Techniki plastyczne wykorzystywane w przedszkolu
W przedszkolu twórczość plastyczna pełni szczególną rolę. To za pośrednictwem twórczej ekspresji plastycznej i percepcji otaczającego świata dziecko gromadzi doświadczenia zarówno poznawcze, jak i twórcze.
W procesie tworzenia dziecko doznaje silnych przeżyć, które nie tylko wynikają z samego działania, lecz także z możliwości wyrażenia środkami plastycznymi własnych myśli i uczuć.
Rysunek dziecka jest częścią jego duszy. Analizując go prawidłowo, możemy dotrzeć do najdalszych jej zakamarków i jeżeli istnieje taka potrzeba. pomóc dziecku pokonać trudności. Ekspresja plastyczna stanowi również doskonałą formę uwrażliwienia dzieci, zwrócenia uwagi na istnienie i znaczenie uczuć w ich życiu. Przelanie na papier tego, co nieuchwytne, niewidzialne, ale odczuwalne, a więc stworzenie konkretu, jest nie tylko dowodem na to, że to „coś” istnieje, ale również pomaga w jej zrozumieniu.
Sztuka dziecka nie tyle naśladuje naturę, ile jest odzwierciedleniem jego przeżyć. Dziecko kształtuje rzeczywistość na wzór idei, którą sobie stworzyło. Nie model, lecz wyobraźnia, fantazja i przeżycia kierują rysującym dzieckiem, a prace są ilustracjami jego wiedzy, a nie prawdziwej wizji rzeczywistości.
Dziecko rysuje to, co wie, nie zaś to, co widzi - twierdzi Stefan Szuman. Dziecko myśli sercem, a więc jego wiedza jest zabarwiona emocjonalnie. Właśnie tak przeobrażoną w umyśle rzeczywistość przelewa na papier. Stąd bierze się na kartce bogactwo kolorów lub ich ubóstwo, różnicowanie wielkości przedmiotów lub rysowanie ich jednakowo dużych, wyraźne i bogate ubarwienie jednej postaci lub jej całkowite pominięcie.
Nie wynik końcowy „dzieła” jest jednak najważniejszy. W przedszkolu sam akt tworzenia, zabawa kolorami, reakcja dziecka na widok zlewania się kolorów, zaspokojenie ciekawości, łączenie barw kontrastowych są najważniejszymi elementami ekspresji plastycznej.
Twórczość plastyczna dziecka w wieku przedszkolnym może rozwijać się tylko w ścisłym powiązaniu z rozwojem jego spostrzeżeń, wyobraźni, pojęć i zainteresowań. Dzieciom należy dostarczyć dużej ilości wrażeń i doznań. Niesłychanie silnie oddziałuje na nie muzyka.
Aby jednak praca dziecka mogła być w pełni twórcza, potrzebny jest odpowiednio wyposażony warsztat pracy. Dzieci muszą mieć wokół siebie wszystko to, co może je pobudzić do twórczego działania. Znaleźć się tu muszą np. papiery o różnej fakturze, wielkości, kształcie i kolorze, kleje, farby, kredki, a także „skarby” nagromadzone przez dzieci. Przygotowanie, przemyślana starannie organizacja zajęć plastycznych mają zasadniczy wpływ na atmosferę tych zajęć i pracę twórczą dzieci.
Przykładowe techniki plastyczne wykorzystywane w przedszkolu
Techniki plastyczne, czyli całokształt środków i czynności związanych z twórczością plastyczną oraz wiedza o nich decydują o prawidłowym przebiegu zajęć z dziećmi i ich dobrych rezultatach. Każda technika plastyczna posiada specyficzne właściwości i wymaga od dziecka odpowiednich umiejętności i sprawności.
Techniki rysunkowe
Rysowanie kredką świecową, a następnie pokrycie całej płaszczyzny kartki farbą w jednym kolorze.
Rysowanie kredką świecową umożliwia dziecku wyrażenie swoich spostrzeżeń, myśli, fantazji na temat otaczającego świata, jak też projektowanie ornamentów. Zamalowując kartkę farbą - dziecko wykonuje szerokie ruchy całej ręki. Rysuje pewnie, a przy tym pełne ciekawości - odkrywa całość swojej wyłaniającej się kolorowej pracy.
Technika ta rozwija uzdolnienia rysunkowe dziecka, pozwala na samodzielny dobór koloru tła do narysowanego kredką rysunku, wyzwala radość tworzenia, uczy rozróżniać kolory, pobudza wyobraźnię i fantazję.
