MIĘDZYNARODOWE STOSUNKI EKONOMICZNE

Tadeusz Sporek (AE Katowice)

Wstęp dotyczący ekonomii międzynarodowej , międzynarodowych stosunków gospodarczych

Integracja regionalna

Ugrupowania regionalne:

UE

EFTA - Europejskie Stowarzyszenie Wolnego Handlu, unia celna państw europejskich, u-tworzona w 1960 z inspiracji brytyjskiej. Do grona państw założycieli należały: Austria, Dania, Norw, Port.,Szwe,Szwa, Wlk Bryt.1961 przystąpiła Fin. 1970 Island, Lichtenstein. W swych pierwotnych założeniach miała stanowić alternatywę dla uwikłanej w spory polityczne EWG. W 1973, w związku z przystąpieniem do EWG, z gro-na państw członkowskich wystąpiła Wlka Bryt &Dania,w 86 podobną decyzję podjęła Portu.

CEFTA - Środkowoeuropejskie Stowarzyszenie Wolnego Handlu (Central European Free Trade Association), porozumie-nie podpisane w XII 1992 przez Czechosłowację, Polskę i Wę-gry (od 1993 Czechy i Słowa-cję) dotyczy powołania do życia strefy wolnego handlu pomiędzy krajami członko-wskimi. Weszla w zycie 1 I 94. Zawiera harmonogram redukcji stawek celnych i barier poza taryfowych (subsydia, embargo,

NAFTA - USA, Kanada, Meksyk - Północnoamerykańskie Porozumienie o Wolnym Handlu, układ zawarty między USA, Kanadą i Meksykiem tworzący strefę wolnego handlu, obowiązuje od 94. Według jego postanowień w ciągu 15 lat powinny być zniesione cła i bariery w przepływie towarów, usług, inwestycji zagran. NAFTA nie jest więc porozumieniem, które miałoby doprowadzić do wspólnej polityki handlowej czy koordynacji polityki gosp., choć wykracza poza zwykłe umowy handlowe, omawia zasady rozwiąz-

ASUAN

AFTA - Strefa Wolnego Ha-ndlu Ameryk, FTAA (Free Trade Area of the Americas), planowany od początku lat 90. sys umów o wolnym handlu wiążących w przyszłości pań-stwa ameryk z obu kontynent-ów. W polityce USA idea taka ma służyć rozwojowi gospoda. i stabilizacji polit. regionu oraz być odpowie. na zauważalne w świecie tendencje integracyjne.
APEC

CHOG - Chiński Obszar Gospodarczy

W ramach ugrupowań prowadzona jest polityka mająca na celu wyrównanie poziomu między krajami członkowskimi

Triada: USA, Japonia, UE

Najważniejsze jest USA

W siłę rośnie Azja południowo - wschodnia

fundusz konkurencyjności (??)

Fazy integracji:

1. strefa wolnego handlu - zniesienie ograniczeń w obrocie towarowym, ale brak obowiązku realizacji wspólnej polityki celnej wobec krajów spoza ugrupowania

2. unia celna - strefa wolnego handlu plus wspólna polityka celna wobec krajów trzecich

3. wspólny rynek - unia celna plus liberalizacja przepływu środków produkcji (kapitał i ludzie) z możliwością harmonizacji polityki podatkowej i walutowej

4. unia ekonomiczna i walutowa - wspólny rynek plus integracja polityki ekonomicznej (ujednolicenie instrumentów) oraz wspólna waluta (przekazanie kompetencji monetarnych organom ponadnarodowym)

5. pełna integracja ekonomiczna i polityczna - na szczebel międzynarodowy przekazane są wszystkie kompetencje krajów członkowskich

UE jest na 4 etapie procesu pogłębiania choć nie wszystkie kraje przeszły do tego etapu (część państw nie przyjęła nowej waluty euro, będącej wynikiem wprowadzenia unii walutowej)

Unia walutowa jest w 12 krajach, nie weszły 3 z UE: Wielka Brytania, Szwecja, Dania.

Dla kraju który ma wejść w euro, ważny jest kurs tej waluty w momencie wymiany waluty, kurs tan zależy od sytuacji zewnętrznej takiej jak: wojna w Iraku, kurs dolara.

