USAMODZIELNIENIE I READAPTACJA SPOŁECZNA
PRZYSTOSOWANIE SPOŁECZNE - pojęcie z zakresu psychologii i socjologii, oznaczający proces, jakiemu podlega żywy organizm w dążeniu do uzyskania równowagi miedzy własną strukturą a światem zewnętrznym. Jest uważane zarónwo za czynnik zmian ewolucyjnych jak i zdolność do zmiennego zachowania się w obrębie gatunku.
W psychologii nazwę przystosowania społecznego określa się proces, jaki zachodzi w psychice człowieka, który daży do osiagnięcia stanu równowagi między problemami psychicznymi a wymagającymi otoczenia społecznego.
wg A. Kołodziej ujmujac przystosowanie w związku z zaspokojeniem przez jednostkę psychiczno - społeczną stwierdza, że „przystosowanie zachodzi w sytuacji współzalezności interesów jednostki i grupy, to jest w sytuacji, gdy normy i wartości jednostki i grupy są zbieżne
wg Florek, Mądrzycki - przystosowanie to stopień zaspakajania potrzeb jednostki w danej sytuacji:
- „zdolność zaspakajania swoich potrzeb w danej sytuacji”
- „stopień sukcesu czy porażki w zaspakajaniu swoich potrzeb przez jednostkę”
- „przystosowanie wiąże się z zaspokojeniem przez jednostkę potrzeb biologicznych czy psychiczno - społecznych”
- „osiągnięcie przez jednostkę stanu równowagi wewnętrznej oraz harmonii jednostki ze środowiskiem, co wymaga pewnej zdolności norm i wartości uznawanych …..brak …..
W sytuacji, gdy działanie jednostki w środowisku społecznym przynosi jej zaspokojenie potrzeb możemy powiedzieć, że jej interakcje kończą się sukcesem.
Przystosowanie społeczne równa się zaspokojeniu potrzeb psychiczno - społecznych jednostki w wyniku działania w grupie.
Przystosowania to nie tylko dobrostan jednostki i komfort psychiczny, ale również radzenie sobie z trudnościami, umiejętność znoszenia ograniczeń zmiany standardów zaspokojenia swoich potrzeb.
Ważne, aby trudności były na miarę możliwości jednostki, bo tylko te pokonane przez nią pełnią rolę rozwojowo - twórczą.
O przystosowaniu jednostki decydują dwa procesy, jakie stale zachodzą między organizmem a środowiskiem:
Proces dostrzegania świata (jego postawę stanowią bodźce płynące ze środowiska do organizmu i wyznaczają zachowanie)
Proces przetwarzania informacji, zapamiętywanie wrażeń i doświadczeń (odnosi się do różnic indywidualnych, dwie jednostki w jednakowym środowisku obiektywnym będą zachowywać się różnie, ponieważ posiadają różne środowiska „osobowe” tj. wyposażenie genetyczne, indywidualną biografię, wychowanie w rodzinie.
Środowisko nie oddziałuje na podmiot, jako całość. Liczy się zdolność spostrzegania przedmiotu lub to, na czym mu zależy.
ADAPTACJA AKOMODACJA ASYMILICJA
Teoria poznawcza Jean Piaget:
Opiera się ona na założeniu, że inteligencja jest rozwiniętą formą adaptacji biologicznej w wyniku, której dochodzi do strukturalizowania procesów poznawczych
Przystosowanie jest rozpatrywane w kategoriach poznawczych - zróżnicowaniem procesów asymilacji i akomodacji
Piaget swoją teorię zbudował na mocnych podstawowych biologicznych, a jego kluczowym pojęciem jest ADAPTACJA. Rozwój intelektualny struktur poznawczych do wymagań środowiska
ADAPTACJA zachodzi poprzez proces asymilacji i akomodacji
ASYMILACJA to proces, w którym nowy podmiot, idea zostanie zrozumiana w katalogu pojęć lub czynności, które dziecko już zna. Umożliwia jednostce działanie w nowych sytuacjach wobec nowych problemów za pomocą istniejących już schematów
AKOMODACJA jest komplementarnym procesem, który umożliwia jednostce modyfikowanie pojęć i czynności tak, aby pasowały one do nowych sytuacji, przedmiotów, informacji. Pozwala zmienić istniejące schematy lub wytwarzać nowe.
