część 1994 roku Chorwaci i Muzułmanie walczyli w Bośni między sobą. Dopiero w marcu 1994 ogłosili zawieszenie broni i podpisali w Waszyngtonie porozumienie, które proklamowało powstanie Federacji Bośni i Hercegowiny, a także przewidywało możliwość utworzenia konfederacji Bośni i Hercegowiny z Chorwacją. Do muzułmańsko-chorwackiej federacji zaproszono także bośniackich Serbów, ale propozycja została odrzucona. W tym czasie Serbowie kontrolowali 70% terytorium Bośni i Hercegowiny.

Skuteczność działań ONZ okazała się jednak niewielka. Okrucieństwo z jakim Serbowie zwalczali początkowo Muzułmanów na terenie Bośni, skupiło uwagę światowych mediów. Wywierały one coraz większą presję na Organizację Narodów Zjednoczonych i Sojusz Północnoatlantycki w celu podjęcia działań które położyłyby kres krwawym walkom na terenie Bośni i Hercegowiny. ONZ zareagowała na to rezolucją Rady bezpieczeństwa nr 819 wyznaczającą sześć stref bezpieczeństwa, w których wszelkie ataki zbrojne były zabronione:Sarajewo, Tuzla, Bihać, Srebrenica, Žepa i Goražde. Przyjęta przez Radę Bezpieczeństwa kolejna rezolucja nr 836 była reakcją na rozpoczęte przez siły paramilitarne bośniackich Serbów walki. Zgodnie z tą rezolucją, NATO zapewnić miało bezpośrednie wsparcie lotnicze wewnątrz stref bezpieczeństwa oraz w ich pobliżu, pomagając tym samym siłom pokojowym Organizacji Narodów Zjednoczonych UNPROFOR w realizacji ich mandatu. Upoważniał on siły pokojowe do powstrzymywania ataków na strefy bezpieczeństwa, monitorowania przerwania ognia praz - w razie konieczności - użycia przemocy zbrojnej w celu zapewnienia sobie swobody przemieszczania lub osłony konwojów humanitarnych. Efektem tego było zapoczątkowanie w kwietniu 1993 roku natowskiej kampanii lotniczej nad Bośnią i Hercegowiną, której celem była egzekucja ogłoszonego przez ONZ całkowitego zakazu lotów nad Bośnią i Hercegowiną, wsparcie sił pokojowych UNPROFOR w zabezpieczaniu stref bezpieczeństwa, oraz przymuszenie stron konfliktu do wycofania z nich broni ciężkiej. Samoloty NATO zrzucały także żywność i lekarstwa (akcja ta była krytykowana, ponieważ część zrzutów wpadała w ręce serbskie). Przez cały czas Zachód i Rosja podejmowały różne inicjatywy pokojowe, które nie przynosiły jednak oczekiwanych efektów. Najsłynniejszą z nich był tzw. plan Vanca i Owena przewidujący podział Bośni i Hercegowiny na 10 kantonów. Został on jednak odrzucony w referendum przez bośniackich Serbów w maju 1993 roku (96% przeciw). Latem 1993 Serbowie opanowali góry Igman i Bjelaśnica, całkowicie odcinając Sarajewo od świata.

W czasie, kiedy rosła niechęć do wojny w Serbii, narastało też zniecierpliwienie państw zachodnich przedłużającym się konfliktem. Gdy w lutym 1994 roku wystrzelony przez nieznanych sprawców (strony konfliktu obarczały się wzajemnie zarzutami. Serbowie twierdzili, iż zamachu dokonali Muzułmanie chcąc wywołać interwencje międzynarodową) pocisk moździerzowy zabił na sarajewskim targowisku 68 osób, NATO nakazało Serbom wycofanie ciężkiej broni z okolic Sarajewa i jej zdeponowanie w magazynach ONZ. 10 kwietnia lotnictwo NATO zaatakowało siły serbskie pod Goražde. Trzeba dodać, że była to pierwsza operacja NATO od czasu założenia sojuszu w 1949 r. W tym samym miesiącu powstała Grupa Kontaktowa (USA, Francja, Niemcy, Wielka Brytania i Rosja), która przygotowała kolejną propozycję pokojową (podział Bośni na dwie części: 49% dla Serbów, 51% dla federacji chorwacko-bośniackiej). Podzieliła ona jednak los poprzednich propozycji, gdy w sierpniu Serbowie odrzucili ją w referendum (znów 96% przeciw). W sierpniu samoloty NATO zaatakowały pozycje Serbów pod Sarajewem w odpowiedzi na porwanie z magazynów ONZ broni ciężkiej, która została tam zdeponowana w lutym. Po nalotach Serbowie oddali broń. W tym samym miesiącu Serbia odcięła swoje dostawy dla bośniackich Serbów (efekt międzynarodowych nacisków na Miloševicia). Siły UNPROFOR (Siły Ochronne ONZ) na terenie Bośni i Hercegowiny liczyły w tym czasie już 24 000 żołnierzy. 1 stycznia 1995 roku wszedł w życie czteromiesięczny rozejm wynegocjowany przez byłego prezydenta USA Jimmy'ego Cartera. 20 marca wzmocnione mimo embarga (między innymi dzięki pomocy państw islamskich) wojska bośniackie uderzyły na Serbów odbijając niewielkie terytoria. 26 maja serbska artyleria po raz kolejny zbombardowała Sarajewo. W odpowiedzi uderzyło na Serbów lotnictwo NATO. W odwecie Serbowie zatrzymali 350 żołnierzy ONZ, którzy zostali uwolnieni dopiero dzięki interwencji władz Jugosławii. Państwa zachodnie podjęły po tych wydarzeniach decyzję o wysłaniu do Bośni i Hercegowiny dodatkowych 10 000 żołnierzy. Strony konfliktu dysponowały w połowie 1995 roku następującymi siłami. Muzułmanie mieli 110 000 żołnierzy, około 40 czołgów i 20 dział. Bośniaccy Serbowie mieli 80 000 żołnierzy, 330 czołgów i podobną ilość dział. Siły bośniackich Chorwatów liczyły wtedy 50 000 ludzi, dysponujących 75 czołgami i dwoma setkami dział.

Układ w Dayton - układ pokojowy wynegocjowany w listopadzie 1995 w miejscowości Dayton, (Ohio, USA), kończący wojnę w Bośni. Rokowania toczyły się od 1 do 21 listopada w bazie amerykańskich sił powietrznych Wright-Patterson. Głównymi uczestnikami konferencji pokojowej byli: prezydenci: Serbii - Slobodan Milošević, Chorwacji - Franjo Tuđman, Bośni - Alija Izetbegović i amerykańscy negocjatorzy Richard Holbrooke i generał Wesley Clark. Przy tej okazji po raz pierwszy trójwymiarowa fotografia satelitarna i kartografia cyfrowa zostały zastosowane do określenia granic w oficjalnym dokumencie międzynarodowym. Porozumienie zostało formalnie podpisane w Paryżu 14 grudnia 1995 roku.

Układ z Dayton zobowiązywał strony konfliktu (Serbów, Chorwatów i Bośniaków) do zakończenia działań wojennych do wycofania swoich sił zbrojnych poza wyznaczoną strefę zdemilitaryzowaną. Od stycznia 1996 roku strefa ta była nadzorowana przez kierowane przez NATO siły IFOR (Implementation Force), przekształcone rok później w siły stabilizacyjne SFOR (Stabilization Force). W szczytowym okresie wojska IFOR liczyły ponad 60 000 żołnierzy z ponad 20 krajów (w tym z Polski).

Aneks 4 układu, zawierający konstytucję Bośni i Hercegowiny, określił ustrój polityczno-administracyjny Bośni jako państwa składającego się z dwóch części: Republiki Serbskiej (49% terytorium) i Federacji Bośni i Hercegowiny (federacji bośniacko-chorwackiej - 51% terytorium) oraz z autonomicznego dystryktu Brčko, podległemu bezpośrednio rządowi centralnemu. Obie części posiadają własne parlamenty, rządy i pełną autonomię w sprawach wewnętrznych. Nieliczne tylko kompetencje (w tym sprawy zagraniczne, polityka monetarna i celna) należą do rządu centralnego.

Układ zawierał również postanowienia regulujące powrót uchodźców i osób wysiedlonych oraz gwarancje dla mniejszości narodowych. Przestrzegania postanowień układu ma nadzorować specjalnie powołany w tym celu urząd Wysokiego Przedstawiciela dla Bośni i Hercegowiny.

Ocena układu pokojowego z Dayton jest niejednoznaczna. Z jednej strony podpisanie porozumienia zakończyło najkrwawszy konflikt zbrojny w powojennej Europie. Z drugiej strony ustrój polityczny Bośni i Hercegowiny, określony w Dayton, utrwala odmienności pomiędzy dwiema częściami kraju, utrudnia racjonalne rządzenie i uważany jest obecnie za poważną przeszkodę w rozwoju kraju i jego integracji z Unią Europejską.

IFOR (Implementation Force)

była operacją NATO prowadzoną w od 20 grudnia 1995 do 20 grudnia 1996 w Bośni i Hercegowinie. Jej dowódcą był brytyjski generał Sir Michael Walker.

