DERYWATY SEMANTYCZNE

1.Charakterystyka czasowa akcji:

• podstawa- czasowniki oznaczające stany i akcje rozwijające się w czasie;

• funkcja prefiksów- ograniczenie akcji podstawowej do pewnych odcinków lub momentów;

TYP FORMACJI	PODSTAWA	FORMANT	ZNACZENIE FORMANTU	UWAGI	PRZYKŁADY
DETERMINATYWNA	Nie powstają od czasowników ruchu ukierunkowanego.	po-	Akcja podstawowa wypełnia pewien odcinek czasowy, którego określenie jest na ogoł wyrażane leksykalnie	1. Derywat bez określenia czasu- akcje wypełniające niewielki odcinek czasowy, mała miara ilości akcji, afektywny stan subiektu (z zaimkiem sobie); 2. Nie podlegają imperfektywizacji;	pospać, posiedzieć, postać
PERDURATYWNA	czasowniki stanu i akcji;	prze-	Wypełnienie akcją podstawy pewnego odcinka czasowego od jego początku do końca.	Wyrażenie nazywające odcinek czasowy musi się pojawić.	przesiedzieć, przeżyć, przechować
KONATYWNO-PERDURATYWNA	czasowniki oznaczające stan żywego subiektu;	wy-	Wypełnienie akcją pewnego odcinka czasowego z zaznaczeniem, iż dokonało się to dzięki wysiłkowi wykonawcy.	Nie podlegają imperfektyzacji.	wysiedzieć, wytrwać
NORMATYWNO- PERDURATYWNA	czasowniki stanu;	od-	jw.; dany odcinek trwania akcji podstawy spełnia nakazane z zewnątrz wymogi	-	odsiedzieć, odczekać
LIMITYWNA	czasowniki stanu i czynności;	do-	Wskazanie końcowej granicy odcinka czasowego.	Wyrażenie nazywające końcową granicę czasową musi się pojawić.	doczytać, dospać, doczekać
FAZOWA	czasowniki oznaczające zjawiska akustyczne; nazwy stanów mentalnych i psychicznych;	1. za-, po-, u- (formacje inchoatywne)	Wyróżnienie momentów początkowych akcji podstawowej.	Dalszy rozwój akcji po momencie początkowym.	zaboleć, zakwitnąć, pokochać, zatupać, zaszczekać, zapamiętać dobrzmieć, dośpiewać, przebrzmieć, przekwitnąć
						2. do-(f.terminatywne) 3. prze- (f. finitywne)	Wyróżnienie momentów końcowych akcji podstawowej.
SEMELFEKTYWNA (JADNOKROTNA)	nazwy czynności,	wymiana sufiksów tematycznych -a(j)-,-e(ø)- przez sufiks -ną-(-n-)	Utworzenie nazw akcji krótkotrwałej od podstaw neutralnych co do czasu trwania.	Derywaty mają aspekt dokonany.	dziobnąć, kapnąć, mrugnąć

2. CHARAKTERYSTYKA ILOŚCIOWA AKCJ:

TYP FORMACJI	FORMANT	ZNACZENIE FORMANTU	UWAGI	PRZYKŁADY
AKUMULATYWNA	na-	Sumowanie się porcji akcji.	a)cz. Przechodnie- wielość przedmiotów, których dotyczy akcja	nagrzeszyć
						b)cz. Nieprzechodnie -sumowanie się aktów cząstkowych	naopowiadać (bzdur)
DYSTRYBUTYWNA	po-	Charakterystyka akcji jako podzielnej na względnie odrębne porcje odnoszące się do wielu przedmiotów.	Konotowane podmioty czasowników nieprzechodnich i dopełnienia czas. Przechodnich muszą by c w liczbie mnogiej.	pobrać (książki), pomordować (ludzi), pożenić(synów)
KOMPLETYWNA	wy-, o(b)-	Charakterystyka ilości akcji przez objęcie nią wszystkich elementów zbiorowości	j.w.	wytruć, wyginać
SZEREGOWO- KOMPLETYWNA	prze-	Charakterystyka ilościowa akcji przez jej kolejne odniesienie do przedmiotów zbiorowości.	j.w.	przebadać, przeliczyć
ITERATYWNA (WIELOKROTNA)	Zastępstwo sufiksu - ø- przez -(w)a-, -(w)aj-, sufiksów -a-(-aj-)i -a-( -ø-)przez -ywa-(-uj-)i sufiksu -i-(- ø-)przez -a-(-aj-)	Modyfikacja treści podstaw pod względem ilościowym w taki sposób, że powstają nazwy czynności wielokrotnych.	Powstają zawsze czasowniki niedokonane.	grywać, bywać, pijać, chadzać;

---