Wanda Buduhowska

Ziemowit Włodarski

UCZENIE SIĘ I PAMIĘĆ

cz.IV

Interpretacje psychologiczne uczenia się

Notka ode mnie, czyli autorki opracowania:

Właśnie skończyłam pisać to opracowanie po raz trzeci, gdyż dwa pierwsze mi zniknęły z komputera…

Myślę, że jest to znak godny uwagi. Daleko mi do śmiechu w tym momencie, a powiem więcej, jestem masakrycznie zła na ten głupi tekst i nienawidzę go!

Nigdy więcej go nie przeczytam, ale Wam polecam, bo chyba jakiś cel musi mieć to, że on znikał i znikał…

Myślę, że widocznie Ktoś W Górze uznał go za wyjątkowo ważny… :P

1. interpretacje odwołujące się do procesów poznawczych

2. oparte na odruchu warunkowym klasycznym

3. szczególna rola odruchu instrumentalnego

• KONCEPCJE POZNAWCZE

• Psychologowie postaci:

• Max Wertheimer, Wolfgang Kohler, Kurt Koffka

• Podważali teorie atomistyczne

• Zjawiska stanowią całości - postacie, które posiadają określoną strukturę czasowo - przestrzenną

• Struktura wewnętrzna postaci przypomina fale elektromagnetyczne

• Elementy zmieniają swoje znaczenie w zależności od struktury figury

• Postać zmienia się w zależności od podporządkowanych jej elementów

• Ich badania dotyczyły przede wszystkim percepcji

• Główna zasada: Pierwotnym zjawiskiem jest spostrzeganie całości; spostrzeganie elementów - wtórne; (przykład: odruch warunkowy, który powstaje początkowo w odpowiedzi na jakąś sytuację, dopiero później zachodzi różnicowanie)

• Uczenie się to upostaciowywanie materiału przeznaczonego do wyuczenia się,

• Główne zasady postaciowania materiału to: zasada bliskości, zasada zamknięcia przestrzeni i pregnacji (dobra figura) w badaniach nad zapominaniem stwierdzono, że im więcej czasu upływa, tym „lepszą”(mniej skomplikowaną) figurę pamiętają ludzie; ważne: ludzie nie zapominają szczegółów, ale kształtuje się obraz lepszej figury!

• Powtarzanie nie odgrywa żadnej roli, bo nie istnieje powtarzalność wrażeń;

• Identyczność rzeczy jest możliwa dzięki transpozycji;

• Uczenie się przez wgląd - podstawową formą uczenia się; (proces reorganizacji; niezależne przedmioty zostają złączone w jedną całość);

• Uczenie się metodą prób i błędów = seria małych „wglądów”;

• Uczenie się to proces poznawczy związany ze spostrzeganiem

• Spostrzeganie to percepcyjna reorganizacja całości będącej konsekwencją uświadomienia sobie przez osobnika celu, do którego zmierza;

• Poglądy Tolmana (teoria struktur znakowych):

• uważany jest za postaciowca, ale jego poglądy odbiegają od wyżej wymienionych; bardziej podobne do behawiorystycznych;

• trzeba zajmować się zachowaniem, nie świadomością;

• badał wpływ bodźców zewnętrznych na zachowanie;

• uczenie się jako proces poznawczy, nabywanie wiedzy o stosunkach między elementami danej sytuacji;

• jednostki wiedzy = struktury poznawcze = struktury znakowe (całe zespoły bodźców; postacie);

• zależność między uczeniem się (zachowaniem) a celem - żeby przewidzieć zachowanie, trzeba znać jego cel;

• zachowania zmierzające do tego samego celu mogą być bardzo różnorodne (zależą od osobowości, procesów poznawczych i przewidywań) dlatego wprowadził pojecie zmiennej pośredniczącej;

• uczenie się utajone - wiedza pozostaje utajone aż do momentu gdy trzeba ją wykorzystać;

• mapa poznawcza - zostaje skonstruowana na podstawie doświadczeń;

• rozróżnienie procesu uczenia się od wykonania - zmiany, które zachodzą w organizmie nie zawsze mają odbicie w zachowaniu;

