Układ dokrewny (hormonalny)

Funkcjami organizmu niezależnymi od naszej woli sterują dwa ściśle ze sobą współpracujące układy:

1. Nerwowy (wegetatywny, autonomiczny)

2. Hormonalny

Układ hormonalny wysyła sygnały za pomocą hormonów.

Słowo hormon pochodzi od greckiego „hormao” tzn. uruchamiam, napędzam.

Hormony nazywane są także posłańcami, gdyż uruchamiają reakcje w odległych narządach (w mitologii greckiej posłańcem bogów był Hermes).

Hormony

• Są biokatalizatorami

• Regulują szybkość różnych reakcji enzymatycznych

• Koordynują funkcje organizmu.

• Regulują procesy wzrostu, dojrzewania i rozwoju organizmu.

• Regulują mechanizmy zapłodnienia i rozrodu.

Gruczoły dokrewne (hormonalne)

• Przysadka mózgowa

• Tarczyca

• Przytarczyce

• Grasica

• Nadnercza

• Szyszynka

• Jajniki

• Jądra

• Trzustka

Ośrodkiem nadrzędnym regulującym prace gruczołów dokrewnych jest podwzgórze, które oprócz funkcji nerwowych wytwarza także neurohormony wpływające na przysadkę.

Przysadka mózgowa

• Leży u podstawy mózgu.

• Hormony przysadki (hormony tropowe) regulują czynności innych gruczołów dokrewnych.

1. Hormon tyreotropowy (TSH) - działa na tarczycę

• Brak TSH powoduje niedoczynność tarczycy i objawia się:

- spadkiem temperatury ciała, ciśnienia krwi, tętna

- obrzękiem twarzy

- ociężałością umysłową

• Brak TSH od urodzenia powoduje :

- karłowatość

- niedorozwój umysłowy

• Nadmiar TSH powoduje nadczynność tarczycy, objawia się:

- wzrostem temperatury ciała, ciśnienia krwi i tętna

- nadmierną potliwością (skóra gładka, różowa, wilgotna)

- wytrzeszczem gałek ocznych

- wolem w okolicy szyi

- zwiększona pobudliwością i nerwowością

2. Hormon adrenokortykotropowy (ACTH) - działa na nadnercza

• Pobudza wydzielanie kory nadnerczy

• Pierwotną reakcją na stres jest wzmożona produkcja ACTH

• Niedoczynność powoduje:

- chudnięcie

- skłonność do zasłabnięć

- mniejszą sprawność fizyczną

3. Hormony gonadotropowe - wpływają na gruczoły płciowe

1. Folikostymulina

- pobudza jajniki do wydzielania estrogenów i progesteronu

- pobudza jadra do produkcji testosteronu

2. Luteotropina

- pobudza gruczoły mlekowe do wytwarzania mleka

Niedoczynność wydzielnicza powoduje zaburzenia dojrzewania płciowego

4. Hormon wzrostowy (somatotropina)

• Wywołuje proporcjonalny wzrost wszystkich narządów

• Nadmiar:

• - u dzieci powoduje gigantyzm (szybki i długi wzrost - do 30 roku życia)

• - u dorosłych powoduje akromegalię (powiększenie rąk, stóp, nosa, szczęki dolnej, warg, języka, przerost mięśnia sercowego, zmniejszenie sprawności.

• Niedobór lub brak powoduje karłowatość, niedorozwój płciowy, czasem umysłowy.

Tarczyca

Największy gruczoł wydzielania dokrewnego

Położona z przodu szyi - (przylega do tchawicy)

Funkcja tarczycy zależy od czynnika zewnętrznego - jodu.

Niedoczyność może być spowodowana brakiem jodu (np. u górali)

Wydziela hormony:

Jodotyroniny:

• tyroksynę (T4)

• trójjodotyroninę (T3)

Kalcytoninę

Tyroksyna (T4), tetrajodotyronina - główny hormon tarczycy

- Zwiększa tempo przemiany materii

• Zwiększa oddychanie tkankowe

• Zwiększa absorpcję węglowodanów w jelicie

• Reguluje matabolizm tłuszczów

• Pobudza wzrost organizmu oraz jego części (zwłaszcza ośrodkowego układu nerwowego)

Nadczynność powoduje

- nadpobudliwość

- chudnięcie

- podwyższenie temperatury ciała

Niedoczynność

- u dzieci powoduje kretynizm

- u dorosłych - wole tarczycowe

Kalcytonina

Powoduje zmniejszenie stężenia CA 2+ we krwi (hipokalcemia)

Nadczynność powoduje:

• niedobór jonów wapnia we krwi,

• osłabienie siły mięśniowej, oraz

• obniżenie progu pobudliwości nerwowej

Niedoczynność powoduje

- nadmierne podniesienie poziomu jonów wapnia we krwi, odwapnienie (rzeszotowienie) kości

Przytarczyce

• Parathormon

Nadczynność powoduje

• Osłabienie mięśniowe

• Bóle brzucha

• Zaparcia

• Wrzody trzewne

• Zaburzenia czynności serca

Niedoczynność powoduje:

• Spadek poziomu wapnia we krwi

• Napady tężyczki (nieskoordynowane skurcze mięśniowe

• Niepokój, pobudzenie nerwowe

Nadnercza

• Gruczoły wydzielania wewnętrznego położone nad górnymi biegunami nerek.