15 grudnia Rada Bezpieczeństwa ONZ upoważniła NATO do wprowadzenia w życie postanowień wojskowych Układu Pokojowego w sprawie Bośni i Hercegowiny (Paryż, 14 grudnia 1995). Ustanowiono w tym celu wielonarodowe Siły Implementacyjne (Implementation Force - IFOR) znalazły się pod dowództwem wojskowym NATO od 20 grudnia 1995. W skład tych sił poza wojskami NATO wchodziły również jednostki państw uczestniczących w programie Partnerstwo dla Pokoju oraz państw nieeuropejskich (Egipt, Malezja, Pakistan). Udział Rosji był przedmiotem osobnego porozumienia między NATO a Rosją.

Celem operacji była kontrola wprowadzenia w życia ustaleń konferencji z Dayton kończącej wojnę w Bośni. Zadaniem sił IFOR w ramach operacji "Wspólny Wysiłek" było bezpieczne wykonanie planu pokojowego. Mieściło się ono w nowej skali potrzeb i problemów z zakresu logistyki, wyposażenia i zdolności operacyjnych. Stronami antagonistycznymi w konflikcie były Federacja Bośni i Hercegowiny oraz Republiki Serbskiej. Wojska NATO kontrolowały także przekazanie pomiędzy stronami kontroli nad spornymi terytoriami oraz rozbrojenie z broni ciężkiej. Pomimo pokojowego charakteru misji, żołnierze IFOR wielokrotnie używali broni w walce. Pierwszą taką sytuacją był atak artyleryjskim 23 sierpnia 1996 na pozycje oddziałów serbskich, prowadzących ataki moździerzowe.

Zgodnie z zapisami aneksu 1A porozumienia pokojowego, operacja "Wspólny wysiłek" była prowadzona przez NATO pod politycznym kierownictwem i kontrolą Rady Północnoatlantyckiej.

Zadania sił IFOR:

• Bezpieczne wykonanie programu pokojowego, który opierał się na postanowieniu z Dayton

• Zapewnienie stałego przestrzegania zawieszenia broni

• Zabezpieczanie przekazywania kontroli na spornych terytoriach

• Doprowadzenie do wycofania się do baz własnego terytorium, sił z uzgodnionych stref rozgraniczających obszary objęte zawieszeniem, oraz zapewnienie rozgraniczenia sił

• Rozbrojenie z broni ciężkiej, przeprowadzenie zbiórki ciężkiego uzbrojenia do parków sprzętu i koszar oraz demobilizacja pozostałych sił

• Kontrola i zapewnienie bezpieczeństwa granicom i terenom przygranicznym

• Stworzenie warunków dla bezpiecznego, uporządkowanego i szybkiego wycofania sił ONZ, które nie zostały przeniesione do IFOR

• Zabezpieczanie dostaw pożywienia

• Kontrolowanie przestrzeni powietrznej nad Bośnią i Hercegowiną

Po wyczerpaniu się mandatu misji w 1996 Rada Północnoatlantycka podjęła decyzję o rozpoczęciu nowej długoterminowej misji pokojowej o kryptonimie SFOR (Stabilization Force).

Powodzenie misji IFOR pokazuje, że NATO dostosowało się do warunków panujących na świecie po zimnej wojnie i jest w stanie zapewnić bezpieczeństwo członkom i sojusznikom. Jest to również dowód na "elastyczność" sił zbrojnych Sojuszu i możliwość wysyłania ich poza granice państw członkowskich. Misja pokazała, że Sojusz jest odpowiednio przygotowany do radzenia sobie z problemami międzynarodowymi

SFOR, (ang. NATO's Stabilisation Force - Siły Stabilizacyjne NATO) - wojskowa grupa międzynarodowa rozlokowana w Bośni i Hercegowinie, której przewodziło NATO. Zasadniczym celem SFORu było utrzymanie porozumienia z Dayton.

SFOR działało w ramach operacji Operation Joint Guard (21 grudnia 1996 - 19 czerwca 1998) i Operation Joint Forge (20 czerwca 1998 - 2 grudnia2004). Obecnie misję utrzymywania pokoju w tym rejonie pełnią wojska EUFOR w ramach misji Althea.

Od 1996 r. siły NATO stacjonują w Bośni i Hercegowinie jako SFOR. Celem tych sił, zgodnie z mandatem wynikającym z rezolucji RB ONZ o przekazaniu Sojuszowi odpowiedzialności za wdrożenie wojskowych aspektów Porozumienia z Dayton z grudnia 1995 r., jest stabilizowanie pokoju i zapewnienie bezpieczeństwa w państwie poprzez obecność wojskową. Obok zadań wojskowych (patrolowanie, niszczenie nielegalnych arsenałów broni, zwalczanie przestępczości zorganizowanej), SFOR czynnie współpracuje z agendami Biura Wysokiego Przedstawiciela ONZ, Misją Policyjną UE, UNHCR, OBWE oraz Międzynarodowym Trybunałem ds. Zbrodni w byłej Jugosławii (ICTY). W Bośni i Hercegowinie przebywa obecnie ok. 13 tysięcy żołnierzy z państw NATO oraz innych krajów, zorganizowanych w 3 brygady międzynarodowe. SFOR dowodzone są przez amerykańskiego generał Williama E. Warda, Kwatera Główna została umieszczona w Sarajewie. Polscy żołnierze przebywają w Bośni i Hercegowinie od 1996 r. W skład polskiego kontyngentu SFOR wchodzą dwie kompanie operacyjne Polsko-Portugalskiej Grupy Bojowej oraz personel na różnych szczeblach Grupy i w Dowództwie misji o łącznej liczbie blisko 300 żołnierzy i personelu cywilnego. Ich głównym zadaniem jest nadzorowanie przestrzegania porozumień pokojowych w pasie granicznym rozdzielającym Republikę Serbską oraz Federację Bośni i Hercegowiny

Wojna w Kosowie

Mianem wojny w Kosowie określa się dwa konflikty zbrojne rozgrywające się w Autonomicznej Prowincji Kosowo i Metohija wchodzącej w skład Jugosławii:

• w latach 1996-1999 walki między siłami jugosłowiańskimi/serbskimi a partyzantką albańską (UÇK) o zdobycie kontroli nad Kosowem

• operacja ataku na cele lądowe w Jugosławii pod kryptonimem Allied Force przeprowadzonym przez siły NATO

KFOR (Kosovo Force) - siły międzynarodowe pod auspicjami NATO, działające na terenie Kosowa. Misja KFOR, dążąca do utrzymania pokoju w Kosowie, rozpoczęła się 12 czerwca 1999 roku na mocy mandatu ONZ w dwa dni po przyjęciu rezolucji numer 1244 przez Radę Bezpieczeństwa ONZ.

Historia misji

Decyzja o wysłaniu wojsk KFOR do Kosowa podjęta została w świetle kryzysu humanitarnego, jaki zaistniał w wyniku ciągłych walk, jakie wybuchły pomiędzy Armią Wyzwolenia Kosowa (UCK) a wojskowymi i policyjnymi oddziałami Serbii i Czarnogóry. Obie strony dopuszczały się aktów przemocy wobec ludności cywilnej, co przyczyniło się m.in. do znacznej emigracji miejscowej ludności. W momencie rozpoczęcia misji w skład KFOR wchodziło 50 000 żołnierzy z 30 państw, zarówno członków NATO, jak i niezrzeszonych. Wśród krajów, które wysłały do Kosowa najwięcej żołnierzy znajdują się m.in. Wielka Brytania (19 000 żołnierzy), Stany Zjednoczone (7 000), Francja (7 000), Niemcy (6 000), Włochy (5 000), Rosja(ok. 3 000), Holandia (2 000), Ukraina (1 300) i Hiszpania (1 200) [1]. Swoje wojska wysłały również państwa członkowskie NATO: Belgia, Bułgaria,Czechy, Dania, Estonia, Grecja, Islandia, Kanada, Litwa, Luksemburg, Norwegia, Polska,Portugalia, Rumunia, Słowacja, Słowenia, Turcja i Węgry. Udział w KFOR biorą również wojska z państw niebędących członkami NATO, w tym Argentyna, Armenia, Austria,Azerbejdżan, Finlandia, Gruzja, Irlandia, Maroko, Malezja, Szwecja, Szwajcaria orazZjednoczone Emiraty Arabskie.

KFOR podzielony jest na cztery wielonarodowe brygady. Każda z nich odpowiada za określony rejon prowincji, ale wszystkie podlegają dowódcy KFOR.

Cele

Celami wojsk KFOR są m.in.:

• Stworzenie i utrzymanie warunków umożliwiających bezpieczne funkcjonowanie mieszkańców Kosowa w miejscu ich zamieszkania

• Zapewnienie bezpieczeństwa i porządku publicznego

• Monitorowanie, kontrolowanie oraz, jeżeli sytuacja tego wymaga, wymuszanie realizacji porozumień, na mocy których doszło do zakończenia konfliktu.

• Wspieranie misji UNMIK ONZu.

Polska w KFOR

Polski Kontyngent Wojskowy (PKW) KFOR wchodzi w skład Międzynarodowej Grupy Bojowe Wschód (Multinational Battle Group - East MNBG-E) pod dowództwem amerykańskim. Polscy żołnierze (230) stacjonują w bazie amerykańskiej Camp Bondsteel.

Mandat wojsk NATO określony został w rezolucji 1244 Rady Bezpieczeństwa ONZ z czerwca 1999 r. Misja KFOR ma za zadanie utrzymanie pokoju w Kosowie i zapewnienie warunków dla bezpiecznego powrotu uchodźców. 12-13 czerwca 2008 r. podczas spotkania ministrów obrony państw NATO przyjęto dyrektywę umożliwiającą Sojuszowi rozpoczęcie wykonywania nowych zadań z dniem 15.06.2008 r. Polegają one na wspieraniu procesu demobilizacji Korpusu Ochrony Kosowa, tworzeniu Kosowskich Sił Bezpieczeństwa (KSF) oraz wspomaganiu procesu tworzenia struktur demokratycznej kontroli nad siłami bezpieczeństwa.