Pogłębianie odbywa się równocześnie z poszerzaniem Unii Europejskiej!

Model związany z integracją mówi, że lepiej jest najpierw pogłębiać, potem poszerzać, inny model na odwrót, trzeci model dopuszcza działania równoczesne, ale teoria musi iść równo z praktyką.

Składka do UE zależy od liczby mieszkańców : najwięcej płacili Niemcy, teraz raczej MY.

Egzamin poprawkowy - pytania (zdawali przy Nas na wykładzie) :

1. współczesne teorie wymiany handlu międzynarodowym.

2. narzędzia parotaryfowe w handlu międzynarodowym

3. klasyczne (teoretyczne) formy integracji, wymienić i scharakteryzować

4. instytucje UE - 2,3 zadania na temat każdej z nich.

Czas: 40 minut

POLITYKA REGIONALNA 16.10.2004

Narodziny Polityki regionalnej wg źródła wiążą się z wielkim kryzysem na przełomie lat 20-stych i 30-stych.

Polityka Regionalna jest to świadoma i celowa działalność organów władzy publicznej zmierzająca do rozwoju regionalnego tan. Mająca na celu optymalne wykorzystanie zasobów regionu dla trwałego wzrostu gospodarczego.

W ramach ogólnej polityki regionalnej wyróżniamy:

1. politykę interregionalną - prowadzoną przez instytucje centralne a przede wszystkim rządy wobec danych regionów

2. politykę interaregionalną - prowadzoną przez organy władzy publicznej wyłącznie w regionach. W niektórych podręcznikach nazywana tez polityką intraregionalną.

Charakterystyczną cechą polityki regionalnej jest kompleksowość tzn. wewnętrzne, spójne, podejmowanie decyzji, musi być to uregulowane. Polityka ta obejmuje płaszczyzną problematykę sektorów wszystkich gospodarek, jest płaszczyzną konkretyzacji, im bardziej konkretna tym lepiej i koordynacji ogólnej polityki społeczno - gospodarczej, dlatego ma swój udział w dążeniu do przeciwdziałania inflacji, słabemu wzrostowi gospodarczemu, stale rosnącego bezrobocia. Ma zwiększyć wydajność czynników produkcji poprzez postęp techniczny i technologiczny.

Współczesna polityka regionalna składa się z następujących czynników;

1. przyśpieszony rozwój gospodarczy spowodowany przyczyną rewolucji naukowo - technicznej, podziałem pracy, migracją ludności, zmianami w systemach osadniczych, a nawet w rozmieszczaniu infrastruktury.

2. rozwój masowej komunikacji a przez to powiększająca się ruchliwość ludności, co powoduje upowszechnianie się wiedzy o różnicach w poziomie zagospodarowania oraz zamożności krajów i regionów a w następstwie tego, dążenie do zmniejszenia występowania nierówności

3. zwiększenie zagrożenia środowiska naturalnego zwłaszcza na obszarach skoncentrowania działalności gospodarczych co wymaga wprowadzenia różnych ograniczeń

4. tendencje integracyjne stwarzają potrzebę rozwiązywania różnych problemów społeczno - gospodarczych przez współdziałanie wielu krajów, powoduje to umiędzynarodowienie rozmaitych zagadnień polityki regionalnej , skłania do podejmowania ich przez organizację międzynarodowe. Najskuteczniejsze jest w tym ugrupowanie, najpoważniejszym ugrupowaniem i podmiotem w tym zakresie była do niedawna 15-stka, dziś 25-tka czyli UE.

Kraje UE wprowadziły wiele rozwiązań i innowacji w wymienionych dziedzinach, które zostają wprowadzone przez inne ugrupowania na całym świecie, ale zanim sprawy funduszy regionalnych samego regionu zaczęły prawidłowo funkcjonować, sprawą kontrowersyjną było pojęcie samego regionu.

