zrodla prawa w okresie sredniowiecza, pliki zamawiane, edukacja

ŹRÓDŁA PRAWA W OKRESIE ŚREDNIOWIECZA

1/ Źródła historiograficzne

*ROCZNIKI - na Rocznik świętokrzyski dawny (po 1122)

*żywoty świętych- pocz. XI w. Dwa żywoty św. Wojciecha

*Kroniki obce - kronika Thietmara, kronika Kosmasa, Powieść lat minionych;

*kroniki polskie - Galla Anonima (koniec XI w ); Wincentego Kadłubka (ok1220); Janka z Czarnkowa (lata 1333-1384); Jana Długosza (1455-1480)

2/ Księgi uposażeń:

-Księga Henrykowska

Dwie częście ( 1270 - opat Piotr - opis założenie i dzieje klasztoru; 1310 - uzupełnienie)
wykaz posiadanych nieruchomości + dokumenty poświadczające dokonanie czynności prawnych =>akty prawne świadczące o dokonanych transakcjach
cel - ochrona praw do posiadanych dóbr
przedstawia stan prawny nieruchomości przed wejściem klasztoru w ich posiadanie

-księga uposażeń biskupstwa wrocławskiego

spis 5. regestrów
1302-1319 z inicjatywy biskupa Henryka
wykaz posiadłości biskupich, dane o obowiązkach i świadczeniach, dochody z monopoli gospodarczych itd.

-księga uposażeń diecezji krakowskiej

XV w.
Prywatna praca Jana długosza
Opis całego majątku diecezjalnego

3/ Dokumenty

- dokumenty książęce

Pełna moc dowodowa
Zaopatrzone w podpisy króla, kanclerza, pieczęć państwową (najważniejsze)

akty prawne dotyczące zarządu państwem (przywileje, statuty, nakazy królewskie, zarządzenia dla urzędników itd.)
akty sądowe (akty potwierdzające czynności prawne, wyroki pozwy przed sąd królewski itd.)

- dokumenty prywatne

zaczepianle
cartae - oświadczenie woli lub powstanie między stronami stosunku prawnego
notitia - potwierdzenie dokonanej czynności prawnej
formularze - zbiory formuł dokumentów

PRAWO ZIEMSKIE

1/ Spisy prawa zwyczajowego

Najstarszy zwód prawa polskiego (Księga elbląska)

nieznany autor (prb. Niemiec, urzędnik krzyżacki)
między 1253- 1320
zbiór prawa polskiego dla ludności zamieszkującą ziemię chełmińską
z inicjatywy Krzyżaków n potrzeby sądownictwa (bo zasada osobowości prawa)
wstęp i 29 nienumerowanych artykułów
przepisy z PK i procedury sądowej, nieliczne normy PC

Constitutiones Lancicienses - Zwyczaje ziemi łęczyckiej

nieznany pisarz polski (!!!)
pod koniec XIV w.
po 1419 dołączono orzeczenie sądowe i lauda sejmikowe
zbiór prawa partykularnego

Prawo zwyczajowe ziemi krakowskiej

Jan łaski 1506
Sankcja ze strony Aleksandra Jagiellończyka

2/ Prawo stanowione

STATUTY

Ustawy wydane przez władców polskich
Statuty Mieszka I - o poście i jednożeństwie
Statuty Bolesława Chrobrego - o stróży
Bolesław Krzywousty - o daninach, służbie wojskowej, ustanowieniu pryncypatu)
Działalność Kazimierza Wielkiego

Statut Wielkopolski - ok. 1356-1362 wiec w Piotrkowie; 34 art.
Statut małopolski - 59 art. : 25- Statut wiślicki + póżniejsze uzupełnienia
ekstrawaganty - krótkie ustawy, wydane na wiecach przez KW i jego następców
prejudykaty - orzeczenia sądowe w formie kazusów
petyta - projekty przepisów prawnych (już po śmierci KW)
XV w. - zredagowano w jeden zwód statutów małopolsko - wielkopolskich
dygesta - najbardziej rozpowszechniona redakcja o zasięgu ogólnopolskim
1506 - druk urzędowy Jana Łaskiego w wersji jednolitej (151 art.)
dot. postępowania sądowego i niektórych materii PK i PC
przywilej czerwiński nakazywał sądzić szlachtę wg prawa spisanego w statutach

statuty uchwalane przez sejmy (XV w.) => Statut warcki 30 art.; rozwinięcie i uzupełnienie s.m-w.