READAPTACJA SPOŁECZNA (W. AMBROZIK)
Procesowi readaptacji społecznej podlegają wszyscy przestępcy bez względu na stosowane wobec nich środki resocjalizacji
Miarą readaptacji społecznej byłych przestępców jest podjęcie przez nich nowych ról społecznych zgodnych z oczekiwaniami społeczeństwa
Pojęciem tym określa się osoby odbywające karę pozbawienia wolności do życia w społeczeństwie zgodnie z przyjętymi zasadami współżycia społecznego
Oddziaływania wspomagające wspomagające ten proces następują po odbywaniu kary pozbawienia wolności
Wykonywanie kary prowadzi do wielu ujemnych konsekwencji w zakresie funkcjonowania osobistego …..brak…..
READAPTACJA SPOŁECZNA jest to ponowne przystosowanie się jednostki do czynnego i samodzielnego życia wyrażającego się w pełni ról społecznych związanych z podstawowymi strefami i płaszczyznami ludzkiej egzystencji (pojęcia bazowe: przystosowanie, adaptacja, akomodacja, asymilacja)
Pojecie readaptacji pozostaje w ścisłym związku z pojęciem resocjalizacji można uznać, że stanowi raczej ukoronowanie podejmowanych wobec jednostki oddziaływań resocjalizacyjnych.
Im bardziej jednostka uległa społecznej readaptacji, tym bardziej została zresocjalizowana.
U tej jednostki, która się procesowi społecznej readaptacji, musiał nastąpić proces ponownego uczenia się kanalizacji, identyfikacji i internalizacji społecznie akceptowanych ról, co w konsekwencji spowodowało też, że została ona włączona w zupełnie nowe struktury i stosunki społeczne.
W readaptacji więźniów uwzględnia się takie problemy jak:
- zerowanie kontaktu z partnerem
- przerwanie życia seksualnego
- długotrwałą rozłąkę
- lęk przed przyszłością
- przeciążenie obowiązkami rodzinnymi
- zerowe relacje z dziećmi
Pozytywne przystosowanie osób opuszczających więzienie jest często określane jako społeczna readaptacja skazanych, obejmująca swoim zakresem „taki powrót do warunków wolnościowych, który charakteryzuje się tylko powstrzymaniem się od popełnienia przestępstw, ale także właściwym funkcjonowaniem w społeczeństwie, czy grupie rówieśniczej, czy przestrzeganiem nie tylko norm prawnych …..brak….
Największym wskaźnikiem readaptacji przestępców jest przyjęcie przez nich postaw, które są zgodne z oczekiwaniami społeczeństwa.
Najważniejszym sposobem osiągania pozytywnej readaptacji przestępców w ramach odbywania sankcji karnych jest poprawa moralna.
Readaptacja społeczna na poziomie minimum polega na tym, że nie wchodzą w konflikt z prawem, ale nie pozwala na osiągnięcie osobistych dążeń. Natomiast maksimum polega na tym, że związany z przeobrażeniami przestępców umożliwiających realizację ich osobistych dążeń w ramach ich ogólnie obowiązującego systemu aksjonormatywnego, co w konsekwencji umożliwia wielowymiarowe funkcjonowanie i rozwój jednostki bez konfliktu …brak…
W procesie readaptacyjnym chodzi nie tylko uzyskanie zewnętrznych zmian w postępowaniu, ale także o to by jednostka odznaczała się zdolnością kontrolowania zachowań m. in. Za pomocą osobowościowego systemu aksjonormatywnego identyfikacji z odpowiednimi grupami społecznymi.
Osoba opuszczająca więzienie dość często nie potrafi funkcjonować w warunkach wolnościowych, ponieważ przebywanie w izolacji penitencjarnej doprowadziło u niej do zjawiska prizonizacji, polegającego na wyuczeniu się zachowań postaw i ról społecznych, dzięki którym mogła przetrwać w więzieniu.
