Temat 4: Charakterystyka wybranych rodzajów śladów i badań kryminalistycznych

1. Ślady dermatoskopijne.

Pewniki daktyloskopijne:

• Niezmienność

• Niezniszczalność ( nieusuwalność)

• Niepowtarzalność (indywidualność)

Cheiloskopia-> to dział kryminalistyki zajmujący się identyfikacją człowieka na podstawie śladów czerwieni wargowej, czyli mówiąc mniej fachowo - śladów odcisków ust.  Jak wskazują badania, na wargach człowieka znajdują się cechy indywidualne rysunku czerwieni wargowej. Przyjmuje się , że rysunek ten jest niezmienny dla poszczególnych osób w ciągu co najmniej 10 lat. Jest także bardzo dobrym identyfikatorem - na pojedynczym odcisku można wyróżnić nawet do 1200 cech indywidualnych.

Badania czerwieni wargowej zapoczątkowali pod koniec XX wieku w Japonii dwaj naukowcy - Y. Tsachihasi i K. Suzuki. W Polsce za pioniera takich badań uważa się J. Kasprzaka - wyróżnił on 23 cechy indywidualne rysunku bruzd czerwieni wargowej. Do pobierania śladów cheiloskopicznych  używa się podobnych metod jak w przypadku pobierania odcisków palców. Często też odciska się ślady na pasku papieru i posypuje proszkiem ferromagnetycznym. Daktyloskopia - dział kryminalistyki zajmujący się badaniem i porównywaniem rysunku listewek skórnych opuszków palców dłoni (linii papilarnych), stanowiących indywidualną cechę każdego człowieka. Podobnie niezmienne i stanowiące przedmiot badań są ślady pozostawione przez dłonie i stopy, a także inne części ciała: ucho, czerwień wargowa itp. Linie papilarne ( fr. papillaire 'brodawkowy' od papille 'brodawka' z łac. papilla 'brodawka piersiowa' ) - wzniesione listewki skórne tworzące swoiste wzory na dolnych (wewnętrznych) powierzchniach dłoni, stóp. AFIS - Automated Fingerprint Identyfication Systems - Komputerowe systemy automatycznej daktyloskopijnej identyfikacji człowieka. Gromadzą ogromne bazy danych obrazów odcisków linii papilarnych. Pozwalają na automatyczne wprowadzanie oraz wyszukiwanie i porównywanie odcisków palców. Do najpopularniejszych należą : AFIS, PRINTRAK, MORPHO, NEC. Najczęstsze metody ujawniania linii papilarnych to: posypywanie proszkami daktyloskopijnymi oględziny zwykłe i przy wykorzystaniu promieni ultrafioletowych wykorzystanie tzw. czerni sudanowej wykorzystanie par cyjanoakrylu (np. z Super Glue) - wymagają umieszczenia w specjalnych komorach, ale czasem wystarcza zamykane akwarium  wykorzystanie azotanu srebra spryskiwanie śladu roztworem ninhydryny metoda radioaktywna.

Odciski palców nadają się do identyfikacji ponieważ są:

• uniwersalne, tzn. każdy człowiek posiada określoną cechę w stopniu pozwalającym na identyfikację (no może oprócz mojej znajomej fryzjerki, której opuszki zniszczyły żrące płyny do tzw. „trwałej”);

• unikatowe, tzn. dwie osoby nie mają identycznej charakterystyki odciska palca;

• trwałe, tzn. nie zmieniają się w czasie w stopniu uniemożliwiającym identyfikację; 

• określone, tzn. dają się opisać w sposób ilościowy.

Do celów identyfikacyjnych wykorzystuje się:

• ogólny wzór linii papilarnych;

• nieregularny kształt ich krawędzi;

• kształt i rozmieszczenie porów;

• tzw. minuncje - czyli charakterystyczne cechy budowy w postaci początków linii, oczek, rozwidleń kropek itp. 

