GEOGRAFIA GOSPODARCZA - POJĘCIA:
czynniki abiotyczne-mają wpływ na rozmieszczenie organizmów zarówno w skali globu (biomy), jak i w poszczególnych biocenozach.
aglomeracja-zespół miejski z jednym ośrodkiem dominującym, w którym koncentrują się główne funkcje usługowe i produkcyjne (Paryż, Londyn, Warszawa)
alija- żydowska imigracja do Palestyny, a po 1948 roku do współczesnego państwa Izrael. Tak Żydzi określają "powrót do ojczyzny swoich ojców".
uprawy alimentacyjne- rośliny spożywcze, spożywane przez człowieka. Należą do nich r. oleiste, miododajne, warzywne, owocowe, zbożowe
antropopresja- ogół działań człowieka (zarówno planowych i przypadkowych) mających wpływ na środowisko przyrodnicze
alterglobalizm, antyglobalizm- ruch stanowiący opozycję wobec globalizacji, antyglobaliści nie tworzą sformalizowanych struktur organizacyjnych; za najważniejsze uważa problemy zagrożeń ekologicznych oraz ubóstwa
apartheid- teoria głosząca konieczność osobnego rozwoju społeczności różnych ras, a także bazujący na tej teorii system polityczny panujący w Republice Południowej Afryki do połowy lat 90 XX wieku, oparty na segregacji rasowej
APEC- Wspólnota Gospodarcza Azji i Pacyfiku - luźny układ integracyjny dotyczący współpracy gospodarczej krajów Azji i obrzeży Pacyfiku, który ma na celu znoszenie barier celnych, współpracę technologiczną, dążenie do ściślejszej integracji gospodarczej, popieranie wzrostu gospodarczego i sprawiedliwego rozwoju
arbomasa
baltic pipe-planowany gazociąg łączący Danię i Polskę, ma połączyć polski system przesyłowy z systemem duńskim a przez to także z europejskim oraz z gazociągiem Skanled, transportującym gaz ziemny ze złóż norweskich
bariadas- dzielnice biedoty w miastach Peru, tworzone i zamieszkane głównie przez imigrantów ze wsi
baryłka ropy - jednostka objętości ropy, ma 159 l
czynniki biotyczne- czynniki ekologiczne polegające na oddziaływaniu żywych organizmów w sposób bezpośredni lub pośredni na inne żywe organizmy
bonitacja gleb- ocena jakości gleb pod względem ich wartości użytkowej, biorąca pod uwagę żyzność gleby, stosunki wodne w glebie, stopień kultury gleby i trudność jej uprawy, w powiązaniu agroklimatem, rzeźbą terenu oraz niektórymi elementami stosunków gospodarczych
brent
deglomeracja- w ekonomii- jest najczęściej prowadzona wraz z restrukturyzacją okręgów surowcowych. Proces ten polega na podejmowaniu świadomych i celowych działań, zmierzających do rozproszenia nadmiernie skoncentrowanego przemysłu. Aby zachęcić inwestorów do lokowania nowych zakładów poza najsilniej zurbanizowanymi obszarami, proponuje się im liczne ulgi inwestycyjne i podatkowe oraz nisko oprocentowane kredyty na uruchomienie działalności gospodarcze
degradacja gleby- ogół procesów i zjawisk, które poprzez pogorszenie właściwości fizycznych (zniszczenie struktury), biologicznych (zmniejszenie ilości i jakości próchnicy) i/lub chemicznych (np. zakwaszenie przez wymywania kationów zasadowych wapnia, magnezu, potasu) gleby istotnych dla roślin, wpływają ujemnie na jej żyzność, a więc i zasobność.
determinizm- pogląd wg którego człowiek jest całkowicie zależny od środowiska
dewastacja- spustoszenie, zniszczenie, zrujnowanie
„drenaż mózgów”- emigracja os. o wysokim poziomie wykształcenia do krajów wysoko rozwiniętych gospodarczo (niektóre państwa upraszczają procedury osiedleńcze, pomagają w znalezieniu dobrze płatnej pracy dla takich osób)
drobnica - towar przesyłany w niewielkich opakowaniach: paczkach, workach, belach itp.
