Jan La Fontaine, Bajki,
przeł. i objaś. Stanisław Komar, oprac. Lidia Łopatyńska,
wyd. 2 przejrz. i popr., BN II 60, 1953.
WSTĘP
Fakty biograficzne.
ur. 1621 w Szampanii, zamożna rodzina kupiecka, nauka w Paryżu, seminarium duchowne (rok), studia prawnicze, 1647 stanowisko ojca - leśniczy królewski i ślub z 14-letnią Marią He-ricart, syn Karol, Jan lekkomyślny i niestały, rozrzutny, komedia Eunuch przeróbka z Teren-cjusza, sielanka mitologiczna Adonis (druk 1669), znajomość z Molierem, 1665/1666 Powias-tki i nowele wierszem, 1668 I tom Bajek (księgi I - VI), 1669 Miłość Psychy i Kupidyna, 1678 II część Bajek (księgi VII - IX), Powiastki zakazane przez cenzurę, po kryjomu, poezja dwor-ska, 1684 do Akademii Francuskiej, 1692 choroby, religijność, um. 1695.
Bajki La Fontaine'a.
bajka - krótka powiastka, zwykle o zwierzętach, mądrość życiowa, popularny gatunek.
La Fontaine: bajka + opis, opowiadanie, bystry obserwator, nauka moralna na początku lub na końcu, element osobisty i refleksyjny coraz wyraźniejszy z biegiem lat, bajka - obrazek z życia, nowela, traktat filozoficzny, bajka liryczna, nie znamy dokładnej chronologii bajek, przedstawiciel klasycyzmu: umiar, harmonia, precyzja formy.
formy ludowe, wiersz wolny, obraz społeczeństwa francuskiego.
Oblicze społeczne i nauka moralna Bajek.
praktyczny morał - życie jest złe, pesymizm, śmierć, człowiek jest zły, wysoko cenione - zręczność i spryt.
Miejsce Bajek w literaturze.
wielkie powodzenie Bajek, naśladownictwa, XVIII Florian - nienaturalność, brak harmonii, bajka lafontenowska zanika w XIX wieku (satyra, dla dzieci).
TEKST (alfabetycznie).
Dedykacja: Do Księcia Burgundii, który żądał od autora bajki o kotku i myszce - bajki Ezopa przyozdobione w piękno poezji, pod błahostkami głębokie prawdy.
przedmowa do drugiego tomu, bajka tworem muz, nawet w Biblii parabole, ciałem - bajka, duszą - nauka moralna.
Żywot Ezopa Frygijczyka - Homer to ojciec bogów i dobrych poetów, Ezop mędrzec, ur. ok. 776, sytuacja z figami, odzyskanie mowy, nowy właściciel, kupiec, filozof Ksantus, sytuacje z Biernata, Krezus, ślub, adopcja Ennusa, Delfy i zrzucenie ze skały.
dedykacja delfinowi.
Księga.
Konik polny i mrówka - pracowitość i lekkomyślność.
Kruk i lis - schlebianie, mądry po szkodzie, z serem.
Żaba i wół - chciał mu dorównać w wielkość, pękła, każdy chce być inny.
Dwa muły - jeden z owsem, drugi ze złotem, na niego napadają rabusie, pierwszy o urzędach, które nie przynoszą korzyści.
Pieśń i wilk - o biedzie, ale wolnej, Mickiewicz to wykorzystał.
Jałówka, koza i owca w spółce z lwem - podział na cztery części.
Biesagi - Jowisz pyta o błędy podczas stwarzania, zwierzęta, wymawiają innym, co dla nich najbrzydsze, człowiek najgorszy, biesag z tyłu nasze przywary, z przodu innych.
Jaskółka i ptaszki - mądra, obyta w świecie, radzi wyjeść ziarna, powyrywać źdźbła, jak Trojanie powpadali w sieć, słuchamy, tylko naszych przeczuć.
Mysz domowa i mysz polna - strach u bogatej mieszczki.
Wilk i jagnię - mocniejszy zawsze ma rację, gwałt oparty na prawie.