Większość systemów techniki daktyloskopijnej polega na klasyfikacji grzbietów i bruzd wzoru odcisku linii papilarnych wg specyficznych drobnych szczegółów. Linie papilarne tworzą układy które możemy poklasyfikować według części centralnej i występowania tzw. delty, czyli elementu wzoru papilarnego przypominającego deltę rzeki.

Obecnie odciski można pobrać nawet z wnętrza rękawiczki. Tzw. „utajnione” odciski palców - nie widoczne gołym okiem (np. na skórze) znajduje się przy użyciu proszków ferromagnetycznych, barwionych i fluorescencyjnych, folii daktyloskopijnej a nawet lasera.

Metody wykorzystywane do ujawniania śladów linii papilarnych można z grubsza podzielić na:

• optyczno-fotograficzne - oświetlenie i sfotografowanie śladu;

• mechaniczne - przede wszystkim proszki daktyloskopijne, np. biel cynkowa, grafit, sadza angielska, tkanol itp. potem ślad przenoszony jest na folię daktyloskopijną;

• metody chemiczne - roztwór ninhidryny, roztwór alloksanu, pary jodu czy azotan srebra itp. Czasem działają one jedynie w komorach cyjanoakrylowych czy próżniowych;

• inne - pędzle magnetyczne i proszki ferromagnetyczne,
  sadza przy spalaniu sztucznych żywic, metoda radioaktywna lub laserowa.

W poniższej tabelce przedstawiono małe zestawienie tych metod (za J. Widacki - "Kryminalistyka"):

OPTYCZNE	FIZYCZNE	CHEMICZNE	FIZYKO-  CHEMICZNE
oględziny w promieniowaniu widzialnym i UV luminescencja własna	proszki daktyloskopijne: zwykłe ferromagnetyczne fluorescencyjne metalizacja próżniowa czerń sudanowa fiolet krystaliczny	ninhydryna azotan srebra czerń amidowa DAB luko zasada zieleni malachitowej	cyjanoakrylan metody fluorescencyjne jod MMD PD

Odciski palców nie są jedynymi badanymi odciskami skórnymi. Obecnie ekspertyza daktyloskopijna obejmuje o wiele więcej zagadnień.

Ekspertyza daktyloskopijna objęła swoim zasiągiem także inne części ciała, nie tylko odciski palców. Wśród badań daktyloskopijnych wyróżnia się m. innymi:

• Cheiroskopję - czyli badanie odcisku wewnętrznej powierzchni dłoni. Ze względu na ilość materiału porównawczego jest to ekspertyza bardzo żmudna. Aby ułatwić sobie zdejmowanie śladu do porównań, czasem powierzchnię na której odbijamy ślad dłoni umieszcza się  np. na butelce lub wałku. 

• Podoskopję - czyli badanie śladu nieobutej stopy. Czasem bada się również ślad psich łap.

• Badanie linii białych - czyli lokalnych zmian skóry na skutek przemian fizjologicznych. Są one jednak zmienne - może je zmienić dieta, starzenie się, choroba. Dlatego też ekspertyza taka jest ekspertyzą czasową.  

• Badanie blizn.

• Poroskopię - metoda opiera się na założeniu, że wzajemne położenie porów skórnych ulokowanych na grzbietach listewek papilarnych jest stałe indywidualne i niezniszczalne. Jest to ekspertyza jakościowa, opisuje dokładnie wygląd i położenie porów. 

• Krawedzioskopię - badanie krawędzi listewek papilarnych. Braki i przerosty komórek powodują, ze brzegi te nie są gładkie. Charakterystyczne ubytki i kształty pozwalają na jednoznaczną  identyfikację. 

• Dermatoskopię - cała powierzchnia ciała ludzkiego podzielona na tzw. poletka skórne. Przybierają formę nieskomplikowanych figur geometrycznych (np. trójkątów, sześcianów itp.)

