Każdy człowiek doświadcza w swoim życiu uczucia smutku i przygnębienia. Często określa to uczucie słowem "depresja". Dla lekarza-psychiatry słowo to ma jednak całkiem inne znaczenie - opisuje taki stan smutku, który jest chorobą.

O tym, czy mamy do czynienia z depresją jako zjawiskiem chorobowym decydują:

• czas ich trwania

• wpływ na funkcjonowanie człowieka w życiu codziennym

• skuteczność leczenia farmakologicznego

Zaburzenia depresyjne należą do najbardziej rozpowszechnionych problemów zdrowotnych. Badania epidemiologiczne wskazują, że co najmniej co 5 dorosły przynajmniej raz w swoim życiu przeżywa stan, który można rozpoznać jako depresję i który wymaga specjalistycznego leczenia. Warto podkreślić, że depresja (zespół depresyjny, zaburzenie depresyjne, zaburzenie afektywne) to rozpoznanie medyczne. Takie samo jak cukrzyca, czy nadciśnienie tętnicze.... jest więc stanem, który wymaga leczenia, a nie powinien być przyczyną wstydu czy poczucia winy. Przedstawiamy krótki opis dolegliwości związanych z depresją(objawy). Ma on pomóc w podjęciu ewentualnie decyzji o zgłoszeniu się na konsultacje do lekarza rodzinnego albo lekarza - psychiatry. O rozpoznaniu decyduje nasilenie tych objawów oraz utrzymywanie się ich dłużej niż dwa tygodnie. Przedstawiamy podział depresji ze względu na przyczyny (depresje endogennedepresje psychogenne depresje objawowe). Jest on pewnym uproszczenie - przyczyna depresji jest zawsze złożona i obejmuje zarówno czynniki psychologiczne, biologiczne i społeczne. Niezależnie od czynnika wywołującego depresję, możemy określić jej stopień nasilenia. Kończymy krótkim przedstawieniem sposobów leczenia depresji.

Najczęściej zgłaszane dolegliwości:

• poczucie ciągłego zmęczenia, ociężałości

• utrata zainteresowań, "nic nie cieszy"

• niechęć do pracy, wykonywania codziennych czynności

• brak zadowolenia z życia, niechęć do życia

• pogorszenie pamięci, trudności ze skupieniem uwagi przy czytaniu, oglądaniu telewizji

• zamartwianie się (o dzień dzisiejszy, o przyszłość)

• unikanie spotkań ze znajomymi

• uczucie wewnętrznego napięcia, niepokoju

• wczesne budzenie się, płytki sen

• złe samopoczucie rano

• brak apetytu, chudniecie

• zaparcia, zasychanie w ustach

• bóle, p.w. głowy, różnych grup mięśniowych

RODZAJE DEPRESJI
Depresje endogenne

Są to stany depresyjne występujące w przebiegu chorób takich jak choroby afektywne (jednobiegunowa i dwubiegunowa, nazywana dawniej psychozą maniakalno-depresyjną lub cyklofrenią) i zaburzenia schizoafektywne (psychoza schizoafektywna). Przyczyny tej grupy chorób nie są dostatecznie poznane (wiązane są hipotetycznie z "podłożem endogennym").
OBJAWY
Depresja endogenna, typowa
Objawy podstawowe:

• obniżenie nastroju - odczuwane przez chorych jako stan smutku, przygnębienia, niemożności przeżywania radości, szczęścia, satysfakcji; niekiedy jest to stan zobojętnienia, z niezdolnością przeżywania zarówno radości, jak i smutku

• obniżenie napędu psychoruchowego, zahamowanie - przejawia się spowolnieniem tempa myślenia, osłabieniem pamięci, poczuciem niesprawności intelektu, spowolnieniem ruchów, niekiedy całkowitym zahamowaniem ruchowym (osłupieniem). U części chorych pojawia się niepokój ruchowy lub podniecenie ruchowe. Stan taki łączy się z dużym nasileniem lęku. U niektórych zahamowanie ruchowe i niepokój ruchowy mogą występować naprzemiennie

• zaburzenia rytmu okołodobowego i objawy somatyczne - zaburzeniu ulegają p.w. sen i czuwanie. Następuje wyraźne skrócenie snu nocnego i jego spłycenie (wielokrotne budzenie się w nocy i wczesne budzenie się rano) lub zwiększona potrzeba snu w okresie dnia przy braku wyraźniejszych zaburzeń snu nocnego

