Higiena zw- nauka badająca warunki środ.zw. i opracowująca normy ich utrzymania tak by zw.zachowało opt.stan zdrowia i odporność na choroby; bad.czynników abiotycznych i biotycznych które wpływają na opór środ (wpływ niekorzystnych czynników środ)

Normy utrzymania- higiena pomieszczeń, żywienia i pojenia, utrzymania pastwiskowego, rozrodu, samicy w okr.okołoporodowym, odchowu potomstwa, zasady użytkowania zw.zgodnie z dobrostanem, sposoby treningu zw, zasady właściwych relacji pomiędzy zw.a opiekunem

Cele- utrzymanie zdrowia zw.poprzez kształtowanie i ochronę środ.hodowlanego, sposoby pielęgnowania zgodne z warunkami etologii i zapobiegania chorobom, zgodne z dobrostanem zw oraz przez kształtowanie czynników środ

Czynniki środ *fizyczne (temp, wilgotność, ruch pow, ciepło radiacyjne-czynniki siły oziębiającej, promieniowanie słon, radioakt, jonizacja pow, hałas, zawartość pyłu w pow, czynniki zw.z budownictwem *chem (niekorzystne domieszki chem.w pow, niekorzystne subst.chem.w pożywieniu, otoczeniu zw-el.bud., wyposażenia okólnika, podawane w lekach, śr.dezynfekcji, dezynsekcji, deratyzacji *biol (zawart.mikroorg., zarodników, grzybów i jaj pasożytów, obecność transmiterów- org.pośredniczących w przenosz.chorób, owadów i in.stawonogów, gryzoni, ptaków wolnożyjących, zw.które w sposób psych.wpływają na zwiększenie oporu środ (stresu)

Środowisko- jedność zespołu otaczającego i żywego org; środ.przyrodnicze- zbiór ekosystemów nat. i przeobrażonych przez człowieka (skł.ekosystemu pełniący rolę konsumenta i drapieżnika)

Geosfera- przyziemna 2m warstwa atmosfery w której krzyżują się wzajemne wpływy gleby i klimatu; żyją w niej zw.i czł

Środ.hodowlane- zespól współzależnych, nieożywionych i ożywionych czynników otaczających zw których wpływ jest modyfikowany przez czł i jego wytwory; czł.jest czynnikiem wiodącym, wpływa na zw i ich zdrowie (decyduje o lokalizacji środ, sposobie żywienia, pojenia, treningu, pracy, relacji zw-opiekun)

Czynniki środ a)abiotyczne *klimatyczne (prom.słon, kosmiczne, temp, jonizacja pow, wilg.i opady, ruch pow i wielkość ochładzania, ciśnienie, zjawiska akustyczne, elektr, skł.chem.pow, zapylenie *edaficzne (gleba odziaływuje poprzez rosnące rośl. Które są pokarmem; działa jako podłoże na odp.budowę kończyn, podatność wystąpienia chorób pasożytniczych, grzyb, bakt; rodzaj gl.trzeba brać pod uwagę przy planowaniu bud, wybiegów, obiektów utrzymania dzikich zw.w niewoli; woda- wymagane jest pewne min.wody pitnej dla przetrwania; ważna jakość; duża wilg. na gl.ciężkich powoduje konieczność specj.postępowań przy posadowieniu bud, przygotowaniu wybiegów) b)biotyczne pozostają w równowadze biol, tworzą biocenozę

Pogoda- zmienność zjawisk; działa pośrednio na zw.poprzez wpływ na rozwój drobnoustrojów, pasożytów ich żywicieli pośrednich; war.pogodowe oddziaływają na OUN, powodują zmiany w ukł.naczyniowym, wpływają na sprawność termoreg.skóry, przemianę materii

