Sądy administracyjne i wojskowe
Sądy administracyjne
Sądy administracyjne sprawują wymiar sprawiedliwości przez kontrolę działalności administracji publicznej oraz rozstrzyganie sporów kompetencyjnych i o właściwość między organami jednostek samorządu terytorialnego, samorządowymi kolegiami odwoławczymi i między tymi organami a organami administracji rządowej.
Sądami administracyjnymi są Naczelny Sąd Administracyjny oraz wojewódzkie sądy administracyjne. Sprawy należące do właściwości sądów administracyjnych rozpoznają w I instancji wojewódzkie sądy administracyjne.
Naczelny Sąd Administracyjny sprawuje nadzór nad działalnością wojewódzkich sądów administracyjnych w zakresie orzekania, a w szczególności rozpoznaje środki odwoławcze od orzeczeń tych sądów i podejmuje uchwały wyjaśniające zagadnienia prawne.
Sędziów sądów administracyjnych do pełnienia urzędu powołuje Prezydent RP na wniosek Krajowej Rady Sądownictwa.
Na sędziego WSA może być powołany:
obywatel polski
korzystający z pełni praw cywilnych i obywatelskich, który
ukończył 35 lat
ma odpowiedni stan zdrowia
ukończył wyższe studia prawnicze
wyróżnia się wysokim poziomem wiedzy w dziedzinie administracji publicznej i prawa administracyjnego
pozostawał co najmniej:
8 lat na stanowisku sędziego, prokuratora, (wice)prezesa, (starszego) radcy w Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa
8 lat wykonując zawód adwokata, radcy prawnego lub notariusza
10 lat zatrudniony w instytucjach publicznych na stanowiskach związanych ze stosowaniem lub tworzeniem prawa administracyjnego
2 lata pracując w charakterze asesora sądowego w WSA
Do pełnienia urzędu na stanowisku sędziego NSA może być powołana osoba spełniająca warunki dla sędziego WSA, jeżeli:
ukończyła 40 lat
pozostawała co najmniej 10 lat na stanowisku sędziego, prokuratora, (wice)prezesa, (starszego) radcy w Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa albo przez 10 lat wykonywała zawód adwokata, radcy prawnego lub notariusza.
Wymóg ukończenia 40 lat nie dotyczy sędziego, który przez co najmniej 3 lata pozostawał na stanowisku sędziego WSA.
Sądem dyscyplinarnym w sprawach sędziów sądów administracyjnych jest Naczelny Sąd Administracyjny. Rzecznikiem Dyscyplinarnym w tych sprawach jest Rzecznik Dyscyplinarny NSA.
Zwierzchni nadzór nad działalnością administracyjną sądów administracyjnych sprawuje Prezes NSA. Może on też delegować, na czas określony, sędziego WSA (za jego zgodą) do pełnienia obowiązków w Naczelnym Sądzie Administracyjnym.
Wojewódzki sąd administracyjny tworzy się dla jednego lub większej liczby województw (obecnie 16 sądów). Tworzenia i znoszenia WSA dokonuje Prezydent, w drodze rozporządzenia, na wniosek Prezesa NSA.
Wojewódzki sąd administracyjny dzieli się na wydziały, które tworzy i znosi Prezes NSA. W skład WSA wchodzą: prezes sądu, wiceprezes (wiceprezesi) sądu i sędziowie. Liczbę sędziów i wiceprezesów sądu określa Prezes NSA.
Organami WSA są:
Prezes sądu
Zgromadzenie Ogólne Sędziów WSA
Kolegium WSA
Prezes WSA kieruje sądem i reprezentuje go na zewnątrz, pełni czynności administracji sądowej i inne czynności przewidziane w ustawie. Prezesa i wiceprezesa wojewódzkiego sądu administracyjnego powołuje Prezes NSA (spośród sędziów WSA lub NSA) po zasięgnięciu opinii zgromadzenia ogólnego tego sądu. Prezes i wiceprezes WSA są powoływani na okres 5 lat, najwyżej na 2 kolejne kadencje.
Zgromadzenie ogólne składa się z sędziów WSA pod przewodnictwem Prezesa tego sądu. Zwołuje on zgromadzenie ogólne co najmniej raz w roku. Do podjęcia uchwał zgromadzenia ogólnego wymagana jest obecność co najmniej połowy liczby jego członków. Uchwały zapadają bezwzględną większością głosów.