• Konchoskopię  - czyli badanie odcisku małżowiny usznej. Badania wykazały, że budowa ucha jest charakterystyczna dla danego człowieka. Pozwala również na jego jednoznaczną identyfikację. Fakt ten wykorzystuje się także przy ustalaniu tożsamości zwłok nieznanych.

• Frontoskopię - przedmiotem zainteresowania jest czoło i części doń przyległe. 

• Gantiskopię - Badanie śladów rękawiczek. Materiały najczęściej spotykane to: skóra, tkanina, dzianina, lateks. Bada się uszkodzenia i błędy podczas produkcji oraz powstałe w wyniku używania. W tym przypadku przeprowadza się nie tylko identyfikację indywidualna, ale także grupową (pewne cechy charakterystyczne są np. jedynie dla rękawiczek lateksowych, inne dla skórzanych).

• Cheiloskopię - badanie czerwieni wargowej.

schemat podziału

Ogólnie daktyloskopie można podzielić na trzy główne działy:

• dermatoskopię

• cheiloskopię

• i lofoskopię.

2. Ślady biologiczne.

Badanie śladów biologicznych  w praktyce najczęściej sprowadza się do badań plam krwi, nasienia, śliny i włosów. Ale każda wydzielina ciała ludzkiego może być potraktowana jako ślad biologiczny. Także komórki naskórka, pot, mocz, itp. Aby takie ślady zbadać, należy je najpierw znaleźć, prawidłowo zabezpieczyć i rozpoznać. A to wbrew pozorom wcale nie jest takie proste.

Ślady biologiczne- związane z żywymi organizmami lub pochodzące od żywego organizmu ludzi zwierząt i roślin. Ślady biologiczne będą stanowiły ślady kryminalistyczne gdy będą związane z różnymi przestępstwami.

Ślady biologiczne jako materiał pochodzący lub związany z organizmami żywymi (człowiekiem zwierzęciem rośliną) zabezpieczone są do spraw będących w zainteresowaniu organów ścigania karnego i wymiaru sprawiedliwości .

Ślady biologiczne ujawnia się podczas oględzin miejsca zdarzenia osób i rzeczy typowe są do identyfikacji osobniczej oraz odtworzenia przebiegu zdarzenia. Zatem dzięki mechanizmowi naniesienia tych śladów istnieje możliwość zbudowania określonej wersji kryminalistycznej.

Ślady:

- tkanki: ludzkie i zwierzęce( włosy krew)

- wydzieliny: ślina, śluz, nasienie, pot, łzy, substancje potowo-tłuszczowe.

- wydaliny: kał, mocz, smółka płodowa, krew menstruacyjna, wymiociny, ropa, pot

- ślady w postaci podłużnych rys pozostające po ugryzieniach i zadrapaniach paznokciami

Czynniki niszczące ślady biologiczne i mikroślady:

- wysoka temperatura i promieniowanie UV

- wysoka wilgotność powietrza woda

- przeciąg wiatr

- podłoże( gleba, rdza, zabrudzenia)

- związki chemiczne detergenty elektrolity

- drobnoustroje ( bakterie, pleśnie, zarodniki grzybów)

- rośliny

- zwierzęta

Ślady biologiczne ujawnia się :

- na miejscu zdarzenia- teren otwarty lub pomieszczenie,

- na ciele osób- oskarżony, podejrzany, poszkodowany, zwłoki

- na odzieży i przedmiotach które miały osoby przy sobie w czasie zdarzenia

- na narzędziu przestępstwa

Ujawnianie śladów:

- 1000 w lampa halogenowa

- szybkie testy na krew: heglostix, hewastix, hemophan, Bluestar, Forensic, Multistix, FOB, Quick- Check, Hexagon Obti.

