OGÓLNA METODOLOGIA NAUK

Nauka:

1. System działalności zmierzający do realizacji pewnych celów.

2. Efekty tej działalności.

Cele nauki: rozwijanie, rozszerzanie, pogłębianie wiedzy o danej dziedzinie zjawisk, procesów, przedmiotów.

Wiedza naukowa a wiedza potoczna:

1. Wiedza naukowa - zbiór sądów o tym jak się rzeczy mają i dlaczego tak.

2. Wiedza potoczna - zbiór sądów o tym co jest.

Zbiór sądów sformułowany jest w formie twierdzeń będących opisem fragmentów rzeczywistości i wyrażające te sądy. Te twierdzenia opisujące rzeczywistość muszą być zgodne z aktualnym stanem wiedzy.

Twierdzenia naukowe muszą być intersubiektywnie:

• komunikowalne

• weryfikowalne

Sprawdzanie:

• szukanie potwierdzenia

• szukanie zaprzeczeń

Podział nauk:

1. Formalne

• obowiązuje zasada wnioskowania dedukcyjnego

• nie można zaprzeczyć jej prawom, gdyż zostały naukowo uzasadnione

• matematyka, logika

• udowodnienie twierdzeń następuje przez wykazanie, że wynikają one z twierdzeń już przyjętych

2. Empiryczne

• wnioskowanie indukcyjne, oparte na doświadczeniach, które można powtarzać

• nauki przyrodnicze, społeczne, itd.

• twierdzenia budowane są na podstawie badania rzeczywistości i odkrywania praw, jakie nią rządzą

• podstawą tworzenia twierdzeń jest BADANIE NAUKOWE, czyli ciąg czynności przebiegający od postawienia pytania do znalezienia odpowiedzi w codziennej rzeczywistości lub znalezienia rozwiązania problemu

Składnikami badania naukowego są czynności badawcze:

• postawienie pytania

• udzielenie odpowiedzi

• inne, stosowne do metod w danej nauce i zgodne z zasadami w niej panującymi

Metody badawcze - typowe i powtarzalne sposoby zbierania, opracowywania, analizy i interpretacji danych. Mają służyć znalezieniu odpowiednich i jak najlepszych odpowiedzi na postawione pytania. Badanie naukowe może polegać na testowaniu (badaniu) rzeczywistości lub systemu twierdzeń danej nauki.

Metodologia nauk zajmuje się opisem i analizą reguł postępowania badawczego oraz jego wytworów (efektów, wyników).

Sposoby (modele) uprawiania metodologii:

• opisowy - szukamy odpowiedzi na pytanie: jak jest teraz?

• normatywny - udziela odpowiedzi na pytanie: jak powinno być?

Pytania i problemy stawiane na początku badania muszą być możliwe do rozstrzygnięcia. Tylko takie nadają się do weryfikacji.

Pytania rozstrzygane są w aspektach:

• zasadniczym - gdy wiadomo, co zrobić, aby znaleźć odpowiedź

• praktycznym - gdy wiadomo jak poszukiwać tej odpowiedzi

Zdania wyprowadzone w drodze dedukcji (niezawodne), które zostały uznane za twierdzenia naukowe mogą być odwołane tylko pod warunkiem odwołania przesłanek. Zdanie można zafałszować, gdy przesłanki są fałszywe.

Zdania wprowadzone w drodze indukcji (zawodne) mogą nie zostać uznane za twierdzenia naukowe, jeśli nie zostały wystarczająco uprawdopodobnione. Twierdzenia nauk indukcyjnych mogą zostać odwołane. W naukach empirycznych przyjmuje się twierdzenia nauk formalnych.

Jako nieodwoływalne uznaje się zdania definicyjne, czyli takie, które w drodze dedukcji można wyprowadzić z definicji.

Nauki empiryczne opierają się na doświadczeniach, które zdobywamy za pomocą zmysłów. Dzięki nim odbieramy spostrzeżenia i tworzymy pojęcia. Zdania spostrzeżeniowe uznajemy za prawdziwe na podstawie tego, co odebraliśmy własnymi zmysłami. Są one prawdziwe tylko dla tej osoby, która przeżyła te wrażenia zmysłowe. Mogą istnieć takie, które mają prawdziwość zagwarantowaną dzięki swej powszechności. Warunkiem jest to, że postrzeganie odbywa się w warunkach normalnych. Dotyczą zazwyczaj jednej osoby i jednej chwili.

Zdanie spostrzeżeniowe jest subiektywne i niepowtarzalne, gdyż takie są również doświadczenia będące podstawą wyprowadzenia tych zdań. Uznawanie zdań za prawdziwe za pomocą spostrzegania zmysłowego nie jest metodą dostępną intersubiektywnie ani metodą powtarzalną. Zdanie spostrzeżeniowe nie może zostać stwierdzeniem naukowym. Mogą zostać udowodnione w sposób inny niż dedukcyjny i mogą stać się twierdzeniami naukowymi.