DWT- tym skrótem określa się nośność statku, nie jest to jednak jednostka nośności (tona)
dywersyfikacja (dostaw)
efekt mnożnikowy- zjawisko, polegające na rozwoju wielu różnych przedsiębiorsw (działalności gosp.) pod wypływem dodatkowego popytu konsumpcyjnego i zaopatrzeniowego powstałego w wyniku uruchomienia lub rozbudowy jakiegoś przedsiębiorstwa (działalności gosp.). Ef. mnożn. są korzystne dla rozwoju lokalnej gosp.
eksplozja demograficzna- zjawisko gwałtownego wzrostu liczby ludności obecnie przypada głównie na kraje słabo rozwinięte
etnocentryzm-stawianie własnego narodu lub grupy etnicznej w centrum zainteresowania i wywyższanie go ponad inne
FAO- Organizacja ds. Wyżywienia i Rolnictwa z siedzibą w Rzymie
fizjokratyzm- szkoła ekonomiczna powstała we Francji (druga połowa XVIII wieku), hasła były związane z ideą porządku naturalnego. Fizjokraci akcentowali znaczenie pracy i rolnictwa jako jedynych źródeł bogactwa.
Fordyzm- forma organizacji pracy, wprowadzona przez Henry'ego Forda, jest to wieloseryjna produkcja masowa, nastawiona na masowego odbiorcę i dystrybucję standardowych produktów
głód jawny-człowiek odczuwa ból wywołany brakiem pożywienia
głód utajony- wywołany jest brakiem białka, witamin i mikroelementów w pożywieniu, jest przyczyną wielu chorób
HDI-Wskaźnik Rozwoju Społecznego -syntetyczny miernik opisujący efekty w zakresie społeczno-ekonomicznego rozwoju poszczególnych krajów
HPI- Wskaźnik Ubóstwa Społecznego miernik powołany przez ONZ, opisujący w zakresie społecznego rozwoju intelektualno-ekonomicznego.
hodowla zwierząt
indeterminizm- pogląd, wg którego człowiek jest panem przyrody
kabotaż-przybrzeżna komunikacja wodna, zwłaszcza handlowa, między portami jednego kraju, leżącymi nad tym samym morzem (kabotaż mały), bądź nad różnymi morzami (kabotaż wielki).
kapitan społeczny
kibuc-spółdzielcze gospodarstwo rolne w Izraelu, w którym ziemia i środki produkcji są własnością wspólną.
kołchoz- formalnie rolnicza spółdzielnia produkcyjna, w rzeczywistości rodzaj przedsiębiorstwa rolniczego charakterystycznego dla byłego ZSRR. Kołchozy powstawały w wyniku zwykle przymusowego przejęcia ziemi od indywidualnych rolników na rzecz państwa, w ramach kolektywizacji rolnictwa, uprawiana ziemia należała formalnie wciąż do rolników tworzących spółdzielnię, ale była przekazana w bezterminowe użytkowanie wspólnocie spółdzielczej.
sowchoz-państwowe przedsiębiorstwo rolne, charakterystyczne dla gospodarki ZSRR, były tworzone z ziemi zarekwirowanej od dawnych wielkich właścicieli ziemskich w ramach reformy rolnej, a nie od indywidualnych, drobnych rolników. Cały majątek sowchozów należał od początku tylko do państwa, zaś status zatrudnionych w nich ludzi miał charakter pracowników najemnych.
konosament- morski list przewozowy, świadectwo ładunkowe potwierdzające odbiór określonego ładunku na statek i zobowiązujące przewoźnika do wydania ładunku w porcie przeznaczenia posiadaczowi konosamentu
konurbacja- zespół miast, w których dominuje kilka ośrodków równorzędnych (Zagłębie Donieckie, Górnośląski Okręg Przemysłowy, Zagłębie Ruhry)
kultura ryżowa
kwoty płodowe
klub londyński-nieformalne stowarzyszenie ok. 500 banków komercyjnych, powstałe w 1976r. w celu restrukturyzacji zadłużenia poszczególnych państw-dłużników.
