Rozdział III Zasady ustrojowe prokuratury
1 Zasady organizacji prokuratury
Ustrojowe umiejscowienie prokuratury w systemie organów państwowych oraz wskazanie kierunków jej działalności może zostać przedstawione modelowo. W oparciu o pewne podstawowe założenia wyłaniają się dwie grupy zasad, na których oparto wewnętrzną strukturę tego organu. Pierwsza z nich dotyczy jej organizacji, druga natomiast funkcjonowania. Zasady te, są bardzo ściśle powiązane ze sobą, ponadto równie często wykazują charakter mieszany. W literaturze przedmiotu do zasad organizacji zaliczamy: zasadę jednolitości, zasadę centralizmu, zasadę hierarchicznego podporządkowania, zasadę jednoosobowego kierownictwa oraz przede wszystkim zasadę niezależności prokuratorskiej.
Zasada jednolitości ( zwana zasada niepodzielności ), oznacza że wszystkie jednostki organizacyjne prokuratury stanowią jedna organizacyjną całość i na zewnątrz występują w imieniu całej prokuratury. Taki kształt organizacyjny nadaje już pierwszy artykuł, w myśl którego prokuraturę stanowi Prokurator Generalny oraz podlegli mu prokuratorzy […]. Ponad to Prokurator Generalny może przedsięwziąć wszelkie czynności należące do zakresu działania prokuratury lub zlecać ich wykonanie podległym mu prokuratorom. Zatem sytuacje, gdy ustawodawca zastrzega dana czynność do własności wyłącznie jednego organu lub jednostce organizacyjnej ( Prokuratura Generalna i Krajowa, poza tym prokuratury okręgowe oraz rejonowe), ma cel jedynie organizacyjny, techniczny, umożliwiający wykonywanie jej ustawowych zadań.
Zasada jednolitości łączy się pośrednio z zasadą centralizmu, zgodnie z którą wszystkie jednostki organizacyjne prokuratury są podporządkowane jednoosobowemu organowi centralnemu, w tym wypadku Ministrowi Sprawiedliwości pełniącemu funkcję Prokuratora Generalnego. Takie usytuowanie sprawia, że dostrzegamy tutaj bezprecedensowa zbieżność z zasadą jednoosobowego kierownictwa, zgodnie z którą na czele zarówno całej prokuratury jak i każdą jej jednostka organizacyjną kieruje jedna osoba ( Prokurator Generalny, prokuratorzy okręgowi i rejonowi ). Dopełnieniem tego układu jest zasada hierarchicznego podporządkowania, zakładająca podporządkowanie wszystkich jednostek organizacyjnych prokuratury Prokuratorowi Generalnemu nie wprost, ale za pośrednictwem jednostek organizacyjnych wyższego szczebla. Natomiast w ramach poszczególnych jednostek prokuratury, podporządkowanie służbowe prokuratorów swym przełożonym.
Zasada niezależności ma charakter mieszany i polega na tym, że prokurator w żadnym etapie prowadzonej przez siebie działalności, ani też organizacyjnie, nie jest zależna od terenowych organów administracji rządowej i samorządowej, a jedynie podlega swojemu prokuratorowi przełożonemu. Wynika z tego, że prokurator jest zobowiązany wykonywać wszystkie zarządzenia, wytyczne i polecenia swojego prokuratora przełożonego. Dlatego jedną z konsekwencji zasady jednolitości i niepodzielności jest to, że ewentualne nie wykonanie polecenia prokuratora przełożonego przez prokuratora niższego szczebla, to ta sytuacja nie wywiera żadnego wpływu na ważność tego polecenia. Przypomnijmy, że gwarancjami niezależności prokuratora jest: nieusuwalność ze stanowiska ( chyba, że w ustawowo przewidzianych okolicznościach ) oraz omawiany wcześniej immunitet.
2 Zasady funkcjonowania prokuratury
Ustawodawca wymienia szereg zasad funkcjonowania prokuratury, którymi jednostka ta ma się kierować w swoich działaniach. Pierwszą z nich jest zasada legalizmu, która odzwierciedla istotę tej instytucji, ponieważ zobowiązuje prokuraturę do ścigania każdego ujawnionego przestępstwa, za pomocą wszelkich dostępnych jej środków prawnych.
Zasada bezstronności, jak sama nazwa wskazuje, służy zachowaniu obiektywizmu w wszystkich podejmowanych działaniach, a co za tym idzie, równego traktowania wszystkich obywateli. Prokurator ma obowiązek zbadać i uwzględnić wszystkie okoliczności zaistniałego przestępstwa, które mogą przemawiać na korzyść lub zarówno i na niekorzyść oskarżonego.
Zasada działania z urzędu obliguje prokuraturę do prowadzenia postępowania karnego z własnej inicjatywy, niezależnej od czynników zewnętrznych, w każdym przypadku naruszenia prawa.
Zasada współpracy z innymi organami państwowymi, organizacjami społecznymi i spółdzielczymi, z której wynika ścisła współpraca pomiędzy prokuraturą a organami władz rządowych i samorządowych oraz z innymi podmiotami w zakresie ochrony prawa.
Zasada substytucji, polegająca na tym, że prokurator wyższego szczebla może zlecić wykonanie pewnych, określonych czynności prokuratorowi niższego szczebla.
Zasada dewolucji, pozwala prokuratorowi wyższego rzędu na przejęcie i prowadzenie każdej czynności, należącej do kompetencji prokuratora usytuowanego niżej hierarchicznie.
Zasada indyferenji, dotyczy ważności i skuteczności czynności procesowych. Doktryna traktuje prokuraturę jako jeden organ, dlatego nie jest ważne kto wydaje decyzje, ponieważ w świetle prawa posiada ona taki sam skutek wiążący dla wszystkich.
Zasada jednoosobowego dokonywania czynności, zakładająca dokonywanie każdej czynności należącej do właściwości prokuratury przez prokuratora jednoosobowo.
J. Bodio, G. Borkowski, T. Demendewski, Ustrój…, op. cit., s. 168.
Ustawa z 20.06.1985 r. o prokuraturze , op. cit., art. 10 ust. 2.
M. Cieślak, Polska procedura karna. Podstawowe założenia teoretyczne, Warszawa 1984 r., s. 232 - 233.
S. Serafin, B. Szmulik, Organy…, op. cit., s. 131.
Ustawa z 20.06.1985 r. o prokuraturze , op. cit., art. 8 ust. 2.
S. Waltoś, Proces karny. Zarys systemu, Warszawa 2001 r., s. 170.
Ustawa z 20.06.1985 r. o prokuraturze , op. cit., art. 16.
S. Serafin, B. Szmulik, Organy…, op. cit., s. 132.
J. Bodio, G. Borkowski, T. Demendewski, Ustrój…, op. cit., s. 171.
26
26