5 kroków, aby zdanie spostrzeżeniowe stało się twierdzeniem naukowym:

1. znamy czyjeś zdanie spostrzeżeniowe

2. stwierdzamy, że ta osoba nie kłamie

3. stwierdzamy, że jest to osoba kompetentna, tzn. zna reguły językowe i używa języka odpowiednio do panujących warunków, zarówno normalnych, jak i takich, gdzie spostrzeganie było zaburzone

4. z tego, że osoba ta jest kompetentna wynika, iż wypowiedziane przez nią zdanie spostrzeżeniowe jest prawdziwe

5. z tego, że ta osoba nie kłamie wynika, iż można polegać na jej wypowiedzi

Poznanie naukowe - to zdobywanie wiedzy naukowej, która będzie mogła być wykorzystywana dla zrozumienia zjawisk zachodzących w świecie i zapewnienia jak najlepszych metod działania w przyszłości.

Cele poznania naukowego:

• Wewnętrzne - są to takie, jakie stawia sobie badacz rozpoczynając swoje działanie - cele poznawcze - uzyskanie wiedzy, dążenie do prawdy. Prawda daje się opisać za pomocą pięciu określeń: ogólna, ścisła, o wysokiej zawartości informacji, pewna i prosta.

• Zewnętrzne - wynikają z funkcji, jaką pełni nauka w społeczeństwie. To cele praktyczne, czyli umożliwienie ludziom jak najbardziej efektywnego działania, czyli godzenie dostępnych środków z obranymi celami. Wymaga to zdolności przewidywania przyszłych zjawisk. Poznanie i zrozumienie świata poprzez poznanie wiedzy naukowej przez odbiorców.

Rodzaje pewności:

• pewność psychologiczna - dotyczy przekonania subiektywnego badacza o prawdziwości twierdzeń

• pewność epistemologiczna - stopień potwierdzeni twierdzenia przez dane empiryczne i na ile potwierdzają one teorię

• pewność logiczna - stopień niezawodności w ujęciu rachunku prawdopodobieństwa

Funkcje nauki:

• opisowa - opisywanie rzeczywistości, deskryptywna (jak jest?)

• eksplanacyjna - wyjaśniająca (dlaczego tak jest?)

• prognostyczna - przewidująca (jak będzie?)

8 pytań jakie sobie stawiamy w toku postępowania badawczego (Townsend):

1. Jaki jest problem?

2. Jaka jest hipoteza wyjaśniająca?

3. Jakie są zmienne niezależne?

4. Jakie są zmienne zależne?

5. Jak mierzyć zmienne zależne?

6. Co trzeba kontrolować?

7. Jak przeprowadzić weryfikację hipotezy?

8. Czy wyniki tej weryfikacji dadzą się wykorzystać do potwierdzenia albo odrzucenia hipotezy?

Etapy postępowania badacza (Bunge):

2. Ujęcie problemu

1. Przegląd faktów - zbieranie, wstępna selekcja do dalszej analizy

2. Rozpoznanie problemu - ocena sytuacji

3. Postawienie problemu - sformułowanie pytania badawczego

3. Zbudowanie teorii wyjaśniającej

1. Selekcja ważnych czynników - przyjęcie założenia o zmiennych potencjalnie istotnych

2. Wysunięcie hipotez i założeń o związkach między zmiennymi

3. Sformułowanie twierdzeń wyjaśniających zaobserwowane fakty

4. Wyrażanie tych twierdzeń w postaci matematycznej - nieobowiązkowy

4. Wyprowadzenie konsekwencji z przyjętych twierdzeń i hipotez

1. Racjonalne uporządkowanie konsekwencji - co jest możliwe do zweryfikowania

2. Postawienie prognoz, czyli przewidywań na przyszłość

5. Sprawdzanie hipotez

1. Zaplanowanie działań sposób weryfikacji - obserwacja, pomiar, eksperyment

2. Wykazanie tego sprawdzenia

3. Systematyzacja danych - klasyfikacja, analiza, eliminacja danych niepotrzebnych

4. Wyciągnięcie wniosków - interpretacja zebranych danych na podstawie teorii

6. Wprowadzanie do teorii wniosków z badań

1. Porównanie wniosków z badań przeprowadzonych w etapie 4 z diagnozami postawionymi w etapie 3, co pozwala na zatwierdzenie bądź obalenia teorii

2. Modyfikacja teorii pod wpływem zebranych danych (gdy będzie miało miejsce przynajmniej częściowe obalenie teorii)

3. Sformułowanie zaleceń dotyczących postępowania badawczego w przyszłości - oceniamy czy wszystko zostało przeprowadzone prawidłowo. Jeśli nie, to ustalamy jakie są błedy.

Schemat poznania naukowego (jak jest?) przebiega od faktów obserwowalnych. Na podstawie obserwacji tworzymy teorię wyjaśniającą (dlaczego tak jest?) a na jej podstawie tworzymy przewidywania. Sprawdzenie (weryfikacja) przewidywań pozwala na modyfikację twierdzeń lub ich potwierdzenie.

Zmienna - to właściwość, która może przyjmować różne wartości (przynajmniej 2).