Człowiek i jego wizerunek - laluś, zwierciadło szkaluje, chowa się w lesie przed lustrami, zły na strugę, ?.
Smok o wielu głowach i smok o wielu ogonach - Niemiec każdy elektorat ma swoją armię (każda głowa w inną stronę) i basza jedną wielką armię (jedna głowa - jeden kierunek, większe zniszczenia).
Złodzieje i osioł - dwóch złodziei bije się o osła, trzeci korzysta, czwarty godzi.
Symonides ostrzeżony przez bogów - miał sławić atletę, ród nieznany, na biesiadę, Kastor i Polluks przestrzegają go, że dom się zawali.
Śmierć i nieszczęśliwy człowiek - jak zobaczył śmierć, wolał starość i choroby.
Śmierć i drwal - zmęczony wzywa śmierć, żeby pomogła mu chrust dźwignąć.
Kawaler średniego wieku i dwie kochanki - czarne i białe włosy.
Lis i bocian - lis zaprosił bociana na obiad, postawił się, zupa w płaskim talerzu, rewizyta, jadło w dzbanie o wąskim otworze.
Dziecko i bakałarz - malec w wodę, bakałarz kazanie.
Kogut i perła - jak nieukowi zwój rękopisu.
Szerszenie i pszczoły - przed sądem osy (u Jabłonowskiego odwrotnie).
Dąb i trzcina - spór, kto jest silniejszy.
Księga.
Przeciwko wybrednym krytykom - bajka to też poezja, udoskonalenie.
Rada szczurów - kot Gryzipołć, kto zawiesi mu dzwonek, do pracy brak rąk.
Małpa sędzią w procesie wilka z lisem - obaj ukarani.
Dwa buhaje i żaba - kłótnia byków o łąkę na mokradła, nieszczęście dla żab.
Nietoperz i dwie łaski - uszedł łasicom i ptakom.
Ptak raniony strzałą - człowiek nie potrafi żyć w zgodzie.
Wyżlica i sąsiadka - u Jabłonowskiego motyw rozwinięty.
Orzeł i chrabąszcz - chrabąszcz z zemsty za królika-kuma wyrzucił dwukrotnie z gniazda jaja orlicy, za trzecim razem jaja na łonie Jowisza, chrabąszcz uwalał płaszcz boga łajnem, jajka zniszczone po raz trzeci.
Lew i mucha - mucha pokonała lwa i wpadła w sieć pojęczą, olbrzymi tego świata.
Osioł z ładunkiem gąbek i osioł z solą - w wodzie z gąbkami, by się utopił, sól się rozpuściła.
Lew i szczur - lew darował życie szczurom, ten przegrał siatkę.
Gołąb i mrówka - gołąb mrówce, ugryzła człowieka z łukiem w piętę.
Astrolog wpada do studni - szarlatani, nie potrafią przewidzieć przyszłości.
Zając i żaby - tchórz spotyka żaby, które przed nim uciekają.
Kogut i lis - podstęp - ugoda z kurami, kogut - charty podpisać umowę.
Kruk naśladuje orła - najtłustszego barana chce ucapić, w wełnie szpony, pasterz go do klatki
Paw skarży się Junonie - zazdrości śpiewu słowikowi.
Kotka zamieniona w kobietę - siła natury.
Lew i osioł na łowach - osioł ryczy, lew zabija.
Ezop wyjaśnia testament.
Księga.
Młynarz, syn jego i osioł - krytyka sposobów podróżowania.
Członki i żołądek - bunt członków.
Wilk pasterzem - przebrał się za pasterza, chciała przemówić - zaryczał.
Żaby proszą o króla - dostały jednego, Jowisz ostrzega, że gorzej może być.
Lis i kozioł - wpadli do studni.
Orlica, maciora i kotka - razem w spróchniałym dębie, kotka intryguje.
Pijak i jego żona - chciała go przestraszyć, że jest w piekle z głodu, zapytał o trunek.
Podagra i pająk - posłani do ludzi przez Belzebuba, on do pałacu, ona do chaty, obojgu źle, zamienili się.
