• Czytelnictwo (wykład)01.12.2010

dysleksja rozwojowa - specyficzne trudności w czytaniu i pisaniu u dzieci o prawidłowym rozwoju umysłowym. Najczęściej stosuje się termin dysleksja rozwojowa dla określenia specyficznych trudności w nauce czytania i pisania, jednak wyróżnia się kilka postaci tej przypadłości:

a) dysleksja - trudności w czytaniu

b) dysortografia - trudności z opanowaniem poprawnej pisowni, w tym liczne błędy ortograficzne

c) dysgrafia - tzw. Brzydkie, niestaranne, niewyrobione pismo.

Grupy szczególnego ryzyka występowania dysleksji:

1. dzieci urodzone przedwcześnie w tzw. zamartwicy noworodków (asfiksja)

2. dzieci z niską wagą urodzeniową i w złym stanie fizycznym ( w skali Apgar <6 punktów)

3. czynnik dziedziczny i genetyczny, tzn. dzieci z rodzin, w których takie przypadłości jak dysleksja rozwojowa, opóźnienie rozwoju mowy, oburęczność lub leworęczność pojawiły się już wcześniej u innych członków rodziny w poprzednich pokoleniach.

Uwarunkowania tych zaburzeń są wielorakie. Wskazuje się na dziedziczność, uszkodzenia układu nerwowego (podczas ciąży i porodu o nieprawidłowym przebiegu czy we wczesnym dzieciństwie), wreszcie na zaburzenia hormonalne. Zaniedbania środowiskowe pogłębiają zaburzenia i trudności dziecka.

Według współczesnej wiedzy na temat dysleksji, za jej występowanie odpowiedzialne są 3 rodzaje funkcji:

a) opóźnienie rozwoju funkcji wzrokowych

b) opóźnienie rozwoju funkcji słuchowo-językowych

c) opóźnienie rozwoju funkcji motorycznych

Symptomy dysleksji w różnych okresach życia:

1. wiek niemowlęcy (0 - 1 rok)

• motoryka duża - opóźniony lub nietypowy rozwój ruchowy (słabo lub mało raczkuje, problemy z równowagą)

2. wiek poniemowlęcy (2-3 lata)

• upośledzona motoryka duża - opóźniony rozwój ruchowy

• motoryka mała - upośledzony rozwój motoryki rąk

3. wiek przedszkolny (3-5 lat)

• mała sprawność ruchowa w zakresie całego ciała: dziecko słabo biega, ma trudności z utrzymaniem równowagi, jest niezdarne, źle funkcjonuje w zabawach ruchowych, trudności z nauką jazdy na rowerku 3-kołowym

• mała sprawność ruchowa rąk: trudności i niechęć do tzw. samoobsługi; dziecko źle trzyma ołówek, za mocno lub za słabo naciska na podłoże przy rysowaniu

• słaba koordynacja wzrokowo-ruchowa: budowanie z klocków sprawia dziecku trudność, słabo i niechętnie rysuje, rysunki są prymitywne - dziecko ma problem z narysowaniem koła w wieku 3 lat, kwadratu i krzyża w wieku 4 lat i trójkąta w wieku 5 lat

• opóźniony rozwój lateralizacji: brak przejawów preferencji jednej z rąk

• zaburzenie rozwoju spostrzegania wzrokowego i pamięci wzrokowej, które dają znać o sobie w formie nieporadności w rysowaniu (rysunki bogate treściowo, lecz prymitywne w formie), trudności w układaniu puzzli, obrazków pociętych na części, wykonywaniu układanek

• opóźniony rozwój mowy, nieprawidłowa artykulacja wielu głosek, trudności z wypowiadaniem wyrazów złożonych, budowaniem wypowiedzi, zapamiętywaniem nazw, wydłużony okres posługiwania się neologizmami i zniekształcenie nazw przez używanie niewłaściwych przedrostków

4. klasa „0” (6-7 lat)

• obniżona sprawność ruchowa: słabo biega i skacze, trudności z nauką jazdy na nartach, kłopoty z rzucaniem piłki do celu i jej chwytaniem