klub paryski- nieformalna grupa wysokich urzędników do spraw finansów z 19 najbogatszych krajów świata, która zajmuje się usługami finansowymi, jak restrukturyzacja i umarzanie długów krajów.
klub rzymski- międzynarodowa organizacja, zrzeszająca naukowców, polityków i biznesmenów, zajmująca się badaniem i publikowaniem globalnych problemów świata, w tym również związanych z zagrożeniami środowiska.
leseferyzm- pogląd filozoficzno-ekonomiczny głoszący wolność jednostki, zwłaszcza w wymiarze społeczno-ekonomicznym. Rola państwa miała być ograniczona do roli nocnego stróża, który miał strzec fundamentalnych zasad wolności gospodarowania i prywatnej własności
lichtowanie-operacja polegająca na częściowym (rzadziej całkowitym) rozładunku statku, dokonanym zazwyczaj poza portem w celu zmniejszenia zanurzenia statku.
maltuzjanizm- teoria przeludnienia-teoria głosząca istnienie stałej dysproporcji pomiędzy tempem wzrostu ludności a tempem wzrostu produkcji żywności.
neomaltuzjanizm- teoria wg której ograniczenie przyrostu ludności może rozwiązać ekonomiczne i społeczne trudności współczesnych słabo rozwiniętych państw.
marikultura- hodowla organizmów morskich (ryb, mięczaków, stawonogów, glonów i in.) w celach konsumpcyjnych i gospodarczych, ale również wykorzystywana w celach rozmnażania innych, rzadkich gatunków morskich stworzeń, forma akwakultury
masówka (towaru)
megalopolis-zespół miejski powstały z połączenia kilku aglomeracji w ich sferach peryferyjnych w zwarty system miejski (między Bostonem a Waszyngtonem, Chippitts- Chicago+ Pitssburg, Zagłębie Ruhry)
miękkie i twarde czynniki lokalizacji
migracja pozorna- zmiana meldunku mieszkańców spowodowana przesunięciem granic
moszada
multimodalny transport- przewóz towarów przez więcej niż jeden środek różnych gałęzi transportu (np. samochodowy i kolejowy lub morski, kolejowy i samochodowy).
intermodalny transport- przewóz ładunków wykorzystujący więcej niż jedną gałąź transportu. Najważniejszą regułą jest wykorzystanie tylko jednej jednostki ładunkowej, np. Kontenera lub nadwozia wymiennego, na całej trasie przewozów.
Nabucco- nazwa +proponowanego gazociągu, którym transportowany będzie gaz ziemny z Iranu, Azerbejdżanu, Rosji lub wschodniej części Turcji do Austrii poprzez Bułgarię, Rumunię i Węgry. Zdaniem niektórych ekspertów, Nabucco ma stanowić alternatywę wobec rosyjskiego monopolu na dostawy gazu do Europy Środkowo-Wschodniej
nadurbanizacja
naturalizacja- nabycie przez cudzoziemca obywatelstwa państwa, na terytorium którego się osiedlił
nihilizm geograficzny- patrz indeterminizm
nomadyzm- tryb życia polegający na stałym przemieszczaniu się w poszukiwaniu dogodnych pastwisk lub łowisk; koczownictwo.
