JAK WIELKIE KATASTROFY PRZYRODNICZE WPŁYNĘŁY NA EWOLUCJĘ ŻYCIA NA ZIEMI?
WIELKIE WYMIERANIE
Kiedy patrzymy na świat, dziwimy się, że pomimo tylu wielkich katastrof nadal mamy szansę życia na Ziemi. Każdy z nas słyszał o 5 wielkich wymieraniach, które przyczyniły się do nieodwracalnych zmian flory i fauny. Kiedyś kulę ziemską zamieszkiwały oraz porastały przeróżne gatunki zwierząt i roślin, o których dzisiejsi zwyczajni ludzie nie mają żadnego pojęcia. Jednak są tacy, których fascynuje wyjaśnianie dziejów naszej planety. To właśnie paleontolodzy zajmują się badaniem skamieniałości i śladów działalności życiowej organizmów, na podstawie których wyprowadzają wnioski o życiu w przeszłości geologicznej. To oni informują nas o fenomenie gwałtownych zmian, wynikających z interpretacji paleontologicznego zapisu taksonomicznej zmienności życia, której ślady znajdowane są w osadach geologicznych reprezentujących ostatnie kilkaset milionów lat dziejów naszej planety.
W dziejach życia na Ziemi odnotowano pięć wielkich masowych wymierań:
wymieranie ordowickie - ok. 438 mln lat temu
wymieranie dewońskie - ok. 367 mln lat temu
wymieranie permskie - ok. 250 mln lat temu
wymieranie triasowe - ok. 213 mln lat temu
wymieranie kredowe - ok. 65 mln lat temu
Każde z tych katastrofalnych zdarzeń niestety nie pozostawiło za sobą Ziemi w takim stanie, w jakim ją zastało. Za każdym razem obejmowało 70% - 80% wszystkich gatunków. Chyba już nigdy nie odnowi się stan ekosystemów sprzed kilkuset milionów lat. Ciekawi jednak fakt jak to się stało, co przyczyniło się do zaistnienia masowego wymierania, dlaczego zwierzęta takie jak np. dinozaury, które niewątpliwie panowały na kuli ziemskiej przez swoje ogromne rozmiary i siłę, nagle (w skali geologicznej) musiały ustąpić miejsca innym gatunkom? Co spowodowało zmiany jakie nastąpiły ok. 65 mln lat temu i wcześniej? Jest wiele hipotez, które mają w sobie na pewno ziarno prawdy. Nie trudno nam jest uwierzyć w katastrofę wywołaną zderzeniem z asteroidą lub wzmożonym wulkanizmem, bo skorupa ziemska zawiera warstwę osadów zwaną, Granicą K-T, rozgraniczającą warstwy kredy od trzeciorzędu, noszącą ślady wielkiego wymierania kończącego erę mezozoiczną. Osady te są wyraźnie wzbogacone przez iryd, który rzadko występuje w litosferze, a jedynie w jądrze lub płaszczu Ziemi oraz obiektach kosmicznych. Do czynników tych dodać możemy jeszcze inne hipotezy: regresje morskie oraz zasadnicze zmiany klimatyczne, a także Supernową, Nemezis lub Uniformitaryzm, które jednak zostały jednoznacznie obalone lub do końca niewyjaśnione.
Zajmę się teraz najmłodszym w dziejach wymieraniem kredowym. Doszło do niego pod koniec górnej kredy ok. 65 mln lat temu i trwało ono (w skali geologicznej) bardzo krótko. Wyginęło wówczas ok. 75% wszystkich gatunków, m. in.:
wszystkie pterozaury
wiele grup morskich gadów - m.in. plezjozaury i mozazaury
większość otwornic
wiele roślin lądowych z wyjątkiem np. paprotników
oraz wiele innych gatunków.
Czynnikiem bezpośrednio wpływającym na to zdarzenie jest kolizja z obiektem kosmicznym, czyli meteorytem o średnicy szacowanej na 10 km lub kilkakrotnie większej. Głównym dowodem na katastrofę kosmiczną jest istnienie serii kraterów uderzeniowych, które powstały dokładnie ok. 65 mln lat temu. Największym z tej serii jest krater Chicxulub znajdujący się na półwyspie Jukatan w Ameryce Środkowej. Jego rozmiary to ok. 200 - 470 km średnicy i 1600 m głębokości. Niedawne badania dają dowody na istnienie jeszcze jednego krateru uderzeniowego, który znajduje się na dnie Morza Arabskiego u wybrzeży Indii i nazywa się Śiwa. Odtworzony krater ma średnicę 400-600 km, co czyni go największą strukturą uderzeniową na Ziemi i głównym winowajcą wielkiego wymierania. Jednak wymaga on dokładnych badań w celu ustalenia, czy na pewno został spowodowany uderzeniem meteorytu. Potwierdzeniem kolizji z planetoidą jest wspomniana już Granica K-T zawierająca oprócz irydu jeszcze takie pierwiastki jak osm, złoto, platyna, nikiel, kobalt, pallad i pierwiastki ziem rzadkich, których proporcje zgadzają się z tymi występującymi w meteorytach.