• uczenie się - wytwarzanie związków między odpowiednimi znakami i celami, do których one prowadzą;

• wykonanie nie zawsze ujawnia to, czego się osobnik nauczył;

• wektor wykonania - wielkość wysiłku i potrzeby organizmu;

• mówi się, że nie uznaje on wzmocnienia;

• mówi jednak o desygnatach, które muszą nastąpić po znaku, by doszło do uczenia się (desygnat w roli wzmocnienia);

• charakter poznawczy, bo: kierunek uczenia wyznacza cel (!);

• Tolman mówi, że stworzył odmianę behawioryzmu całościowego;

• Zbieżność poglądów także z psychoanalitykami;

6 rodzajów uczenia się:

1. formowanie się na skutek uprzednich doświadczeń preferencji do zaspokajania popędu w określony sposób;

2. w toku tworzenia się ekwiwalentnych przekonań;

3. formowanie się oczekiwań najważniejszy;

4. tworzenie się sposobu wykorzystania doświadczeń poznawczych (różni ludzie różnie rozwiązują te same zadania);

5. różnicowanie popędów;

6. utrwalanie wzorców motorycznych (mechaniczne kojarzenie bodźców z reakcjami);

• ODRUCH WARUNKOWY:

• Pawłow:

• dwa rodzaje odruchów warunkowych: pobudzeniowe i hamulcowe (wygasanie, różnicowanie, hamowanie warunkowe, opóźnienie);

• czasem bodziec warunkowy może zastąpić bezwarunkowy (odruchy drugiego i wyższych rzędów);

• na zasadzie warunkowania wyższego rzędu wytwarzają się u człowieka związki między przedmiotami;

• na zasadzie warunkowania wyższego rzędu wytwarzają się u człowieka związki między przedmiotami konkretnymi a ich odpowiednikami słownymi;

• człowiek jest zdolny do odbierania dwóch rodzajów sygnałów: przedmioty oddziałujące na zmysły i mowa;

• stosunek między pierwszym a drugim układem sygnałów wyznacza osobowość człowieka i odpowiada za myślenie abstrakcyjne;

• łuk danego odruchu - receptor, włókna nerwowe przewodzące procesy nerwowe do ośrodka korowego odruchu, dany ośrodek korowy i efektor;

• odruch warunkowy wytwarza się wówczas, gdy zostanie przetorowana droga między ośrodkiem korowym bodźca warunkowego i bezwarunkowego;

• hamowanie to proces aktywny, a nie zanikanie pobudzenia;

• to, że widoczne w zachowaniu jest pobudzenie to znaczy, że proces ten dominuje w danej sytuacji nad hamowaniem i na odwrót;

• indukcja ujemna - powstaniu pobudzenia lub hamowania w danym ośrodku towarzyszy stan przeciwny w ośrodkach sąsiednich;

• irradiacja - rozprzestrzenianie się pobudzenia;

• indukcja dodatnia - kiedy w pobliżu części mózgu objętej hamowaniem wytwarza się stan pobudzenia;

• hamowanie wewnętrzne - występuje w wyniku ćwiczenia i decyduje o wygaszaniu reakcji, różnicowaniu oraz wytworzeniu reakcji orientacyjnej w odpowiedzi na nowe bodźce z otoczenia zewnętrznego;

• hamowanie zewnętrzne - reakcja na bodźce zewnętrzne;

• sen - silne promieniowanie hamowania na korę i ośrodki podkorowe;

• hipnoza - słabsze promieniowanie hamowania, przy którym nie istnieją w korze ogniska pobudzenia umożliwiające tworzenie się połączeń czasowych;

• katalepsja - hamowanie obejmuje tylko korę, nie dot. ośrodków podkorowych;

• zaburzenia w zachowaniu (nerwice itp.) - brak równowagi między pobudzeniem a hamowaniem;

• metoda odruchowo - warunkowa dalej jest wykorzystywana;

4 typy układu nerwowego:

1. typ silny - zrównoważony, ruchliwy (sangwinik)

2. typ silny zrównoważony powolny (flegmatyk)

3. typ silny niezrównoważony z przewagą pobudzenia (choleryk)