• charakterystyczne wahania samopoczucia chorych w ciągu dnia - najgorzej czują się we wczesnych godzinach porannych, natomiast po południu, a zwłaszcza wieczorem samopoczucie wyraźnie poprawia się

• przejawem zmian hormonalnych są m.in. zaburzenia cyklu miesięcznego u kobiet (do zaniku krwawień włącznie)

• zaparcia

• wysychanie błon śluzowych jamy ustnej

• utrata apetytu

• chudnięcie

lęk - wykazuje on falujące nasilenie, może osiągać znaczne nasilenie i ujawniać się w sferze ruchowej (podniecenie). Lokalizowany jest często przez chorych w okolicy przedsercowej lub w nadbrzuszu (lęk przedsercowy)

Objawy wtórne depresji:

• depresyjne zaburzenia myślenia

• depresyjna, negatywna ocena siebie, swojego postępowania, zdrowia, pesymistyczna ocena teraźniejszości i przyszłości, perspektyw życiowych ("światopogląd depresyjny"). Jeśli treść ocen depresyjnych odbiega w sposób rażący od realiów, mówimy o urojeniach (np. katastroficznych, nihilistycznych, hipochondrycznych, urojeniach grzeszności, winy, kary)

• zniechęcenie do życia, myśli i tendencje samobójcze

• zaburzenia aktywności złożonej

• zmniejszenie liczby i zakresu zainteresowań

• obniżenie zdolności do pracy

• osłabienie kontaktów z otoczeniem, izolowanie się

część chorych nie jest w stanie podołać obowiązkom domowym a nawet zapewnić własnych podstawowych potrzeb życiowych. W skrajnych sytuacjach stan taki może stanowić zagrożenie dla życia Depresje atypowe (poronne, maskowane, subdepresje) W stanach tych poszczególne objawy i cechy depresji wykazują małe nasilenie, niektóre nie występują. Miejsce depresji zajmują inne objawy lub jedna grupa objawów określana jako "ekwiwalent depresji" lub "depresja maskowana". Objawy są często jedynymi dolegliwościami jakie zgłasza chory.

Depresja bywa najczęściej maskowana przez:

• bezsenność

• nadmierna senność

• bóle (p.w. głowy, neuralgia nerwu trójdzielnego)

• zaburzenia lękowe (lęk przewlekły, napadowy)

• natręctwa

• jadłowstręt

• okresowe nadużywanie alkoholu, leków

• zespół dławicy piersiowej

• zaburzenia motoryki przewodu pokarmowego, stany spastyczne dróg żółciowych

• zespół "niespokojnych nóg"

• świąd skóry

RODZAJE DEPRESJI
Depresje psychogenne

Są to stany depresyjne powstające w odpowiedzi na różnorodne niekorzystne sytuacje psychologiczne natury wewnętrznej (konflikty psychiczne), jak też zewnętrznej (pochodzenia środowiskowego).

Możemy je podzielić na:

• depresje reaktywne (wśród nich depresje w reakcji żałoby)

• depresje w przebiegu zaburzeń nerwicowych

• depresje w przebiegu reakcji adaptacyjnych

Depresja reaktywna
Jest najbardziej reprezentatywną postacią depresji psychogennych. Powstaje w wyniku urazu psychicznego bezpośrednio poprzedzającego pojawienie się objawów depresji. Wspomniany uraz psychiczny to najczęściej "utrata" lub "strata" istotnych dla danej osoby wartości duchowych lub materialnych. Strata może dotyczyć zarówno wartości posiadanych, jak tez potencjalnych, możliwych do osiągnięcia, np.: pozbawienie wolności lub jej zagrożenie utrata najbliższych, zwłaszcza ich śmierć. Dotyczy to przede wszystkim współmałżonka, rodziców, dzieci, rodzeństwa. Również odejście osoby bliskiej (rozwód, emigracja) może spowodować reakcje depresyjną straty materialne, zwłaszcza pojawiające się nagle (klęska żywiołowa, kradzież, bankructwo) zawód emocjonalny związany z utratą pozycji zawodowej, społecznej (degradacja, przejście na rentę, emeryturę), a także zawód miłosny (choć nie tak często jak się powszechnie wydaje)