Wilk i bocian - wilk dusi się kością, bocian mu pomaga, bez zapłaty.
Lew powołany przez człowieka.
Lis i winogrona - głodny, nie mógł doskoczyć.
Łabędź i kucharz - raz pomylił go z gęsią, ten łagodny lament.
Wilki i owce - pokój, zdrada wilków.
Lew w starości.
Filomela i Prokne - słowik i w odwiedziny jaskółka, ona zapomniała w przeszłości.
Żona utonęła - mąż jej szukał.
Łasica w spiżarni - chuda po chorobie.
Kot i stary szczur - podstęp i przestroga szczura, udanie martwego, wąha.
Księga.
Lew zakochany - do panny de Sevigne, podstęp teścia - zęby i pazury.
Pasterz i morze - sprzedał stado, towar i statek na dno, wróbel w garści.
Mucha i mrówka - która ważniejsza, przechwałki muchy (pałace), mrówka bogata zimą.
Ogrodnik i pan - polowanie na zająca, straty.
Osioł i piesek - na siłę wdzięk.
Bitwa szczurów i łasic - klęska szczurów.
Małpa i delfin - u Jabłonowskiego.
Człowiek i bożek drewniany - w środku miał złoto.
Sójka, przybrana w pióra pawie - wyśmiana przez pawie, wygnana z domu.
Wielbłąd i kij pływający - oswojenie a zmniejszenie strachu.
Żaba i szczur - chciała go wciągnąć do wody, złapała ich kania.
Haracz zwierząt dla Aleksandra - ograbione przez lwa, dla lwa.
Zemsta konia nad jeleniem - usidlenie przez człowieka.
Lis i popiersie - możni i chwalący ich tłum bałwochwalczy.
Wilk, koza i koźlę - próba oszukania koźlęcia.
Wilk, matka i dziecię - straszyła dziecko wilkiem, zabili go.
Słowo Sokratesa - budowa domu i życzliwie-nieżyczliwi „przyjaciele”.
Starzec i jego synowie - prób złamania witek - „w spójni siła”.
Wyrocznia i bezbożnik - próba oszukania Apollina (wróbel martwy czy żywy).
Skąpiec traci swój skarb - zakopany w ziemi, nocami się nim cieszył.
Oko pańskie 0 zabity jeleń w oborze.
Skowronek z pisklętami i rolnik - ucieczka ze zboża, gdy rolnik z rodziną, a nie z przyjaciółmi i krewnymi, przyjdzie.
Księga.
Drwal i Merkury - każde dzieło wymaga skaz, zgubił siekierę drewnianą.
Garnek gliniany i garnek żelazny - na wędrówkę, zły towarzysz.
Rybka i rybak - „jedno <<masz>> więcej warte niż dwa <<będzie twoje>>”.
Uszy zająca - lew wygnał wszystkich z rogami, zając też ucieka.
Lis kusy - moda na ogony.
Starucha i dziewki - zabiły koguta, bo za wcześnie piał, starucha budzi je w nocy.
Satyr i pielgrzym - pielgrzym zimno i gorąco z ust (ręce i zupy).
Koń i wilk - wilk chciał konia podejść udając medyka, koń uderzył go kopytem.
Rolnik i jego synowie - praca to „skarb”.
Góra w połogu - urodziła w bólach mysz.
Szczęście i dziecko - dziecko śpiące na brzegu studni, zdrowy dzięki szczęściu.
Doktorzy - Tym-Lepiej, Tym-Gorzej.
Kura złote jaja znosząca - człowiek ją zabił, w środku nic nie znalazł.
Osioł niosący relikwie - chlubił się, że mu się kłaniają.
Jeleń i winogrady - ukryły go, a on zaczął je jeść i psy go dopadły.
Wąż i pilnik - głodny chciał zjeść mocniejszego.
Zając i kuropatwa - zając zginął od psów, kuropatwa pewna siebie od jastrzębia.
Orzeł i sowa - ugoda, sowa chwali dzieci, orzeł zjada „potworki szkaradne”.