Stan liczebny operacji KFOR to ok. 16 tysięcy żołnierzy z 24 państw NATO oraz 10 spoza Sojuszu. Od 29 sierpnia 2008 r. dowódcą sił KFOR jest włoski generał Giuseppe Emilio Gay. Polski Kontyngent Wojskowy (obecnie ok. 285 żołnierzy) jest częścią Polsko-Ukraińskiego Batalionu. Batalion ten wchodzi w skład Międzynarodowego Zespołu Zadaniowego „Wschód” (MNTF-E) dowodzonego przez Amerykanów (gen. John E. Davoren).

Podczas spotkania ministrów obrony państw NATO (11-12.06.2009) podjęto decyzję o redukcji sił KFOR na początku 2010 r. oraz o przejściu misji do tzw. „obecności zapobiegającej” (deterrent presence). Tempo redukcji sił KFOR ma być uzależnione od sytuacji bezpieczeństwa. Ministrowie potwierdzili także, że KFOR pozostanie w Kosowie na podstawie rezolucji RB ONZ nr 1244, tak długo jak będzie tego wymagać sytuacja bezpieczeństwa i zapewnione będzie poparcie ze strony ONZ.

9. Problem terroryzmu międzynarodowego i zorganizowanej przestępczości (handel bronią, produkcja i handel narkotykami, handel ludźmi i organami ludzkimi) oraz sposoby ich zwalczania a także wynikające z tego problemy ograniczania demokracji (rola Interpolu i Europolu oraz inne formy współpracy międzypaństwowej na tym polu)

Terroryzm - pojęcie najczęściej definiowane jako użycie siły lub przemocy przeciwko osobom lub własności z pogwałceniem prawa, mające na celu zastraszenie i wymuszenie na danej grupie ludności lub państwie ustępstw w drodze do realizacji określonych celów. Działania terrorystyczne mogą dotyczyć całej populacji, jednak najczęściej są one uderzeniem w jej niewielką część, aby pozostałych obywateli zmusić do odpowiednich zachowań.

Termin "terroryzm" wywodzi się od języka greckiego τρέω/treo - „drżeć, bać się”; „stchórzyć, uciec” oraz łacińskiego terror, -oris- „strach, trwoga, przerażenie”, lub „straszne słowo, straszna wieść” i pochodnego czasownika łacińskiego terreo - „wywoływać przerażenie, straszyć”. Na tej podstawie można bardzo ogólnie zdefiniować terroryzm jako sianie strachu i grozy. Bardziej szczegółowo terroryzm niepaństwowy można zdefiniować roboczo jako „nieuzasadnione lub bezprawne użycie siły bądź przemocy wobec osób lub mienia, aby zastraszyć lub wywrzeć przymus na rząd, ludność cywilną lub ich część, co zmierza do promocji celów politycznych, społecznych lub finansowych” Istotą terroryzmu jest to, że przedmiotem działania terrorystycznego są osoby, które nie mają bezpośredniego wpływu na realizację celów jakie chcą osiągnąć organizacje terrorystyczne. Zatem działania terrorystyczne muszą się charakteryzować znacznym efektem psychologicznym i potencjalnie dużym efektem społecznym i medialnym, aby mogły być skuteczne.

Brak ogólnie przyjętej definicji terroryzmu jest poważnym utrudnieniem natury prawnej w międzynarodowej współpracy instytucjonalnej w zakresie zwalczania terroryzmu oraz osadzania i przekazywania schwytanych organizatorów i sprawców zamachów terrorystycznych.

Spośród polskich politologów Bartosz Bolechów definiował terroryzm następująco: Terroryzm jest formą przemocy politycznej, polegającej na stosowaniu morderstw lub zniszczenia (albo zagrożeniem stosowania takich środków) w celu wywołania szoku i ekstremalnego zastraszenia jednostek, grup, społeczeństw lub rządów, czego efektem mają być wymuszenia pożądanych ustępstw politycznych, sprowokowanie nieprzemyślanych działań lub/i zademonstrowanie/nagłośnienie politycznych przekonań. W dalszej części incydentem/zamachem terrorystycznym autor nazywa: akt przemocy lub wiarygodnego zagrożenia jej użycia (oparty o typowe metody terrorystyczne), przeprowadzony z pogwałceniem prawa, którego głównym celem jest zastraszenie rządu, społeczeństwa lub jakiejkolwiek jego części, co ma umożliwić realizację założonych celów politycznych^[1]. Inny badacz, Adam Krawczyk podał nieco odmienną definicję. Za zjawisko terroryzmu przyjął proces oddziaływania ideologii (światopoglądu) poprzez akty przemocy (lub groźbę ich użycia) zastosowane pośrednio lub bezpośrednio na rozmaite struktury decyzyjne, w celu poddania ich określonemu zachowaniu. Zjawisko to występuje często wraz z innymi czynnikami mającymi na niego bezpośredni lub pośredni wpływ.^[2]

Problem ze zdefiniowaniem danego państwa czy organizacji jako "terrorysty" pojawia się gdy zaczyna się brać pod uwagę kwestię źródeł zaopatrzenia w broń i inne środki walki oficjalnych i nieoficjalnych organizacji i grup terrorystycznych. Gdyż jak się okazuje broń i środki walki pochodzą głównie z USA, Rosji, Izraela, Chin i Francji, oraz w pewnym mniejszym stopniu również z innych państw na świecie.

Walkę z terroryzmem można podzielić na kilka rodzajów.

Pierwszy to bezpośrednia walka z terrorystami oraz organizacjami terrorystycznymi, zarówno w drodze działań ochronnych (wzmacnianie ochrony fizycznej i technicznej zagrożonych obiektów - np. budynków rządowych, lotnisk jak również osób), jak również ofensywnych - operacji policji lub sił militarnych wymierzonych w terrorystów, mających doprowadzić do aresztowania osób podejrzewanych o tego rodzaju przestępstwa, rozbicia ich struktur, udaremnienia zamachów terrorystycznych (np. odbicia zakładników). Są to działania bardzo szerokie i zróżnicowane, angażujące siły policyjne, wojskowe, służby specjalne, ratownicze i inne struktury państwowe.

Drugim jest likwidowanie przyczyn terroryzmu. Problemem jest trudność w określeniu przyczyn występowania zjawiska, gdyż ich wyjaśnienie zależy w dużej mierze od poglądów osób je tłumaczących - zwłaszcza że nie zawsze są to obiektywnie istniejące czynniki (niedemokratyczny system polityczny, kryzys gospodarczy, agresja zewnętrzna). Nierzadko są to po prostu radykalne przekonania samych terrorystów, wyznawane przez nich teorie spiskowe, a w niektórych przypadkach - zaburzenia psychiczne. Niektóre przyczyny terroryzmu nie są usuwalne z przyczyn obiektywnych - np. porwania samolotów ustałyby gdyby zrezygnowano z komunikacji lotniczej - co jednak jest niewykonalne.

Dlatego trzecim rodzajem walki z terroryzmem jest ograniczanie zdolności terrorystów do działania - między innymi poprzez ograniczanie możliwości ich finansowania, zaopatrywania w broń i materiały wybuchowe, propagandy i rekrutacji nowych członków. Z uwagi na względnie niewielkie zapotrzebowanie terrorystów na zasoby - w porównaniu np. z regularną armią - ten sposób także nie zawsze jest skuteczny.

Czwartym sposobem jest oddziaływanie na intencje terrorystów - tak aby nie podejmowali oni ataków, mimo że są w stanie ich dokonać. Może się to odbywać poprzez ustępstwa (co może jednak zostać uznane za oznakę słabości i zachęcić ich do dalszych działań) albo zdecydowaną politykę antyterrorystyczną (co jednak może wywołać większą determinację terrorystów i sprzeciw opinii publicznej). Dlatego też nie istnieje jedno ogólnie uznane za skuteczne rozwiązanie problemu terroryzmu, a każdy przypadek musi być traktowany indywidualnie.

Przestępczość zorganizowana

Na forum międzynarodowym próby zdefiniowania przestępczości zorganizowanej zmierzają w dwóch kierunkach.

• Pierwszym z nich, popieranym przez przedstawicieli Interpolu, jest określanie przestępczości zorganizowanej poprzez wskazanie trzech elementów: struktury korporacyjnej, działalności w celu osiągnięcia zysków oraz działania o charakterze bezprawnym, opartym na zastraszaniu i korupcji.

• Drugi kierunek opiera się o analizę zagrożeń wynikających z takiej przestępczości, a więc z uwzględnieniem wagi problemu oraz ponadnarodowego charakteru przestępstw popełnianych w ramach przestępczości zorganizowanej a także poprzez wskazanie tych czynów przestępczych - terroryzm, handel narkotykami, handel bronią i ludźmi, przestępstwa przeciwko środowisku i własności kulturalnej, przestępstwa komputerowe, korupcja, legalizowanie dochodów pochodzących z przestępstw.

