1. Mikroflora jelitowa:

- mikroflora fizjologiczna:

+ drobnoustroje zasiedlające skórę, błony śluzowe dróg oddechowych, przewód pokarmowy

+ przewód pokarmowy:

- śluzówka żołądka - bakterie oporne na środowisko kwaśne - Lactobacillus, Streptococcus, H. pylori

- jelito cienkie - Lactobacillus, Enterobacteriaceae, Bacteroides

- jelito grube - Bacteroides, E. coli

- rozmieszczenie mikroflory:

+ mikroflora jelitowa - głównie beztlenowce; najwięcej w okrężnicy

+ mikroflora żołądka - głównie tlenowce; najmniej bakterii

- mikroflora jelit:

+ 400 gatunków bakterii; jakość mikroflory zależy od równowagi między gatunkami

+ zaburzenia równowagi:

- antybiotykoterapia

- radio- i chemioterapia

- zakażenia wirusowe

- długotrwały stres

- nieodpowiednia dieta

+ przeważnie znajdują się tu bakterie mikroflory fermentacji mlekowej

+ funkcje mikroflory:

- ochrona organizmu przed bakteriami chorobotwórczymi i grzybami (pokrywa nabłonek jelitowy - bariera dla antygenów pochodzących z diety i innych szkodliwych substancji w jelicie)

- wspomaganie trawienia i przyswajania składników odżywczych - ułatwiają wchłanianie żelaza, fosforu, wapnia, wytwarzają witaminy K i B

- bierny udział w metabolizmie kwasów żółciowych, regulują wchłanianie cholesterolu

+ zaburzony ekosystem - biegunki, wzdęcia, stany zapalne, zwiększenie czynników kancerogennych w treści jelita

- wpływ gatunków bakterii:

+ korzystne - Bifidobacterium, Lactobacillus; stymulują odporność

+ mieszane - Bacteroides, E. coli

+ negatywne - Clostridium, Staphylococcus; ich działanie jest niwelowane przez korzystne bakterie; ilość Clostridium zwiększa się z wiekiem; szkodliwy wpływ mikroflory - produkcja toksyn, kancerogenów, enzymów

- czynniki wpływające na układ mikroflory: DOCZYTAĆ!!!!!!!!

+ wiek, płeć

+ stres

+ choroby

+ klimat, region zamieszkania

- flora bakteryjna a otyłość:

+ przyswajanie pożywienia i regulacja procesów energetycznych zależy od mikroflory; skład mikroflory u ludzi szczupłych i otyłych jest odmienny - ludzie różnią się składem mikroflory

+ flora bakteryjna osób otyłych zawiera mniej Bacterioides i więcej Firmicutes w porównaniu z osobami szczupłymi

- enterotyp:

+ zależy od tego jaki typ dominuje w mikroflorze

+ typy (nazwy pochodzą od dominujących bakterii):

- Bacterioide

- Prerotella

- Ruminococcus

+ różnice w mikroflorze mogą mieć wpływ np. na różne działanie leków u różnych osób

- u dzieci mikroflora ustala się ok. 2 r.ż.; na wpływ składu mikroflory ma także rodzaj porodu (korzystny jest poród naturalny, ponieważ kobieta ma w drogach rodnych bakterie fermentacji mlekowej)

- probiotyki:

+ żywe mikroorganizmy wywierające korzystny wpływ na organizm przez poprawę mikroflory jelitowej

+ muszą być podawane w odpowiedniej ilości

+ u małych dzieci są jedynym środkiem stosowanym w leczeniu biegunek

+ właściwości probiotyczne - kilkanaście szczepów bakterii kwasu mlekowego (Lactobacillus, Bifidobacterium), drożdże Saccharomyces

+ właściwości probiotyczne są związane ze szczepem, a nie z gatunkiem; szczepy o właściwościach probiotycznych - L. casei, L. acidophilus, L. rhamonua, B. bifidus

+ probiotyczne bakterie muszą przenikać do jelita grubego w stanie żywym, osiedlić się i namnażać → korzystny wpływ na układ pokarmowy

+ cechy probiotyku:

- zawartość bakterii nie mniejsza niż 1 mln/ml

- bakterie naturalnie występujące w przewodzie pokarmowym

- przeżywalność i adhezja do jelitowych komórek nabłonkowych

- odporny na niskie pH, soki żołądkowe, trawienie

- działanie antagonistyczne w stosunku do mikroorganizmów chorobotwórczych

- aktywność fermentacyjna i enzymatyczna

- wspomaganie wchłaniania składników pokarmowych, wytwarzanie witamin i enzymów

- przeżywalność w procesie zamrażania i suszenia w podwyższonej temperaturze

- nie może przenosić genów odporności antybiotykowej

- probiotyki:

+ niestrawne składniki pożywienia, które korzystnie wpływają na organizm przez wybiórczą stymulację wzrostu i/lub aktywności określonych grup bakterii

