Klasycyzm w Europie: geneza, doktryna, zjawiska artystyczne. Architektura klasycystyczna w Europie.
Wg wiki:
Klasycyzm - w architekturze styl wzorujący się na formach architektonicznych starożytnego Rzymu i Grecji. Rozwinął się w połowie XVIII wieku jako reakcja na formalny przepych architektury baroku i rokoko.
Nazwa klasycyzm oznacza w architekturze nawiązanie do architektury klasycznej. Analogiczny termin Klassizismus występuje w języku niemieckim, podczas gdy m.in. we Francji i Anglii określa się ten okres jako architekturę neoklasyczną. Termin architektura neoklasycystyczna w odniesieniu do klasycystycznej jest natomiast błędem, gdyż mianem neoklasycyzmu określa się klasycyzujące tendencje od końca XIX wieku.
Architektura klasycystyczna miała swe źródła w dwóch prądach architektonicznych: francuskim klasycyzującym baroku i związaną z nim tradycją racjonalistyczną oraz w angielskim malowniczym stylu (picturesque), związanym z rodzącą się potęgą imperium.
Już w początkach XVIII wieku można zauważyć prąd w architekturze europejskiej sprzeciwiający się tendencjom architektury barokowej i rokokowej. Najsilniej zaznaczył się on w palladianizmie Wysp Brytyjskich, gdzie barok nigdy nie osiągnął takiego bogactwa jak na kontynencie. Również architektura skrzydła Luwru zbudowanego przez Claude'a Perrault, pałaców w Berlinie a nawet fasada bazyliki św. Jana na Lateranie w Rzymie (Alessandro Galilei) posiadają cechy klasycyzujące.
Wiedza o dorobku kulturowym starożytnych rosła w miarę upływu czasu. W 1755 do Rzymu przybył niemiecki historyk Joachim Winckelmann, który opracował pierwsze syntetyczne dzieje sztuki starożytnej("Myśli o naśladowaniu dzieł greckich w malarstwie i rzeźbie") oraz sformułował najważniejsze cechy i pojęcia dotyczące sztuki antycznej w terminach "szlachetnej prostoty i spokojnej wielkości". Rok później pojawiły się grafiki Giovanniego Battisty Piranesi obrazujące starożytności rzymskie, następnie ukazały się ryciny Stuarta i Revetta. Po nich ukazywały się również inne dzieła artystów klasycystycznych, które miały duży wpływ na rozwój sztuki i architektury XVIII w. Znaczny wpływ nań miał także rozwój mieszczaństwa i nowe zadania dla architektów i urbanistów - budynki użyteczności publicznej, takie jak teatr i publiczny plac o charakterze reprezentacyjnym, dla którego szukano wzorca w agorze i forum. W latach 60. i 70. XVIII wieku klasycyzm przenikał do dalszych państw europejskich, obok podstawowego prądu, opartego zwłaszcza na architekturze greckiej, wytwarzając różne lokalne szkoły. W Niemczech najbardziej zaznaczyła się tradycja Schinklowska, dążąca do nadania budynkowi zdyscyplinowanej lecz lekkiej struktury.
Po upłynięciu zasadniczego okresu klasycyzmu około 1815 trwał on przez cały wiek XIX jako jeden ze stylów historycznych. Dwudziestowieczne tendencje klasycyzujące nazywane są neoklasycyzmem.
Cechy architektury klasycystycznej:
stosowanie porządków architektury antycznej
projektowanie ulic, dzielnic, miast w nowym stylu
wzorowanie się na starożytnych budowlach greckich i rzymskich oraz na niektórych budowlach odrodzenia;
kopiowanie elementów architektury starożytnej;
budowle wznoszone na planie zwartym, koła lub prostokąta;
stosowanie kolumnad i kolumnowych portyków ze zwieńczeniem w kształcie tympanonu; pilastrów, dużych okien; tympanon przeważnie dekorowany płaskorzeźbą;
dążenie do uzyskania efektu harmonii, zrównoważonej kompozycji, stosowanie symetrii;
w opozycji do baroku przeważają fasady o liniach prostych bez wygięć i skrętów;
oszczędne stosowanie zdobnictwa; jeżeli się pojawiają, są to uskrzydlone postacie lwów z ludzkimi głowami, orły, wieńce, wazony, girlandy z róż, kokardy, hełmy, tarcze, skrzyżowane sztandary nawiązujące do tradycji cesarstwa rzymskiego;
rozwój budownictwa użyteczności publicznej, takiego jak: urzędy, teatry, szpitale, szkoły, zakładane wówczas muzea;
pałace - duże, niskie, wydłużone, na planie prostokąta z wysuniętą częścią środkową ozdobioną portykiem;
we wnętrzach wielkie, podłużne, jasne sale, chętnie malowane na biało, płaskie sufity; okna duże, kwadratowe;
kościoły - często budowane na planie koła, przykryte kopułą.
Wybrani przedstawiciele klasycyzmu:
Francja: Jacques Germain Soufflot, Jean François Chalgrin, Charles Percier;
Anglia: Robert Adam, Robert Smirke;
Niemcy: Karl Friedrich Schinkel, Leo von Klenze, Carl Gotthard Langhans, Georg Wenzeslaus von Knobelsdorff;
Włochy: Giovanni Battista Piranesi;
Polska: Stanisław Zawadzki, Dominik Merlini, Jan Chrystian Kamsetzer, Szymon Bogumił Zug, Jakub Kubicki, Antonio Corazzi, Efraim Szreger, Chrystian Piotr Aigner, Wawrzyniec Gucewicz.
