FUNKCJONALNE WŁAŚCIWOŚCI APARATU RUCHOWEGO

SĄ TRZY RODZAJE ZDOLNOŚCI MOTORYCZNEJ:

• Kondycyjny

• Koordynacyjny

• Wytrzymałościowy

GIBKOŚĆ -zdolność człowieka do osiągania dużej amplitudy w wykonywanych ruchach. Ćwiczenie gibkości ma za zadanie przygotowanie aparatu ruchu do realizacji zadań startowych oraz opanowanie racjonalnej techniki.

DO CZYNNIKÓW WPŁYWAJĄCYCH NA ROZWÓJ GIBKOŚCI ZALICZA SIĘ:

• Elastyczność wiązadeł i ścięgien,

• Mięśnie okalające staw oraz te, które biorą udział w pracy stawu,

• Wiek i płeć,

• Temperatura ciała, a także temperatura określonego mięśnia,

• Pora dnia i temperatura w miejscu ćwiczenia,

• Poziom siły mięśni,

• Zmęczenie i stan emocjonalny

ZWINNOŚĆ - jest to, uwarunkowana stanem całego organizmu, zdolność do wykonywania długotrwałych wysiłków o określonej intensywności bez objawów wyczerpania (120-160 skurczów serca na minutę). Wytrzymałość zależy od układu krążenia, oddychania, wydzielania i termoregulacji, oraz od takich czynników psychicznych jak silna wola i motywacja. Rozwijanie wytrzymałości, a więc jej kształtowanie w sposób systematyczny i przemyślany, powinno rozpoczynać się jeszcze w fazie przedpokwitaniowej. Największe przyrosty wytrzymałości u dziewcząt obserwuje się w wieku 12 lat.

ZRĘCZNOŚĆ - to koordynacja ruchowa całego aparatu mięśniowego i kostnego. Jest sumą szybkości i zręczności, łączącą w sobie wyobrażenie ruchów elastycznych i obszernych, warunkujących szybką zmianę pozycji i postawy ciała. Zwinność w przeciwieństwie do innych zdolności motorycznych jest głównie cechą nabytą, uwarunkowaną głównie stanem i stopniem rozwoju układu nerwowego, dlatego też wzrasta wraz z rozwojem osobniczym.

KOORDYNACJA RUCHOWA

KOORDYNACJA oznacza zharmonizowanie, uporządkowanie, współdziałanie. Można o niej mówić na każdym szczeblu hierarchicznym funkcji człowieka, a więc odnosić ją również do jego ruchów.

WYBRANE PRZEJAWY KOORDYNACJI:

• Współdziałanie narządów wewnętrznych

• Współdziałanie układu nerwowego z mięśniowym (np. współdziałanie części somatycznej układu sterowania i układu ruchu przez parametry informacyjne przebiegające drogą sprężeń zwrotnych)

• Ruchy dowolne na różnych szczeblach hierarchicznych funkcji człowieka:

- ruchy jednego członu w jednej płaszczyźnie, czyli uruchomienie jednego stopnia swobody (np. zginanie i prostowanie w stawie łokciowym)

- ruchy dowolne w łańcuchach kinematycznych (np. ruchy kończyn dolnych i górnych, oraz głowy w pływaniu)

RODZAJE KOORGYNACJI:

• Następcza

• Równoczesna

Przykładowo na początku ruchu zginania w stawie łokciowym pobudzone są mięśnie zginacze, a w tym samym czasie następuje hamowanie pobudzenia mięśni i prostowników - KOORDYNACJA RÓWNOCZESNA.

W następnym etapie, gdy ruch jest szybki dochodzi do hamowania i pobudzenia mięśni zginaczy - KOORDYNACJA NASTĘPCZA. Ruch dalszy zginania nie wymaga już pracy zginaczy, może się odbywać dzięki sile bezwzględnej kości, a w rzeczywistości jest on hamowany przez mięśnie antagonistyczne i prostowniki, które również poddane są tej koordynacji pobudzenia - POBUDZENIE.

ETAPY KSZTAŁTOWANIA SIĘ NAWYKU RUCHOWEGO:

• GENERALIZACJA - charakteryzuje się eliminowaniem nadmiernej liczby stopni swobody ruchu. Zdobyte doświadczenia gromadzą się w pamięci motorycznej. Jest to związane z mielinizacją tkanki nerwowej, co zapobiega rozprzestrzenianiu się na inne ośrodki. Niski poziom zdolności koordynacyjnych mięśni powoduje generalne pobudzenie WOUN. W wyniku tego pobudzenia przy rozwiązywaniu zadania ruchowego pojawiają się ruchy dodatkowe i nieodpowiednie do zadania napięcia mięśni (napięcie dużej liczby mięśni)

• KONCENTRACJA - pobudzenie układu nerwowego stopniowo koncentruje się i ogranicza swój zasięg umiejętności rozluźnienia mięśni i wykorzystania sił zewnętrznych (np. sił bezwładności) do realizacji ruchów. Ruch staje się lepiej skoordynowany, ekonomiczny. W następstwie koordynacji procesów nerwowych stają się dokładne pod względem kierunku i amplitudy, znikają zbędne napięcia mięśni i ruchy dodatkowe. Następuje opanowanie czasu.