Klimat- stałość i powolne zmiany

Kl.umiarkowany- cykliczność pór roku (sezonowość) *morski- małe wahania temp (dobowe i roczne- rzadko przekraczają 15st), lata mało upalne; czynniki: słońce, czyste pow, zmienny niezbyt zimny wiatr działający na org.jak masaż; podnoszą one apetyt wzmacniają sen, usprawniają termoreg i hartują zw; łąki i pastw dobrze wegetują i dają pełnowart.paszę *lądowy- znaczne wah.temp (do 60st); wiatry wieją słabiej, wilg.niższa, mniej opadów i mgieł, pogodniejsze dni, lata suche i upalne, zimy ostre i długie, większe prom.słon; odmiana-kl.górski- niższe ciśnienie (wpływa korzystnie na wzrost erytrocytów i Hb we krwi i czynników narządu oddechowego), częste jego zmiany, większe natężenie prom.słon. przenikające bez większych strat przez suche i czyste pow (intensywne drażni skórę, grubsza warstwa naskórka, więcej melaniny a to zw.elastycznośc i wytrzymałość-lepsza bariera dla czynn.chorobotw)

Kl.gorący- skóra i włosy ciemniejsze, skóra cieńsza z dobrze rozw.naskórkiem; róg kopytowy zbity, ścisły, twardy i b.wytrzymały na podłoże; rogi większe; tk.łączna podskórna cienka i dlatego skóra też jest cienka, tł.podskórny nie ma się gdzie gromadzić, słabo rozw.tułów, dł.kończyny i szyja; gruczoły potowe intensywnie wydzielają; zw.są ruchliwe, wytrzymałe, rześkie, z dużym temperamentem, mają mały apetyt, słabo się tuczą

Kl.chłodny- naskórek cieńszy, skóra grubsza, więcej tł, tułów lepiej rozwinięty, krótsze kończyny i szyja, lepiej rozw.śr.partie ciała ze względu na większe narządy muszące wytwarzać więcej ciepłą

Kl.górski- kl.piersiowa dłuższa, dobrze rozbudowana i b.wypukła, krzyż mocniejszy, mięśnie potężniejsze, grubszy kościec, krótsza szyja

Choroby meteorotropowe- zależneod czynników klimatycznych, występują sezonowo

Aklimacja- przyst.się zw.do chwilowo zmienionych war.otoczenia; najcz.jest to zmiana w termoreg.wskutek zadziałania zimna; polega gł.na zwiększonej sekrecji katecholamin i horm.tarczycy oraz glukagonu, reg.proc.spalania cukrów i tł

Aklimatyzacja- całokształt proc.fizjolog. będących wyrazem przystoi.się zw. Do zmienionych war, zwłaszcza klimat; objawia się wzr.podst.przemiany materii i prod.ciepła; te zw.aklimatyzują do war.niskiej temp; zmienia się izolacyjność skóry (puchowe owłosienie, odkł.tł, zmniejszenie ukrwienia skóry); proc.aklimatyzacji przebiega tym dłużej i trudniej im b.różnią się warunki pierwotnego środ.od nowych; zależy też od zdolności org; zaaklimatyzowane to te które zachowuja cechy uzytkowe

Adaptacja- wytworzenie dziedzicznych właśc..przystosowawczych (fizjolog, anat) w obrębie populacji w zmienionych war.środ; nowe cechy utrwalają się przez kilka pokoleń; adept.polega na przeobrażeniu puli genowej popul. i selekcji nat; stanowi istotę ewolucji org; poszcz.rasy zostały wytw.w okr.klimacie i są do niego przystoi; zmiana war (klimat/geogr) wymaga aklimatyzacji

Ustawa o ochronie zw (21.08.97 zmiana 02) *zakaz podawania h.wzrostu w paszach *zakaz obsady zw.ponad normy *koń przed ukończeniem 5roku nie może być używany do zrywki drewna w lesie *zw.kręgowe może być ubite po pozbawieniu świadomości *poczeklania musi być akustycznie i wizualnie oddzielona od ubojni *nie można uśmiercać w okr.okołoporodowym *ubijać zw.w obecności dzieci *dozwolone są uboje rytualne

Ustawa o ochr.zdrowia zw i zwalczaniu chorób zakaźnych- *działalnośc nadzorowana: transp.zw, wystawy, konkursy, targi zw; obrót zw, stacje kwarantanny *wykaz choró zakaźnych zwalczanych z urzędu: pryszczyca, pęcherzykowate zapalenie j.ustnej, chor.pęcherzykowa świń, księgosusz, pomór małych przeżuwaczy, zaraza pł.bydła, chor.guzowatej skóry bydła, gorączka doliny Rift, chor.niebieskiego języka, ospa owiec i kóz, afrykański pomór koni i świń, klasyczny pomór świń, rzekomy pomór drobiu, wścieklizna, wąglik, gruźlica bydła, bruceloza bydła, kóz, owiec, świń, enzootyczna białaczka bydła, gąbczasta encefalopatia bydła (BSE), zgnilec amer.pszczół, trzęsawka owiec, zakaźna martwica ukł.krwiotwórczego ryb łososiowatych, zakaźna anemia łososi, wir.posocznica krwotoczna, krwotoczna chor.zw.płowej