Lwie przygotowania do wojny - korzysta nawet z osła (trębacz) i zająca (kurier).
Niedźwiedź i dwaj kompanowie - niedźwiedzia skóra na żyjącym.
Osioł w lwiej skórze - wszyscy się go bali, dopóki nie wylazło na wierzch jego ucho.
Księga.
Pasterz i lew - zadania bajki: bawić i uczyć.
Lew i myśliwy - ucieczka.
Febus i Boreasz - kto ściągnie płaszcz z człowieka, Febus.
Jowisz i dzierżawca - chciał rządzić klimatem, Opatrzność wie lepiej, co dobre.
Kogut, kot i myszka - pozory mylą.
Lis, małpa i zwierzęta - lew zmarł, wybór nowego króla: małpa, podstęp lisa, niewielu godnych korony.
Muł chełpiący się rodowodem - u prałata, u lekarza i u młynarza.
Starzec i osioł - ucieczka przed zbirami, osioł nie ucieka, pan = wróg.
Jeleń przeglądający się w wodzie - rogi piękne, nogi pożyteczne.
Zając i żółw - w porę start ważniejszy niż szybkość.
Osioł i jego panowie - ogrodnik, garbarz, węglarz, żaden się nie podobał.
Słońce i żaby - wesele Słońca, troska żab o jego dzieci (wyschną wody).
Chłop i żmija - chciał ją ratować, ożyła i zaatakowała, zabił ją.
Lew i chory lis - dary lwu, lis: wejście, a gdzie wyjście?
Ptasznik, jastrząb i skowronek - jastrząb złapał skowronka, a ptasznik jastrzębia.
Koń i osioł - osioł prosił o pomoc w niesieniu juków, padł, koń musiał nieść całość.
Pieśń puszczający zdobycz dla cienie - w wodzie.
Woźnica, co ugrzązł w błocie.
Szarlatan - w 10 lat nauczyć osła wymowy.
Niezgoda - z Olimpu do komnat małżeńskich.
Młoda wdowa - z początku rozpacz.
Epilog - chwila oddechu.
Przedmowa - z 1678 r., drugi zbiór bajek.
Do Pani de Montespan - faworyta Ludwika XIV.
Księga.
Mór wśród zwierząt - najbardziej niewinny na przebłaganie bogów, lew, lis i wilk wybielają się.
Zły ożenek.
Szczur Anachoreta.
Czapla - zbyt wybredna, w końcu głodna zjadła ślimaka.
Panna - wybredna, w końcu wyszła za kulfona.
Życzenie - ludzie: dostatek (złodzieje, podatek), ubóstwo, mądrość.
Na dworze lwa - szczery niedźwiedź, pochlebstwa małpy i spryt lisa.
Sępy i gołębie - źli powinni się wytępić.
Landora i mucha - która popędzała konie.
Mleczarka i dzban z mlekiem - liczenie pieniędzy spodziewanych.
Proboszcz i nieboszczyk - liczył nie pieniądz za pochówek, trumna na niego spadła.
Człowiek, goniący za fortuną i drugi, który śpi czekając na nią.
Dwa koguty - wojna z przyjściem kokoszy, zwycięstwo i okrzyk - jastrząb.
Niewdzięczność i niesprawiedliwość ludzka względem fortuny.
Wróżki - uboga duże powodzenie.
Kot, łaska i królik - łaska zajęła królikowi norę, sędzią kot - zjadł obie.
Głowa i ogon żmii - ogon chciał iść pierwszy, wpadli w przepaść.
Zwierzę na Księżycu.
Księga.
Śmierć i starzec - „śmierć mądrego nie zaskoczy”, człowiek 100 lat i zaskoczony.
Szewc i bankier - szewc szczęśliwy, zamienili się, szewc chce wesela, nie złota.
Lew, wilk i lis 0 lew stary, wilk chciał obmówić lisa, ten mu dopiekł.
Potęga bajek - do przyjaciela - ambasadora o pokój z Anglią.