Termin region był różnie interpretowany w różnych źródłach geograficznych, ekonomicznych nawet politycznych. Wraz z rozwojem wspólnoty europejskiej ustalono i określono, że jest to obszar wydzielony umowni4 z większej całości kraju, kontynentu odróżniający się pewnymi naturalnymi lub nabytymi cechami ale musi spełniać specyficzną funkcję gospodarczą wobec całości.

Cechą tą w systemie organizacji jest pośrednie ogniwo zarządzania pomiędzy podmiotami na szczeblu najniższym i pośrednim.

W płaszczyźnie społecznej granice regionu wiążą się z odmiennością etniczną, językową, kulturową a nawet historyczną mieszkańców.

W płaszczyźnie gospodarczej wyznaczone są określone stopnie rozwoju gospodarczego zaawansowany proces urbanizacji, miejsce zajmowane w tzw. Siatce powiązań komunikacyjnych otoczeniem, i ot wszystko nakłada się na granice fizyczne - geograficzne.

W pełni „wykształcony” region winien posiadać 4 cechy:

1. wspólnotę interesów gospodarczych dośrodkową integrację gospodarczą

2. reprezentacje polityczną pochodzącą z wyboru

3. więź społeczną opartą na poczuciu wspólnej tożsamości

4. bezpośrednie podporządkowanie szczeblowi centralnemu.

centralnemu odniesieniu do regionów UE stosuje się dwa określenia:

1. region formalny - to taki, który jest administracyjną częścią składową państwa , który nie implikuje zagadnień politycznych , są to nowego typu jednostki administracyjne państwa, np. w niektórych krajach regiony czysto należące do danego kraju: Korsyka, Alzacja, Bretania

2. region integralny - to taki, który implikuje dodatkowo problematykę polityczną tożsamościową, najczęściej chodzi tu o sprawy tożsamości natury politycznej lub wyznaniowej, jako przykład: Walia, Szkocja, Bawaria, Śląsk.

W Europie występują regiony o różnym statusie, wyodrębnione wg rozmaitych kryteriów, dobranych stosownie do potrzeb i warunków danego kraju.

Różnorodność podziału regionalnego w samej tylko Europie jest tak duża że ich uogólnienie nie jest możliwe, dlatego podstawę stanowi definicja regionu przyjęta przez Radę Europy:

Region to podporządkowana bezpośrednio organowi centralnemu jednostka terytorialna posiadająca reprezentację polityczną.

Dlatego też w UE mamy do czynienia z olbrzymim zróżnicowaniem instytucjonalnym statusów organizacji podziału kompetencji samych regionów a nawet modeli ich funkcjonowania.

Zróżnicowanie wynikające ze względów geograficznych, kulturowych, historycznych doprowadzało do coraz większego zróżnicowania, a każde z Państw UE wypracowywało własne rozwiązania administracyjne, polityczne dotyczące regionów.

Bez względu na występujące różnice w państwach wspólnoty zostały one uznane za terytorialne jednostki nomenklatury statystycznej który opracował Urząd Statystyczny UE i tak statystyczna procedura przyczyniła się w dużym stopniu, ale nie wyłącznie do powstania formalnych regionów UE.

Jednolity i spójny schemat podziału terytorialnego UE ma charakter hierarchiczny , składa się z t4rzech nakładających się na siebie „pięter” regionalnych są to:

I piętro - grupy bundeslandów czyli regionalne

II piętro - regiony rozwojowe

III piętro - grupa okręgów politycznych.

Bardzo ważnym problemem jest zachowanie proporcji między liczbą mieszkańców a powierzchnią.

EUROPEJSKI BANK INWESTYCYJNY

Głównym zadaniem Europejskiego Banku Inwestycyjnego jest:

1. finansowania programów inwestycyjnych, szczególne znaczenie miały środki przeznaczone na :

• rozwój regionów zacofanych

• rozwój regionów restrukturyzacji przemysłu

2. polityka energetyczna skierowana na wykorzystanie własnych zasobów

3. przedsięwzięcia infrastrukturalne w zakresie transferu i telekomunikacji

4. ochrona środowiska naturalnego

5. wsparcie sektora małych i średnich przedsiębiorstw

6. międzynarodowa konkurencyjność w ramach wspólnoty oraz europejska integracja.