Prawdopodobieństwo popełnienia kolejnego aktu przestępczego jest szczególnie wysokie, gdy jednostka opuszcza zakład karny, doświadcza znacznego niedoboru stymulacji, znajduje się w stanie chronicznego przeciążenia stresowego. W takich sytuacjach zachowanie antyspołeczne może posłużyć osiąganiu równowagi psychicznej lub i optymalnego poziomu aktywacji dla jednostki.
Odnosząc się do sposobów przystosowania w populacji byłych więźniów należy zwrócić szczególną uwagę na:
przestępczy styl życia
zdezorganizowany styl funkcjonowania
adaptację wynikającą z poprawy moralnej (wewnętrznej)
Przestępczy styl życia - wiąże się z systemem wartości osoby. Przystosowanie w postaci przestępczego stylu życia jest związane z preferencją hedonistyczną czyli np. silnym poszukiwaniem natychmiastowych przyjemności oraz działaniem pod wpływem impulsów. Sprzyja to przyjmowaniem dewiacyjnej tożsamości która polega na przyjmowaniu i/lub utrwalaniu przestępczych postaw przed jednoczesnym przeświadczeniu o słuszności własnego postępowania.
Taki styl życia daje poczucie bezpieczeństwa, stabilizację życiową i podwyższa samoocenę, co sprawia że tych przystosowań nie jest w stanie zahamować ani groźba kary kryminalnej, ani samo odbywanie sankcji izolacyjnej.
Istotną rolę w kształtowaniu tego stylu życia u byłych więźniów odgrywają grupy subkulturowe.
Osoba opuszcza zakład karny, odczuwa różnego rodzaju trudności adaptacyjne. W pokonywaniu problemu pomaga zazwyczaj społeczne otoczenie.
Jeżeli wsparcie jest udzielane przez członków społeczności przestępczych to były więzień zaczyna identyfikować się z tego rodzaju grupami i uczyć się takich zachowań, jakie są preferowane przez ich członków.
Jednostka częściej będzie preferować zachowania antyspołeczne im bardziej będą one się wiązały z:
- działaniem ukierunkowanym na realizację celów
- doświadczeniami socjalizacyjnymi
- nagrodzeniem ze strony otoczenia społecznego
W przestępczej zbiorowości osoba opuszczająca zakład karny uczy się przede wszystkim:
- rozwiązywania kłopotów przez nich unikanie lub wywoływanie kłopotów dla podniesienia „prestiżu”
- okazywanie „twardości” gdyż jest to cecha preferowana w kulturze męskiej np. siła odwaga
- kierowanie agresji w kierunku innych osób po to, aby realizować własne cele
- przejawiania sprytu, cwaniactwa, manipulowania ludźmi
- ponoszenia porażki na czynniki o charakterze zewnętrznym np. na pech aby unikąć odpowiedzialności
- samowystarczalność
Istotną rolę w utrzymaniu się przestępczego stylu życia, spełniają mechanizmy obronne wprowadzone ….brak…..
MECHANIZMY OBRONNE, PRZESTĘPCZY STYL ŻYCIA
Pojecie to wprowadzone zostało przez twórcę psychoanalizy; Zygmunta Freuda i przyjęte przez współczesną psychologię.
Oznacza metody radzenia sobie z wewnętrznymi konfliktami w celu ochrony osobowości, zmniejszenia lęku, frustracji i poczucia winy. Zazwyczaj są one nawykowe i nieuświadomione.
W pewnym nasileniu występują u praktycznie każdego człowieka i pełnią rolę przystosowawczą są niezbędne.
Mechanizmy obronne są jednak zawsze zniekształceniem zachowania lub oglądu rzeczywistości, stosowane nadmiernie lub nieadekwatnie do sytuacji mogą utrudnić funkcjonowanie.
Dobrze że w zachowaniu jednostki jest ich duży repertuar, a ich dobór i intensywność jest zależna od sytuacji (elastyczność stosowania)
Można również mówić o efektywności i braku patologii związanej z mechanizmami obronnymi .
WSPARCIE:
REPRESJA (wsparcie) jest to usunięcie ze świadomości myśli, uczuć, wspomnień, impulsów, fantazji, pragnień itp. Które przywołują bolesne skojarzenia lub w inny sposób zagrażają spójności osobowości, danej jednostki.
