Ewolucja nefronu:
I) Przednercze; nerka głowowa- łac. pronephros
Nefron przednercza zaczyna się orzęsionym lejkiem- nefrostomem ( nefrostom), który otwiera się do wtórnej jamy ciała a krótki prosty kanał wyprowadzający uchodzi do moczowodu pierwotnego. Obok lejka rozwija się kilka kłębuszków naczyniowych. Całe przednercze składa się z takich metamerycznie ułożonych kanalików posiadających jeden wspólny przewód wyprowadzający- moczowód pierwotny.
Droga produktów wydalania: kłębuszek naczyniowy- płyn celomy- nefrostom- kanalik wyprowadzający- moczowód pierwotny
Występowanie: u zarodków wszystkich gromad kręgowców- przednercze tworzy się w okolicy głowowej; sprawnie funkcjonuje jako nerki u zarodków ryb i płazów
Wady: brak bezpośredniego związku między ukł. krwionośnym a wydalniczym, więc produkty rozpadu są dalej obecne we wtórnej jamie ciała
II) Śródnercze; nerka tułowiowa; nerka pierwotna; pranercze- łac. mesonephros
Następuje komplikacja budowy nefronu: na grzbietowej ściance kanalika wydalniczego tworzy się ślepy wyrostek o podwójnej ściance, w który wrasta kłębuszek naczyniowy - powstaje ciałko Malpighiego- składające się z torebki Bowmana i kłębuszka naczyniowego. W ten sposób powstaje związek między ukł. krwionośnym a wydalniczym. Produkty rozpadu trafiają z krwią bezpośrednio do nerki- są wydalane szybciej i dokładniej.
W niektórych nefronach orzęsione lejki- nefrostomy ulegają redukcji.
Następuje wydłużenie i zwinięcie kanału wydalniczego- zaczynają się procesy wtórnego wchłaniania: np. wody, glukozy→ koncentracja moczu (tworzą się warunki do oszczędnej gospodarki wodą→ przystosowanie do życia na lądzie).
Zwiększenie ilości nefronów w nerce.
Moczowód pierwotny różnicuje się na przewód Wolffa i przewód Müllera.
Występowanie: u osobników dorosłych- ryby i płazy; u gadów, ptaków i ssaków śródnercze występuje tylko w życiu embrionalnym
III) Nerka ostateczna; zanercze- łac. metanephros
Zanercze zawiązuje się w tyle śródnercza.
W nefronie brak lejka ( całkowity brak kontaktu z jamą ciała).
Budowa nefronu: kłębuszek Malpighiego w torebce Bowmana, kanalik kręty bliższy/ proksymalny; pętla nefronu (Henlego), kanalik kręty dalszy/ dystalny.
Zmniejsza się ilość naczyń włos. w kłębuszku nacz, ale wzrasta zdolność do wydalania substancji do światła kanalików. Produkty rozpadu trafiają do nefronu dwiema drogami: poprzez filtrację krwi w torebce Bowmana i wskutek wydalania substancji do wnętrza kanalików. W kanalikach nefronu następuje też resorpcja zwrotna, substancji korzystnych dla organizmu np. glukozy, witamin wody, ponownie do krwi.
Moczowód tworzy się niezależnie od moczowodów pronephros i metanephros z tylnej części przewodu Wolffa.
Występowanie: osobniki dorosłe gadów, ptaków i ssaków
Związek układu wydalniczego z układem płciowym
Niektóre części przednercza i śródnercza (nerki pierwotnej) przyjmują na siebie funkcję wyprowadzania produktów gruczołów rozrodczych.
samice dorosłych bezowodniowców (ryb i płazów)
Gdy pojawi się nerka pierwotna przednercze ulega redukcji- zostaje z niego tylko lejek (nefrostom), który wraz z przekształconym fragmentem moczowodu przednercza, czyli przewodem Müllera. przekształca się w jajowód.
Jako narząd wydalniczy funkcjonują nerki pierwotne, a jako moczowody przewody Wolffa.
samce dorosłych bezowodniowców
W okresie zarodkowym zachodzi pełna redukcja przednercza wraz jego moczowodem ( czyli fragmentem zwanym później przewodem Müllera). Przewód Wolffa nawiązuje kontakt z jądrem za pośrednictwem przedniej części nerki pierwotnej. Nerki pierwotne są tu ostatecznym narządem wydalniczym, a przewód Wolffa pełni rolę moczowodu i nasieniowodu czyli jest kanałem moczowo-płciowym
samice dorosłych owodniowców ( gadów, ptaków i ssaków)
W rozwoju zarodkowym po wykształceniu nerki ostatecznej, czyli narządu wydalniczego (parzystego), zanikają nerki pierwotne (pranercza) wraz moczowodami czyli przewodami Wolffa. Przewód Müllera wraz z pozostałością przednercza tworzy jajowód.
samce dorosłych owodniowców
Występuje całkowita redukcja pronephros i przewodu Müllera. Narządem wydalniczym są nerki ostateczne. Przewód Wolffa łączy się z jądrem i pełni funkcję nasieniowodu.
Czy przewody rozrodcze ryb kręgoustych i ryb kostnoszkieletowych są homologiczne z przewodami Wolffa i Mullera ?
Nie, przewody rozrodcze zarówno ryb kręgoustnych jak i ryb kostnoszkieletowych nie są homologiczne z przewodami Wolffa i Mullera.
Czy u ryb chrzęstnoszkieletowych narządy wydalnicze i rozrodcze samic łączą się ze sobą?
Narządy rozrodcze i wydalnicze samic nie łączą się ze sobą.
Przedstawiciel ryb chrzęstnoszkieletowych to rekinek psi