4. typ słaby (melancholik)

• Poglądy Watsona:

• behawioryzm;

• tylko zachowanie - reakcje organizmu na bodźce (zewnętrzne i wewnętrzne - skurcze mięśni, jelit, procesy nerwowe itp.);

• większość reakcji jest wyuczona, oprócz kilku odruchów, na podst. których tworzą się nowe skojarzenia;

• wrodzone są tylko 3 emocje: strach, gniew, przyjemność;

• skojarzenia wskutek warunkowania (nie uznaje wzmacniającej roli bodźca bezwarunkowego);

• skomplikowane zachowania są sekwencjami prostych reakcji;

• nawyki - rezultat warunkowych powiązań między bodźcami a reakcjami;

• prawo częstości - im częściej jakaś reakcja występuje, tym częściej w przyszłości;

• prawo świeżości - im świeższe skojarzenie bodźca z reakcją, tym bardziej prawdopodobne jest, że pojawienie się bodźca spowoduje wystąpienie reakcji;

• Poglądy Gutheriego:

• kontynuator poglądów Watsona;

• obydwaj nie uznają prawa efektu;

• rola prawa świeżości;

• warunkowanie klasyczne - szczególna rola;

• nie wspomina o bodźcu bezwarunkowym i nie tłumaczy jak powstają warunkowe;

• podstawą wszelkiego uczenia jest skojarzenie między bodźcem a reakcją (skojarzenie przez styczność);

• całe zespoły bodźców działają na osobnika;

• złożone reakcje - akty;

• poszczególne komponenty - ruchy;

• skojarzenie następuje w jednej próbie (powtarzanie jest ważne, gdyż w każdej próbie może zostać skojarzone co innego);

• efekt nieważny;

• osobnik uczy się tylko takich działań, które powodują zmianę sytuacji bodźcowej;

• istnienie szczególnie ważnych bodźców podtrzymujących aktywność osobnika;

• nie ma miejsca na wygaszanie - uczenie się występuje mimo braku wzmocnienia;

• eliminowanie reakcji jest konsekwencją uczenia się czegoś innego;

• zapominanie nawyków - wskutek nauki nowych;

• metoda uodporniania - stopniowe przyzwyczajanie do czegoś;

• metoda zmęczenia - nakaz robienia czegoś, aż się znudzi;

• metoda konkurencyjnych bodźców - np. zamiast palenia papierosów żucie gumy;

• ODRUCH INSTRUMENTALNY

• Poglądy Thorndike'a:

• uczenie się - tworzenie koneksji między bodźcami i reakcjami;

• koneksjonizm;

• skrzynka problemowa;

• metoda prób i błędów;

• prawo efektu - jeśli skojarzeniu bodźca z reakcją towarzyszy stan przyjemny to związek zostanie utrwalony, natomiast jeśli jest to stan przykrości, to koneksja zostanie osłabiona;

• prawo ćwiczenia - prawo częstości;

• o tym czy nastąpi skojarzenie decyduje zdarzenie, które nastąpi po wykonaniu reakcji;

• zjawisko rozprzestrzeniania się efektu - zadowolenie następujące po określonej reakcji bezpośrednio wywiera wpływ nie tylko na szybsze wyuczenie się reakcji bezpośrednio ją poprzedzającej, lecz również na reakcje następujące po wydarzeniu, które to zadowolenie wywołało, oraz na reakcje od wydarzenia bardziej odległe;

• większą rolę mają znaczenia, które wywołują zadowolenie, niż te, które wywołują przykrość;

• później zaczęto używać słów: wzmocnienie, stan zaspokojenia, nagroda, kara, redukcja popędu;

• Poglądy Skinnera:

• należy badać tylko fakty dostępne obserwacji;

• dwa rodzaje zachowań: reaktywne (zasada styczności; warunkowanie klasyczne) i operatywne (prawo efektu; warunkowanie instrumentalne);

• różnicowanie;

• wzmocnienia pozytywne i negatywne;

• kara (efekt kary nie jest długotrwały);

• wzmocnienie ciągłe - stosowane po każdej prawidłowej reakcji; wzmocnienie częściowe; wzmocnienie regularne;