Kompetencje zgromadzenia ogólnego:
rozpatruje informację prezesa WSA o rocznej działalności sądu
przedstawia Krajowej Radzie Sądownictwa kandydatów na stanowiska sędziów WSA
opiniuje powołanie i odwołanie prezesa i wiceprezesa sądu
ustala skład kolegium sądu
wybiera 2 przedstawicieli uczestniczących w Zgromadzeniu Ogólnym Sędziów NSA podczas wyboru członków Krajowej Rady Sądownictwa
zgłasza kandydatów na członków Krajowej Rady Sądownictwa
Kolegium WSA
W skład kolegium wchodzi prezes WSA, jako przewodniczący oraz inni członkowie spośród sędziów WSA i NSA. Kadencja kolegium trwa 3 lata.
Zadania kolegium WSA:
ustala podział czynności w sądzie
opiniuje kandydatów na stanowiska sędziów dla zgromadzenia ogólnego
rozpatruje sprawy przedstawiane zgromadzeniu ogólnemu oraz inne sprawy przedstawione przez prezesa sądu lub z własnej inicjatywy
Regulamin wewnętrzny wojewódzkich sądów administracyjnych ustala Prezydent RP, w drodze rozporządzenia.
Naczelny Sąd Administracyjny składa się z Prezesa NSA, wiceprezesów oraz sędziów. Dzieli się na 3 izby: Izbę Finansową, Izbę Gospodarczą i Izbę Ogólnoadministracyjną. Pracami każdej z izb kieruje wiceprezes wyznaczony do pełnienia tej funkcji przez Prezesa NSA.
Izba Finansowa sprawuje nadzór nad orzecznictwem WSA w sprawach zobowiązań podatkowych i innych świadczeń pieniężnych.
Izba Gospodarcza sprawuje nadzór nad orzecznictwem WSA w sprawach działalności gospodarczej, ochrony własności przemysłowej, budżetu, papierów wartościowych, bankowości, ceł, cen, stawek taryfowych i opłat a także w sprawach dewizowych i ubezpieczeniowych.
Izba Ogólnoadministracyjną sprawuje nadzór nad orzecznictwem WSA w pozostałych sprawach, w tym w szczególności w sprawach z zakresu budownictwa, gospodarki przestrzennej, ochrony środowiska, rolnictwa, zatrudnienia, ustroju samorządu terytorialnego itp.
Organami NSA są:
Prezes NSA
Zgromadzenie Ogólne Sędziów NSA
Kolegium NSA
Prezes NSA stoi na czele tego sądu, kieruje jego pracami i reprezentuje sąd na zewnątrz. Powoływany jest przez Prezydenta RP na 6-letnią kadencję spośród 2 kandydatów przedstawionych przez Zgromadzenie Ogólne Sędziów NSA.
Prezes NSA, za zgodą Kolegium, tworzy i znosi wydziały w izbach Naczelnego Sądu Administracyjnego, Kancelarii Prezesa NSA i w Biurze Orzecznictwa oraz powołuje i odwołuje przewodniczących wydziałów, Szefa Kancelarii i Dyrektora Biura Orzecznictwa.
Wiceprezesa NSA powołuje Prezydent RP, na 5-letnią kadencję, na wniosek Prezesa NSA złożony za zgodą Zgromadzenia Ogólnego.
Zgromadzenie Ogólne Sędziów NSA tworzą wszyscy sędziowie Naczelnego Sądu Administracyjnego pod przewodnictwem Prezesa NSA.
Funkcje Zgromadzenia Ogólnego:
rozpatruje informację Prezesa NSA o rocznej działalności Sądu
przedstawia Krajowej Radzie Sądownictwa kandydatów na stanowiska sędziów
wybiera kandydatów na stanowisko Prezesa NSA
wyraża zgodę na powołanie i odwołanie wiceprezesów NSA
ustala skład Kolegium NSA
Zgromadzenie Ogólne Sędziów NSA zwołuje Prezes Sądu co najmniej raz w roku.
Kolegium NSA
W skład Kolegium wchodzi Prezes NSA jako przewodniczący oraz inni członkowie wybierani na 3-letnią kadencję.
Zadania Kolegium NSA:
ustala podział czynności w Sądzie
przedstawia Zgromadzeniu Ogólnemu opinie o kandydatach na stanowiska sędziów
wyraża zgodę w sprawie tworzenia i znoszenia wydziałów oraz powołania i odwołania przewodniczących tych wydziałów a także Szefa Kancelarii NSA i Dyrektora Biura Orzecznictwa
rozpatruje sprawy przedstawiane zgromadzeniu ogólnemu oraz inne sprawy przedstawione przez prezesa sądu lub z własnej inicjatywy
W Naczelnym Sądzie Administracyjnym działa Kancelaria Prezesa NSA oraz Biuro Orzecznictwa.