Depresja w reakcji żałoby
Depresje w reakcji żałoby są szczególną formą depresji reaktywnych. Śmierć osoby bliskiej to szczególna utrata, której nie można nigdy odzyskać. W przebiegu tej reakcji można wyróżnić kilka faz: stan odrętwienia, zobojętnienia uczuciowego, niedopuszczania do świadomości, że najbliższa osoba odeszła na zawsze występowanie u części osób żalu, rozpaczy, płaczu, u części jednocześnie złości i gniewu typowa reakcja depresyjna z przeżywaniem smutku, lęku, skupieniem wszelkich przeżyć wokół osoby zmarłej, zaburzeniami snu. Często stwierdza się zaburzenia aktywności złożonej. Jeśli taka reakcja trwa długo (miesiące, lata) wymaga bezwzględnie interwencji lekarskiej. W tym okresie często stwierdza się wyraźne pogorszenie stanu somatycznego.
Depresja w przebiegu reakcji adaptacyjnej

Pojawia się na skutek istnienia przewlekłego urazu psychicznego, którym najczęściej bywa:

• przewlekły stres związany z praca zawodową (konflikty, nadmierne obciążenie pracą, duża odpowiedzialność)

• przewlekłe konflikty w życiu rodzinnym

• utrzymująca się trudna sytuacja materialna

• izolacja, wyobcowanie w grupie społecznej

Depresja nerwicowa

Mianem tym określa się p.w. przewlekające się i niezbyt nasilone stany depresyjne występujące w przebiegu zaburzeń nerwicowych. Pojawiają się one po dłuższym czasie utrzymywania się objawów nerwicowych, p.w. takich jak lęk, fobie, natręctwa. Współczesne klasyfikacje zaburzeń psychicznych określają taki stan dystymią.

OBJAWY DEPRESJI PSYCHOGENNYCH

W odróżnieniu od depresji endogennych nastrój rzadko ulega znacznemu obniżeniu. Często występuje rozpacz, płacz. Nie rzadko towarzyszy temu zniecierpliwienie, rozdrażnienie, konflikty z otoczeniem. Chorzy roztkliwiają się nad sobą, swoim losem, wyrażają żal lub pretensje do innych, obwiniają za nieszczęścia, które ich spotkały. Nie stwierdza się depresyjnego zahamowania psychicznego. Nie obserwuje się charakterystycznych dla depresji endogennej dobowych wahań samopoczucia. Samopoczucie (nastrój) może być zmienne, zależne od bieżących wydarzeń.

RODZAJE DEPRESJI
Depresje objawowe

• depresje w schorzeniach somatycznych

• depresje związane ze stosowaniem leków i innych substancji, w przebiegu zatruć, uzależnień

• depresje w chorobach organicznych mózgu

Depresje w chorobach somatycznych.

Są częste u osób przebywających na szpitalnych oddziałach somatycznych (ok.20%), a jeszcze częstsze (30-40%) u pacjentów poradni ogólnych (oprócz psychiatrycznych). Część z nich to "maski" somatyczne depresji nie właściwie rozpoznane i traktowane przez lekarzy jako schorzenia różnych narządów (określane jako "nerwice narządowe", "nerwice wegetatywne"). Inną grupą pacjentów są chorzy, u których depresja jest wtórna do schorzeń somatycznych i neurologicznych (depresje objawowe).

Depresja może wystąpić w przebiegu takich chorób i zaburzeń jak:

• choroby nerek

• łuszczyca

• reumatoidalne zapalenie stawów

• toczeń rumieniowaty układowy

• grypa

• gruźlica

• mononukleoza

• niedobory witamin z grupy B

• choroby nowotworowe

• cukrzyca

• nadczynność i niedoczynność tarczycy

• nadczynność i niedoczynność przytarczyc

• okres przekwitania

• okres okołoporodowy

• zespół napięcia przedmiesiączkowego

Należy pamiętać, że przewlekłość i uciążliwość każdej choroby, a szczególnie nieuleczalnej czy powodującej niepełnosprawność może prowadzić do pojawienia się objawów depresji (depresje psychogenne).

Depresje związane ze stosowaniem leków i innych substancji chemicznych

Depresja może pojawić się jako powikłanie w przypadku przyjmowania:

• niektórych leków hipotensyjnych (obniżających ciśnienie krwi)

• niektórych neuroleptyków (leków przeciwpsychotycznych)

• leków sterydowych

• środków hormonalnych, w tym antykoncepcyjnych

• leków przeciwgruźliczych

• leków przeciwnowotworowych

• leków o działaniu amfetaminopodobnym

a także:

w nadużywaniu i uzależnieniu od alkoholu w uzależnieniu od leków w przewlekłym zatruciu ołowiem, talem

Depresja w chorobach organicznych mózgu
Choroby ośrodkowego układu nerwowego mogące być przyczyną depresji:

• miażdżyca naczyń mózgowych

• stany poudarowe

• niewydolność krążenia mózgowego

• stany pourazowe (zwłaszcza uszkodzenie płatów skroniowych lub czołowych)