Promieniowanie w zależności od dł.fali- kosmiczne, gamma, rentgenowskie, UV, świetlne, podczerwone, radiowe(wielkiej częstotliwości)

UVA- 400-320nm; prom.bliskie światłu widzialnemu; przechodzi przez szkło okienne, ma zdolność zrumieniania skóry; większość alergii na słońce to na UVA; silne promieniowanie może być rakotwórcze, powoduje wytwarzanie w skórze wolnych rodników, niszczy elastynę

UVB- 320-280nm- wnika wgłąb skóry na gł.0,5mm (zatrzymywany w naskórku i skórze właśc.); kiedy jest zmniejszona zawart.ozonu więcej UVB dociera do Ziemi, wzrasta zapadalność na raka skóry, kataraktę oczną, zmniejsza się odp.immun, przyspieszony proc.starzenia skóry

UVC- 280-180nm- dociera do Ziemi poprzez dziury ozonowe, wnika w naskórek do 0,1mm; rakotwórczy, bakteriobójczy, powoduje silną jonizację i ozonizację pow

Zw.dnia dł- wzmożona akt.płciowa w okr.wydłużającego się dnia (wiosna) np.konie

Zw.dnia krót- owce, kozy, kiedyś bydło (teraz wchodzi w okr.rui w ciągu całego roku)

Prom.podczerwone (IR)- niewidzialne, wnikają do 20mm, przechodzą przez kość czaszki; po wniknięciu zamieniają się w en.cieplną; podczerwień rozszerza nacz.krwio.co poprawia ukrwienie tk; udar słoneczny- rozszerzenia nacz.w mózgu; sur.krwi przesiąka do opon mózgowych (ucisk na mózg); ucisk zakończeń nerw.zawiadujących oddychaniem i krążeniem powoduje zatrz.oddechu i pracy serca

Jonizacja pow- wybijanie z atomu cząst.elementarnej w wyniku czego powst.2 cząst (o ładunku ujemnym i dodatnim); powodują ją cząstki elementarne (korpuskularne), fale (UV, promienie X, gamma,kosmiczne, radioakt), proc.tarcia; jony ujemne, lekkie poprawiają samopoczucie człowieka, obniżają ciśnienie, zwalniają oddech; dodatnie odwrotnie; sztuczne jonizatory w bud- większa wydajność krów, nieśność kur, wyd.runa owczego, odporność, przyspieszony proc.gojenia ran, mniejsza śmiertelność w stadzie

Dźwięki słyszalne dla czł- 16-20000Hz

Fala ciśnień- f.dźwiękowa; dł.fali to droga jaką przebywa ona od źródła

Hałas- okr.w decybelach (0-130decybeli); dźwięki w danej chwili niepożądane, nieprzyjemne, powoduja stres; długotrwały pow.zmęczenie; niszczy narząd słuchu; wpływa na ukł.nerwowy zmieniając jego reakcje na bodźce; zakłóca odpoczynek; wpływa na bochemię org, zmienia wydzielanie gruczołów dokrewnych, wpływa na pracę serca, wydzielanie soku żołądkowego; powoduje spadek nieśności, masy jaj, zapładnialności, wyd.mlecznej, przyrostów, wylęgowości

Częstotliwość- ilość dźwięków w ciągu sec; 1Hz to 1dźwięk w ciągu sec

Zw.odbierające infradźwięki- meduzy (dowiadująsie o zbliżającym się sztormie), ryby, słonie, wieloryby, niektóre owady (chrząszcz wodny tą met.prowadzi echolokację); infradźw.wyst.w naturze przy silnych wiatrach, trzęsieniach ziemi, wybuchach wulkanów; u czł.powodują bóle głowy, bezsenność, nerwicę, mdłości, zaburzenia pracy serca, pęknięcie wątroby, śledziony, przewodu pokarm