Romantyzm - przykłady arch. romantycznej w Europie i Polsce
Wg bryk.pl:
Architektura epoki romantyzmu nie wypracowała własnych form, a jedynie łączyła różne style. Neogotyk narodził się w Anglii, w której formy średniowiecznej zabudowy przetrwały na prowincji aż do siedemnastego wieku. W ślad za Wielką Brytanią poszły Niemcy, które uznają ten styl za swój narodowy "wynalazek". Neogotyk prawie nie przyjął się w przesiąkniętej klasycyzmem Francji. Zainteresowanie tym stylem wzięło się z romantycznego postrzegania historii. Średniowiecze jawiło się ówczesnym ludziom jako epoka wielkich czynów, walecznych rycerzy. Średniowieczna architektura wywoływała barwną wizję przeszłości pełnej niezwykłych i fantastycznych wydarzeń. W tamtym okresie powstał romantyczno-sentymentalny gatunek literacki - tak zwana powieść gotycka. Akcja tych powieści rozgrywała się zazwyczaj w scenerii ponurych zamczysk, wśród szalejącej burzy.
Charakterystyczne cechy architektury neogotyckiej:
ściany były bogato zdobione malowidłami przodków, zbrojami średniowiecznych rycerzy, kandelabrami;
kamienie i cegły, z których budowano mury, sztucznie postarzano; modna była stylizacja budowli na ruinę;
malowniczość i nastrojowość tej architektury miała skłaniać do refleksji i zadumy;
elementy gotyku: ostre łuki, krzyżowe sklepienia, najeżone krenelażem mury; gotyk był jedynie kostiumem nakładanym na konstrukcję.
Architektura romantyzmu nie stworzyła zespołów miejskich, jak miało to miejsce w klasycyzmie. Celowała głównie w rezydencjach, budynkach sakralnych, rzadziej w budownictwie o przeznaczeniu publicznym. Do najbardziej znanych budynków w stylu neogotyckim można zaliczyć londyński Parlament, który stał się wzorcem tego rodzaju budowli, np. w Budapeszcie. Architektów pociągała egzotyka. W parkach budowano domki mauretańskie i tureckie. Przykładem tej tendencji jest w Polsce zamek kórnicki, w którym elementy neogotyckie łączą się z mauretańskimi czy indyjskimi.
Nie da się ukryć, że romantyzm był epoką afektów. Do zasług tej epoki należy zaliczyć umiejętne powiązanie architektury z krajobrazem i projektowanie budowli, które nie pełniły żadnej użytecznej funkcji lecz były jedynie obiektem podziwu. Budowle romantyczne nie były ograniczane przymusem określonego stylu.
Jeszcze słabiej niż w sztukach plastycznych przejawia się romantyzm w architekturze. Co prawda, w Anglii już w drugiej połowie XVIII wieku pisarz Walpole, budując sobie zamek w stylu średniowiecznym, rozbudza zamiłowanie do gotyku, a w pierwszej połowie XIX wieku powstaje tam wiele neogotyckich wiejskich rezydencji, domów prywatnych, kościołów i gmachów publicznych. Do najwybitniejszych należy monumentalna siedziba londyńskiego parlamentu, wzniesiona przez Barry'ego. Zresztą okazało się, ze gotyk dla dziewiętnastowiecznych architektów był równie obcy, jak dla wielu z nich formy klasyczne. Nie jest więc kwestią przypadku, że zwolennicy neogotyku często i chętnie stosowali tez styl klasyczny. W Niemczech Schinkel, reprezentant kierunku klasycznego i budowniczy Nowego Odwachu, próbował także form gotyckich. W kaplicy w Peterhofie (Pietrodworec) zachował Schinkel w duchu architektury z XIX wieku obok spiczastych gotyckich wieżyczek formę sześcianu całej bryły budowlanej, a horyzontalny podział ścian z rozetą okienną pośrodku i płaszczyzny murów zaznaczył na sposób empirowy. Kaplica, stojąca na wzgórzu w angielskim parku, tworzy obraz malowniczy i pełen nastroju. Nieco później w pracach współczesnego Schinklowi Klenzego (1784—1864) przejawia się romantyczny stosunek do przeszłości w naśladowaniu stylów historycznych. Architekt ten wiele budował w Monachium: Stara Pinakoteka jest wzorowana na Bramantem, zamek — na florenckim palazzo; w stylu rzymskim zbudował Klenze dworski kościół Wszystkich Świętych, a w greckim — Propyleje. Z początkiem XIX wieku grupa artystów niemieckich osiadła w Rzymie. Zamieszkali w klasztorze Sanflsidoro i utworzyli bractwo namiętnych wyznawców sztuki przenikniętej uczuciem. Nazywano ich nazareńczykami. Dopóki byli młodzi, zwalczali zaciekle wszelkie poglądy akademickie. Na modłę francuskich prymitywistów uznawali prekursorów Rafaela, darząc szczególnym entuzjazmem Fra Angelica. Podejmowali sami próby przywrócenia malarstwa monumentalnego. Obrazy ich często wyglądają jak naśladownictwo malowideł włoskich z piętnastego wieku. Wysiłki nazareńczyków miały jednak niewielkie znaczenie: brakowało im twórczej siły do wypełnienia zadań, jakie sobie postawili. Sztuka ich wkrótce uległa zwyrodnieniu, a wielu z nich powróciło do zasad akademickich.