Analiza terminologiczna: wychowanie, nauczanie, kształcenie
Pedagogika jest nauką bogatą w pojęcia i terminy. Często przysparzają one wiele trudności, kiedy staramy się je definiować. W pierwszym numerze naszej gazety w jednym z artykułów dokonana została analiza pojęć: opieka, pomoc i wsparcie. Tym razem przyjrzyjmy się bliżej terminom: wychowanie, kształcenie oraz nauczanie. Czy są to terminy jednoznaczne czy też zupełnie różne pod względem treści, które ze sobą niosą?
Na początek przyjrzyjmy się pojęciu wychowania. Najczęściej definiuje się wychowanie jako świadomie zorganizowaną działalność społeczną, opartą na stosunku wychowawczym pomiędzy wychowankiem a wychowawcą, której celem jest wywoływanie zamierzonych zmian w osobowości wychowanka. Zmiany te obejmują sferę poznawczo-instrumentalną, która jest związana z poznaniem rzeczywistości, jak i stronę emocjonalno-motywacyjną, która polega na kształtowaniu stosunku człowieka do świata i ludzi, jego przekonań i postaw, jak również układu wartości i celu życia. Proces i wyniki wychowania kształtują się pod wpływem świadomego i celowego oddziaływania odpowiedzialnych za wychowanie osób i instytucji. Wynik zależy też od wysiłków jednostki nad kształtowaniem własnej osobowości. Mieczysław Łobocki zwraca uwagę na cechy procesu wychowania. Podaje on, że wychowanie ma charakter złożony: to znaczy, że jest uwikłane w wiele czynników wewnętrznych i zewnętrznych wychowanka, jest intencjonalne: to znaczy, że wychowawca realizuje jakieś cele, jest interakcyjne: co oznacza, że odbywa się we wzajemnych interakcjach wychowawcy i wychowanka. Jest również relatywne, gdyż trudno jest przewidzieć, jakie będą jego skutki i jest długotrwałe, ponieważ trwa całe życie.
Nauczanie jest to planowa i systematyczna praca nauczyciela z uczniami mająca na celu wywołanie pożądanych trwałych zmian w ich postępowaniu, dyspozycjach i ich osobowości pod wpływem uczenia się i opanowywania wiedzy, przeżywania wartości i działań praktycznych. Nauczanie jest działalnością intencjonalną, jego intencją jest wywołanie uczenia się jako czynności podmiotowej samych uczniów. Nauczanie polega na przepływie informacji pomiędzy nauczycielem a uczniem, umożliwiający przyswojenie wiedzy. W procesie nauczania uczeń nabywa wiedzę o otaczającej go rzeczywistości, poznaje wartości moralne, społeczne i kształtuje własny system wartości. Nauczanie pozwala na zdobycie uczniom wiadomości, umiejętności i nawyków oraz rozwinięcie zdolności i zainteresowań. Wpływa na kształtowanie się przekonań i postaw oraz trwałych dyspozycji do uczenia się.
Czym w takim razie jest kształcenie? Kształcenie są to samodzielne i kierowane czynności człowieka podejmowane dla osiągnięcia określonego zasobu wiedzy o otaczającym go świecie, poznanie samego siebie, zdobycia umiejętności mu do przeobrażania świata i do rozwoju jego uzdolnień, zainteresowań i ogólnej sprawności umysłowej. Wielu teoretyków utożsamia kształcenie z wychowaniem. Inni z kolei uważają ze jest to pojęcie zupełnie różne od wychowania. H. Muszyński utożsamia kształcenie z nauczaniem i podaje, ze jest to działanie zmierzające do ukształtowania dyspozycji instrumentalnych tj. wiedzy, umiejętności, inteligencji. Również Sośnicki pod pojęciem kształcenia rozumiał przekształcanie intelektualnej strony człowieka, czego rezultatem ma być wykształcenie. Współcześnie kształcenie wiąże się z rozwojem całej osobowości. Przyjmuje się, że kształcenie to system działań zmierzających do tego, aby uczącej się jednostce umożliwić poznanie świata, przygotować ją do zmieniania tego świata oraz ukształtować u niej indywidualną osobowość.
Dokonując syntezy przedstawionych powyżej pojęć stwierdzić można, że są one definiowane podobnie. Należy jednak zwrócić uwagę na istotne szczegóły, które je różnią. W wychowaniu charakterystyczny jest stosunek pomiędzy wychowankiem a wychowawcą, którego celem jest dokonanie zmian w osobowości wychowanka zarówno pod względem poznawczym jak i emocjonalnym. Wydaje się zatem, że jest to najszersze pojęcie, ponieważ jest to całość wpływów i oddziaływań kształtujących rozwój człowieka, oraz przygotowujących go do życia w społeczeństwie. Nauczanie z kolei ogranicza się do relacji nauczyciel-uczeń, w której nauczyciel przekazuje swoim uczniom wiedzę, kształtuje umiejętności, nawyki oraz rozwija zdolności. Kształcenie zaś jest inicjatywą samej jednostki, podejmowaną by zyskać wiedzę o świecie i zdobyć wykształcenie.
Literatura:
Łobocki M., Teoria wychowania w zarysie, Oficyna Wydawnicza Impuls, Kraków 2009.
Okoń W., Nowy Słownik Pedagogiczny, Wydanie 10, Wydawnictwo Akademickie „Żak”. Warszawa 2007.
W. Okoń, Nowy Słownik Pedagogiczny, Wydanie 10, Wydawnictwo Akademickie „Żak”. Warszawa 2007, s. 466.
Tamże, s. 467.
M. Łobocki, Teoria wychowania w zarysie, Oficyna Wydawnicza Impuls, Kraków 2009, s. 56.
W. Okoń, Nowy Słownik Pedagogiczny, dz. cyt., s. 266.
Tamże, s. 267.
W. Okoń, Nowy Słownik Pedagogiczny, dz. cyt., s. 201.