Zw.odb. ultradźw- manaty (syreny) często nie słyszą dźw.niskich; dochodzi do wypadków motorówkami; ultradźw.służą do nawigacji wodnej, do lokalizacji ławic, rozbijania kamienia nazębnego, w leczeniu stanów reumatoidalnych; działające na strefy wzrostowekości mogą powodowac zaburzenia płodu; powod.obniżenie poz.cukru we krwi, skurcze nacz.wieńcowych, perforację przewodu pokarm, uszkodzenie wątroby

Gleba- (45% skł.min, 5%subst.org, 50%woda i pow) wierzchnia warstwa skorupy ziemskiej powst.wskutek wietrzenia skał; żyją w niej bakt, pierwotniaki, grzyby, glony, poczwarki, wije, robaki, pierścienice; wraz z odchodami zw.roznoszone są drobnoustroje, jaja pasożytów; mogą być akt.przez dł.czas; gl.wpływa na klimat i pogodę;

Poz.wody gruntowej- ma wpływ na ocenę łąk i pastwisk; b.ważny przy budowie bud; jak jest zbyt duży poz.dochodzi do zabagnienia i rozwija się kwaśna rośl; powoduje rozmiękczenie rogu kopytowego prowadza Ce do np.rzekomego raka strzałki kopyta; u krów dochodzi do maceracji w szparze racicowej; przy zbyt niskim rośl.ulega stepowieniu

Stos.cieplne gleb- mają różne zdolności pochłanianai ciepła; ciemne pochłaniają, jasne odbijają; barwa gl.zależy od wilgotności

Błędy w żywieniu- powodują stres który obniża odpornośc a nawet prowadzi do śmierci; dochodzi do rozpulchnienia, przekrwienia, nadżerek błon śluz.ukł.pokarm; biegunki

Przekarmianie zw- konie-morzyska, rozszerzenie żołądka, przeżuwacze- wzdęcia, otłuszczenie zw (problemy z ocieleniem u krów, kryciem)

Temp.paszy- przy niskiej temp.otoczenia nie może być niższa niż 10-15st; pasze zmarznięte szybko traca wart; w czasie zagrzania powst.duże ilości azotynów i azotanów

Zepsucie pasz

Gr.zw.czynnych w ziołach- oleje, alkaloidy, glikozydy, saponiny, Ol.eteryczne, zw.aromatyczne, skł.min, wit

Wybieg- miejsce przebywania zw.poza bud, zwykle w pobliżu; zw.mogą tam swobodnie wchodzic i wracać do bud; utwardzony łatwo jest oczyścić, odkazić; zanieczyszczenie jajami pasożytów trudne do usunięcia

Okólnik- nie jest w pobliżu bud, pow.trawiasta; wyst.w hod.koni; forma pomocnicza dla owiec

Ruch- skraca okr.miedzyciążowy, zmniejsza liczbę unasienień na zacielenie, skraca się okr.od zacielenia do wyst.1 rui

Niedobór wody- obniża prod.zwierzęcą; u wszystkich gat.powinien być stały dostęp do wody pitnej dostarczonej w poidłach automatycznych; temp-8-12st; dostęp do wody na pastwisku;

Zanieczyszczenie wód- czynniki fizykochem i biol obniżające jakość wodu *wymywanie humusu *gnicie szczątków zw *działalność czł (usuwanie ścieków, rolnictwo gnojowica-wody powierzchniowe i podziemne)

Oczyszczanie ścieków *mech- cedzenie, filtracja, rozdrabnianie, sedymentacja, flotacja *chem- utlenianie, redukcja *biol

Typy oczyszczalni *przydomowe z odprowadzeniem do gruntu (potrzebna duża działka, sprawdza się na małą skalę) *oczyszcz.ze złożem torfowym (biol, ociekowe zł.torfowe) *rośl-glebowa (patent z USA, polega na doczyszczaniu ścieków w rowach melioracyjnych, w okr.zimowym nie pracuje właściwie) *kontenerowa ze złożem biol (proponowana do sots. W mleczarni; dużo zanieczyszczeń org!) *stawowe (poletka trzcinowe oczyszczają ścieki, są nast.odprowadzane dalej lub wsiąkaja do gleby; stos.w sezonowych ośrodkach) *beztlenowe (bezodpływowe zbiorniki- gromadzimy i wywozimy, gdy zaczyna gnić ścieki są odprowadzane drenami do gleby ale trzeba uważać na subst.szkodliwe); wytwarzanie biogazu przez faunę mezofilną- potrzebne ciepło aby mikroorg.mogły wytwarzać metan)