Obnińsk- miasto w środkowej Rosji, jeden z większych ośrodków naukowych Rosji, w 1954 otwarto tam pierwszą na świecie elektrownię jądrową
odłóg-grunt porolny pozostawiony bez ingerencji człowieka przez wiele lat
OECD- Organizacja Współpracy Gospodarczej i Rozwoju- ugrupowanie skupiające głównie państwa wysoko rozwinięte gospodarczo, które ma na celu kierowanie rozwojem gospodarczym państw członkowskich poprzez stwarzanie jak najlepszych warunków do rozwoju
ostflucht- zjawisko migracji ze wschodu Niemiec (Rzeszy) na bardziej zamożne tereny zachodnie.
paliwo umowne- umowna jednostka miary wartości opałowej różnych paliw energetycznych
PESEL- Powszechny Elektroniczny System Ewidencji Ludności
pidżynowy język- język pomocniczy o uproszczonej morfologii i składni, a także o ograniczonym słownictwie powstały na bazie dwóch (lub więcej) języków
PKD
plony- masa użytkowej części roślin zebrana z jednostki powierzchni / suma płodów w gospod. lub innej jednostce terytorialnej czy administracyjnej.
płodozmian- system zagospodarowania ziemi uprawnej, oparty na zaplanowanym z góry na wiele lat następstwie roślin po sobie, na wyznaczonym do tego celu obszarze podzielonym na pola
posybilizm geograficzny- pogląd, wg którego człowiek w znacznej mierze zależny jest od środowiska, ale potrafi też wykorzystać jego walory
PPP- parytet siły nabywczej - opiera się na teorii jednej ceny (za określoną liczbę jednostek danej waluty można kupić w każdym kraju, w tym samym czasie dokładnie tyle samo dóbr)
przyrost naturalny- różnica między urodzeniami żywymi a zgonami w danym okresie
przyrost kompensacyjny- echo demograficzne- przyrost wywołany dążnością społeczeństwa do wyrównania strat wynikających z kataklizmów, wojen, epidemii itp
rasizm- pogląd głoszący wyższość jednej rasy nad innymi rasami
readmisja- odsyłanie nielegalnych emigrantów z jednego państwa do tego, z którego przybyli.
rebco- rodzaj rosyjskiej ropy, która jest eksportowana przez Primorsk.
reden- szyb kopalniany z miejscowości Radlin (woj. śląskie) używany do 1905 roku
rekultywacja- przywracanie wartości użytkowych i przyrodniczych terenom (przede wszystkim leśnym i rolniczym) zdewastowanym i zdegradowanym przez działalność człowieka
repatriacja- powrót do kraju ojczystego osób, które z różnych przyczyn znalazły się poza granicami (np. jeńcy wojenni, przesiedleńcy)
reurbanizacja- końcowa faza urbanizacji, polega ona na rozroście terenów podmiejski.
rolnictwo ekologiczne- system gospodarowania, który poprzez stosowanie środków naturalnych, nieprzetworzonych technologicznie zapewnia trwałą żyzność gleby, zdrowotność zwierząt, nie zatruwa środowiska a przy tym pozwala produkować wysokiej jakości, zdrowe produkty rolnicze - żywność ekologicz.
rolnictwo ekstensywne-rodzaj rolnictwa, w którym nie stosuje się sztucznych środków wspomagających uprawy, takich jak nawozy mineralne i pestycydy, co skutkuje jednak zmniejszonymi plonami. W systemie tym nakłady pracy są wysokie, a koszty niskie. Ten rodzaj rolnictwa stosuje się w krajach mniej rozwiniętych gospodarczo. (
rolnictwo intensywne- system produkcji rolniczej ukierunkowany na maksymalny zysk osiągany w warunkach dużego nakładu pracy i środków finansowych
rolnictwo żarowe- jeden z pierwszych, rolniczych systemów użytkowania roli, wywodzący się z kopieniactwa i stosowany na terenach zalesionych. Polegał na tym, że las wypalano i w jego miejscu uprawiano przy pomocy prymitywnych narzędzi, np. kopaczki, zboża nawet przez kilkanaście lat stosując jednopolówkę, aż do wyczerpania gleby.
rośliny transgeniczne- organizmy, którym wprowadzono nowy, obcy gen, przekazywany następnym pokoleniom zgodnie z podstawowymi prawami dziedziczenia.
serwicyzacja- termin określający zwiększenie proporcji usług w strukturze badanego zjawiska.
