STRUKTURALIZM I.

- Początek 1916 - wydanie „Kursu językoznawstwa ogólnego” de Saussure'a

- szczytowy moment rozwoju - faza powojenna inspirowana myślą Le'vi Straussa

- wpływ strukturalizmu przez cały XX w. - „poststrukturalizm” - mutacja

1. Językoznawstwo:

Główne szkoły:

- Genewska ( de Saussure, Bally)

- Praska ( Jakobson, Trubiecki)

- Kopenhaska ( Wjemslev)

- Amerykańska ( Boos, Sapir, Bloomfield)

2. Antropologia strukturalna - etnologia: Le'vi Strauss i jego teoria.

3. Literaturoznawstwo - dwa nurty problemowe:

* poetyki lingwistycznej - de Saussur'eowska teoria językoznawstwa i języka ogólnego - inspiracją fonologia Trubieckiego.

- właściwości języka poetyckiego w relacji do j. ogólnego - badania Praskiej Szkoły Strukturalnej. Badania 1926- 48 i po wojnie (późny Jacobson) - teoria j. poetyckiego.

* gramatyki literatury - wpływy myśli antropologicznej Le'vi Straussa. Początek - publikacja „ Antropologii Strukturalnej” 1958.

- główna idea ogólnej gramatyki literatury.

De Saussure: wykładowca językoznawstwa na Uniwersytecie Genewskim.

* Zadanie językoznawstwa : wydobycie praw ogólnych , reguł, działających we wszystkich językach, do których można sprowadzić wszystkie zjawiska.

* Przedmiot badań - „system” języka (nie mowa) - autonomiczność.

- język - spójny: całościowy system poszczególnych elementów powiązanych ze sobą. Najmniejsza cząstka to fenom. Znaczenie słowa wynika z miejsca, które zajmuje fonem.

- język ujmowany z synchronicznego, a nie diachronicznego punktu widzenia (zasady nim rządzące) - odcięcie od czynników pozajęzykowych.

- znak językowy = znaczące/znaczone = obraz akustyczny/ pojęcie = drzewo/ „drzewo”.

- gra językowa porównana z grą w szachy (zasady) - immanentne badania języka.

- język jako skomplikowany układ pełen wewnętrznych relacji, zależności - usunięcie genezy, związków przyczynowo - skutkowych, czynników zewnętrznych - teoria ogólna, uniwersalna, abstrakcyjna.

- literaturoznawstwo strukturalistyczne - zamiar stworzenia autonomicznej wiedzy o literaturze opartej na mocnych podstawach naukowych - założeniem było: w centrum zainteresowań - system języka literackiego, a nie mowa - czyli wypowiedź literacka.

PRASKA SZKOŁA STRUKTURALNA: (Jakobson, Mukarovsky, Trubiecki)

* badania nad systemem języka literackiego, analiza funkcjonalności

* zagadnienie poetyckie, relacji między j. poetyckim i ogólnym systemem języka

- autentyczność (eksponowanie samego znaku)

- aktualizacja (np. poziom fonologiczny)

- dominująca funkcja estetyczna (poetycka). Funkcja ta nastawiona jest do wewnątrz komunikatu (fatyczna, poznawcza, impresywna, ekspresywna - na zewnątrz).

- badania nad poszczególnymi poziomami języka poetyckiego (rytm, rym, intonacja, itd.)

- specyfika literatury - język

- inne badania strukturalistów: język poetycki, struktura, znak, funkcja (estetyczna, poetycka).

GŁÓWNE PYTANIE: Czym jest poetyckość?

- poetyckość jest częścią złożonej struktury, ale to ona organizowała całość, rządziła dziełem poetyckim

- poetyckość - wiązała się z autotelicznością - jednoczesną tożsamością znaku z przedmiotem i brakiem tej tożsamości (słowo nie oznaczało tylko jakiegoś przedmiotu)

- język poetycki spełnia funkcje komunikacyjne, ale jednocześnie skupia się na sobie, nie na przekazywanej informacji

- język poetycki jako język funkcjonalny

- językoznawstwo przyniosło literaturoznawstwu pogłębioną analizę celu, funkcji środków językowych

- Mukarovsky chciał stworzyć metodę uniwersalną, transhistoryczną, niezależną od tradycji i konwencji literackich -> „celem wypowiedzi poetyckiej jest oddziaływanie estetyczne”.

Funkcja estetyczna - kierowanie uwagi odbiorcy na sam znak językowy

- formaliści rosyjscy -> poetyckość = celowość bez celu lub cel sam w sobie.

- Mukarovsky - zachowanie przez poezję sprawności praktycznej (cele praktyczne) - dynamika języka poetyckiego, napięcia pomiędzy „wewnętrzną celowością”, a „komunikacją” (pozostałe funkcje: przedstawiająca, ekspresywna, Buhler - impresywna).

STRUKTURA ARTYSTYCZNA:

* Mukarovsky - STRUKTURĘ rozumiał jako jedność znaczeniową. Charakteryzują ją : energetyczność (funkcjonalność jednostek składniowych) i dynamiczność - zdolność do ciągłych przekształceń wewnętrznych (przy zachowaniu jedności, trwałości struktury, odporności na czynniki zewnętrzne).