Prewencja wet- całokształt działań mających na celu poprawianie dobrostanu zw.i stanu jakościowego prod.spożywczych pochodz.zw; obejmuje wszystkie działania i decyzje mające na celu niedopuszczenie do stanu zagrożenia zdrowia poprzez zapewnieni zw.opt.warunków utrzymania i war.sanitarnych

Działanie prewencji w fazie projektowania obiektu- *wybór odp.miejsca pod budowę *zastos.materiałów bud.oraz śr.pomocniczych przy bud wolnych od zw.toksycznych *materiały bud.powinny być łatwe do czyszczenia i dezynfekcji, utrudniać ukrycie i przemieszczanie owadów i wnikanie, przemieszcanie, rozród gryzoni *w czasie bud.konieczne staje się zachowanie staranności pracy bu El.gotowego bud. Nie mogły spowodować uszkodzeń zw *wprowadzenie systemu „czarno-białego” (strefa produkcyjna biała- w fartuchach, strefa administracyjno-zaopatrzeniowa czarna)

Lokalizacja bud *ukształtowanie ter- lekko wzniesiony, grunt przepuszczalny aby wodu opadowe miały swobodny odpływ i nie podmywały bud. Oraz nie zalewały wybiegów *powinny być umieszczone w stos.do bud.mieszkalnych tak aby jak najmniej były narażone na działanie wiatrów panujących w danej okol aby domieszki szkodliwych gazów oraz odory nie dochodziły do ludzi *należy wykorzystywać nat.osłony przed lok.wiatrami lub sadzic pasy zieleni, stanowiące pas sanitarny *usytuowanie osi d.bud.w stosunku do str.świata powinna przebiegać po linii pn-płd z odchyleniem na zach.15st (korzystne oświetlenie nat.przez okna w ścianach od str.wsch i zach) *należy uwzględnić ukł.funkcjonalny, korzystne pow.komunikacyjne z bud.pomocniczymi, wybiegami, okólnikami, pastwiskami i miejscami skł.obornika

Materiały- cechy techniczne określające właściwości by mogły sprostać wymaganiom *fizyczne (gęstość, porowatość, wilg, nasiąkliwość, higroskopijność, rozszerzalność cieplna, przewodność cieplna, mrozoodp, żaroodp, dźwiękoszczelność) *mech (wytrzymałość, sprężystość, kruchość, twardość, ścieralność, udarność) *fizykochem (toksyczność, ciepłochronność, odp.na korozję, starzenie,

Dobrostan- stan zdrowia psych i fiz osiągany w war.pełnej harmonii org.w jego środ; kiedy pastwisko zastapiono okólnikiem później pobytem w bud, legowisko ściółkowe podłogą rusztową lub stan.krótkim z linia tresera elektr.nad zadem zw, który w jednym czasie inspirował wypróżnianie się wszystkich zw, w chowie trzody kojce ściólowe zast.podłogą szczelinową, nastapił odwrót od okólników, syst.tuczu klatkowego, podobnie u drobiu- na niewłaściwość nowych metod ze wzg.na behawior uwagę zwrócili ekolodzy a później zoohigieniści; długotrwałe niezaspokojenie potrzeb zw.ze sferą psych wywołuje frustrację i cierpienie obj.się nietypowymi formami zachowań

War,dobrostanu *wolność od głodu i pragnienia (zapewnienie świeżej wody i paszy pokrywającej potrzeby zakresie wzrostu, zdrowotności i żywności), bólu (zapewnienie profilaktyki, prewencji), urazów i choroby, dyskomfortu (zabezpieczenie wygodnej pow, wypoczynku, możliwości schronienia i opt.war,środ), strachu, stresu

*możliwośc wyrażania norm.form behawioralnych

Cele- wypracowanie alternatywnych syst.w chowie w których max.zysku z tytułu utrzymania zw.jest wynikiem spełnienia potrzeb biol.a nie bezwzględnej ich eksploatacji

---