• STABILIZACJA - następuje doskonalenie struktury dynamicznej nawyku ruchowego, co przejawia się w możliwościach wykonywania ruchu w warunkach bardzo trudnych (zmniejszenie czasu i przestrzeni a przede wszystkim umiejętności dostosowania się sił zewnętrznych). Tworzą się nowe kombinacje i odmiany ruchów. Część posiadanego doświadczenia motorycznego można ucząc się eksportować bezpośrednio na nowe fazy ruchów, część natomiast przeszkadza rozwojowi i wymaga wyhamowania.

Uczący się nowej czynności ruchowej najpierw opanowuje jej strukturę przestrzenną, np. stawianie kroków, kolejnym etapem jest rytm tych kroków i ich faz, czyli opanowanie struktury czasowej, a dopiero później potrafimy zachować w miarę wierne przestrzenie czasowe struktury kroków mimo zakłóceń w postaci nierównego podłoża czy przeszkadzającego wiatru.

Te etapy kształtowania się nawyku ruchowego można przenieść w pewnym sensie do koordynacji ruchów i przyjąć opierając się na nich trzy poziomy koordynacji. Ten trzeci poziom koordynacji wymagający zharmonizowania napięć mięśni zilustrował dobrze BENSTEIN.

DEFINICJA KOORDYNACJI WEDŁUG FIDELIUSA:

KOORDYNACJA jest to proces nerwowo mięśniowy zapewniający wykonywanie konkretnego i realnego ruchu zgodnie z jego założeniem.

PRZYKŁAD:

• Pomiar koordynacji w ruchu „RR w bok” uczeń musi dokładnie rozumieć, co ma zrobić, instrukcja musi być jednoznaczna i zrozumiała dla wykonującego ruch

• Konkretny i realny ruch, np. podniesienie ciężaru, który dla ucznia nie jest za duży

Poziom energetyczny powinien być niski, a informacyjny w pełnio wykorzystany.

Ruch konkretny opiera się na nawykach ruchowych, doświadczeniach ruchowych., np. najpierw nauczmy się równoczesnego głaskania brzucha i poklepywania głowy, a dopiero potem badajmy podobieństwo po wykonywaniu ruchu.

BERNSTEN uważa, że koordynacja t pokonywanie braku jednoznaczności między ośrodkami ruchu w układzie nerwowym, a odpowiedzią na obwodzie (ośrodkami motorycznymi). Jest to pokonywanie nadmiernej liczby stopni swobody, np. jeżeli w stawie ramiennym, w którym są trzy stopnie swobody chce wykonać ruch zginania, to blokuje pozostałe ruchy (w innych kierunkach).

KIEROWANIE (sterowanie) ruchami odbywa się nie tylko przez pobudzenie mięśni (czas) wbrew pobudzenia grupy mięśni (przestrzeń) lub synchronizacje jednostek nerwowo-mięśniowych (siła).

Mówiąc o koordynacji bardzo często używa się pojęć zaczerpniętych z cybernetyki. Sterowanie jest również takim terminem, innymi są, np. pojęcie sprzężenia proste, które nie jest możliwe w sterowaniu ruchami dowolnymi, oraz sprzężenie zwrotne umożliwiające koordynację ruchów. Sprzężenie zwrotne może być dodatnie lub ujemne (dodatnie, np. lawinowe narastanie zjawiska kichania).

KRYTERIA JAKOŚCI STEROWANIA:

• STABILNOŚĆ - operator (regulator) powinien zapewnić powrót po zakłóceniu do równowagi (np. kompleksacja w fizjologii)

• MAKSYMALNE PASMO PRZENOSZENIA - aby zapewnić właściwą regulację układu przy maksymalnie dużych prędkości

• DOKŁADNOŚĆ - jak najmniejszy błąd na wejściu i wyjściu

• CZAS REDUKCJI - czas obiegu informacji i regulacji (aby wykonać poprawnie zadanie) powinien dążyć do minimum - określony stan powinniśmy uzyskać w minimalnym czasie

SCHEMAT UKŁADU STEROWANIA RUCHAMI DOWLNYMI:

• BERNSTEN

• EFEKTOR - motor systemu (mięśni)

• ELEMEN PROGRAMUJĄCY - wskazuje na to, jaka powinna być wartość regulowanego parametru

• RECEPTOR - odbiera faktyczne wartości regulowanej wielkości

• MECHANIZM PORÓWNUJĄCY - określa różnice pomiędzy oczekiwana i faktyczną wartością regulowanej wielkości

• MECHANIZM CENTRALNEGO PRZEKODOWANIA - przekłada sygnał będący różnica między oczekiwana, a faktyczną wartością na korygującą (poprawiającą) instrukcję.

• REGULATOR

POMIAR I OCENA KOORDYNACJI RUCHÓW

Nie jesteśmy w stanie zmierzyć koordynacji ruchu, może, co najwyżej rejestrować różne jej przejawy. Tak się to odbywa w wychowaniu fizycznym i psychologii gdzie wykorzystuje się w tym celu testy ruchowe. Punktem odniesienia jest wyobrażony ideał ruchu, pożądany ruch jest ściśle określony przez zastosowanie jakiegoś urządzenia pomiarowego miary.

• POMIAR JAKOŚCIOWYCH PARAMETRÓW KOORDYNACJI (CZAS, PRZESTRZŃ, SIŁA)

ZASADY BIOMECHANICZNE RUCHU

ZASADY BIOMECHANICZNE RUCHU:

1. Siła początkowa

2. Zachowanie momentu pędu (krętu)

3. Przeciwdziałanie (przeciwbieżność)

4. Optymalna droga przyspieszenia

5. Optymalny przebieg przyspieszenia

6. Czas koordynacji popędów sił

4

---