Do zakresu działania Kancelarii należy zapewnianie warunków do sprawnego funkcjonowania sądów administracyjnych w szczególności w sprawach finansowych, kadrowych i administracyjno-gospodarczych. Kancelarią kieruje Szef Kancelarii Prezesa NSA.
Do zakresu działania Biura Orzecznictwa należy zapewnianie sprawności postępowania sądowego oraz orzecznictwa sądów administracyjnych. Biurem kieruje dyrektor, którym jest wiceprezes lub sędzia.
NSA rozpoznaje sprawy dyscyplinarne sędziów sądów administracyjnych: w I instancji w składzie 3 sędziów, a w II instancji w składzie 7 sędziów. Do orzekania uprawnieni są wszyscy sędziowie NSA z wyjątkiem Prezesa, wiceprezesów oraz Rzecznika Dyscyplinarnego NSA i jego zastępcy. Skład sądu wyznacza Kolegium NSA w drodze losowania. Składowi orzekającemu przewodniczy sędzia najstarszy służbą w NSA.
Sądy wojskowe
Sady wojskowe sprawują w Siłach Zbrojnych RP wymiar sprawiedliwości w sprawach karnych w zakresie przewidzianym w ustawach oraz orzekają w innych sprawach, jeżeli zostały one przekazane do ich właściwości odrębnymi ustawami.
Sądami wojskowymi są wojskowe sądy okręgowe i wojskowe sądy garnizonowe. Sądy wojskowe tworzy i znosi a także określa ich obszar właściwości Minister Obrony Narodowej, w drodze rozporządzenia, w porozumieniu z Ministrem Sprawiedliwości i po zasięgnięciu opinii Krajowej Rady Sądownictwa.
Nadzór nad działalnością sądów wojskowych w zakresie orzekania sprawuje Sąd Najwyższy. Zwierzchni nadzór nad sądami wojskowymi w zakresie organizacji i działalności administracyjnej sprawuje Minister Sprawiedliwości. Minister Sprawiedliwości przedstawia również Prezydentowi RP i Krajowej Radzie Sądownictwa informację o działalności sądów wojskowych.
Organem samorządu sędziowskiego jest Zgromadzenie Sędziów Sądów Wojskowych, któremu przewodniczą na przemian prezesi wojskowych sądów okręgowych. Kadencja przewodniczącego trwa 2 lata.
Do zadań Zgromadzenia należy:
przedstawianie Krajowej Radzie Sądownictwa kandydatów na sędziów sądów wojskowych
wybór członka Krajowej Rady Sądownictwa oraz członków kolegiów wojskowych sądów okręgowych
wybór kandydatów na rzecznika dyscyplinarnego
wysłuchiwanie informacji dyrektora departamentu w Ministerstwie Sprawiedliwości o działalności sądów wojskowych oraz wyrażanie opinii w tym zakresie.
podejmowanie działań w zakresie doskonalenia kwalifikacji zawodowych sędziów
wypowiadanie się w sprawach praw i obowiązków sędziów
wyrażanie opinii w sprawach zgłoszonych przez Krajową Radę Sądownictwa, Ministra Sprawiedliwości, Ministra Obrony Narodowej i dyrektora departamentu w Ministerstwie Sprawiedliwości
Organami sądów wojskowych są:
w wojskowych sądach okręgowych - prezes sądu oraz kolegium wojskowego sądu okręgowego
w wojskowych sądach garnizonowych - prezes sądu
Prezesi sądów wojskowych są powoływani przez Ministra Sprawiedliwości w porozumieniu z Ministrem Obrony Narodowej.
Kolegium wojskowego sądu okręgowego składa się z 4-8 członków pod przewodnictwem Prezesa tego sądu. Kadencja Kolegium trwa 2 lata.
Do zadań Kolegium należą sprawy niezastrzeżone do wyłącznej właściwości Zgromadzenia, a w szczególności:
przedstawianie Zgromadzeniu opinii o kandydatach na stanowiska sędziów sądów wojskowych
opiniowanie kandydatów na prezesów i wiceprezesów sądów wojskowych
wyrażanie opinii w sprawach przedstawionych przez KRS, Ministra Sprawiedliwości, Ministra Obrony Narodowej, dyrektora departamentu Min. Sprawiedliwości, oraz przez prezesa wojskowego sądu okręgowego.