Oprócz działalności banku rozpoczęły działanie regionalne instytucje związane z polityką rolną oraz w takich branżach jak: przemysł hutniczy, stalowniczy, celulozowo - papierniczy.

Polityka rolna finansowana była z Europejskiego Funduszu Orientacji (Ukierunkowania) i Gwarancji Rolnych oraz Europejskiego Funduszu Socjalnego. Został on utworzony na podstawie rozporządzenia Rady Ministrów Wspólnoty w kwietniu 1962 roku. Jest zarządzany przez komisję obywatelską i kontrolowany przez Radę Ministrów czyli dzisiejszą Radą Unii Europejskiej.

Z sekcji gwarancji finansowania pokrywane są subwencje dotyczące eksportu produktów rolnych do krajów trzecich oraz do krajów związanych z systemem interwencji na rynku rolnym.

Przekazywanie środków z funduszy:

Początkowo było tak że z funduszy zaczęto przekazywać zaliczki które były źródłem finansowania polityki rolnej.

Generalna zmiana została dokonana 1970-71 roku, zmieniono postępowanie:

Stosowany jest obecnie pośredni sposób finansowania polityki rolnej polegający na tym, że państwa członkowskie finansują tę politykę ze środków własnych a dopiero w następnym etapie są refundowane z funduszu rolnego wspólnoty.

Główne środki którymi dysponowała sekcja orientacji służyły trzem zasadniczym celom:

1. poprawa warunków produkcji, w tym modernizacja gospodarstw (25% wydatków)

2. poprawa warunków zakresie przetwórstwa i handlu

3. adaptacja i ukierunkowanie produkcji

pozostała część wykorzystywana była na 2 cele;

1. programy wspólno rynkowe, tzn. zagospodarowanie obszarów górskich

2. regionalne programy specjalne, np. zagospodarowywanie lasów, nawodnienie, sprawa infrastruktury, budowy zieleni wokół dróg.

WYKŁAD III 17.10.2004

GŁÓWNE INSTRUMENTY WSPÓLNOTOWEJ POLITYKI REGIONALNEJ.

Główna inicjatywa na rzecz wspólnej polityki regionalnej jest podejmowana przez komisję europejską, deputowanych parlamentu europejskiego, komitet społeczno-polityczny i funkcjonariuszy rządowych odpowiedzialnych za politykę regionalną w krajach członkowskich.

Komisja Europejska zorganizowała konferencje poświęconą tematyce regionalnej, dotyczyła ona tzw. przygranicznych regionów i ich problemów , opóźnień w rozwoju, wreszcie peryferyjnych obszarów rolniczych. Opracowano raport dotyczący zagospodarowywania przestrzeni europejskiej. Kolejne raporty to:

• finansowanie polityki regionalnej dotyczące rozszerzenia kontaktów z samorządami i władzami lokalnymi który był gotowy już w 1963 r.

• raport z października 1964 r. który opracował prof. Rossie, który polegał na wspólnej polityce regionalnej

Na podstawie tych raportów wypowiedziały się kraje w celu utworzenia funduszu regionalnego sposobów jego wykorzystania.

Na początku istniała sprzeczność opinii pomiędzy Włochami i Francją. Włosi domagali się utworzenia funduszu regionalnego, Francja była przeciwna , a przyczyną tego było niepodawanie zbyt dużej władzy komisji europejskiej.

W 1975 roku powołuje się Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego do chwili obecnej jest on podstawowym funduszem polityki regionalnej.

Cel jego działania określono jako:

„ Korygowanie podstawowych dysproporcji wewnątrz wspólnoty wynikających przede wszystkim z przewagi rolnictwa, zmian w przemyśle lub strukturalnego bezrobocia.”

Równolegle powołano organ opiniodawczy, który miał zarządzać środkami - Komitet Polityki Regionalnej.