Definicję o charakterze  normatywnym znaleźć można w konwencji Narodów Zjednoczonych przeciwko międzynarodowej przestępczości zorganizowanej. Wg niej: „zorganizowana grupa przestępcza oznacza posiadającą strukturę grupę składającą się z trzech lub więcej osób, istniejącą przez pewien okres czasu oraz działającą w porozumieniu w celu popełnienia jednego lub więcej poważnych przestępstw określonych na podstawie niniejszej konwencji, dla uzyskania, w sposób bezpośredni lub pośredni, korzyści finansowej lub innej korzyści materialnej”.

Elementy wskazujące na przestępczość zorganizowaną:

• ilość osób

• struktura

• hierarchizacja

• przestępcza przeszłość

• cel

• wykorzystanie środków pozaprawnych

Handel ludźmi to nazwa przestępczego procederu, będącego współczesną formą quasi-niewolnictwa. Pod tym pojęciem rozumiano początkowo wyłącznie handel kobietami zmuszanymi do prostytucji (męskie ofiary wykorzystywane seksualnie to zjawisko niezwykle rzadkie). W ostatnich latach znaczenie pojęcia uległo znacznemu rozszerzeniu i obejmuje obecnie wszelkie działania nakierunkowane na wyzysk ludzi, niezależnie od płci i wieku, naruszające prawo do decydowania o sobie. Wyzysk ten związany jest zazwyczaj z użyciem przemocy, co jest dla ofiar ogromnym obciążeniem fizycznym i psychicznym. Ofiary handlu żywym towarem doświadczają często w efekcie traumatycznych przeżyć chorób psychicznych i popadają w różne formy uzależnień. Wobec ofiar stosowane są działania naruszające ich seksualność, indywidualną wolność i cielesną nienaruszalność. Pozostałe czyny karalne, których dopuszczają się agresorzy wobec ofiar to naruszenia prawa pracy i prawa ubezpieczeń społecznych, zwłaszcza wobec cudzoziemców.

Formy handlu ludźmi to:

• Handel dziećmi - nielegalne adopcje, często zagraniczne, "sprzedaż" osoby niepełnoletniej pedofilom, w celu zmuszania do popełniania drobnych przestępstw kryminalnych lub żebrania.

• Handel kobietami - nakłanianie kobiet do wyjazdu do pracy za granicą w innym charakterze, a następnie zmuszaniu ich do prostytucji, ewentualnie nakłanianie kobiet do wyjazdu za granicę w celu uprawiania prostytucji, ale przedstawianie im nieprawdziwego obrazu warunków, w jakich to się będzie odbywało,

• Handel narządami - sprzedaż (nielegalna w większości państw) organów pobieranych od żywych dawców,

• Handel tanią siłą roboczą - za swoją pracę osoby takie otrzymują wynagrodzenie niższe niż dopuszcza prawo danego kraju, zarówno ich pobyt jak i praca są nielegalne.

Tego typu praktyki są zakazane przez konwencje międzynarodowe, m.in. Europejską Konwencję Praw Człowieka. Artykuł 4 Deklaracji stwierdza: "Nie wolno nikogo czynić niewolnikiem ani nakładać na nikogo służebności; niewolnictwo i handel niewolnikami są zakazane we wszystkich swych postaciach."

Podejmowane są rozmaite formy i próby przeciwdziałania oraz ograniczania skali handlu "żywym towarem". Na szczególną uwagę zasługuje La Strada. Istnieją również organizacje kościelne, których zadaniem jest opieka nad ofiarami ww. przestępstw, szczególnie w rejonach objętych konfliktami zbrojnymi

W Polsce zapobieganiem i zwalczaniem handlu ludźmi zajmują się następujące instytucje:

- Zespół do Spraw Zwalczania i Zapobiegania Handlowi Ludźmi,

- Policja,

- Straż Graniczna,

- Ministerstwo Spraw Wewnętrznych i Administracji,

- Ministerstwo Sprawiedliwości,

- Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej,

- Fundacja Przeciwko Handlowi Ludźmi i Niewolnictwu „La Strada”,

- Fundacja Dzieci Niczyje,

- Caritas Polska - Program Pomocy Ofiarom Przymuszonej Prostytucji i Handlu Kobietami,

- ITAKA - Centrum Poszukiwań Ludzi Zaginionych.

Przestępstwo gospodarcze - to czyn zabroniony godzący lub zagrażający ponadindywidualnym (niekiedy indywidualnym) dobrom w sferze życia gospodarczego, polegający na naruszeniu zaufania związanego z pozycją sprawcy lub z instytucją życia gospodarczego, grożący utratą zaufania do systemu gospodarczego lub jego podstawowych instytucji.

Przestępstwo gospodarcze - czyn godzący w porządek prawny w gospodarce, popełniony przez sprawcę, który ma związek formalno-prawny z przedsiębiorcą, u którego czyn ten popełniono.

Przedsiębiorca (dzisiaj)= podmiot gospodarczy (dawniej)

Przestępczość gospodarcza - przestępstwa przeciwko mieniu uczestników obrotu gospodarczego (kradzież, oszustwo, przywłaszczenie w związku z prowadzeniem działalności gospodarczej, przestępstwa na szkodę wierzycieli).

• przestępczość w bankowości, przestępstwa związane z wykorzystaniem kart płatniczych

• przestępstwa komputerowe

• przestępstwa na rynku kapitałowym

• przestępstwa związane z ubezpieczeniami

• podatkowe i celne

• przeciwko własności intelektualnej

• związane z przekształceniami własnościowymi

• związane z zamówieniami publicznymi

• przeciwko środowisku naturalnemu

• na szkodę funduszy celowych

• pranie pieniędzy

• łapownictwo

• wybrane inne przestępstwa gospodarcze, np. farmaceutyki, zatrudnienia

 

Cechy przestępczości gospodarczej:

• utajony charakter

• zorganizowany sposób działania

• ciągłość działalności przestępczej

• związek działalności przestępczej z pozycją zawodową i ekonomiczną sprawcy

Handel narkotykami - sformułowanie to jest pojęciem potocznym. W języku prawniczym używa się określenia nielegalny obrót środkami odurzającymi i substancjami psychotropowymi, zwanymi potocznie narkotykami.

Zasady i restrykcje nielegalnego obrotu narkotykami w większości państw określa prawo wewnętrzne danego państwa, z reguły (w krajach wysoko rozwiniętych) zwalczając ten proceder. Obecnie obrót narkotykami w większości państw jest niemal całkowicie zabroniony, z pominięciem wyszczególnionych zarejestrowanych środków farmaceutycznych, których sprzedaż jest kontrolowana.

Z inicjatywy ONZ w roku 1961 podpisane zostały konwencja o środkach odurzających, konwencja o środkach psychotropowych w 1971 i konwencja o zwalczaniu nielegalnego obrotu środkami odurzającymi i psychotropowymi w 1988, którą Rząd Polski ratyfikował w 1994. W sprawach handlu narkotykami ONZ powołało kilka komisji, w tym INCB i UNODC.

Pomimo powszechnych zakazów dotyczących posiadania narkotyków, przez wiele lat nie zlikwidowano ani nie zmniejszono popytu na substancje odurzające. Nielegalną produkcją i handlem zajęły się zorganizowane grupy przestępcze, a ogromne ilości pieniędzy pochodzące z obrotu narkotykami są jednym z podstawowych źródeł finansowania organizacji o charakterze terrorystycznym.

Obecnie coraz częściej w debacie publicznej można usłyszeć głosy nawołujące do rewizji obowiązującego prawa tak, by część zysku z handlu narkotykami, w postaci podatków mogła trafiać w ręce legalnych rządów.

Cyberterroryzmem określamy wykorzystywanie zdobyczy technologii informacyjnej w celu wyrządzenia szkody.

Wysoki poziom rozwoju technologicznego przyczynia się do poprawy zarządzania wieloma sferami życia politycznego, społecznego i gospodarczego, ale jednocześnie uzależnia państwo od sprawności i bezpieczeństwa infrastruktury krytycznej.

Atak na jeden z elementów systemu może zakłócić funkcjonowanie pozostałych („efekt domina”), ponieważ są one ściśle ze sobą powiązane.

Najpoważniejszym źródłem zagrożeń dla sieci teleinformatycznych - obok niedoskonałości rozwiązań technicznych - są celowe działania. Mogą przyjmować formę:

• zakłócenia działania systemów;

• nieupoważnionego wprowadzania lub kopiowania danych;

• łamania zabezpieczeń, co pozwala na przejęcie kontroli nad poszczególnymi elementami infrastruktury (np. na wypadek wojny).

Po tę ostatnią metodę mogą sięgać służby specjalne nieprzyjaźnie nastawionych państw oraz organizacje terrorystyczne. Z kolei grupy przestępczości zorganizowanej mogą być zainteresowane wykradaniem danych lub dokonywaniem nieupoważnionych zmian np.: systemach i sieciach instytucji finansowych.

Cyberterroryzm staje się coraz bardziej popularnym narzędziem walki politycznej i ideologicznej.

Obserwuje się nowy typ konfliktów: tzw. I-War, czyli wojny internetowe. Rozgrywane w rzeczywistości wirtualnej przy pomocy dysponujących specjalistyczną wiedzą hackerów mogą sparaliżować funkcjonowanie całego państwa albo jego newralgicznych punktów.

Podstawowym celem ataków cyberterrorystycznych mogą być systemy zapewniające prawidłowe funkcjonowanie:

• administracji państwowej;

• bezpieczeństwa wewnętrznego;

• obrony narodowej;

• łączności i telekomunikacji;

• zaopatrzenia w energię;

• zaopatrzenia w wodę;

• sieci finansowych;

• ratownictwa.