• ogólnie nic nowego o nim :D

• Poglądy Konorskiego:

- celem: poznanie fizjologicznych mechanizmów uczenia się i wyjaśnianie za pomocą nich zachowania osobnika i jego przeżyć psychicznych;

- jako pierwszy zauważył, że odruch warunkowy nie wyjaśnia w całości zachowania osobnika;

- odruch warunkowy - odruch pierwszego typu;

- odruch instrumentalny - odruch drugiego typu;

- metoda - wzmacnianie reakcji biernych;

- „Integracyjna działalność mózgu” - dzieło Konorskiego;

- dwa komponenty każdej czynności;

odruch konsumacyjny:

• gdy na osobnika działa eksteroceptywny bodziec właściwy dla wywołania określonej reakcji;

• reakcja pokarmowa bezwarunkowa - ślinienie się gdy pokarm w buzi

• reakcja pokarmowa warunkowa - ślinienie się na sam widok

• reakcja obronna warunkowa - odsuwanie ręki w zetknięciu z prądem

• reakcja obronna bezwarunkowa - odsuwanie ręki na samo wspomnienie

odruch napędowy:

• reakcje, które w życiu potocznym nazywane są reakcjami emocjonalnymi;

• głód, popęd seksualny;

• mogą być wywoływane przez bodźce warunkowe i bezwarunkowe;

- odruchy te są ściśle od siebie zależne - mogą pozostać w stosunkach antagonistycznych lub jeden może wywoływać drugi;

- dwa rodzaje uczenia się:

skojarzeniowe:

odruchy warunkowe szczególnym przypadkiem

percepcyjne:

• podstawa uczenia się asocjacyjnego

• wynikiem: np. rozpoznanie głosu jako znajomego

• podstawą: tworzenie się jednostek gnostycznych - percepcyjnych na najwyższych piętrach analizatorów

• informacje są przekazywane na coraz wyższe piętra, są przekształcane

• na niższych piętrach są one scalane w bardziej złożone wzorce przez jednostki receptywne

teoria ta ma znaczenie dla porozumienia między asocjacyjnymi a poznawczymi teoriami;

• Poglądy Hulla:

- teoria zawiera 17 postulatów; z nich wyprowadza 133 teoremy;

- prawo efektu = redukcja popędu;

- dwa rodzaje wzmocnień: pierwotne i wtórne;

- zmienne pośredniczące:

* siła nawyku - siła koneksji miedzy bodźcem a reakcją;

* popęd - przejściowy stan organizmu wywołany uniemożliwieniem osobnikowi zaspokojenia swoich potrzeb albo działaniem bodźców bólowych; nie wpływa na uczenie się; jest zmienną wyznaczającą wykonanie; ma dwie funkcje: wywoływanie bodźców popędowych i uaktywnianie organizmu; popędy są pierwotne i wtórne; popęd, bodźce popędowe, potrzeby - terminy używane zamiennie;

* motywacja - w wyniku zwiększania liczby wzmocnień - lepsza poprawność, w wyniku zwiększania nagród - większa szybkość;

te trzy zmienne decydują o potencjale pobudzeniowym; aby wystąpiła reakcja potencjał musi mieć minimalną wartość równą wartości progowej;

- oscylacja w sile potencjału pobudzeniowego - zjawisko, w którym coś, co było poprawnie odtworzone w jednej próbie, w innej jest błędnie reprodukowane;

- częściowe reakcje docelowe - osobnik uczy się osiągać dany cel różnymi sposobami; wie, do czego dąży, a sposób jak to robi się zmienia;

- na wartość potencjału wpływają dwa rodzaje hamowania:

hamowanie reaktywne:

• pierwotny negatywny popęd działający podobnie jak zmęczenie;

• wartość jego wzrasta z każdą próbą;

• zależy od wysiłku włożonego w wykonanie;

• niezależnie od tego, czy jest wzmacniana czy nie;

• dlatego korzystne jest stosowanie przerw;

hamowanie warunkowe

• jest procesem warunkowania hamowania reaktywnego;

• Poglądy Millera:

- za pomocą czterech pojęć wyjaśnia skomplikowane reakcje: popęd, sygnał, reakcja, wzmocnienie;