- na spermę: phoshatesmo

- na ślinę : phadebas

- lampa UV

- wzrokowe i przy użyciu narzędzi powiększających

- luminol- najlepiej używać w minimalnej ilości do ujawniania śladów starych nie widocznych usuwanych( spieralnych, zmywalnych, zacieranych)



Zabezpieczenia

Procesowe Techniczne

-protokół oględzin - zbieranie z podłoża

- metryczka - zbieranie z podłożem

- dokumentacja fotograficzna - sfotografowane

Techniczne zabezpieczenie śladów biologicznych zależy od:

- rodzaju podłoża(chłonne niechłonne)

- wielkości przedmiotu na którym występują

- wielkość i grubość plam oraz innych śladów biologicznych

- stan śladu i jego konsystencji( płynne skrzepłe suche)

Zabezpieczanie śladów kryminalnych:

- przeniesienie na wymazówkę płótno białe fiolkę bibułkę

- zabranie dowodu w całości ze śladem

- zeskrobanie z powierzchni sterylnym jednorazowym skalpelem

Zabezpieczenie paznokci:

- wymaz spod paznokci,

- ściągnięcie blaszek paznokciowych,

Zabezpieczenie plam śliny:

- w całości razem z podłożem

- w wyjątkowych przypadkach przeniesienie na wymazówkę

Zabezpieczenie tkanek miękkich:

- zamrozić lub zamrożone w zimie włożyć do słoika

- wysuszyć i włożyć do opakowania papierowego

Wymazy z ofiary:

- popłuczyny z ust

- zza paznokci

- z odbytu

- z miejsc ugryzień lizania

- z pochwy i szyjki macicy

Ślady trudne do zebrania:

- śnieg

- taśma klejąca

- sznurek

- szyba samochodowa

-rzeczy mokre

Błąd przed laboratoryjny

Naniesienie obcego DNA (kontaminacja)

- mieszanie się materiału- na miejscu zdarzenia szczególnie z dużą liczbą osób

- od osoby zabezpieczającej - brak odpowiedniego nadzoru postępowania

- z dowodu na dowód - brak oddzielnego opakowania

Kontaminacja- zanieczyszczenie skażenie

Wnioskowanie na podstawie śladów biologicznych:

- o osobach zwierzętach roślinach

- o przebiegu zdarzeń

- o narzędziach

- o zaszłych zmianach i możliwych skutkach

Zakres badań śladów biologicznych- celem jest ustalenie:

- kod genetyczny osoby

- zawartość alkocholu

- przynależność gatunkowa

Kontaminacje( zanieczyszczenie, skażenie)- wymagana ostrożność

Krew Przeciętnie dorosły człowiek ma w organizmie około 6 litrów krwi, co stanowi średnio 7,5% masy ciała. Składa się ona z osocza  i składników komórkowych. Składniki komórkowe to krwinki: czerwone (erytrocyty) i białe (leukocyty) oraz płytkowe (trombocyty).

Świeże plamy krwi można rozpoznać bez problemu, ale stare są czasem  czerwonobrunatne i podszywają się pod ślady rdzy, farby lub lakieru. Jeśli znajdziemy plamy "podejrzane" o bycie krwią to należy określić:

1). czy aby na pewno jest to krew?
2). czy jest to krew ludzka?
3). jakiej grupy jest to krew?
4). jaka jest płeć osoby która krwawiła?

Najpierw należy określić czy dana plama to aby na pewno krew. Oczywiście najpewniej było by zbadać DNA, ale można to zrobić trochę prościej (i taniej).Metoda spektralna pozwala wykryć obecność hemoglobiny nawet w 1:10 000000 mg zaschniętej krwi. Łatwiej jest jednak po prostu polać plamę wodą utleniona lub roztworem benzydryny. Woda utleniona przy zetknięciu z krwią pieni się obficie, roztwór benzydryny barwi się na kolor niebiesko - ciemnogranatowy. Ale takie próby niszczą cześć dowodu i są nieswoiste - tzn. podobnie reagują z innymi substancjami pochodzenia organicznego. Stosuje się zatem testy Kastel-Mayera oraz mikrospektroskopię.  Aby określić czy krew jest  ludzka posługujemy się metodą  elektroimmunoprecypitacji w żelu agarowym, wywodzącą się z doświadczenia  Paula Uhlenhutha. Stosowane są specjalne surowice antyludzkie i antyzwierzęce. 