10. Wyspecjalizowane agendy ONZ i ich rola w rozwiązywaniu innych niż militarne problemów międzynarodowych.

Jest to system organizacji międzynarodowych funkcjonalnie powiązanych z ONZ na mocy art. 57. Karty NZ: różnego rodzaju organizacje wyspecjalizowane, utworzone na podstawie porozumień zawartych między rządami i posiadające z mocy swych statutów rozległe kompetencje międzynarodowe w dziedzinach gospodarczej, społecznej, kulturalnej, wychowawczej, zdrowia publicznego i innych dziedzinach pokrewnych, będą związane z Organizacją Narodów Zjednoczonych.

ONZ odgrywa w tym systemie centralną rolę, posiadając uprawnienia koordynacyjne, co ma na celu zapobieżenie dublowaniu prawa i osiągnięciu większej efektywności działania. W tej dziedzinie ONZ jest reprezentowana przez Radę Gospodarczą i Społeczną, która "może uzgadniać działalność organizacji wyspecjalizowanych w drodze porozumiewania się z nimi i udzielania im zaleceń, jak również w drodze udzielania zaleceń Zgromadzeniu Ogólnemu i członkom Organizacji Narodów Zjednoczonych" (art. 63 ust. 2 Karty NZ).

Organizacje wyspecjalizowane ONZ (ang. UN Specialized Agencies, dlatego też w języku polskim niekiedy nazywa się je agencjami wyspecjalizowanymi ONZ) - organizacje międzynarodowe powiązane i blisko współpracujące z Organizacją Narodów Zjednoczonych. ONZ wraz z jej organizacjami wyspecjalizowanymi nazywa się "rodziną ONZ".

Organizacje wyspecjalizowane muszą spełnić następujące warunki:

• być organizacjami międzyrządowymi,

• mieć charakter powszechny, tj. otwarty dla wszystkich państw świata,

• posiadać szerokie kompetencje choćby w jednej z dziedzin o której mowa w art. 57 Karty Narodów Zjednoczonych^[1]

• musi być związana z ONZ umową międzynarodową.

Organizacje wyspecjalizowane są autonomicznymi organizacjami, stanowią odrębne podmioty prawa międzynarodowego, mają swoich członków, odrębne organy i własne budżety, a z ONZ są połączone specjalnymi porozumieniami zawieranymi z Radą Gospodarczo-Społeczną ONZ a zatwierdzanymi przez Zgromadzenie Ogólne ONZ^[2]. Organizacje wyspecjalizowane przedkładają sprawozdania ze swej działalności tym dwóm organom ONZ.

UNICEF - Fundusz Narodów Zjednoczonych na Rzecz Dzieci

Powstała z inicjatywy Polaka dr Ludwika Rajchmana 11 grudnia 1946 w wyniku uchwały Zgromadzenia ONZ. Głównym celem UNICEF jest pomoc dzieciom w zakresie wyżywienia, ochrony zdrowia, ochrony przed przemocą i wykorzystywaniem oraz edukacji. Zakres działania organizacji jest globalny.

Za swoją działalność UNICEF otrzymał w 1965 Pokojową Nagrodę Nobla.

• jest najwieksza organizacją na świecie, której działalność dedykowana jest dzieciom. Każdego roku ratujemu 7 mln dzieci,

• w Polsce działa Polski Komitet Narodowy UNICEF

Priorytety:

• opieka nad dzieckiem w pierwszych latach jego życia,

• walka o równy dostęp do edukacji dziewczynek i chłopców,

• ochrona dzieci przed przemocą, wykorzystywaniem i dyskryminacją,

• zapobieganie zarażeniu wirusem, opieka nad dziećmi chorymi i osieroconymi z powodu choroby,

• promocja praw dziecka na forum lokalnym i międzynarodowym.

UNESCO - Organizacja Narodów Zjednoczonych do Spraw Oświaty, Nauki i Kultury; łac. unesco - łączę się w jedno) - organizacja wyspecjalizowana ONZ, której podstawowym celem jest wspieranie współpracy międzynarodowej w dziedzinie kultury, sztuki i nauki, a także wzbudzanie szacunku dla praw człowieka, bez względu na kolor skóry, status społeczny i religię.

Program działalności UNESCO obejmuje dwa zasadnicze działy:

• działania na rzecz rozwoju nauki i kultury

• udzielanie pomocy materialnej, technicznej i kadrowej w organizowaniu oświaty

Cele UNESCO:

• działania służące rozwojowi międzynarodowej współpracy kulturalnej, oświatowej oraz naukowej (public diplomacy),

• rozwijanie kultury pokoju w świecie,

• promowanie dialogu pomiędzy narodami i cywilizacjami

• aktywizacja rządów państw oraz społeczności lokalnych dla idei ochrony dziedzictwa kulturowego i naturalnego,

• współpraca w dziedzinie nauki i edukacji oraz tworzenia społeczeństwa informacyjnego.

Urząd Wysokiego Komisarza Narodów Zjednoczonych do spraw Uchodźców (UNHCR ) jest organem ONZ upoważnionym do przewodzenia i koordynacji międzynarodowych działań mających na celu ochronę uchodźców i rozwiązywania ich problemów na całym świecie. Do głównych działań urzędu należy zapewnienie praw uchodźców oraz pomoc w zapewnieniu azylu lub repatriacji. Siedziba urzędu znajduje się w Genewie, w Szwajcarii. Wysoki Komisarz jest nominowany przez sekretarza generalnego ONZ i wybierany w głosowaniu przez Zgromadzenie Ogólne ONZ. 1954 i 1981 Urząd otrzymał pokojową Nagrodę Nobla.

Międzynarodowy Fundusz Walutowy (MFW, ang. International Monetary Fund, IMF) - międzynarodowa organizacja w ramach ONZ, zajmująca się kwestiami stabilizacji ekonomicznej na świecie. Dostarcza pomocy finansowej zadłużonym krajom członkowskim, które w zamian są zobowiązane do dokonywania reform ekonomicznych i innych działań stabilizujących.

Cele MFW:

• stworzenie form konsultacji negocjacji oraz badań w dziedzinie finansów międzynarodowych

• utrzymywanie stabilności kursów walut oraz zasad polityki finansowej

• podtrzymywanie i dążenie do stworzenia wielostronnego systemu płatności i rozliczeń bieżących

• eliminowanie ograniczeń wymiany walutowej

• dostarczanie odpowiednich środków finansowych w celu przede wszystkim wyrównania nierównowagi w bilansie płatniczym

Międzynarodowy Bank Odbudowy i Rozwoju (IBRD),

powszechnie znany jako Bank Światowy (ang.: World Bank) rozpoczął działalność 25 czerwca 1946, jako efekt postanowień konferencji w Bretton Woods z lipca 1944 roku (wtedy też został założony). 

Zadania IBRD

Główną przesłanką dla jego stworzenia była przede wszystkim chęć odbudowy zniszczonych II wojną światową krajów Europy i Japonii. Istotnym celem statutowym było również wsparcie dla rozwijających się krajów Azji, Ameryki Łacińskiej i Afryki.

Bank Światowy nie jest bankiem w ścisłym tego słowa znaczeniu. Zapewnia długoterminowe pożyczki o preferencyjnym oprocentowaniu dla najbardziej potrzebujących krajów członkowskich oraz przedsiębiorstw publicznych (po otrzymaniu gwarancji rządowych), dotacje, pomoc techniczną - obecnie wszystko do celów walki z ubóstwem i finansowania rozwoju takich dziedzin życia społecznego jak ochrona zdrowia, edukacja, ochrona środowiska czy też rozbudowa infrastruktury. W zamian za to wymaga jednak pewnych działań politycznych, takich jak walka z korupcją, rozwój demokracji, czy też najważniejszego - rozwoju sektora prywatnego.
Fundusze na udzielanie kredytów państwom słabiej rozwiniętym pochodzą ze składek państw członkowskich, spłaty przez państwa wcześniejszych długów oraz dzięki emisji obligacji na światowych rynkach kapitałowych.

Światowa Organizacja Handlu (ang. World Trade Organization (WTO)) - organizacja międzynarodowa z siedzibą w Genewie. WTO stanowi kontynuację Układu Ogólnego w Sprawie Taryf Celnych i Handlu (GATT), została powołana w 1994 w Marrakeszu (Maroko), w ramach tzw. rundy urugwajskiej GATT.

Głównym zadaniem WTO jest:

• liberalizacja międzynarodowego handlu dobrami i usługami,

• prowadzenie polityki inwestycyjnej wspierającej handel,

• rozstrzyganie sporów dotyczących wymiany handlowej,

• przestrzeganie praw własności intelektualnej.

Według statutu WTO jego celem jest: podwyższanie standardów życiowych, dążenie do pełnego zatrudnienia, wzrost dochodów realnych, dążenie do efektywnego popytu, rozwój handlu międzynarodowego przy optymalnym wykorzystaniu zasobów zgodnie z zasadami ekologii i ochroną środowiska, pomoc krajom słabo rozwiniętym

11. Bezpieczeństwo ekonomicznie i energetyczne we współczesnym świecie (koncepcja zrównoważonego rozwoju).

Bezpieczeństwo ekonomiczne - pojęcie odnoszące się do terminu bezpieczeństwo, zawężone jednak do ekonomicznych podstaw funkcjonowania państwa. Termin ten wiąże się dziedziną stosunków międzynarodowych i w zależności od poglądów badacza nadawana jest mu określona definicja. Kryterium podziału w tej materii jest rodzaj poglądu na dominującą w przestrzeni wizję rzeczywistości międzynarodowej, jaki reprezentuje dany badacz.

