Badania jakościowe

Tradycja badań jakościowych

• Antropologiczne badania terenowe

• Humanistyka (kulturoznawstwo, etnografia, etnologia, …..)

• Socjologia

Elementy badań jakościowych:

• Dziennikarstwo

• Życie codzienne - pogłębiona refleksja nad otaczająca rzeczywistością?

Metody ilościowe a jakościowe

• specyfika badań jakościowych i ilościowych.

• specyfika danych jakościowych i ilościowych.

Rola badań jakościowych

• Służą do ustalania wytycznych do badań ilościowych (badania jakościowe wykonywane przed badaniem ilościowym).

• Pogłębienie rozumienia i rozwinięcia wyników badań ilościowych (badania jakościowe wykonywane po badaniach ilościowych).

• Badania jakościowe ujawniają to, czego nie widać w danych ilościowych.

• Umożliwiają badanie `obiektów' w złożonym i szczegółowym kontekście, z uwzględnieniem ich specyfiki i niepowtarzalności, pozwalają zbadać różnorodne aspekty (niuanse) zjawisk społecznych;

• Ułatwiają badaczom głębsze zrozumienie świata badanych - „oczami podmiotów badanych”,

• służą poszukiwaniu nowych idei, koncepcji lub hipotez.

• Badanie procesów społecznych -badanie dynamiki życia społecznego w naturalnym środowisku.
  

Przykłady zastosowania jakościowych badan terenowych

• Subkultury, style życia

• Społeczności lokalne (wieś, sekta, osiedle)

• Grupy społeczne

• Interakcje w grupie, interakcje między jednostkami (….)

• Więzi społeczne, relacje interpersonalne

• „Światy społeczne” świat kobiet, świat kibiców……

• Różnorodne zdarzenia społeczne: konflikt w zakładzie pracy, proces sądowy, rozwód, ślub…… w `naturalnym' środowisku społecznym
  

Specyfika roli badacza w badaniach jakościowych

Obserwator życia społecznego w roli:

• Marsjanina

• Konwertyty

(F. Davis1973)

• Obiektywność a rozumienie

• Problem stosunku badacza do przekonań osób badanych - wartości i norm.

• Relatywizm badacza
  

Główne paradygmaty badań jakościowych

• naturalizm - szkoła Chicagowska (Whyte)

• etnometodologia, (Schutz, Garfinkel, Wieder,

• teoria ugruntowana, (Strauss, Glaser

• studium przypadku,

• badania uczestniczące.

• Etnografia, etnografia instytucjonalna (badanie wymiaru instytucjonalnego i relacjach władzy świata społecznego)

Techniki jakościowe:

• Wywiady jakościowe:

• wywiad narracyjny

• wywiad pogłębiony

• wywiad swobodny

• wywiady grupowe (focus group interview),

• obserwacja,

• monografie,

• badanie dokumentów osobistych, analiza treści.

• metody wizualne

• metoda biograficzna

trafność i rzetelność badań

• Trafność: czy pomiar mierzy faktycznie to co mierzy, czy mierzy coś innego?

• rzetelność : czy powtórzenie pomiaru da te same rezultaty?

• większa trafność badań jakościowych (więcej szczegółowych informacji) w porównaniu z sondażami i eksperymentem.

• Mniejsza rzetelność (wpływ osoby badacza i sytuacji badań na wyniki)
  

trafność i rzetelność badań jakościowych

• E. Hirschmann)
  wiarygodność
  interpretacji badacza, która polega na weryfikacji materiału empirycznego dokonanej przez samych badanych. Respondenci oceniają trafność interpretacji i wniosków badacza.

• przenośność
  uzyskanych interpretacji na różne inne konteksty sytuacyjne badanych związków,

• porównywalność i zależność
  interpretacji zjawisk dokonanych przez różnych badaczy,

• potwierdzalność
  poprawności interpretacji przez zewnętrznych recenzentów - sędziów kompetentnych.

Grupowe wywiady pogłębione (fokusy)

• podstawowa metoda badań jakościowych - pogłębiony wywiad grupowy (zogniskowany wywiad grupowy (focus group interview).