Należy wspomnieć o przebiegu uderzenia obiektu kosmicznego w Ziemię. Tak to wydarzenie przedstawia wikipedia.pl:
„Planetoida lub kometa, w każdym razie bryła skalna o średnicy ponad 10 km, poruszająca się z szybkością kilkudziesięciu km/s, niewykluczone, że rozerwana na kawałki, uderzyła w Ziemię. Przed zderzeniem prawdopodobnie przez dłuższy czas widać ją było na niebie. W końcu jednak trafiła w półwysep Jukatan, w obszar pokryty wapiennymi osadami leżący na skraju lądu niedaleko morza, z energią równą stu bilionów ton trotylu, co dziesięciokrotnie przewyższa cały zgromadzony przez człowieka podczas zimnej wojny arsenał broni jądrowej. Skały podłoża wręcz stopiły się, a węglany uwolniły duże ilości dwutlenku węgla. Wszystko to razem wyniesione zostało w niebo, utworzyła się ognista kula gazów. Gorąca materia, opadając na powierzchnię Ziemi, spalała rośliny i zabijała zwierzęta. Rozpoczęły się trawiące dużą część lasów pożary. Rozprzestrzeniła się wielka fala uderzeniowa. Jednocześnie w Zatoce Meksykańskiej powstało olbrzymie tsunami, które było w stanie wedrzeć się głęboko w ląd.
Duża część pyłów pozostała na długo w atmosferze, zasłaniając Słońce. Pozbawione światła rośliny ginęły, w związku z czym roślinożercy padali z głodu, pociągając za sobą drapieżniki. Ilość CO2 w atmosferze jeszcze przez długi czas była bardzo wysoka, padały też kwaśne deszcze. Większość dużych zwierząt, nie mających się gdzie ukryć, nie miało szans na przeżycie. Poza tym im większy jest gatunek, tym mniej osobników do niego należy. Zwierzęta mniejsze miały więc większe szanse przetrwać z dwojakich powodów: poszczególne osobniki - małych rozmiarów i małych wymagań pokarmowych, gatunki - większej liczebności.”
Być może właśnie tak było. Tego niestety nie jestem w stanie w żaden sposób potwierdzić. Wiadomym jest jednak, że skutki tego zajścia są nieodwracalne. Wiele gatunków, które panowało we współczesnym sobie świecie, wymarło. Jednak jak to zazwyczaj na świecie bywa, porażka jednego jest sukcesem drugiego. Gdy wymierały gatunki nieprzystosowane do zmian, wolne miejsca zajmowały organizmy dotychczas żyjące w ich cieniu. Każde z pięciu wymierań doprowadziło do spustoszenia większości ekosystemów, które mogły być następnie zasiedlane przez nowe gatunki zaadaptowane do zmienionych warunków środowiska.
Pośród katastrofalnych skutków wielkich wymierań możemy doszukać się również tych pozytywnych. Gatunki, które dostały możliwość zasiedlenia i panowania na ziemi, czyli m. in. ssaki, mogły spokojnie ewoluować do wyższych, bardziej złożonych postaci. Dzięki temu powstał nasz gatunek - homo sapiens. Myślę, że mimo iż wymarło ok. 95% gatunków, my przedstawiciele ludzkiego gatunku, musimy się cieszyć, że dane nam jest żyć na tej pięknej Ziemi. Jednak nie potrafimy docenić natury i innych gatunków, dzięki którym żyjemy. Myślę, że obecnie jesteśmy świadkami kolejnego wielkiego wymierania, którego przyczyną nie jest nikt inny jak człowiek rozumny, który dla własnej wygody pragnie podporządkować sobie świat. Świat, który wcale nie jest jego własnością i który równie szybko jak stworzył człowieka, może go zniszczyć.
Zainteresowałam się kwestią wielkich wymierań, ponieważ myślę że jest to bardzo aktualny temat, o którym jednak rzadko słyszymy. Chciałabym aby ludzie zaczęli dostrzegać to, że nie są sami na świecie, że żyjemy tu tak samo jak inne niewinne stworzenia, które ukształtowały się w procesie ewolucji, tak samo jak my, po wymieraniu kredowym. Czytałam ostatnio o tym, że wg najnowszych badań za 50 lat w morzach i oceanach zabraknie ryb, zaś w niedalekiej przyszłości w wyniku działalności człowieka, który ewoluował już do rangi homo sapiens sapiens, z Ziemi zniknie 2/3 gatunków. Zawsze tak było, człowiek, mimo swej supermądrości, wykazywał się bezmyślnością. Nasi przodkowie wybili mamuty, tygrysy szablozębne, w zasadzie wszystkie gatunki o wadze powyżej 100 kg. Gdziekolwiek pojawiał się człowiek, kroczyła za nim śmierć i zagłada. Może choć raz wykażemy się prawdziwą mądrością i będziemy mieli w pamięci to, iż niszcząc wszystko wokół nas, niszczymy też siebie Dlatego ważne jest, aby wiedzieć, że natura kiedyś może nam odpłacić się za krzywdy, które jej wyrządzamy.