Człowiek i pchła - prosimy bogów o drobiazgi, np. zabicie pchły.
Kobiety i sekret - mąż zniósł 100 jaj.
Pieśń niosący obiad swemu panu - ulega zgrai.
Żartowniś i ryby - pytał ryby o los druha (żart).
Szczur i ostryga - zwiedza świat, do ostrygi głowę wsadza.
Niedźwiedź i miłośnik ogrodów - przyjaciele, niedźwiedź odganiał muchy, zabił skałą miłośnika ogrodów.
dwaj przyjciele.
Wieprz, koza i baron - na sprzedaż, nie warto skarżyć się.
Tyrzys i Amaranta - Dla Panny de Silleny (wykształcona, autorka).
Pogrzeb lwicy - jeleń sie cieszy, sprytny, wykpił się (proroczy sen).
Szczur i słoń - szczur chciał naśladować słonia (orszak).
Horoskop.
Osioł i pies - pies prosi o jedzenie, a potem osioł o obronę przed wilkiem.
Basza i kupiec.
Wartość wiedzy - biedny uczony i bogaty cymbał.
Jowisz i pioruny - stworzyć nowych ludzi.
Sokół i kapłon - kapłon nie chce iść do gospodarza, sokół go namawia.
Kot i szczur - kot złapany w sidła, uwolnił go na obronę przed sową.
Potok i rzeka - pielgrzymi utonęli w głębokiej rzece.
Edukacja - Opas i Cezar (uczący się).
Dwa psy i ośla padlina.
Wilk i strzelec - strzelec pozabijał zwierzęta i zmarł, wilk przyszedł i się najadł.
Księga.
Nieuczciwy depozytor - autor także o złych ludziach, kupiec żelazo zostawił u sąsiada, szczur je zjadł, kupiec porwał syna sąsiada (sowa).
Dwa gołąbki - jeden żądny przygód, sidła, jastrząb, a tego orzeł, ważniejsza miłość niż świat, nie warto jej dla niego tracić, autor stracił pasterkę.
Małpa i lampart - lampart zachwala skórę, małpa błazenady.
Żołądź i dynia - Maciej: dlaczego wielki dąb ma małe żołędzie?
Uczeń, bakałarz i właściciel sadu - uczeń niszczy owoce, bakałarz wykład.
Rzeźbiarz i posąg Jowisza - wystraszył się, lepsze złudzenia.
Mysz zamieniona w dziewczynę - kapłan indyjski w 15-latkę, za szczurkiem.
Błazen sprzedaje mądrość - łatwowierni.
Ostryga i pieniacze - dwóch kłóci się o ostrygę, sędzia zjada, im po skorupce.
wilk i chudy pies - pies wmówił wilkowi, że przytyje i wtedy wilk się naje.
Nic zanadto - wszystko w miarę.
Świeca woskowa.
Jowisz i podróżny - obietnice bez pokrycia, zabity przez zbójców.
Kot i lis - lis worek sposobów, kot jeden, ale skuteczny.
Mąż, żona i złodziej - żona przestraszona złodziejem rzuca się w objęcia męża.
Skarb i dwaj ludzie - sknera się powiesił po utracie skarbu na rzecz głodnego.
Małpa i kot.
Kania i słowik - głodny nie ma słuchu.
Pasterz i trzoda.
Księga.
Dwa szczury, lis i jajo - pisarka XVIII wieku pani de la Sabliere - Iryda (bogini tęczy), protektorka.
Człowiek i wąż - człowiek chce zrobić dobrze i zabić węża, on chce wmówić, że to człowiek jest zły.
Żółw i dwa kaczory - chciał zwiedzić świat, kaczki w lot, niebaczny spadł.
Ryby i czapla - czapla do ryb, że gospodarz je wyłowi, „ukryje je” (w swoim żołądku).
Zagrzebywacz i jego kum - ukradziony skarb sknery, sprytny odzyskał.
Wilk i pasterze - skarga wielka za złe traktowanie go przez ludzi.
Pająk i jaskółka - jaskółka wyjadła muchy, pająk zdechł.