• Podstawowy atrybut metody wywiadu grupowego stanowi dynamika grupy, rozumiana jako interakcja między członkami danej grupy i prowadzącym wywiad moderatorem.

• Wzajemna interakcja to zarówno świadome jak i nieświadome wzajemne oddziaływanie na siebie uczestników wywiadu.

• Cechą wywiadu grupowego jest wykorzystanie właściwości grupy społecznej. Do takich cech grupy i efektów z nią związanych należą:
  efekt synergii:
  wspólny wysiłek grupy pozwala na generowanie szerszej gamy pomysłów;
  efekt kuli śniegowej:
  komentarze części uczestników grupy wywołują repliki innych; pozwala to na zaangażowanie innych uczestników dyskusji;
  efekt stymulacji:
  grupa wyzwala większą motywację i entuzjazm do wykonywania danego zadania;
  efekt bezpieczeństwa:
  uczestnicy grupy mają większe poczucie bezpieczeństwa, pozwala to na ujawnianie rzeczywistych motywów i opinii;
  efekt spontaniczności:
  wypowiedzi są bardziej naturalne i spontaniczne.
  
  
  

Wywiady z różną liczbą respondentów

• miniwywiady grupowe (mini-groups),
  w których uczestniczy od 4 do 6 respondentów. Prowadzący spotkanie moderator, bardziej niż w klasycznym zogniskowanym wywiadzie grupowym, koncentruje się na danym temacie, poruszającym przeważnie sprawy drażliwe, osobiste. Respondentami są często osoby należące do tzw. trudnych grup.
  

Mini-wywiady grupowe

• Mini-wywiady są także stosowane w badaniach ekspertów, np. kierowników wysokiego szczebla lub lekarzy oraz w badaniach przekrojowych,
  np.

• związanych z wyborem form spędzania urlopu wakacyjnego, budową domu, zakupem samochodu,

• każdy z respondentów ma wtedy większą szansę wypowiedzi, niż
  w typowych zogniskowanych wywiadach grupowych.

• Wywiady z parą respondentów (dyads lub paired interviews)
  Stosuje się je przeważnie wówczas, gdy respondenci są równorzędnymi partnerami
  w pewnym procesie decyzyjnym oraz gdy reprezentują oni odmienne punkty widzenia. Pozwala to zaobserwować drogę osiągnięcia konsensusu lub rysujący się konflikt, jego kierunki i przyczyny oraz ustalić stopień wpływu każdej ze stron.

• Wywiady z trzema respondentami,
  tzw. trójki, (triads) są wykorzystywane głównie w sytuacjach, kiedy 3 osoby reprezentują trzy różne postawy wobec danego produktu czy zjawiska.

• Klasyczne wywiady z 8-9 respondentami,
  to najczęściej realizowane formy wywiadów grupowych.

Wywiad pogłębiony

Techniki stosowane w wywiadach indywidualnych

• pytania kontrastowe
  pytania o różnice w zachowaniach, różnice w poglądach, w zwyczajach etc. Pytania takie umożliwiają ujawnienie znaczeń analizowanych problemów.

• pytania kategoryzacyjne
  pytania o formalne cechy przedmiotu rozmowy, pozwalają na ścisłe określenie, w jaki sposób respondent rozumie dane pojęcie, dostrzega i opisuje poszczególne jego aspekty

• pytania o doświadczenia i przeżycia niecodzienne

• pytania o wyjątkowe zjawiska.

• Celem pytań jest dotarcie do ukrytych kategorii i relacji kulturowych, potrzeb i zwyczajów.
  autostymulatory tj. zdjęcia, filmy wideo, rysunki, produkty, które pozwalają na skoncentrowanie uwagi badanego na danym temacie.
  

pytania projekcyjne

• (testy skojarzeń słownych,

• testy rysunkowe,

• testy uzupełniania zdań,

• odgrywanie ról) badany powiada, w jaki sposób prawdopodobnie zachowałby się, co czułby w sytuacji, którą prezentuje mu badacz.

Pytania te umożliwiają penetrację nieuświadamianych lub trudnych do zwerbalizowania opinii, postaw.