Regulamin Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego określił podstawowe zasady korzystania z jego środków:

1. uzupełniający charakter finansowanej z jego źródeł pomocy polegał na subsydiowaniu inwestycji dla przedsiębiorstw a nawet jednostek publicznych dziedzinie infrastruktury w wysokości 20-30% kosztów

2. ograniczenie subsydiów jedynie do przedsięwzięć zgodnych z programami rozwoju regionalnego

3. zastrzeżenie wyłączności występowania z wnioskami o przyznanie subsydiów do kompetencji poszczególnych państw a nie podmiotów gospodarczych. Doprowadziło to do oparcia tego rozdziału na tzw. subwencji regionalnej. Polegało to na tym , że każdy z krajów w I kolejności dążył do wsparcia własnego budżetu potem starał się o pomoc z funduszu.

Po raz pierwszy wykorzystano ten przykład w 1979r. w ramach polityki regionalnej zamorskich regionów francuskich następnie w 1981 po przystąpieniu Grecji. W celu zwiększenia skuteczności działania funduszy strukturalnych oparto je na Jednolitym Akcie Europejskim (1987 r. )

Jednolity Akt Europejski JAE to utworzenie europejskiego rynku wewnętrznego (1991 r - traktat z Maastricht realizowany do dziś ).

Traktat Rzymski i JAE wprowadza już zapis o jedności i spójności ekonomicznej i społecznej. W szczególności wspólnota ma na celu zmniejszać różnicę między regionami, dlatego JAE w 1987 r wprowadza poprawki do Traktatów Rzymskich. Zlecono w tych poprawkach aby Komisja Europejska - organ wykonawczy UE przygotował projekty reform, funduszy strukturalnych celu zwiększenia ich efektywności.

Zasady polityki regionalnej jako głównego filaru polityki strukturalnej oparto na zasadach:

1. koncentracja środków w sensie finansowym, geograficznym i celowym. Oznacza to połączenie rozproszonych środków funduszu regionalnego. Następnie sprzężenie finansowania z kredytowaniem, szczególnie przez Europejski Bank Inwestycyjny i wyznaczenie obszarów, które będą korzystać z pomocy funduszy. Wreszcie wyznaczenie celów polityki regionalnej, której fundusze moją być poświęcone

2. komplementarność - działanie, funkcjonowanie środkami wspólnoty musza stanowić uzupełnienie działań narodowych i lokalnych ale tylko w tych przypadkach gdy środki własne są niewystarczające. W praktyce oznacza to że środki z funduszy regionalnych SA przeznaczane dna dofinansowanie określonych i wybranych przedsięwzięć realizowanych z funduszy publicznych lub prywatnych. Wymaga to zharmonizowania polityki między wszystkimi współuczestniczącymi instytucjami przez stabilne instrumenty i poziom finansowania na danym etapie rozwoju regionalnego.

3. Partnerstwo- oznaczające włączenie w proces podejmowania decyzji i ich realizację odpowiednich szczebli władz wspólnotowych krajowych, a nawet niektórych instytucji, najlepiej znających problemy i potrzeby swojego obszaru. Ta zasada może i ma na celu odbiurokratyzować politykę strukturalną, ma to wpłynąć na uaktywnienie szczebli lokalnych (powiaty, gminy)

4. Programowanie czyli podejmowanie działań w ramach kompleksowych, wieloletnich programów dostosowań strukturalnych w możliwie szerokim zakresie przedmiotowym i regionalnym. Do tego wykorzystuje się określone narzędzia które nazywamy tzw. inicjatywą wspólnotową.

5. Wzmocnienie systemu kontroli i monitoringu, trzeba to zrobić na poziomie akceptacji i tworzenia programów strukturalnych.

Wymienia się dodatkowo trzy …..

1. Kompatybilność innymi politykami prowadzonymi przez wspólnotę a przede wszystkim z regulacjami dotyczącymi konkurencyjności, przejrzystości procedur publicznych ochrony środowiska

2. Zgodności polityki regionalnej z ich polityką makroekonomiczną i społeczną

3. koordynacja polityki regionalnych wszystkich państw członkowskich

CELE POLITYKI STRUKTURALNEJ PRZY UDZIELANIU FUNDUSZY

Od 1988 r. zrezygnowano z bardzo dużej swobody wykorzystania środków przez wiele krajów nie przestrzeganie w/w zasad i wprowadzono system odgórnego określania priorytetowych celów polityki strukturalnej na kolejne 10-lecias (do 1993 r).