Rysowanie kredkami oprawionymi w drewno.
Rysowanie kredkami oprawionymi w drewno (ołówkowymi) wyrabia u dziecka umiejętność precyzyjnego rysowania, przygotowuje do nauki pisania. Dziecko kieruje się podczas rysowania indywidualnym wyczuciem i instynktem, doskonaląc na miarę własnych możliwości swoje wypowiedzi rysunkowe.
Rysowanie węglem
Rysowanie węglem stwarza możliwość swobodnych ruchów ręki u dziecka. Rysując węglem uzyskuje się efektowne, wyrazista linie o aksamitnej czerni i delikatnej szarości, co tworzy kompozycje pełne nastroju, który silnie oddziałuje na sferę przeżyć emocjonalnych dziecka.
Rysowanie patykiem na podłożu farby klejowej.
Dziecko pokrywa powierzchnię kartki farbą klejową, a następnie patyczkiem tworzy linearne rysunki wyrażające bądź jego przeżycia bądź motywy dekoracyjne. Tego typu rysunki pozwalają na swobodne i efektowne wypowiedzi plastyczne, rozwijają uzdolnienia dekoracyjne dziecka i jego zamiłowanie do precyzyjnego wykonania szczegółów wchodzących w skład przedstawionych na rysunku przedmiotów lub postaci. Precyzyjne opracowanie rysunku przygotowuje dziecko do nauki pisania.
Techniki malarskie
Techniki malarskie pełnią ważną rolę w kształtowaniu uzdolnień plastycznych dziecka. Pogłębiają bowiem i rozwijają jego naturalne zdolności odczuwania światła, barw, form i przestrzeni. Dziecko używając farb kształtuje umiejętność rozróżniania kolorów i ich rodzajów oraz ćwiczy się w dobieraniu i mieszaniu farb w celu otrzymania nowych kolorów. Wartości kształcące technik malarskich polegają na rozwijaniu wyobraźni malarskiej dziecka, a tym samym na poszerzaniu zakresu widzenia barw i ich odcieni w otoczeniu. Farbami można malować pędzlem oraz palcem bez użycia pędzla. Można też „drukować” palcem namoczonym w farbie.
Ciekawy efekt daje malowanie farbą po mokrej kartce papieru, po kartce zmoczonej roztworem wody z cukrem pudrem.
W czasie malowania farbami następuje taka chwila, gdy dwie krople o odmiennych kolorach zleją się w jedną tworząc nową, ciekawszą. Zestawienie barw jest dla dziecka kojące i zarazem pociągające, a obraz końcowy bogaty i efektowny.
Inne techniki malarskie:
malowanie akwarelą z posypywaniem solą
malowanie farbą rozrobioną z solą
malowanie atramentem, rozdmuchiwanie go
rozdmuchiwanie plam zrobionych akwarelą
malowanie na mokrym papierze
odciskanie kciuka oraz innych palców ręki
odciskanie brzegu tekturki zamoczonej w farbie
pryskanie za pomocą szczoteczki i linijki
Technika wycinankowa lub wydzierankowa.
W wycinance lub wydzierance dziecko używa papieru kolorowego w różnych odcieniach, co umożliwia mu tworzenie niebanalnych zestawień barwnych. Jednocześnie w wycinance dziecko uczy się posługiwania nożyczkami i wycinania kształtów okrągłych, ostrych, kanciastych o różnej wielkości i kolorze. W wydzierance kształci zręczność palców. Wycinankę lub wydzierankę dziecko tworzy przez zestawienie i łączenie kilku elementów w jedną całość lub przez wycięcie, wydarcie od razu określonej formy.
Technika wycinankowa i wydzierankowa rozwija uzdolnienia dekoracyjne i uwrażliwia dziecko na działanie linii i plamy.
Drukowanie stemplem
Drukowanie stemplem jest techniką, która rozwija ekspresję plastyczną dziecka. Rolę stempla może przybrać warzywo, np. ziemniak, liść, gąbka, korek itp.