+ większość to oligosacharydy i błonnik pokarmowy

+ pieczywo, napoje mleczne, mleko dla niemowląt

+ cechy:

- nie mogą ulec trawieniu przez enzymy

- powinny stymulować korzystne bakterie w przewodzie pokarmowym (głównie Bifidobacterium)

- znana budowa chemiczna

- łatwe do pozyskiwania w skali przemysłowej; na skalę przemysłową pozyskuje się je z cykorii

- produkty ich rozpadu przez bakterie jelitowe powinny obniżać pH treści pokarmowej

+ najlepiej poznane są sacharydy (otrzymywane na drodze hydrolizy polisacharydów lub przez hydrolizę enzymatyczną):

- galaktooligosacharydy

- fruktooligosacharydy - inulina i oligofruktoza (najczęściej stosowana); karczochy; szparagi, por, cebula, pomidory, banany, cykoria

- izomaltooligosacharydy

- maltooligosacharydy

- laktozosacharoza.

2. Gruczoły zewnątrzwydzielnicze:

- ślinianki:

+ 3 pary - przyuszne, podżuchwowe, podjęzykowe

+ wytwarzają 95% śliny; pozostała ślina jest wytwarzana przez mniejsze gruczoły:

- okres podstawowy (międzytrawienny):

+ przyuszne - 20%

+ podżuchwowe - 70%

+ podjęzykowe - 5%

- okres po pobudzeniu:

+ przyuszne - 35%

+ podżuchwowe - 50%

+ podjęzykowe - 5%

+ budowa ślinianki:

- pęcherzyk wydzielniczy - ślina pierwotna (skład zbliżony do osocza)

- przewody wyprowadzające - napływ/odpływ jonów, tworzenie składu śliny ostatecznej

+ największa rola - jony Na⁺ i HCO₃^- (wpływ na osmolarność i właściwości buforujące); wraz ze wzrostem objętości śliny wzrasta stężenie jonów sodowych i wodorowęglanowych

+ rola komórek mioepitelialnych - kurcząc się powodują wypływ śliny

+ średnio 1,5l śliny na dobę; cykl dobowy - większe wytwarzanie śliny w dzień (0,5 ml/min), mniejsze w nocy (0,1 ml/min); cykl sezonowy - ilość wytwarzanej śliny zależy od pory roku (zimą więcej niż latem)

+ inne czynniki wpływające na produkcję śliny - hormony (mineralokortykosteroidy, hormony płciowe; w ciąży (ok. 3 miesiąca) następuje zmniejszenie ilości wytwarzanej śliny), leki (antycholinergiczne, antyhistaminowe, leki zmniejszające ciśnienie krwi - głównie diuretyki)

+ skład śliny:

- woda (99%)

- jony

- białka:

+ przeciwbakteryjne - lizozym, laktoferryna, defensyny, mucyny (najważniejsze)

+ przeciwgrzybiczne - histatyny

+ przeciwwirusowe - nystatyny

- enzymy - α-amylaza ślinowa, lipaza językowa, peroksydaza

+ kserostomia - zmniejszenie ilości wytwarzanej śliny (leki, hormony); występuje często w chorobach autoimmunologicznych i po radioterapii w okolicy jamy ustnej; objawy - suchość w jamie ustnej

+ funkcje śliny:

- tworzenie kęsa

- właściwości przeciwbakteryjne

- trawienie:

+ α-amylaza ślinowa (wytwarzana przez ślinianki) - rozkłada skrobię (wiązania β-1,4-glikozydowe); działa w pH 6-7

+ lipaza językowa (wytwarzana przez gruczoły na języku) - rozkład triglicerydów

+ podział ślinianek w zależności od rodzaju wytwarzanej śliny:

- surowicze - ślinianki przyuszne; ślina bogata w wodę i α-amylazę

- śluzowe - głównie ślinianki podjęzykowe; lepka ślina bogata w mucynę

- mieszane - ślinianki podżuchwowe i pewna część podjęzykowych

- żołądek:

+ budowa żołądka:

- wpust - zewnątrzwydzielnicze gruczoły wpustowe wytwarzające śluz i lizozym

- trzon i dno:

+ główna część żołądka

+ zawierają gruczoły żołądkowe właściwe zbudowane z 5 typów komórek (nabłonkowych, okładzinowych, głównych, śluzowych i wewnątrzwydzielniczych)

+ wytwarzają sok żołądkowy (pochodzi z komórek okładzinowych, głównych i śluzowych)

- odźwiernik:

+ w odźwierniku występują komórki G (wytwarzają gastrynę)

+ w błonie śluzowej odźwiernika występują komórki D (wytwarzają somatostatynę)

+ produkcja soku żołądkowego:

- komórki okładzinowe - kwas solny, czynnik wewnętrzny Castle'a (IF), woda

- komórki główne - pepsynogen, lipaza, woda, elektrolity

- komórki śluzowe - śluz, wodorowęglany

+ funkcje kwasu solnego:

- bakteriobójcza

- zakwaszanie środowiska w celu aktywacji pepsynogenu → pepsyna (pepsyna nie jest niezbędna do trawienia, ponieważ mogą ją zastąpić enzymy jelitowe)

- częściowo trawienie

+ czynnik wewnętrzny (IF):

- łączy się z witaminą B₁₂ (odczepienie witaminy od białek)

- po połączeniu z witaminą jest ona wchłaniana w jelicie - bez tego czynnika witamina B₁₂ się nie wchłonie

- ilość czynnika zależy od stanu błony śluzowej żołądka

- niedobór B₁₂ - niedokrwistość megaloblastyczna

+ komórki główne - pepsynogen
pepsyna

+ komórki śluzowe - śluz i wodorowęglany → ochrona żołądka przed HCl

+ renina - enzym występujący doi ok. 3 r.ż. w soku żołądkowym; powoduje przejście kazeina
prokazeinian wapnia (łatwiej trawiony przez pepsynę)

+ sok żołądkowy:

- wytwarzany zarówno na czczo (mało), jak i po posiłku (dużo)

- dobowo ok. 2,5l

- sok na czczo ma pH obojętne, po posiłku jest silnie kwaśny

- wydzielanie na czczo jest spowodowane samoistną działalnością komórek okładzinowych, a także działaniem acetylocholiny, gastryny i histaminy (z komórek ECL)

+ wydzielanie popokarmowe:

- głowowa (nerwowa):

+ 40%

+ zachodzi nim pokarm dotrze do żołądka

+ pobudzenie receptorów zapachem, smakiem, widokiem, żuciem

+ za pośrednictwem ośrodków korowych i podkorowych - pobudzenie nerwów błędnych (przez które impulsacja jest przekazywana do żołądka)

- żołądkowa:

+ 50%

+ zachodzi gdy pokarm dostanie się do żołądka

+ trwa tak długo jak długo pokarm jest w żołądku (1-5 h)

+ kwas solny ma wtedy największe stężenie

+ wydzielanie w tej fazie to głównie efekt gastrny

+ bodźce - rozciąganie przez pokarm części odźwiernikowej i trzonowej żołądka, stymulacja komórek G przez alkalizację powierzchni błony śluzowej, działanie pokarmu (pobudzenie komórek G)

- jelitowa:

+ 10%

+ gdy pokarm dostaje się z żołądka do dwunastnicy i dalszych odcinków jelita cienkiego

+ w wyniku podrażnienia komórek G przez pokarm

+ czynność motoryczna żołądka - pozwala na gromadzenie się pokarmu, rozcieranie go i mieszanie z sokiem żołądkowym, opróżnianie żołądka

+ objętość żołądka - pusty 50 ml, po napełnieniu maksymalnie 1,5-2 l

+ treść pokarmowa gromadzi się w części trzonu i dna, pokarm układa się koncentrycznie (wcześniejsze porcje bliżej ścian, późniejsze bardziej przyśrodkowo); pokarm trafiający do żołądka powoduje relaksację mięśni gładkich (przez NO i VIP); po relaksacji szybko powracają skurcze żołądka

+ typy skurczy żołądka:

- toniczne - dopasowanie objętości żołądka do objętości treści pokarmowej; 1 minuta

- perystaltyczne - w celu mieszania pokarmu z sokiem; przesuwanie w kierunku odźwiernika; przechodzą przez cały żołądek (2-20 sek):

+ propulsja - wyciśnięcie płynnego pokarmu do dwunastnicy

+ retropulsja - cofnięcie treści stałej do żołądka

- głodowe - w kilka godzin po opróżnieniu żołądka, w wyniku zmniejszonego stężenia glukozy (aktywacja ośrodka głodu → nerw błędny → żołądek)

+ kwaśna treść pokarmowa trafia do dwunastnicy; wodorowęglany z soku trzustkowego zobojętniają sok żołądkowy i unieczynniają pepsynę

- dwunastnica:

+ enzymy trzustkowe:

- proteolityczne - trypsynogen, chymotrypsynogen, prokarboksypeptydaza, proelastaza

- lipolityczne - lipaza, fosfolipaza, esteraza

- glikolityczne - α-amylaza trzustkowa

- nukleolityczne - rybonukleazy, deoksyrybonukleazy

+ jako nieaktywne uwalniane są enzymy proteolityczne; kluczowa aktywacja:

- trypsynogen
trypsyna (w jelicie cienkim)

- trypsyna aktywuje kolejne enzymy proteolityczne

+ w soku trzustkowym znajduje się inhibitor trypsyny; chroni on trzustkę przed samotrawieniem (łączy się w proporcji 1:1 z trypsynogenem)

+ kolipaza - zwiększa zakres pH działania lipazy.