* Mukarovsky zajmował się też estetyką strukturalną. Dzieło było w tym ujęciu złożoną i wielopoziomową strukturą semantyczną. Najmniejszą dynamiczną jednostką znaczeniową jest zdanie.

* Vodicka i jego koncepcja historii literatury - dzieło literackie jest dynamiczną częścią składową procesu rozwojowego literatury. Już formaliści próbowali wyizolować proces historycznoliteracki z historii ogólnej i określić przemiany zewnętrzne.

OSIĄGNIĘCIA SZKOŁY PRASKIEJ:

- teoria j. poetyckiego

- teoria funkcji estetycznej

- analiza języka poetyckiego

- teoria struktury i znaku literackiego

- podstawy dla metodologii historii literatury

SZKOŁA zakończyła swą działalności w 1948 r. jej badania kontynuowane były przez Jakobsona.

JACOBSON I FUNKCJA POETYCKA:

• 1960 - „Poetyka w świetle językoznawstwa”

• Badania literatury w perspektywie komunikacyjnej :

Nadawca - komunikat - Odbiorca KOD, KONTEKST, (KANAŁ) KONTAKT

BUHLER - f. poznawcza, ekspresywna, impresywna

JAKOBSON - f. poetycka, metajęzykowa, fatyczna

Definicja funkcji poetyckiej - to projekcja zasady ekwiwalencji (metaforyzacji) z osi wyboru na oś kombinacji.

• rola reguł gramatycznych w poezji, gramatyka w poezji, kompozycja

• badania analityczne strukturalistów na „Kotach” Charles'a Baudelaire'a: (fonetyka, leksyka, syntaktyka, rozkład rymów, budowa wersów, strof)

STRUKTURALIZM I KRYTYKA LITERACKA

• dzieła francuskie podsumowujące strukturalizm:

- „Strukturalizm a krytyka literacka” - Gerard Genette

- „Krytyka i prawda” Rolanda Barthes'a

Genette (koncepcja krytyki) - krytyk rozbiera strukturę na elementy, naukowy strukturalizm też jest sztuką i literaturą (nie ma technicznych różnic), odrzucenie zewnętrznych (psychologicznych, społecznych, historycznych) czynników - dzieło traktować jako byt niezależny (pozytywizm: historyzm, biografizm, psychologizm).

Immanentyzm - analiza ograniczona do samego dzieła, pomijające jego źródła i przyczyny (kod bez przekazu) - tylko reguły dzieła.

Poland Barthes - pisał, że trzeba stworzyć naukę o literaturze z prawdziwego zdarzenia, taką, która nie będzie zajmowała się treścią dzieł, tylko formą.

* za Chamskim uważał, że istnieje kompetencja literacka analogiczna do kompetencji językowych „zdolności do literatury”.

Todoron T. - interpretacja, poetyka, krytyka - tworzy sensy. Jego zdaniem poetyka miała zajmować się opisem abstrakcyjnych struktur, które realizowałyby konkretne teksty. Krytyka miała zajmować się literaturą w sensie ogólnym (być nauką w pełnym tego słowa znaczeniu).

- strukturalizm lat 60, 70. „ortodoksyjny” - naukowy, badawczy. Todoron, Genette, Barthes, poszukiwanie uniwersalnej gramatyki literatury.

- koniec lat 70. - w centrum zainteresowania system znaków, a nie jak wcześniej - pojedynczy znak.

Semiologia - strukturalizm + semiotyka (wiedza o znakach).

PODSUMOWANIE:

• Wczesny strukturalizm rozwinął się głównie dzięki inspiracjom językoznawców - de Saussure'a - teoria językoznawstwa ogólnego, Nikołaja Trubienieckiego - t. fonologiczna.

• Najważniejszym zadaniem dla Saussure'a było wyznaczenie ogólnych właściwości abstrakcyjnego systemu języka, który przeciwstawiał się konkretnej mowie (podstawową zasadą konstrukcji systemu języka były opozycje: dualizm). Charakter synchroniczny (pomijał zmiany języka w czasie) teorii.

• Strukturaliści literaturoznawcy interesowali się systemowymi właściwościami języka literatury.

• Szkoła Praska za zadanie postawiła sobie adaptację koncepcji de Saussure'a do literaturoznawstwa.

• Strukturaliści prascy przyjęli, że język poetycki skonstruowany jest analogicznie do j. ogólnego (występują w nim poziomy: fonologiczny, morfologiczny, leksykalny, składniowy), różni się jednak autotelicznością oraz możliwością aktualizacji któregoś z poziomów (wysunięcie na pierwszy plan).

• Najważniejsze zadanie: określenie specyfiki języka poetyckiego (jego ogólnych, uniwersalnych, ponadczasowych cech).

• Uniwersum literackie tworzyły struktury wyższego rzędu (tradycja literacka, język poetycki) oraz struktury niższego rzędu (dzieła, utwory) -> hierarchia.

• Dzieło ma charakter znakowy, a jego specyfikę określają różne funkcje (schemat nadawca - odbiorca).

Na podstawie:

Burzyńska A., Markowski M. P., Strukturalizm (I). W: Burzyńska A., Markowski M. P., Teorie literatury XX wieku. Podręcznik. Kraków 2006.