Plamy nasienia Plamy nasienia na cienkiej bieliźnie i pościeli nadają materiałowi charakterystyczna sztywność. Są one nieregularnej budowy, szaro-białawe o ciemniejszych brzegach. Na grubych materiałach sperma nie wnika w głąb podłoża ale zasycha na brzegach. Na włosach i włóknach przypomina ślady zastygłej parafiny. Plemniki w pochwie zachowują żywotność tylko kilka godzin, w zwłokach 2-3 dni. Jednak w pewnych sytuacjach mogą być wyjątkowo wykryte nawet po upływie tygodni.

Aby móc stwierdzić, iż dana plama jest nasieniem ludzkim najlepiej szukać w niej plemników. Jednak plemniki szybko giną. Można też szukać mleczanu dehydtrogenezy - składnika specyficznego dla nasienia.  Oświetlenie lampą kwarcową z tzw. filtrem Wooda daje niebieskawą fluorescencję. Jeśli nie można stwierdzić plemników pomocna jest  próba Florence'a - po dodaniu płynu Lugola (jodyny) na granicy zetknięcia się z odczynnikiem wytwarzają się kryształki w postaci ciemnobrunatnych igieł i romboidalnych płytek. Nasienie można dalej badać metodami analizy DNA.

Ślina

Ślinę zdradza obecność ptialiny - substancji dla niej charakterystycznej, pozwalającej na rozkładanie skrobi zwierzęcej i roślinnej. Do identyfikacji używa się roztworu Lugola po uprzednim zastosowaniu roztworu skrobi. Metoda PCR-DNA pozwala na identyfikacje danej osoby po śladzie śliny. 

Włosy Istotny dowód w wielu sprawach stanowią ludzkie włosy. Dzieję się tak dzięki temu, że są one stosunkowo łatwe do zidentyfikowania. U dorosłego człowieka włosy na głowie rosną średnio w tempie 2.5 mm na tydzień. Wzrost ustaje z chwilą śmierci, lecz kurczenie się skóry uwydatnia owłosienie - stąd też mity o włosach rosnących po śmierci. Najpierw bada się cechy morfologiczne porównywanych włosów: kolor, grubość, obecność rdzenia, wygląd końcówek, ślady farbowania, trwałej itp.

Włosów do badań porównawczych nie wolno odcinać - muszą być wyrwane.
Do identyfikacji włosów ludzkich, tak jak w przypadku broni wykorzystuje się  mikroskop porównawczy. Inną  metodą jest wykorzystanie tzw. neuronowej analizy aktywacyjnej - tzn. próbki włosa bombarduje się neutronami przez co poszczególne zawarte tam pierwiastki emitują specyficzne promieniowanie gamma. Jednak jest to metoda zbyt skomplikowana i zbyt kosztowna. Bada się tak unikatową zgodność chemiczną poszczególnych próbek. Także działanie niektórych trucizn powoduje osadzanie się we włosach charakterystycznych związków toksycznych. Do identyfikacji indywidualnej włosa stosuje się najczęściej badanie DNA.

Treść zza paznokci -> Do pobierania próbek służy drewniana pałeczka, aby uniknąć zadrapań i zanieczyszczenia próbki. Szuka się komórek naskórka, krwi, włosów, oraz charakterystycznych zabrudzeń (smaru, ziemi itp.) 
Smółka ->Smółka podlega analizie w wypadku dzieciobójstwa lub utajnionego porodu. Wyschnięte plamy nie maja połysku, są nieregularne i mają ciemnozieloną, a czasem czarną barwę. Oprócz wymienionych wyżej, sporadycznie bada się także kał, mocz i pot. 

---