Przewidziano pięć podstawowych celów:

1. wspieranie dostosowania strukturalnego Regionów szczególnie opóźnionych. Regiony objęte wsparciem SA regionami zaliczanymi do grupy II klasyfikacji europejskiej i drodze wyjątku mogą być zakwalifikowane jako jednostki większe lub mniejsze co określano jako pojęcie względne, bo niektóre mniejsze kraje mogły być zaliczane jako region, np. Luxemburg. Głównymi kryteriami ubiegania się o pomoc w ramach tego celu była wielkość poziomu PKB brutto na jednego mieszkańca. Żeby zaliczyć dany kraj czy obszar do tego regionu to wielkość musi być mniejsza niż 75% od całej wspólnoty. I wtedy do obszarów objętych pomocą zakwalifikowano Grecję, Irlandię i Portugalię oraz nie całe terytorium Hiszpanii (75% powierzchni Hiszpanii). W przypadku Włoch tylko połowa kraju. Tylko Irlandię Pn. W przypadku Francji były to departamenty zamorskie i Korsyka. Regiony te stanowiły 38% terytorium wspólnoty, na których zamieszkiwało 20% ludzi.

2. Rekonwersja regionów dotkniętych upadkiem przemysłu. Chodziło o obszary które straciły konkurencyjność powodu przemian strukturalnych np. zagłębie Ruhry - przemysł węglowy niektóre zdegradowane tereny miejskie i przygraniczne. Za główne kryterium przyjęto ratowanie bezrobocia> Żeby uzyskać pomoc poziom bezrobocia w ciągu 5 lat (15-stka_ w 60 regionach zamieszkiwało 16% ludności to pomoc w ramach funduszu strukturalnego należy się od razu.

3. i 4. dotyczą rynku pracy i mają charakter horyzontalny, odnoszą się do całej wspólnoty > pomoc przewidziana dla pracowników powyżej 25 lat pozbawionych pracy ponad 12-m-cy

4. Wdrażanie reformy wspólnej polityki rolnej. Rozdzielono ją na dwie części:

• Pierwsza produkcji rolnej, przetwórstwa i obrotu produktami rolnymi

• Druga to wspieranie rozwoju obszarów wiejskich

Po reformie funduszy strukturalnych 1988 r. podstawową zasadą finansowania były projekty oparte na zasadach i metodach zatwierdzonych przez komisję europejską> Każdy dokument przechodził określone fazy. W tym dokumencie przedstawiono cele i plany finansowe i źródła wsparcia. Skutki dla środowiska naturalnego, monitorowanie i ocena. Najważniejsza częścią było włączenie danego projektu do ramowego projektu wsparcia programu wspólnotowego. Zadaniem komisji było określić priorytet, wydać opinię czy akceptuje dany region czy nie, czy zatwierdzi ramowy program wsparcia wspólnotowego - czyli przyznanie funduszu.

W ten sposób funkcjonowała polityka strukturalna do 1993 r., po tym roku następuje modyfikacja polityki regionalnej.

Powodem tego jest wejście w życie Traktatu z Maastricht (podpisanego w 1991r.) w listopadzie 1993 roku. Dlatego reforma funduszy strukturalnych wymagała wprowadzenia poprawek w celu efektywniejszego zarządzania funduszami strukturalnymi, tzn. lepsze planowanie wydatków, lepsza koordynacja różnych polityk wpływających na rozwój regionalny, większą przejrzystość przepisów.

Na szczycie w Edynburgu w grudniu 1992 roku Rada Europejska podejmuje decyzję o zwiększaniu środków na realizację celów regionalnych horyzontalnych funduszy strukturalnych. Wtedy ustanowiono fundusz spójności który wszedł w życie na zasadzie tymczasowej w 1993 roku, a ostatecznie na stałe w 1994 roku.

W ramach reformy utworzono nowy fundusz strukturalny, który miał służyć wspieraniu zmian strukturalnych rozszerzającej się UE. Wtedy powołano w celu zwiększenia rangi polityki regionalnej Komitet Regionów który jest jako załącznik z traktatu z Maastricht.

7

---