Wąskie rozumienie pojęcia bezpieczeństwa ekonomicznego wiąże się z zapewnieniem państwu podstawowego zaplecza funkcjonalnego: surowcowego, finansowego, technologicznego oraz rolno-spożywczego. Definicja ta sprowadza opisywane pojęcie do działań mających na celu ograniczanie ryzyka wystąpienia braków w jednym ze strategicznych zasobów (energetyczne, wodne, żywnościowe, surowcowe) co wpływałoby na jakość i strukturę czynnika ludzkiego, który tworzy potencjał wojskowy danego kraju. W tym rozumieniu jako dominujący występuje aspekt bezpieczeństwa militarnego, dla którego gospodarka pełni jedynie rolę finansującą.

Na przestrzeni lat w związku z rozwojem szerokich relacji między państwami wyodrębniła się dziedzina ekonomii międzynarodowej. Stało się tak za sprawą handlu międzynarodowego, który zapewnił wymianę dóbr i usług na rynku światowym. O znaczeniu danego państwa w dalszym ciągu decydował potencjał militarny jednak jego wymiar i zakres w coraz większym stopniu zależny był od zaangażowania danego kraju w wymianę międzynarodową. Na takim gruncie funkcjonują kolejne definicje opisywanego terminu, które za V. Cable'm uzależniają z jednej strony bezpieczeństwo od dostępu do zaopatrzenia wojska w nowe technologie, z drugiej zaś przypisują narzędziom polityki ekonomicznej państwa znamiona o charakterze działań agresji lub obrony. Mowa tu o bojkotach handlowych czy inwestycyjnych, restrykcjach lub innych działaniach, których zasięg uzależniony jest od potencjału gospodarczego.

Nieustający proces internacjonalizacji państw napędzany trzecią rewolucją gospodarczą, jaką jest informatyzacja procesów życiowych w tym gospodarczych wpływa na coraz większą zależność ekonomiczną gospodarek tworzących globalny rynek światowy. Handel międzynarodowy uzupełniają obecnie globalne przepływy kapitału o różnorakim charakterze. Bardzo ważną rolę w tym środowisku zajmują korporacje transnarodowe, które zaczynają pełnić rolę podmiotu międzynarodowego. W takich warunkach bezpieczeństwo ekonomiczne kraju zaczyna być zbieżne z koncepcją geoekonimiki (geoekonomii), w myśl której czynnikiem warunkującym pozycję państwa we współczesnym świecie jest jego potencjał gospodarczy^[3] , rozumiany jako międzynarodowa zdolność konkurencyjna kraju. Na pozycję konkurencyjną składają się:

• pozycja rynkowa, czyli udziały danego państwa w międzynarodowym obrocie gospodarczym (towary, usługi, technologia, kapitał, bezpośrednie inwestycje zagraniczne);

• sieć powiązań międzynarodowych oraz ich jakość;

• czynniki wewnętrzne takie jak „stan równowagi ekonomicznej, poziom inflacji, bezrobocia, kierunek zmian w równowadze budżetowej oraz sytuacja na rachunku bieżącym, poziomzadłużenia międzynarodowego i rezerw walutowych oraz tendencje zmian w kursie walutowym”.

Z jednej strony mamy zatem do czynienia z konkurencyjnością przedmiotu, czyli dbaniem o atrakcyjność wytwarzanych dóbr i usług. Z drugiej natomiast mówi się o konkurencyjności podmiotu, której rolą jest przyciągać potencjalnych inwestorów zagranicznych. Definicję nawiązującą do powyższych rozważani podaje S. Michałowski wskazując, że bezpieczeństwo ekonomiczne jest pewnym „wyobrażeniem w zakresie rzeczywistych, względnie potencjalnych zagrożeń gospodarczych kraju, kształtowane pod wpływem ogólnego stanu zależności ekonomicznych kraju, które określa stopień efektywności zewnętrznej integracji ekonomicznej w wewnętrzny rozwój gospodarczy, zdolność obronną i stabilność systemu społeczno-politycznego danego kraju”. Na ścisły związek między konkurencyjnością kraju i jego bezpieczeństwem ekonomicznym wskazują E. Freitag-Mika i Z. Kołodziejak mówiąc o tzw.: „gwarancji niezagrożonego rozwoju”, czyli stanie będącym efektem właściwego kształtowania wewnętrznych czynników rozwoju oraz współzależności ekonomicznych danej gospodarki. Skrajnym postulatem w tej materii jest głoszone przez H. Morgana i E. Kapsteina całkowite odrzucenie autonomii państwa w kształtowaniu bezpieczeństwa ekonomicznego, którego stan należy badać poprzez globalną analizę handlu, integracji finansowej i zależności pieniężnej.

Bezpieczeństwo energetyczne - stan braku zagrożenia przerwaniem dostaw paliw i energii.

Stan ten zapewnia dywersyfikacja dostaw importowanych paliw oraz zwiększanie zdolności wydobywczej ze złóż krajowych - ropy naftowej, gazu ziemnego oraz wykorzystanie krajowych złóż węgla, co pozwala na nieprzerwaną pracę systemu energetycznego kraju w sytuacji przerwania dostaw z jednego źródła. Do zwiększenia bezpieczeństwa energetycznego może również przyczyniać się rozproszenie źródeł energii.

Ściśle powiązany z bezpieczeństwem ekonomicznym jest termin samowystarczalność. Oznacza on możliwość zaspokojenia potrzeb gospodarki przez wewnętrzne czynniki produkcji w taki sposób, aby zapewnić stabilny rozwój przy jednoczesnej realizacji założeń ekonomicznych. Może się ona przejawiać w wielu aspektach: żywnościowym, technologicznym a w końcu surowcowym.

Poziom bezpieczeństwa energetycznego kształtowany jest przez wiele czynników, które zaliczyć możemy do jednej z dwóch kategorii (politycznej, ekonomicznej) i ich cechą charakterystyczną jest ciągła zmienność. Innymi słowy, bezpieczeństwo energetyczne (które można określać jako stan bądź proces) nie jest wyrażone raz na zawsze i zmienia się w czasie. Tym samym wysnuć można wniosek, że praca nad zapewnieniem oraz poprawą bezpieczeństwa energetycznego jest ciągła i w żadnym momencie nie może być uznana za zakończoną.

Do czynników wpływających na poziom bezpieczeństwa energetycznego można zaliczyć:

• Stopień dywersyfikacji źródeł zaopatrzenia (zróżnicowanie kierunków dostaw);

• Pochodzenie źródeł zaopatrzenia (krajowe bądź zagraniczne);

• Magazynowanie paliw na terenie kraju;

• Własność przedsiębiorstw sektora energetycznego oraz systemu zaopatrzenia (państwowa bądź komercyjna);

• Kondycja systemu zaopatrzenia (wielkość mocy przesyłowych, stan techniczny, niezawodność);

• Nadzór i regulacja systemu sprawowana przez państwo (zakres oraz sprawność nadzoru);

• Prognozowanie, planowanie oraz decyzje rozwojowe i inwestycyjne;

• Stabilność sytuacji wewnętrznej kraju (niepokoje polityczne i społeczne);

• Stabilność sytuacji międzynarodowej (konflikty, napięcia).

W kształtowaniu bezpieczeństwa energetycznego można wyróżnić następujące horyzonty czasowe:

• Krótkoterminowe (operacyjne);

• Sezonowe (taktyczne);

• Długoterminowe (strategiczne).

Bezpieczeństwo energetyczne zostało również zdefiniowane w polskim Prawie energetycznym z 1997 r. jako: stan gospodarki umożliwiający pokrycie bieżącego i perspektywicznego zapotrzebowania odbiorców na paliwa i energię w sposób technicznie i ekonomicznie uzasadniony, przy zachowaniu wymagań ochrony środowiska.

Nieco bardziej precyzyjną definicję znaleźć możemy w Polityce energetycznej Polski do 2030 r.: bezpieczeństwo dostaw paliw i energii jest to zapewnienie stabilnych dostaw paliw i energii na poziomie gwarantującym zaspokojenie potrzeb krajowych i po akceptowalnych przez gospodarkę i społeczeństwo cenach, przy założeniu optymalnego wykorzystania krajowych zasobów surowców energetycznych oraz poprzez dywersyfikację źródeł i kierunków dostaw ropy naftowej, paliw ciekłych i gazowych

Zrównoważony rozwój (inaczej ekorozwój) - doktryna ekonomii politycznej, zakładająca jakość życia na poziomie na jaki pozwala obecny rozwój cywilizacyjny w przeciwieństwie do "żelaznej reguły ekonomii" Malthusa.

Raport Brundtland - zawiera ideę ekorozwoju: "Na obecnym poziomie cywilizacyjnym możliwy jest rozwój zrównoważony, to jest taki rozwój, w którym potrzeby obecnego pokolenia mogą być zaspokojone bez umniejszania szans przyszłych pokoleń na ich zaspokojenie."