• Ważą po kilkanaście gramów i mają po kilka centymetrów długości.

• Obustronna utrata nadnerczy powoduje zgon w ciągu kilku dni.

• Produkuje hormony o działaniu przedłużonym.

• Aldosteron

• wpływa na gospodarkę mineralną (poziom sodu i potasu) i

• reguluje bilans wodny organizmu

• Hydrokortyzon

• chroni przed stresem,

• wpływa na gospodarkę cukrową

• Androgeny

• Wpływają na 2-go i 3-ciorzędowe cechy płciowe

• Mają wpływ na pokwitaniowy skok wzrostowy

• Nadczynność

- u chłopców powoduje przdwczesne dojrzewanie

- u dziewcząt maskulinizację (m.innymi nadmierne owłosienie)

Adrenalina jest swoista substancją pobudzającą układ nerwowy współczulny,

Jest stale wydzielana w niewielkich ilościach.

Wszelkie stany emocjonalne (strach, gniew) powodują nagle wyrzucenie większej ilości Dzięki niej:

• Zwiększa się dopływ krwi do mięśni

• Przyspiesza się akcja serca.

• Zwężają się naczynia krwionośne

• Podwyższa się ciśnienie tętnicze krwi

Wpływa także na przemianę węglowodanową i tłuszczową. Powodują podwyższenie poziomu glukozy we krwi (działanie antagonistyczne w stosunku do insuliny) - hamuje wydzielanie insuliny przez komórki B trzustki

Szyszynka

Leży w jamie czaszki, ma wielkość ziarna fasoli.

Wg. Kartezjusza w szyszynce zlokalizowana jest dusza człowieka.

Hormony szyszynki:

• Melatonina

• przyspiesza sen

• wywołuje depresje zimowe

Poza szyszynką melatonina produkowana jest w gruczołach łzowych, siatkówce, erytrocytach, niektórych okolicach przewodu pokarmowego.

• szyszynka działa hamująco na rozwój gonad) - szyszynka wpływa na opóźnione dojrzewanie.

• Światło rejestrowane przez siatkówkę powoduje przepływ impulsów i hamowanie

wydzielania melatoniny.

W ciągu nocy wydziela się 10x więcej melatoniny niż w dzień.

• Przypuszcza się, że szyszynka reguluje okołodobowe i sezonowe rytmy biologiczne.

Jajniki

Wydzielają:

Estrogeny

Progesteron

Cykliczne zmiany poziomu tych hormonów regulują cykl miesięczny

Estrogeny i progesteron wpływają na:

- drugorzędowe cechy płciowe

- cykl płciowy

- popęd płciowy

- regulacje przebiegu ciąży

Niedobór powoduje brak wszystkich powyższych cech

Jądra

Produkują testosteron

• Hormon wydzielany w stałej ilości od dojrzałości do starości.

• Działanie

• pobudza wzrost kości i mięśni

• powoduje wzrost męskich narządów płciowych

• powoduje pojawienie się wtórnych cech płciowych męskich.

Niedobór powoduje:

• zaburzenia popędu płciowego

• zaburzenia płodności

Trzustka

• Trzustka jest gruczołem zewnątrz- i wewnątrzwydzielniczym.

• Część zewnątrzwydzielnicza stanowi główną masę narządu i wydziela enzymu trawienne

• Część wewnątrzwydzielnicza składa się ze zgrupowań komórek endokrynowych tworzących wyspy trzustkowe i wydziela hormony:

- glukagon (enzym powodujący rozkład glikogenu wątroby na glukozę co prowadzi do zwiększenia stężenia cukru we krwi)

- insulina (enzym obniżający poziom cukru we krwi poprzez magazynowanie w wątrobie , mięśniach, tkance tłuszczowej)

Mózg

• Produkuje neurohormony:

Serotonina:

• Odpowiada za agresję (więcej w mózgu mężczyzn)

• Decyduje o równowadze psychicznej i normalnym rytmie snu

Endorfiny:

- wprawiają w dobry nastrój

• dają poczucie szczęścia

• uśmierzają ból