Kuropatwa i koguty.
Pieśń, któremu uszy obcięto - martwił się, a podczas bójki brak słabości.
Pasterz i król - Miłosć i Ambicja najgorsze.
Ryby i pasterz grający na flecie - pieśń nic nie wskórała, sieć tak.
Dwie papugi, król i jego syn - pierwsza papuga zabiła wróbelka, ją królewicz, matka papuga oczy królewicza, król prosi ją o powrót, oddalenie leczy rany.
Lwica i niedźwiedzica - lwica stracił syna, żal i skarga na próżno.
Dwaj wędrowcy i talizman.
Króliki.
Kupiec, szlachcic, pasterz i syn królewski.
Księga.
Lew - sułtan lampart, sierota-lwiątko, lis przeczuwa kłopoty.
Bogowie chcą kształcić syna Jowiszowego.
Chłop, pies i lis - lis narzeka, że nic upolować nie może, otwarty kurnik, pogrom, chłop zły na psa, każdy powinien swego doglądać.
Sen mieszkańca Wschodu.
Lew, małpa i dwa osły - lew chciał się obyczajowości nauczyć, małpa - dobro państwa, pyszne osły.
Wilk i lis - lis wpadł do studni, zwiódł wilka serem i się wydostał.
Chłop znad Dunaju.
Starzec i trzech młodzieńców - sadził drzewo, ci się dziwili - jemu to nie posłuży.
Myszy i sowa - obcięła im nóżki i tuczyła.
Epilog - nowy rodzaj bajki.
Do księcia Burgundii - 12-letni wnuk Ludwika XIV, ostatnia księga 1694.
Księga.
Towarzysze Ulissesa - opowieść o przemienieniu przez Kirke, lew nie chce odtrutki, miś też nie, wilk.
Kot i dwa wróble - przyjaciele kot i wróbel, kot zjadł innego wróbla, posmakował mu i przyjaciel.
Dusigrosz i małpa - na wyspie liczy pieniądze, małpa wrzuca je do morza.
Dwie kozy - kłótnia, nie chcą się przepuścić na kładce, spadają do rzeki.
O kotku i myszce - wstęp do następnej bajki.
Stary kot i młoda myszka - obietnica, że przytyje, pewna siebie, starość nieubłagana.
Chory jeleń - wielu „pocieszycieli” wyjadło mu trawę w pobliżu, zmarł z głodu.
Nietoperz, krzak i nurek.
Kłótnie psów, kotów i myszy.
Wilk i lis - lis chciał być wilkiem, na dźwięk koguta zapomniał o tresurze.
Rak i córka.
Orzeł i sroka - on był po łowach, ona mu plotkuje, proponuje swoje usługi szpiegowskie.
Król, kania i myśliwy - kania wbija szpony w nos króla…
Lis, muchy i jeż - zranionego lisa opadły muchy.
Miłość i Szaleństwo - bójka przy kościach.
Kruk, gazela, żółw i szczur - pani de la Sabliere, znów jako Iryda.
Las i drwal - drwal stracił siekierę, poprosił las o konar, obiecał, że użyje siekiery przeciw niemu.
Lis, wilk i koń - chcieli podejść konia, ten uderzył wilka kopytem.
Lis i indyki - na drzewie, zmęczył je hałasem i pospadały.
Małpa.
Scytyjski filozof.
Słoń i małpa Jowiszowa - starcie słońca i nosorożca, małpa poseł do mrówek, dla bogów wszyscy są równi.
Głupi i mądry.
Lis angielski - wpływowa pani Harvey, wdowa po kanclerzu Anglii.
Liga szczurów - myszka prosiła o pomoc szczury, uciekły.
Dafnis i Alcymandura. Naśladowanie z Teokryta - pani Mesangere (córka pani de la Sabliere), wzgardziła miłościa Dafnisa, prosiła cień o przebaczenie.
Rozjemnca, szpitalnik i samotnik - każdy szukał czego innego w Rzymie.
Podwójny worek do przewieszania na szyi z przodu i szyi.
ciężka kareta.
4