Raport ów dostrzega, że cywilizacja osiągnęła poziom dobrobytu możliwy do utrzymania, pod warunkiem odpowiedniego gospodarowania. Model takiej gospodarki zakłada odpowiednio i świadomie ukształtowane relacje pomiędzy wzrostem gospodarczym, dbałością o środowisko (nie tylko przyrodnicze, ale także sztuczne - wytworzone przez człowieka) oraz zdrowiem człowieka. Doktryna ZR dąży do sprawiedliwości społecznej poprzez m.in. ekonomiczną i środowiskową efektywność przedsięwzięć zapewnioną m.in. przez ścisły rachunek kosztów produkcji rozciągający się również w bardzo złożony sposób na zasoby zewnętrzne. Szerokie zastosowanie w ekonomii ZR ma teoria dobra publicznego

Pojęcie zrównoważonego rozwoju pochodzi pierwotnie z leśnictwa, a stworzone zostało przez Hansa Carla von Carlowitza. Oznaczało ono pierwotnie sposób gospodarowania lasem polegający na tym, że wycina się tylko tyle drzew, ile może w to miejsce urosnąć, tak by las nigdy nie został zlikwidowany, by mógł się zawsze odbudować.

Dla prawidłowego zrozumienia, czym jest zrównoważony rozwój, kluczowe są dwa pojęcia: koncepcja podstawowych potrzeb oraz idea ograniczonych możliwości, a zwłaszcza wytrzymałości światowego systemu ekologicznego. Definicja ta brzmi następująco:

„Zrównoważony rozwój to rozwój, który zaspokaja potrzeby obecne, nie zagrażając możliwościom zaspokojenia potrzeb przyszłych pokoleń. Opiera się na dwóch podstawowych pojęciach:

• pojęciu "potrzeb", w szczególności podstawowych potrzeb najbiedniejszych na świecie, którym należy nadać najwyższy priorytet;

• pojęciu ograniczeń, narzuconych zdolności środowiska do zaspokojenia potrzeb obecnych i przyszłych przez stan techniki i organizacji społecznej.“

W kręgach specjalistów w małym stopniu dyskutowano do tej pory ideę ograniczonych możliwości. Swój rodowód wywodzi ona ze znanej opinii Klubu Rzymskiego "Granice wzrostu". Zgodnie z tą opinią w celu zapewnienia dalszej egzystencji życia na Ziemi i możliwości zaspokajania podstawowych potrzeb wszystkich ludzi i przyszłych generacji, należy zadbać o zrównoważony rozwój wszelkich dziedzin życia i ludzkiej działalności.

W związku z nieścisłościami i niejasnościami definicji zrównoważonego rozwoju, przy opisywaniu tego pojęcie często sięga się do definicji zawartej w normach i dokumentach Narodów Zjednoczonych (Oświadczenie z Rio, World Charter for Nature, Stockholm Conference 1972). Zaletą tego sposobu postępowania jest fakt, że definicja ta jest ważna "per se" i nie musi być dodatkowo uzasadniana. Brzmi ona następująco:

"Zrównoważony rozwój Ziemi to rozwój, który zaspokaja podstawowe potrzeby wszystkich ludzi oraz zachowuje, chroni i przywraca zdrowie i integralność ekosystemu Ziemi, bez zagrożenia możliwości zaspokojenia potrzeb przyszłych pokoleń i bez przekraczania długookresowych granic pojemności ekosystemu Ziemi"

Używając języka ekonomii, można powiedzieć, że zgodnie z ideą zrównoważonego rozwoju społeczeństwo powinno żyć, uwzględniając rachunek ciągniony kosztów swoich decyzji.

Zrównoważony rozwój oznacza, że wzrost gospodarczy prowadzi do zwiększania spójności społecznej (w tym m.in. zmniejszania rozwarstwienia społecznego, wyrównywania szans, przeciwdziałania marginalizacji i dyskryminacji) oraz podnoszenia jakości środowiska naturalnego, m.in. poprzez ograniczanie szkodliwego wpływu produkcji i konsumpcji na stan środowiska i ochronę zasobów przyrodniczych.

Zrównoważony rozwój leży w polu zainteresowań wielu organizacji międzynarodowych. Należą do nich m.in.:

• Program Narodów Zjednoczonych ds. Ochrony Środowiska (UNEP),

• Program Narodów Zjednoczonych ds. Rozwoju (UNDP),

• instytucje Unii Europejskiej:

• Parlament Europejski,

• Komisja Europejska,

• Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny.

Zrównoważony rozwój stanowi ważny element systemu prawa międzynarodowego. Do najważniejszych dokumentów prawnomiędzynarodowych, ujmujących problematykę zrównoważonego rozwoju, należą:

• Agenda 21,

• Konwencja o Dostępie do Informacji, Udziale Społeczeństwa w Podejmowaniu Decyzji oraz Dostępie do Sprawiedliwości w Sprawach Dotyczących Środowiska.

W Polsce zasada zrównoważonego rozwoju zyskała rangę konstytucyjną - została zapisana w art. 5 konstytucji RP a definicja zrównoważonego rozwoju znalazła się w ustawie Prawo Ochrony Środowiska: "taki rozwój społeczno-gospodarczy, w którym następuje proces integrowania działań politycznych, gospodarczych i społecznych, z zachowaniem równowagi przyrodniczej oraz trwałości podstawowych procesów przyrodniczych, w celu zagwarantowania możliwości zaspokajania podstawowych potrzeb poszczególnych społeczności lub obywateli zarówno współczesnego pokolenia, jak i przyszłych pokoleń." 

12. Regionalne organizacje działające na rzecz bezpieczeństwa międzynawowego.

Regionalizm − w stosunkach międzynarodowych to forma współpracy państw w regionie. Organizacje regionalne mają za zadanie zapewnienie pokoju i bezpieczeństwa, a także rozwój współpracy gospodarczej i kulturalnej w regionie.

Po II wojnie światowej zjawisko regionalizmu stało się przedmiotem regulacji w Karcie NZ (rozdz. VIII, "Układy regionalne") i licznych rezolucji Zgromadzenia Ogólnego ONZ. O nasileniu się tendencji regionalistycznych w Europie Zachodniej można mówić zwłaszcza od końca lat siedemdziesiątych. Regionalizm europejski zdynamizował się po 1989 roku, co widoczne jest np. w porozumieniach międzyrządowych państw tworzących tzw. euroregiony.

-5268-

ASEAN (ang. Association of South-East Asian Nations, pol. Stowarzyszenie Narodów Azji Południowo-Wschodniej) - organizacja polityczno-gospodarcza, powstała na gruzach Association of South-East Asia utworzonego przez Malezję, Filipiny i Tajlandię w 1961 roku. Założona 8 sierpnia 1967 w Bangkoku. Jej siedzibą jest Dżakarta. Członkami są (w kolejności przystępowania): Filipiny, Indonezja, Malezja,Singapur, Tajlandia (państwa założycielskie), Brunei (od 8 stycznia 1984), Wietnam (od 28 lipca 1995), Laos i Birma (od 23 lipca 1997),Kambodża (od 30 kwietnia 1999).

Celem ASEAN jest przyspieszenie wzrostu gospodarczego, wzrost dobrobytu społecznego, rozwój kultury pomiędzy członkami organizacji, ochrona pokoju i stabilności w regionie oraz zapewnienie możliwości do pokojowej dyskusji w kwestiach drażliwych.

Organy:

• Spotkanie Szefów Rządów- określa wytyczne rozwoju, podejmuje najważniejsze decyzje

• Konferencje Ministerialne (naczelny)Obraduje raz w roku.

• Stała Komisja (zajmujący się działalnością bieżącą)

• Sekretariat

Cele:

Deklaracja ASEAN stwierdza, że główne cele i zamiary stowarzyszenia to:

• Przyspieszanie wzrostu ekonomicznego, rozwoju socjalnego i kulturalnego w regionie: fundacja ma budować pokojową i dobrze współpracującą wspólnotę narodów południowoazjatyckich.

• Promowanie regionalnego pokoju i stabilizacji poprzez trwałe respektowanie sprawiedliwości i reguł prawa w stosunkach między krajami w regionie i dochowywanie zasad Karty Narodów Zjednoczonych.

TAC stwierdzał, że dialog polityczny i współpraca w dziedzinie bezpieczeństwa powinna dążyć do promowania regionalnego pokoju I stabilizacji poprzez podnoszenie regionalnej niezależności. Regionalna niezależność ma być osiągnięta przez współpracę na wszystkich polach opartych na zasadach pewności siebie, niezależności, wzajemnego szacunku, współpracy i solidarności, które powinny tworzyć stowarzyszenie jako silną wspólnotę narodów Południowej Azji.

Głównym zadaniem ASEAN jest współpraca gospodarcza, kulturalna, naukowo-techniczna i kulturalna w swoim regionie. ASEAN dąży również do utworzenia strefy pokoju, neutralności i wolności, pozbawionej broni jądrowej. Kraje ASEAN podejmują działania na rzecz pokojowego rozwiązywania sporów, normalizacji na Półwyspie Koreańskim. Do współpracy zapraszane są także państwa trzecie, np. kraje Unii Europejskiej, USA, Rosja, Chiny. ASEAN zadecydował o wprowadzeniu na swoim obszarze do 2005 strefy wolnego handlu (AFTA). Współuczestniczy w konsolidacji działań w całym regionie Pacyfiku, wchodząc w skład APEC. Siłą tej organizacji jest postępujący dynamicznie od przełomu lat 80. i 90. rozwój gospodarczy ("azjatyckie tygrysy"), atrakcyjny rynek, liczący ponad 180 mln ludności i tania siła robocza. 28 lutego 2009 do strefy wolnego handlu ASEAN dołączyli Australia i Nowa Zelandia.