PRZYWILEJE

przywileje ziemskie:

1228 - w Cieni Wł. Lasonogi - zobowiązywał się przestrzegać immunitetów, nie nakładać niesłusznych podatków, rządzić za radą biskupów i możnych
1291 - w Lutomyśle Wacław II gwarantował urzędy w Polsce dla Polaków
dot. rycerstwa-szlachty małopolskiej

przywileje ogólne:

budziński 1355, koszycki 1374, piotrkowski 1388, czerwiński 1422, warcki 1423, jedlneńsko-krakowski 1430/3, nieszawski 1454
przepisy z zakresu prawa sądowego i uprzywilejowanie pozycji szlachty

INNE AKTY NORMATYWNE KRÓLA

dekrety - normowały gł. sprawy gospodarcze
edykty - gł. w sprawach wyznaniowych np. edykt wieluński 1424, oraz wojskowych
ordynacje - obejmowały zwłaszcza kwestie górnicze np. żupna z 1368

UCHWAŁY SEJMÓW I SEJMIKÓW

uchwały sejmów - konkluzje

najstarsze - sejm piotrkowski 1444
mogły być ujęte w jedną całość lud obejmować odrębnie sprawy skarbowe i sądowe

uchwały sejmików - lauda

najstarsze z końca XIV w.
Nie potrzebowały zatwierdzenia ze strony króla
Najobszerniejsze uchwalono w 1419 (liczne postanowienia z zakresu prawa sądowego)
Tekst laudów wpisywano do ksiąg ziemskich, rzadziej grodzkich

KSIĘGI SĄDOWE

Prowadziły je sądy ziemskie, grodzkie, podkomorskie
Najstarsze zachowane - koniec XIV . (krakowskie od 1374)
Początkowo - rejestry powozów, świadków, przysiąg i kar.
Później - pełen przebieg wszystkich czynności procesowych

PRAWO KANONICZNE

1/ powszechne prawo kanoniczne

Zbiór troisty Collectio Tripartita

Kompilacja prywatna (XI.)
W Polsce od XII w. za sprawą legata Galona
Dekrety papieskie, uchwały soborów powszechnych, orzeczenia Ojców Kościoła

Dekret Gracjana

Praca prywatna ok. 1150
Źródła prawa i hierarchia kościelna; przepisy dot. procesu, prawa małżeńskiego i beneficjów; sprawy sakramentów i liturgii

Dekretały Grzegorza IX

pierwszy urzędowy zbiór ustawodawstwa papieskiego
1234 r.
5 ksiąg
uzupełniony księgą szóstą sporządzoną z inicjatywy Bonifacego VIII w 1298 (Liber Sextus)

Clementinae

ostatni urzędowy zbiór prawa kanonicznego
potem jeszcze tylko Extravagantes - zbiory prywatne

2/ partykularne prawo kanoniczne

Statuty prowincjonalne

pierwszy zbiór urzędowy - synodyk Jarosława 1357
Statuty Mikołaja Trąby - ogłoszone na synodzie wieluńsko-kaliskim

Statuty diecezjalne

wydawał je wyłącznie biskup

PRAWO MIEJSKIE

PRAWO ZWYCZAJOWE

1/ prawo magdeburskie (XIII w. - proces jego kodyfikacji)

Zwierciadło saskie (1223 - 1235)
Weichbild magdeburski (XIII/XIV w.)
prawo chełmińskie

na ziemiach zakonu krzyżackiego i na Mazowszu
225 miast
przywilej chełmiński z 1233 i magdebursko-wrocławskie prawo ławnicze
uzupełniane ortylami magdeburskimi dla Chełmna i przepisami Zwierciadła szwabskiego Prawo starochełmińkie 1394
na tej podstawie XV w. - Obiegowe prawo chełmińskie

prawo średzkie

Śląsk, Wielkopolska, ziemia sieradzko-łęczycka
podstawą było pouczenia prawne dla Środy Śląskiej z Halle + księga prawa średzkiego (przeróbka Zwierciadła saskiego)

2/ prawo lubeckie

gł. obszar Pomorze Zachodniego
na Pomorzu Gdańskim - tylko 7 miast, zostały przy nim tylko 3 (Elblą, Braniewo, Frombork)
1227 - „fragment lubecki”
1294 - nowa kodyfikacja Baderwick'a

WILKIERZE

statuty, ustawy miejskie
wydawał je monarcha lub właściciel miasta, potem władze miejskie
od XV w - zbiory wilkierzy w postaci odrębnych ustaw
obejmowały przepisy dot.: handlu, rzemiosła, spraw finansowych, PK, itd.
statuty cechowe - odrębna grupa wilkierzy - regulowały organizację rzemiosła i jego wykonanie

POUCZENIA PRAWNE

odpowiedzi udzielane miastom filialnym przez władze miast macierzystych na zapytania przesyłane do nich w razie braku wiedzy w przedmiocie rozpoznawania ważnych praw sądowych

ORTYLE

rozstrzygnięcia konkretnych spraw, wydane przez sądy miast macierzystych
dwie części - pytania i rozstrzygnięcia; miały charakter precedensów
zbiory ortyli - same odpowiedzi

krakowsko-wrocławski
berliński
poznański

KW wydał zakaz zwracania się po ortyle do Magdeburga

PRZYWILEJE MIEJSKIE

dla większych miast
najczęściej handlowe:

zwolnienie z opłat celnych
nadanie prawa składu
prawo organizowania targów i jarmarków

KSIĘGI MIEJSKIE

księgi ławnicze - wpisy dotyczące spraw spornych i niespornych rozpoznawalnych przez ławę
księgi radzieckie - wpisy aktów normatywnych, administracyjnych i sądowych