Wyparte myśli istnieją nadal, jednakże nie są dostępne świadomości. Wsparcie nie jest procesem jednorazowym i wymaga ciągłego nakładu energii.
RACJONALIZACJA pozorne racjonalne uzasadnienie po fakcie swoich decyzji i postaw, kiedy prawdziwe motywy pozostają ukryte często także przed własną świadomością.
Dwie typowe odmiany racjonalizacji zostały nazwane „kwaśnymi winogronami” i „słodkimi cytrynami”;
-„kwaśne winogrona” to uznawanie za nieważny celu, którego nie osiągnęliśmy
-„słodkie cytryny” to wmawianie sobie, że przykre założenia są w rzeczywistości przyjemne. Ta forma socjonalizacji znana jest też pod nazwą „pozytywne myślenie”
ZAPRZECZENIE jest to jeden z narcystycznych mechanizmów obronnych znanych psychologii i psychoanalizie, pokrewny wyparciu. To fałszowanie obrazu teraźniejszości poprzez nie przyjmowanie do wiadomości realnych faktów, w celu osiągnięcia negatywnych myśli i uczuć, które mogły by się z tym wiązać. Spostrzeganie rzeczywistości zachodzi z unikaniem uświadamiania jej przykrych aspektów.
Mechanizmy obronne typowe dla więźniów:
-zaprzeczenie odpowiedzialności - przeczenia temu, że osoba jest sprawcą zaistniałego czynu np. „gdy ktoś mnie zdenerwuje to nie dopowiadam za siebie”
-zaprzeczenie krzywdzie i/lub szkodzie ofiary technika ta jest stosowana po to, aby zanegować istnienie negatywnych konsekwencji czynu np. poprzez jego bagatelizowanie, „nie ukradłem tylko pożyczyłem”
-redefiniowanie obrazu ofiary - określanie ofiary w taki sposób, że zachowanie sprawcy stanowi akt kary, zemsty lub przestępstwa szkodzące bezdomnym lub prostytutkom
-odwołanie się do wyższych racji - interpretacja czynów w taki sposób aby zarówno wykluczyć jego „niskie pobudki” jak i wskazać na istnienie konfliktu pomiędzy konkurencyjnymi normami postępowania w różnych grupach społecznych np. „ukradłem żeby nakarmić głodne dziecko”
ZDERORGANIZACJA STYL FUNKCJONOWANIA
Dezorganizacja stylu życia byłych więźniów wynika z nieprawidłowego funkcjonowania emocji i zachowań
Należy zwrócić uwagę na środowisko chronicznego kryzysu adaptacyjnego u osób opuszczających zakład karny. Są to doświadczania charakterystyczne dla wielokrotnych przestępców którzy cechują się z:
- niskimi umiejętnościami zaradczymi
- preferencją postaw unikatowych
- wysokim poziomem lęku przed kontaktami interpersonalnymi
- niską motywacją do wysiłku ukierunkowanego na zmianę zaistniałej sytuacji
Czynniki te często prowadzą do tego, że byli więźniowie odznaczają się:
- wysokim poczuciem beznadziejności
- nieumiejętnością określania życiowych celów
- smutkiem i bezsilnością
POPRAWA MORALNA
Pozytywna readaptacja społeczna wymaga takich zmian osobowościowych dzięki którym jednostki opuszczające zakłady mogą prawidłowo funkcjonować w społeczeństwie.
Wyróżniamy poprawę jurydyczną i poprawę moralną:
POPRAWA JURYDYCZNA koncentruje się jedynie na tym, aby nie doszło do konfliktu z normami karnymi, a jednocześnie osoba nadal nie akceptuje obowiązującego systemu aksjo-normatywnego i ma niewielkie możliwości readaptacyjne.
POPRAWA MORALNA u opuszczających zakład karny wiąże się ze zmianami w zakresie funkcjonowania osobowości, co w konsekwencji prowadzi do przeobrażeń w ich orientacji życiowej.