- popęd

silny bodziec, który zmusza do działania

każdy bodziec może stać się popędem, jeśli osiągnie dostateczną siłę

wartość popędowa każdego bodźca rośnie gdy zwiększy się jego siłę

bodźce popędowe mogą być wewnętrzne i zewnętrzne

popędy są pierwotne i wtórne

- wzmocnienie - redukcja bodźca popędowego;

- sygnał - bodziec, który decyduje o wyborze reakcji celu zredukowania popędu;

- nie uwzględnia zmiennych pośredniczących;

- zachowanie społeczne jest wyuczone i polega na naśladownictwie osób, które odznaczają się prestiżem;

- osobowość i zachowania nerwicowe także są wyuczone - lęk przede wszystkim - można go oduczyć;

- wyleczenie nerwicy - usunięcie lęku;

- badał konflikty, ale nie opisują tutaj;

• Poglądy Spence'a:

- współpracownik i uczeń Hulla;

- poprawki do jego teorii;

- chciał uczynić ją bardziej zwartą - mniejsze znaczenie wzmocnienia; większa rola procesów poznawczych;

- czynnik K jest tym samym co reakcja docelowa r;

- siła nawyku nie zależy od od wzmocnienia lecz tylko od czasu, w ciagu którego występowała obecność bodźców;

- uczenie się opiera na zasadzie styczności;

- reakcja docelowa lub bodźce, których dostarcza wykonanie reakcji to wzmocnienie;

- badania dotyczyły reakcji nagradzania pokarmem, nie unikania;

- charakter koneksjonistyczny; S-R;

• Poglądy Mowrera:

- badania dotyczyły warunkowania reakcji unikania;

- pytanie, czy redukcja popędu jest zawsze wzmocnieniem i czy dotyczy to też reakcji unikania;

- dwie fazy:

nabywania lęku (warunkowanie klasyczne; uczenie się znaków - doznania osobnika (lęk itp.) informują go o tym, że zbliża się niebezpieczeństwo);

pozbywania się lęku (warunkowanie instrumentalne, uczenie się rozwiązań);

- jego poglądy uległy modyfikacji - w końcu uznał, że istnieje tylko jeden rodzaj uczenia się UCZENIE SIĘ ZNAKÓW

w pierwszej fazie doznania osobnika informują go o niebezpieczeństwie - STRACH

w drugiej fazie dają mu nadzieję na rozwiązanie - NADZIEJA;

- teoria dwuczynnikowa Mowrera: dwa rodzaje wzmocnień: te, które wzmagają popęd (powodują strach) i te które redukują (powodują nadzieję);

• Poglądy Estesa:

- reprezentant teorii próbek zespołów bodźcowych;

- podstawowe prawo, na którym opiera się uczenie - zasada styczności;

- wzmocnienia - zdarzenia zwiększające prawdopodobieństwo wystąpienia zdarzenia, po którym zachodzą;

teorie probabilistyczne na zasadach statystyki oparte;

- inni: Robert Bush i Friedrich Masteller;

- model statystyczny uczenia oparty na założeniach Gutheriego;

- interesują go akty jako całości, nie poszczególne komponenty;

- dwa rodzaje reakcji - te które występują w danej sytuacji i te, które nie występują - podział ten obejmuje wszystkie możliwe reakcje;

- prawdopodobieństwo ich wystąpienia jest takie same, wraz ze zwiększającym się prawdopodobieństwem jednego z nich maleje drugie,

- próbka - to aktywne w danym momencie komponenty reakcji, przypadkowo dobrane;

- w każdej reakcji następuje wiązanie komponentów na zasadzie styczności;

- w każdej reakcji mogą się one zmieniać;

- poszczególne elementy kojarzą się w jednej próbie z reakcją pierwsza lub drugą lecz w każdej próbie zmienia się prawdopodobieństwo wystąpienia danej reakcji;

- generalizacja następuje wtedy gdy reakcja wyuczona na pewnie zespół bodźców występuje na działanie podobnego zespołu bodźców;

- teoria matematyczna, która nie jest wytłumaczona dobrze.

---