Zmienne dzielą się na:

1. Pierwsze podział:

• dwuwartościowe (dychotomiczne)

• wielowartościowe (mogą zostać zdychotomizowane)

Drugi podział:

• ciągłe - jeśli mamy dwie wartości tej zmiennej, to zawsze możemy znaleźć wartość pośrednią

• dyskretne - pomiędzy dwoma wartościami sąsiadującymi nie ma wartości pośredniej

Skale pomiarowe:

1. Nominalna - grupowanie według wartości - takie same czy różne, np. płeć

2. Porządkowa - grupowanie według wartości i uporządkowanie malejąco lub rosnąco, np. wykształcenie - RANGI

3. Interwałowa - grupowanie, porządkowanie i określanie różnic - o ile większe, mniejsze, np. wzrost

4. Ilorazowa - nie ma wartości ujemnych (najmniejsza 0) - ile razy coś jest większe, mniejsze, np. długość

Zmienna niezależna X -> Zmienna zależna Y

Zmienne niezależne dzielą się na:

1. Główne - najsilniej wpływają na zmienną zależną.

2. Uboczne - wpływające, ale w mniejszym stopniu.

3. Zakłócające - nie da się ich kontrolować:

1. Uniwersalne - zawsze wpływają na wartość zmiennej zależnej.

2. Okazjonalne - nie zawsze wpływają, jest to zależne od pomiaru.

Wskaźnik - to zjawisko, którego zaobserwowanie pozwala na określenie z prawdopodobieństwem przynajmniej wyższym od przeciętnego, że zajdzie lub zaszło inne zjawisko.

3 rodzaje wskaźników:

1. Empiryczny - zewnętrzny; gdy zjawisko będące wskaźnikiem jest obserwowalne, czyli istnieje związek empiryczny wskaźnika i zjawiska, o którym wnioskujemy; np. wskazanie wagi.

2. Definicyjny - wewnętrzny; wskaźnik jest określeniem definiującym, czyli wybór wskaźnika W wiąże się z podaniem definicji zjawiska Z.

3. Inferencyjny - zewnętrzny; zjawisko Z jest nieobserwowalne, ale ma ustalone znaczenie, np. emocje.

Procedury i metody badawcze:

1. EPF = EX POST FACTO - przeszłość; jakie zmienne niezależne spowodowały zmienność wartości zmiennej zależnej?

3 cechy:

• brak możliwości manipulowania zmiennymi

• metody zbierania danych są zawodne

• nie ma problemów etycznych

• KORELACJA/REGRESJA - teraźniejszość; jaka jest siła związku łączącego różne zmienne?

Wartość od -1 do +1.

3. EKSPERYMENT - przyszłość; manipulujemy wartością zmiennej niezależnej głównej; dwie grupy: eksperymentalna (przynajmniej 1) i zawsze grupa kontrolna.

Wyjaśnienie - wykazanie, że zdanie stwierdzające zajście zdarzenia wynika z pewnych praw ogólnych oraz ze zdań stwierdzających zajście zdarzeń opisanych przez poprzedniki tych zdań.

[(p->q)^p]->q

Wiedząc p, nie możemy wiedzieć, że p jest przyczyną q; p musi być wcześniej.

Teoria - spójny system praw nauki zintegrowanych według pewnej jednolitej zasady w celu wyjaśniania i ewentualnie przewidywania zjawisk określonej kategorii.

Zasada naczelna składa się z:

1. Zasady merytorycznej - założenie o naturze zjawisk, którymi dana teoria się zajmuje.

2. Zasady strukturalno-formalnej - założenie o istnieniu pewnego typu relacji między elementami rzeczywistości.

Problemy badawcze - pytanie lub zespół pytań, na które badanie ma dostarczyć odpowiedzi.

Hipoteza badawcza - to twierdzenia, co do którego istnieje pewne prawdopodobieństwo, że stanowi prawdziwe rozwiązanie problemu. Musi być sprawdzalna, dająca możliwość przewidywania, adekwatna, prosta. Powinna mówić tylko o danym problemie - szeroka generalizacja.

Rodzaje problemów badawczych i hipotez

1. Problemy istotnościowe

1. Jakie zmienne niezależne są istotne dla danej zmiennej zależnej?

2. Jaką wartość przyjmuje zmienna zależna dla pewnej wartości zmiennej niezależnej (i na odwrót)?

3. Które ze zmiennych niezależnych są bardziej a które mniej istotne dla danej zmienne zależnej?

4. Czy wpływ każdej ze zmiennych niezależnych na zmienną zależną jest jednostkowy (izolowany), czy też występują interakcje między zmiennymi niezależnymi?

2. Problemy zależnościowe

1. Jaka jest zależność zmiennej zależnej od zmiennych niezależnych dla niej istotnych?

2. Jaki związek łączy zmienną zależną z istotnymi dla niej zmiennymi niezależnymi?

4

sprawdzanie przewidywań

budowanie teorii

fakty zaobserwowane w przyszłości

przewidywania

teoria wyjaśniająca

fakty

EMPIRIA

dedukcja

TEORIA

---