wypowiadanie się w przypadkach zachowań sędziów naruszających zasady etyki
wyrażanie zgody na delegowanie sędziego wojskowego sądu garnizonowego przez prezesa wojskowego sądu okręgowego
Minister Sprawiedliwości w porozumieniu z Ministrem Obrony Narodowej określa w drodze rozporządzenia:
organizację sądów wojskowych
regulamin wewnętrzny sądów wojskowych
tryb wykonywania nadzoru przez siebie oraz prezesów sądów
zasady archiwizacji i niszczenia akt spraw sądowych
Sędzią sądu wojskowego może być oficer pełniący zawodową służbę stałą, który:
korzysta z pełni praw cywilnych i obywatelskich
jest nieskazitelnego charakteru
ukończył 29 lat
ukończył wyższe studia prawnicze i aplikację sędziowską (lub pracował jako asesor prokuratorski co najmniej 3 lata)
Sędziów sądów wojskowych powołuje Prezydent RP na wniosek Krajowej Rady Sądownictwa. Rada przedstawia kandydatury zgłoszone i ocenione przez Zgromadzenie Ogólne oraz zaopiniowane przez Ministra Sprawiedliwości i Ministra Obrony Narodowej.
Sędziowie zajmują stanowiska:
- sędziego wojskowego sądu garnizonowego
- sędziego wojskowego sądu okręgowego
- sędziego departamentu ministerstwa sprawiedliwości
Minister Sprawiedliwości, w porozumieniu z Ministrem Obrony Narodowej, może delegować sędziego (za jego zgodą) do innego sądu wojskowego, sądu powszechnego lub departamentu Min. Sprawiedliwości na okres do 3 miesięcy. Sędzia sądu wojskowego może być też delegowany do Sądu Najwyższego lub Naczelnego Sądu Administracyjnego na wniosek prezesów tych sądów - na okres do 3 miesięcy, a także do pełnienia obowiązków lub określonej funkcji poza granicami RP w ramach organizacji międzynarodowych - nie dłużej niż na 4 lata.
Sędziowie są obowiązani złożyć oświadczenia o swoim stanie majątkowym.
Sędziowie są nieusuwalni ze swojego stanowiska z wyjątkiem wypadków przewidzianych w ustawie. Stosunek służbowy sędziego rozwiązuje się z mocy prawa, jeżeli zrzekł się on urzędu, ukończył 60 lat lub został przeniesiony w stan spoczynku z powodu stanu zdrowia.
Sędzia, który został wybrany do pełnienia funkcji w organach państwowych, samorządowych, służbie dyplomatycznej lub w organizacjach międzynarodowych jest obowiązany niezwłocznie zrzec się swojego urzędu.
W sądach wojskowych mogą być zatrudnieni asystenci sędziów.
Za wykroczenia oraz przewinienia dyscyplinarne sędziowie ponoszą odpowiedzialność dyscyplinarną przed sądami dyscyplinarnymi. Sądami dyscyplinarnymi są: w I instancji wojskowe sądy okręgowe, w II instancji - Izba Wojskowa Sądu Najwyższego.
Uprawnionym oskarżycielem w sprawach sędziów wojskowych sądów okręgowych oraz prezesów i zastępców w wojskowych sądach garnizonowych jest rzecznik dyscyplinarny, a w pozostałych sprawach jego zastępca. Rzecznik dyscyplinarny podejmuje czynności na żądanie Krajowej Rady Sądownictwa, Ministra Sprawiedliwości, Ministra Obrony Narodowej, prezesów właściwych sądów wojskowych, kolegium, a także z własnej inicjatywy.
Karami dyscyplinarnymi są: upomnienie, nagana, usunięcie z zajmowanej funkcji, przeniesienie na inne miejsce służbowe, złożenie sędziego z urzędu.
Ławnikiem w wojskowym sądzie okręgowym może być tylko żołnierz w czynnej służbie wojskowej, a w przypadkach określonych w ustawie - również ławnik sądu powszechnego. Kadencja ławnika trwa 3 lata, lub okres odbywania zasadniczej słżby wojskowej.
Ławnikiem może być żołnierz, który ukończył 18 lat, jest nieskazitelnego charakteru, korzysta z pełni praw cywilnych i obywatelskich i wyróżnia się w wykonywaniu zadań służbowych i przestrzeganiu dyscypliny wojskowej.
Mandat ławnika wygasa w razie:
śmierci ławnika
upływu kadencji
zwolnienia z czynnej służby wojskowej
przeniesienia do służby w departamencie Ministerstwa Sprawiedliwości lub do innej jednostki wojskowej
skazania prawomocnym wyrokiem, orzeczeniem dyscyplinarnym lub utraty praw cywilnych
odwołania przez zebranie żołnierzy w jednostce wojskowej
zrzeczenia się mandatu
Zebranie żołnierzy odwołuje ławnika w razie niewykonywania przez niego obowiązków, zachowania godzącego w powagę sądu lub utraty nieskazitelnego charakteru.
2