Unia Afrykańska (UA) - organizacja międzynarodowa o charakterze politycznym, wojskowym i gospodarczym, obejmująca swym zasięgiem wszystkie państwa afrykańskie (oprócz Maroka) powołana w miejsce Organizacji Jedności Afrykańskiej 9 lipca 2002 roku na szczycie w Durbanie.

Powołanie nowej organizacji

Powstanie UA wiąże się z dążeniami części afrykańskich przywódców do pogłębienia integracji celem głębszej realizacji idei panafrykanizmu. Podczas szczytu OJA w Algierze w dniach 12-14 lipca 1999 Muammar al-Kaddafi oświadczył, że w jego opinii OJA wyczerpała swą przydatność i należy w jej miejsce powołać organizację zdolną zapewnić przyspieszenie integracji. Przypomniał też ideę budowy Stanów Zjednoczonych Afryki, jednak przez większość przywódców została ona uznana za zbyt daleko idącą. Zaakceptowano jednak potrzebę ustanowienia współpracy na nowych zasadach. 11 lipca 2000 roku w Lomé odbyło się posiedzenie Zgromadzenia Szefów Państw i Rządów OJA, w czasie którego podpisano statut nowej organizacji. 26 maja 2001 roku Akt założycielski Unii Afrykańskiej wszedł w życie. 8 lipca 2002 był ostatnim dniem funkcjonowania OJA - od 9 lipca jej zadania przejęła Unia Afrykańska.

Powołanie RPiB

Rada Pokoju i Bezpieczeństwa (RPiB) składa się z 15 przedstawicieli wybranych spośród członków UA wybieranych przez Zgromadzenie. Rada jest organem pracującym stale, co zapewnia szybkie reagowanie w sytuacjach kryzysowych na Kontynencie. Do podstawowych kompetencji Rady należy przeciwdziałanie sporom i konfliktom, oraz polityce która może dążyć do popełniania zbrodni przeciwko ludzkości, a także realizowanie zadań z zakresu budowania i utwardzania pokoju w Afryce. Spośród wielu funkcji jakie zostały przydzielone Radzie na największą uwagę zasługuje fakt, iż ma ona prawo do wysyłania misji pokojowych, obserwacyjnych oraz określanie momentów konfliktów zbrojnych. Poza tym przewidywane jest utworzenie stałych afrykańskich sił stabilizacyjnych oraz Wojskowego Komitetu Sztabowego. Istnieją jednak obawy co do funkcjonowania tego organu, zwłaszcza jeśli chodzi o jego finansowanie.

Organy:

Zgromadzenie Unii, Rada Wykonawcza, Parlament Panafrykański, Trybunał Sprawiedliwości, Komisja, Komitet Stałych Przedstawicieli, Wyspecjalizowane Komitety Techniczne, Rada Ekonomiczna Społeczna i Kulturowa, Rada Pokoju i Bezpieczeństwa (15 przedstawicieli), Instytucje Finansowe.

Zauważa się duże podobieństwo do struktur UE i ONZ. UE tworząc swoje organy i nadając im konkretne uprawnienia czerpało z tradycji najprężniej rozwijającej się organizacji regionalnej - UE oraz największej organizacji uniwersalnej ONZ.

Cele:

• Wspólny rynek

• Bank centralny

• Wspólny sąd

• Wspólna waluta (afro)

• Siły pokojowe

Założenia:

• promować zasady i instytucje demokratyczne (w odróżnieniu od OJA, o której mówi się, że była klubem dyktatorów);

• w większym stopniu chronić praw człowieka na kontynencie afrykańskim;

• wprowadzić mechanizmy wywierania wzajemnego wpływu, mające zakończyć konflikty zbrojne, a w przyszłości im zapobiegać;

• stworzyć i podtrzymywać ogólnokontynentalny rynek zbytu (wzorem ogólnoświatowego trendu do formowania dużych bloków ekonomicznych);

• ograniczyć wymianę handlową z byłymi potęgami kolonialnymi na rzecz wymiany wewnątrz kontynentu (wyjście z uzależnienia);

• przyciągnąć kapitał zagraniczny.

UA posiada spore doświadczenie w operacjach pokojowych. Jej wojska były wysyłane do Burundi, Darfuru i Somalii. Siedziba Unii Afrykańskiej mieści się w Addis Abebie w Etiopii.

MERCOSUR (hiszp. Mercado Comun del Sur - Wspólny Rynek Południa)

- regionalna organizacja integracji gospodarczej powstała z inicjatywy Argentyny i Brazylii na mocy traktatu podpisanego przez te państwa oraz Paragwaj i Urugwaj 26 marca 1991 roku w Asuncion (Paragwaj). 17 grudnia 1994 roku w Ouro Preto (Brazylia) podpisano protokół określający strukturę instytucjonalną Mercosur w związku z wprowadzeniem 1 stycznia 1995 roku unii celnej;

na jego mocy organami Mercosur są: Rada Wspólnego Rynku (najwyższy organ decyzyjny zbierający się na szczeblu ministrów spraw zagranicznych lub gospodarki), Grupa Wspólnego Rynku (organ wykonawczy), Komisja Handlowa Mercosur, Wspólna Komisja Parlamentarna, Ekonomiczno-Społeczne Forum Konsultatywne, Sekretariat mieszczący się w stolicy Urugwaju Montevideo.

Członkami stowarzyszonymi Mercosur są Boliwia, Chile, Kolumbia, Peru, Wenezuela; Meksyk ma status obserwatora. Wenezuela jest w trakcie procesu uzyskiwania członkostwa w Mercosur. Oficjalnymi językami Mercosur są hiszpański i portugalski. Największą przeszkodą w rozwoju Mercosur są liczne spory pomiędzy poszczególnymi członkami, np. spór między Argentyną a Urugwajem o budowę przez to drugie państwo 2 papierni przy granicznej rzece Urugwaj.

Cele działalności Mercosur można ująć następująco:

• intensyfikacja wymiany handlowej pomiędzy członkami;

• współpraca przy sukcesywnym tworzeniu wspólnego rynku;

• opracowanie jednolitej zagranicznej polityki handlowej;

• wdrażanie wspólnej polityki makroekonomicznej oraz sektorowej;

• zniesienie barier w przepływie towarów oraz czynników wytwórczych

Traktat z Asunción przewidywał, iż swobodny przepływ towarów, usług i czynników produkcji między Argentyną i Brazylią zostanie wprowadzony do końca 1994 roku, natomiast w dwóch pozostałych krajach (Paragwaju i Urugwaju) do końca 1995 roku. W rzeczywistości jednak nie udało się utworzyć wspólnego rynku MERCOSUR do końca 1995 roku. Dlatego też okres ten przedłużono do roku 2005.

Liga Państw Arabskich - organizacja międzyrządowa skupiająca państwa arabskie, założona 22 marca 1945 roku w Kairze przez Arabię Saudyjską, Egipt, Irak, Liban, Syrię i Transjordanię (później Jordania); Jemen podpisał Pakt LAS nieco później - 5 maja 1945 roku.

Zgodnie z Paktem celem istnienia jest:

• zacieśnianie stosunków między państwami,

• koordynacja działań politycznych prowadzących do bliższej współpracy,

• zabezpieczenia niepodległości i suwerenności oraz realizowania interesów arabskich.

• koordynacja działalności gospodarczej i kulturalnej na rzecz wszystkich Arabów.

Zakres współpracy nakreślony w artykule 2. Paktu obejmuje też sprawy ekonomiczne, finansowe, handlowe, celne, walutowe, rolnictwo i przemysł; komunikację; sprawy kulturalne; sprawy związane z obywatelstwem; sprawy społeczne; ochronę zdrowia.

Organy organizacji

• Rada Ligi- organ plenarny

• Rada Wspólnej Obrony- założona w 1950 r., po zawarciu umowy o Wspólnej Obronie i Współpracy Gospodarczej

• Rada Gospodarcza- założona w 1950 r., po zawarciu umowy o Wspólnej Obronie i Współpracy Gospodarczej

• Sekretariat Główny- na jego czele stoi sekretarz generalny

Na przełomie XX i XXI wieku działalność Ligi Państw Arabskich skupiała się na problemie pokoju na Bliskim Wschodzie, sprawie powstania państwa palestyńskiego oraz interwencji Stanów Zjednoczonych i ich sojuszników w Iraku w 2003 roku. Z biegiem czasu nastąpiła normalizacja stosunków z Izraelem. Jeśli chodzi o Irak to można zauważyć zmianę stosunku Ligi to swego członka w zależności od sytuacji:

• potępienie próby aneksji Kuwejtu (1990 rok),

• potępienie aktów międzynarodowego terroryzmu,

• solidarność z Irakiem podczas akcji militarnej Stanów Zjednoczonych i ich sojuszników (2003 rok).

Organizacja Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie (OBWE)

jest w rozumieniu rozdziału VIII Karty Narodów Zjednoczonych ugrupowaniem regionalnym. Skupia 56 państw-uczestników o równym statusie.

Celem OBWE jest

• umacnianie bezpieczeństwa i współpracy na obszarze działania w trzech wymiarach bezpieczeństwa:

• polityczno-wojskowym,

• gospodarczo-ekologicznym

• i ludzkim.

Decyzje w ramach OBWE podejmowane są w oparciu o zasadę konsensusu. Deklaracje i decyzje OBWE mają charakter polityczny i nie są prawnie wiążące. OBWE ściśle współpracuje z innymi organizacjami międzynarodowymi m.in. ONZ, Radą Europy, Unią Europejską.

---