• padaczka

• choroba Alzheimera

• pląsawica Huntingtona

• choroba Parkinsona

• stwardnienie rozsiane

• zwyrodnienie wątrobowo-soczewkowe (choroba Wilsona)

• guzy mózgu (zwłaszcza płata czołowego)

• wodogłowie

W ZALEŻNOŚCI OD STOPNIA NASILENIA MOŻEMY WYRÓŻNIĆ

Depresję łagodną, depresja poronna subdepresja depresja maskowana

Depresja o średnim nasileniu, depresja umiarkowana

Depresja o dużym nasileniu, depresja ciężka

• bez objawów psychotycznych

• z objawami psychotycznymi

DEPRESJA ŁAGODNA

• podstawowe objawy i cechy depresji o łagodnym nasileniu

• mogą występować pojedyncze charakterystyczne cechy depresji (zmęczenie, zniechęcenie, złe smopoczucie brak zadowolenia, pogorszenie snu, gorszy apetyt)

• Depresja maskowana

• w obrazie klinicznym dominuje jeden z objawów maskujący zespół depresyjny

DEPRESJA UMIARKOWANA

podstawowe objawy depresji wykazują średnie nasilenie, zniechęcenie do życia wyraźne obniżenie funkcjonowania społecznego, zawodowego

DEPRESJA CIĘŻKA
bez objawów psychotycznych dominuje smutek, zobojętnienie, spowolnienie, niekiedy lęk, niepokój, myśli i tendencje samobójcze występują często, bardzo wyraźne zaburzenia funkcjonowania społecznego, niezdolność do pracy zawodowej
z objawami psychotycznymi

objawy jak wyżej oraz:

• urojenia winy, kary, hipochondryczne

• zahamowanie ruchowe, niekiedy osłupienie depresyjne

• podniecenie ruchowe (depresja "agitowana") leczenie
  Leczenie depresji jest przede wszystkim leczeniem farmakologicznym. Istnieje wśród pacjentów opór przed lekami psychotropowymi. Wynika on z trudności w uznaniu depresji za chorobę, z obawy przed uzależnieniem i nieodwracalnymi skutkami działań niepożądanych, wreszcie z nieznajomości mechanizmu działania leków przeciwdepresyjnych. Trudno jest przyjąć, że jakieś tabletki mogą zmienić przeżywanie smutku, beznadziejności czy winy, tak jak trudno przyjąć, że te odczucia wynikają z zaburzonej pracy połączeń pomiędzy komórkami nerwowymi. Obawy związane z leczeniem są całkowicie nieuzasadnione. Współczesne leki przeciwdepresyjne ( w Polsce dostępnych jest kilkanaście preparatów) mają wysoką skuteczność, nie uzależniają, są bezpieczne w stosowaniu i mają mało działań niepożądanych. Ponieważ leki przeciwdepresyjne ujawniają swoje działanie dopiero po pewnym czasie (2-4 tygodnie) konieczne jest systematyczne przyjmowanie leków przez dłuższy okres. W celu utrwalenia efektów leczenia i zapobieganiu nawrotom leki powinny być przyjmowane jeszcze po ustąpieniu objawów depresyjnych. O tym jak długo, powinien zdecydować lekarz prowadzący. Leczeniem uzupełniającym jest psychoterapia. Polega ona na stosowaniu różnych psychologicznych sposobów oddziaływania. Podstawową formą jest rozmowa z odpowiednio przygotowanym terapeutą. Istnieje psychoterapia indywidualna i grupowa. Formy psychoterapii różnią się podejściem teoretycznym, tak więc istnieje możliwość dobrania odpowiedniego jej rodzaju. Podstawą skuteczności leczenia depresji jest dobra współpraca między lekarzem i pacjentem, wsparcie rodziny i przyjaciół. Od postawy rodziny zależy bardzo wiele. Nie powinno wymagać się od pacjenta "wzięcia się w garść", bo jego choroba polega właśnie na niemożności "wzięcia się w garść". W okresie depresji nie powinno się poodejmować ważnych decyzji, po za decyzją o leczeniu. Pacjent powinien być aktywny na tyle, na ile pozwala mu nasilenie choroby. Każdą normalną aktywność należy traktować jak sukces. Powinien starać się utrzymać pewne rytmy i przyzwyczajenia: pory kładzenia się spać i wstawania, pory posiłków ("jedzenie przez rozsądek"), codzienny spacer.
  
  Na koniec, pamiętajmy, że depresja jest uleczalna!

---