U osób charakteryzujących się poprawą moralną występuje lepsza readaptacja:
- przyjmują konstruktywne role społeczne
- pracują zawodowo
- wypełniają obowiązki rodzinne
- nawiązują stałe związki życiowe
- zrywają kontakt ze środowiskiem zewnętrznym
Obserwowanie tego rodzaju przeobrażeń stanowi ważną postawę do formułowania prognozy kryminologicznej, ponieważ ta poprawa moralna umożliwi takie zorganizowanie życia osobistego, dzięki któremu były więzień może realizować bliższe i dalsze cele, ale w taki sposób, który nie prowadzi do naruszeni obowiązujących stanów społecznych.
Wg AMBROZIK
Czynniki społeczne readaptacji byłych przestępców. Wykolejenie społeczne i poziom resocjalizacji.
Ponowne przystosowanie się przestępcy do życia społecznego zależy od:
samej jednostki
- poziomu wykolejenia i zadomowienia w świecie przestępczym
- przemian, które w efekcie odbytego procesu resocjalizacji dokonały się w niej
b) społeczeństwa i środowiska do którego były przestępca wraca
- jego reakcji
- zastanych warunków
- utrudnianych działań pomocnych
- otrzymanego wzmocnienia i wsparcia
Instytucjonalne formy opieki postpenitencjarnej:
- służba więzienna
- służba kuratorska
- służba socjalna
Readaptacja, służba więzienna:
- pomocy postpenitencjarnej powinno udzielać się skazanym już od początku odbywania kary pozbawienia wolności
- pierwsza instytucja która przygotowuje skazanego do wyjścia i świadczy mu krótkoterminową pomoc zaraz po opuszczeniu placówki penitencjarnej jest zakład karny
Skazanemu trzeba umożliwić np. powrót do stałego miejsca zamieszkania lub pobytu, zaopatrzyć go w dokumenty i udzielić pomocy materialnej (odzież żywność na czas podróży).
Pomoc postpenitencjarna obejmuje również pomoc w znalezieniu pracy, zapewnienie zakwaterowania, pomoc w uzyskaniu renty emerytury, lub miejsca w placówce odwykowej.
Fundusz udzielany jest nie dłużej niż do 3 m-cy od dnia zwolnienia (w wyjątkowych przypadkach do 6 m-cy).
Służba więzienna jest zobowiązana do tego aby w okresie 6 m-cy przed spodziewanym zwolnieniem warunkowym lub terminowym końca kary przygotować osadzonego do życia w warunkach wolnościowych.
Do tego celu jest wykorzystane zatrudnienie skazanych, przepustki, widzenia, nauczanie, kursy podnoszące kwalifikacje zawodowe, terapię uzależnienia, kontakt z rodziną, kontakty z readaptacyjnymi służbami.
Podstawowe znaczenie w readaptacji odgrywają zawodowi kuratorzy sądowi. Ich zadania to organizowanie i prowadzenie działań, które mogą pomóc skazanemu. Narzędziem kuratora sądowego w trakcie pracy z byłymi więźniami w ramach dozoru jest przeprowadzenie wywiadu z osobą poddaną próbie.
Wywiad ten ma na celu określenie:
- potrzeb wychowawczych skazanego
- przyczyn utrudniających skazanemu pełnienie ról społecznych
- przyjęcie planu postępowania poprawczego
W rodzinnej terapii grupowej wywiad ma formę uzyskania informacji od członków rodziny. Kurator sadowy stanowi oś trójstronną interakcji pomiędzy osobą dozorowaną jej środowiskiem rodzinnym i instytucją świadczącą pomoc. Kurator powinien dostarczać personelowi zakładu raport w sprawie przebiegu oddziaływania terapeutycznego po opuszczeniu przez skazanego zakładu karnego.
Wsparcie socjalne może być realizowane poprzez:
- świadczenia pieniężne, rzeczowe
- schronienie
- zatrudnienie i rejestrację w urzędzie pracy
- leczenie i poradnictwo
- udzielane świadczenia socjalne nie mogą przechodzić w podstawowe źródło utrzymania, czyli nie mogą zatracić charakteru sporadyczności.
FORMY I METODY PRACY KIERUNKU READAPTACJI
PLAN WOLNOSCIOWY:
- realizowany jest dzięki zasobom zainteresowanego
- przy pomocy administracji więziennej
- z wykorzystaniem środków oddziaływania stosowanych w wykorzystaniu kary pozbawienia wolności