Bawiąc się w drukowanie dziecko poznaje wielkie bogactwo różnorodnych efektów. Poznaje różne sposoby ozdabiania płaszczyzny poprzez rozmieszczenie śladów stempla w określonym rytmie, w układzie stycznym lub luźnym, albo przez nakładanie jednych śladów na drugie. Projektując ozdobny motyw dziecko samo decyduje o podziale kompozycji na części główne, które akcentuje i części podporządkowane. Zauważa, że można ozdabiać, powtarzając rytmicznie jakiś motyw wykonany jednym stemplem lub kilkoma. Łatwość, z jaką dziecko może operować stemplem, wpływa na tempo pracy, aktywizując proces myślenia i pobudzając do szybkich decyzji. Drukowanie stemplem rozwija zmysł konstrukcyjny, pobudza do twórczej ekspresji, rozwija pomysłowość i wyobraźnię, zapoczątkowuje logiczne myślenie, kształtuje umiejętności manualne oraz sprawność wzroku dziecka. Wartości wychowawcze tej techniki wyrażają się w rozwijaniu samodzielności dziecka, dyscypliny pracy i zamiłowań dekoracyjnych.
Technika czarodziejskiej nitki.
Ciekawą techniką jest wykorzystanie „czarodziejskiej nitki”. Technika ta wyzwala ekspresję twórczą, pomysłowość, angażuje wyobraźnię bez żadnych ograniczeń. Kawałek włóczki zabarwia się farbą, a następnie wg inwencji i pomysłowości trzymając nad kartką powoli opuszcza się, tak aby ułożyła się w fantazyjne sploty. Suchy koniec nitki zwiesza się poza krawędzią papieru. Na wierzch kładzie się kartkę papieru i wkłada do grubej księgi. Następnie wyciągamy nitkę za suchy, wystający koniec. Dzieci okazują przy tej technice swoją spontaniczność, ciekawość, a zarazem radość z powstałego wzoru. Otwierają się, konsultują z kolegami, porównują swoje finezyjne wzory.
Zabawa w domalowywanie.
Równie ciekawą techniką jest zabawa w domalowywanie. Technika ta polega na „współpracy” z fotografem. Połowa obrazka jest zrobiona z pociętych fotografii pochodzących z czasopism, drugą domalowuje dziecko.
Technika ta uczy wyczucia proporcjonalności. Zmusza do mieszania kolorów i dopasowywania odcieni do tych na zdjęciu.
„Zamarznięte okienko”
Technika, w której wykorzystuje się plastikową folię lub woreczki pomocna będzie do tworzenia pięknych szyb okiennych pokrytych mrożonymi wzorami w zimowy poranek. Kartkę papieru dziecko maluje czystą wodą, a następnie maluje duże plamy wyraźnymi kolorami na mokrym papierze, pozwalając przy tym farbom rozlać się po papierze i wymieszać. Można pochlapać lub pokropić papier farbami. Następnie do obrazka dziecko przykłada delikatnie zmiętą plastikową folię. Odstawia pracę do następnego dnia do wyschnięcia. Rano zdejmuje folię i ogląda swoje „zamarznięte okienko”.
Technika ta zachęca do eksperymentowania z różnymi fakturami, wzbudza ciekawość i wyzwala radość, ucząc przy tym cierpliwości.
Projektowanie i planowanie
Modelowanie z gazety wymyślonego kształtu, naklejanie go na kartkę i malowanie farbami, projektowanie i naklejanie na kartkę kompozycji utworzonej z kółek lub wyklejanie wg własnego pomysłu obrazka ze skręconych pasków bibuły - to tylko niektóre z technik, które w dużym stopniu rozwijają inwencję twórczą dziecka, doskonaląc jego sprawności manualne, ćwicząc pomysłowość, wyzwalając radość tworzenia.
Twórczość plastyczna każdego dziecka jest niepowtarzalna. Z rąk małych artystów powstają wspaniałe dzieła, których dorośli nigdy nie potrafiliby stworzyć, nawet gdyby włożyli w to maksimum wysiłku.
Ekspresja plastyczna dziecka jest ośrodkiem wyzwalania wszelkich napięć i emocji. Pozwala na wyrażanie przez niego samego uczuć radości, nurtujących je niepokojów. Może też stać się środkiem łączności między dzieckiem, a jego otoczeniem, które będzie je w stanie zrozumieć. Usuwa zahamowania i poczucie niepewności, uczy wiary we własne siły i we własne możliwości twórcze.
Bibliografia
Cybulska - Piskorek, Jadwiga: Twórczość plastyczna dziecka w wieku przedszkolnym, WSiP, Warszawa 1976.
Czerwosz, Zofia: Dzieci lubią rysować, Nasza Księgarnia, Warszawa 1986.
Dudzińska, Irena: Wychowanie i nauczanie w przedszkolu, WSiP, Warszawa 1983.
Watt, Fiona: Szkoła malowania, Delta, Warszawa 1999.
Wychowanie w przedszkolu, nr 7, 1993.