Techniki projekcyjne w badaniach jakościowych

• Zastosowanie technik projekcyjnych w badaniach jakościowych pozwala na dotarcie do często nieuświadomionych, trudnych do zwerbalizowania opinii, postaw, potrzeb, motywów.

• Zaletą tych technik jest też możliwość poznania emocji związanych z badanym zjawiskiem, ich kierunku, siły oraz sposobu racjonalizowania ich przez badanych.

• Stosowane w badaniach marketingowych (emocje, a nie przesłanki racjonalne decydują o rzeczywistych zachowaniach rynkowych. Techniki projekcyjne są również bardzo ważne w poznawaniu tzw. wizerunku ("osobowości") marki.

• Test niedokończonych zdań
  umożliwia badanym werbalizację pierwszych skojarzeń z badanym zjawiskiem i ujawnia sposób jego postrzegania.

• Skojarzenia słowne
  technikę stosowana w badaniach marketingowych przy testowaniu nowych nazw dla produktu. Podobna do testu niedokończonych zdań - bada, pierwsze skojarzenia.

• Lista przymiotników
  technika ta pozwala na poznanie sposobu percepcji badanego zjawiska, umożliwia rekonstrukcje racjonalnego i symbolicznego obrazu badanego zjawiska.

Obserwacja

Typy obserwacji:

• Jakościowa

• Ilościowa

• Jawna

• Ukryta

• Uczestnicząca

• Nie uczestnicząca
  

Obiekt badań

• Działania, zachowania, interakcje

• Procesy - serie zdarzeń

• Wypowiedzi

• Zbiorowości ,a w szczególności dynamika funkcjonowania zbiorowości….
  

Obserwacja jakościowa

• umożliwia badania z perspektywy osób badanych

• prowadzona jest w `naturalnym' środowisku osób badanych

• Może stać się częścią życia osób badanych

• Badacz postrzega rzeczy „tak jak one się jawią badanym”
  

Role obserwatora

Należy precyzyjnie zdefiniować role jaka przyjmuje badacz i jej konsekwencje dla przebiegu badania.

• Całkowity uczestnik

• Uczestnik jako obserwator [systematyczna, ciągła obserwacja]

• Obserwator jako uczestnik [nieciągłość obserwacji]

• Całkowity obserwator.

• Obserwacja jawna # ukryta
  

Przykłady obserwacji uczestniczącej

• Socjolog w więzieniu odbywający karę pozbawienia wolności;

• Socjolog w więzieniu w celu przeprowadzenia badań zatrudnia się jako członek personelu;

• Socjolog zatrudniający się w fabryce ….
  

Przygotowanie obserwacji

• 1.Elementy ustalone i zaprojektowane w obserwacji.

• Określenie obszaru obserwacji i jednostek obserwacji

• 2.elementy nie planowane [nieokreśloność obserwacji]: poszukiwanie kategorii poznawczych, pojęć, problemów etc. w trakcie samego procesu obserwacji, ze względu na to co okazuje się istotne dla samych badanych.
  
  
  
  
  
  
  
  

Plan obserwacji

• Określenie roli badacza

• Określenie miejsca badań

• Organizacja `wejścia' w środowisko badań [zgoda, akceptacja etc.]

• Przygotowanie i przeszkolenie zespołu badawczego - przedmiot obserwacji, częstotliwość, technika obserwacji, technika rejestracji.

• Obserwacja wstępna weryfikacja planu obserwacji.

• Obserwacja właściwa

• Rejestracja danych

• Analiza danych

• Raport

Rejestracja danych

• Obserwacja,

• wywiady - konwersacje

• Rejestrowane w dzienniku badań - obserwacji

• Ustalenie kategorii zapisu
  

Czym jest obserwacja?

• Obserwacja jako fotografia?

• Obserwacja jako interpretacja danych?

• Obserwacja jako ukierunkowane badanie [określone kryteria selekcji obserwowanych danych]
  

Kontrola roli badacza

• Autoanaliza procesu badawczego

• Analiza stanów emocjonalnych badacza