• trudności z wykonywaniem precyzyjnych ruchów w zakresie samoobsługi, np. używanie nożyczek i widelca, wiązanie butów na kokardę

• opóźnienie rozwoju lateralizacji: mimo prób ustalenia ręki dominującej dziecko wciąż jest oburęczne

• opóźnienie orientacji w schemacie ciała i przestrzeni: dziecko na trudności ze wskazywaniem na sobie części ciała, określając je terminami prawo-lewo; dziecko nie potrafi określić kierunku na prawo i lewo od siebie

• trudności z rysowaniem rombu, odtwarzaniem złożonych figur geometrycznych, rysowaniem szlaczków

• trudności z wyróżnieniem elementów z całości oraz ich syntetyzowaniem w całość, np podczas budowania konstrukcji z klocków lego, wyodrębnieniem szczegółów łączących dwa obrazki, z odróżnieniem kształtów podobnych (np. figur geometrycznych lub liter takich jak m-n, l-t) lub identycznych, ale inaczej ułożonych w przestrzeni (p-b-d)

• trudności z poprawnym używaniem wyrażeń przyimkowych, wyrażających stosunki przestrzenne (np. nad-pod, za-przed, wewnątrz-na zewnątrz)

• wadliwa wymowa i przekręcanie trudnych wyrazów (przestawianie głosek i sylab), asymilacja głosek (np. „sosa”, „sosza”, zamiast „szosa”), liczne błędy gramatyczne

• trudności z zapamiętywaniem wiersza, piosenki, więcej niż jednego polecenia w tym samym czasie; kłopoty z zapamiętywaniem nazw, mylenie nazw zbliżonych fonetycznie; trudności z zapamiętywaniem materiału uszeregowanego w serie i sekwencje, takich jak dni tygodnia, pory roku, szereg cyfr

• trudności w rozróżnianiu głosek podobnych (s-z, p-b, k-g, t-d); są to tzw. zaburzenia słuchu fonemowego (fonematycznego); trudności z wydzielaniem sylab i głosek ze słów, ich syntetyzowaniem (tzw. zaburzenia analizy i syntezy głoskowej i sylabowej); problemy z manipulowaniem strukturą fonologiczną słów

• trudności w orientacji w czasie (określanie pór roku, pór dnia, godziny na zegarze)

• trudności w nauce czytania (dziecko czyta bardzo wolno, najczęściej głoskuje i nie dokonuje poprawnej syntezy wtórnej, przekręca wyrazy, nie rozumie przeczytanego tekstu)

• pierwsze próby pisania mają zwykle charakter zwierciadlany, zarówno w odniesieniu do liter jak i cyfr; często zdarza się, że dziecko odwzorowuje wyrazy zapisując je od prawej do lewej

5. wiek szkolny - klasy 1-3

• mała sprawność ruchowa całego ciała: trudności w nauce jazdy na rowerze 2-kołowym, łyżwach, rolkach lub nartach; niechętne uczestnictwo w zabawach ruchowych i lekcjach wf

• obniżona sprawność ruchowa rąk: nieopanowane w pełni czynności samoobsługowe, związane z ubieraniem się, myciem, jedzeniem; trudności z rzucaniem do celu i chwytaniem

• utrzymująca się oburęczność

• trudności z odróżnieniem prawej i lewej ręki, strony, określenia położenia przedmiotów względem siebie

• trudności w koordynacji czynności ręki i oka; dziecko brzydko i niechętnie rysuje, nie mieści się w liniaturze, zbyt mocno przyciska ołówek lub długopis

• trudności z zapamiętywaniem (np. tabliczki mnożenia), szczególnie sekwencji (litery w alfabecie)

• wadliwa wymowa, przekręcanie złożonych wyrazów, używanie sformułowań niepoprawnych po względem gramatycznym

• trudności z opanowaniem poprawnej pisowni, związane z opóźnieniem rozwoju spostrzegania wzrokowego i pamięci wzrokowej, z zapamiętywaniem kształtu liter rzadziej występujących i o skomplikowanej strukturze (F, G, H, Ł)