sieden sióstr- nieformalne porozumienie wielkich korporacji wydobywczych, porozumienie łagodziło dotychczasową konkurencję między tymi towarzystwami, przewidywało ogranicz. wydobycia ropy stosownie do kształtowania się popytu na nią i zachowanie dotychczasowych proporcji w jej wydobyciu między towarzystwami, uzgodniono również ceny zbytu ropy naftowej
suburbanizacja- faza rozwoju miasta, w której wyludnia się centrum i następuje rozwój strefy podmiejskiej
sztuka duża- umowna jednostka przeliczeniowa odpowiadające krowie o masie ciała 500 kg
technologia CCS- oddzielenie, wyłapanie, dwutlenku węgla ze spalin, w celu ograniczenia emisji, technologia ta może mieć zastosowanie w dużych elektrowniach opalanych paliwami kopalnianymi
technopolis- miasta, okręgi przemysłowe najnowszej generacji, w których koncentrują się parki technologiczne i naukowe (np. Dolina Krzemowa)
tona rejestrowa- niemetryczna jednostka objętości używana do określania pojemności rejestrowej brutto (BRT / GRT) i netto (NRT) statków handlowych
azjatyckie tygrysy- określenie grupy państw azjatyckich (Korea Południowa, Tajlandia, Hongkong i in.), gdzie w latach 90. nastąpił niezwykle szybki rozwój gospodarczy, wynoszący przeciętnie 5-10% PKB, osiągnięty został dzięki proeksportowej polityce.
ugór- pole wyłączone z rolniczego użytkowania na okres 1-2 lat
urbanizacja- proces koncentracji ludności w ośrodkach miejskich/ rozwój miast i zmiana stylu życia na miejsci
urodzajność- zdolność gleby do zaspokajania wymagań roślin, która rzutuje na plonowanie
Vawelas
Wielki Trek- migracja części Burów z Kolonii Przylądkowejj na wschód i północny wschód południowej Afryki w latach 30. i 40. XIX wieku, spowodowana prowadzoną przez Brytyjczyków dyskryminacyjną polityką.
wirtualna woda- koncepcja pokazująca w jaki sposób woda włączona jest w procesy produkcyjne i handel żywnością oraz dobrami konsumpcyjnymi.
wojny dorszowe- nazwa trzech konfliktów gospodarczo-politycznych pomiędzy Islandią i Wielką Brytanią (w mniejszym stopniu także RFN, Belgią, Norwegią i Wyspami Owczymi) o prawo połowów ryb (w szczególności dorszy) na akwenach okalających Islandię
wskaźnik nieszczęścia- to stopa inflacji + stopa bezrobocia
WTO- Światowa Organizacja Handlu
WHO- Międzynarodowa Organizacja Zdrowia z siedzibą w Genewie
UNWTO- Światowa Organizacja Turystyki
wydajność- ekonomiczna miara efektywności odnosząca wielkość produkcji do wielkości zasobów użytych do jej wytworzenia.
zegizm- pogląd zakładający powstrzymanie rozwoju cywilizacyjnego lub przynajmniej jego ograniczenie, gdyż jest on równoznaczny z zagładą środowiska naturalnego, przez co pośrednio stanowi zagrożenie dla istnienia samego człowieka.
zielona rewolucja- określenie programów rozwoju rolnictwa prowadzonych w latach 60.XX wieku przez agencję FAO. Ich celem było zlikwidowanie zjawiska głodu na Ziemi poprzez zwiększenie produktywności rolnictwa (zwłaszcza w krajach tropikalnych i subtropikalnych) dzięki zastosowaniu wydajniejszych odmian roślin uprawnych i rozwojowi agrotechniki.
złoty półksiężyc
złoty trójkąt- określenie jednego z głównych obszarów produkcji opium na terenie Azji.
żegluga liniowa- odbywa się na stałych trasach według określonego rozkładu rejsów
żyzność- naturalna zdolność gleby do zaspokajania potrzeb roślin