Rozdział 2 - metody badawcze w psychologii
Proces badawczy - dwie fazy:
sformułowanie pomysłu
sprawdzenie go
Teorie psychologiczne mają na celu wyjaśnienie jak funkcjonują mózg, psychika, umysł, zachowanie i środowisko i jak mogą być ze sobą powiązane.
Wspólnym rdzeniem większości teorii jest założenie determinizmu - idea, która głosi, że wszystkie zdarzenia fizyczne, psychiczne i behawioralne są wynikiem działania specyficznych czynników przyczynowych - czyli, że są przez nie zdeterminowane. Teoria ma wyjaśniać znane fakty, generować idee i hipotezy.
Gdy badacze są gotowi poddać swoje hipotezy weryfikacji, opierają się na metodzie naukowej- ogólnym zbiorze procedur służących do zbierania i interpretowania materiału dowodowego tak, by zapewnić obiektywność, ograniczyć źródła błędów i wyciągnąć wnioski.
Tendencyjność obserwatora - błąd spowodowany osobistymi motywami i oczekiwaniami (np. opisy reporterów, szklanka do połowy pełna/pusta).
Aby redukować tend. obs. , stosuje się:
-standaryzację - stosowanie jednakowych, stałych procedur przy zbieraniu danych, wszyscy uczestnicy badań są badani w tych samych warunkach, reakcjom przypisuje się określone wartości liczbowe itp.
-operacjonalizację - standaryzowanie znaczeń w obrębie danego eksperymentu, definiowanie pojęć w kategoriach ściśle określonych operacji czy procedur.
W eksperymentach badacze dążą do wykazania istnienia związku przyczynowo-skutkowego między dwoma typami zmiennych. Zmienna niezależna to czynnik, którym badacz manipuluje. Jest ona przyczynowym elementem związku. Rolę skutku odgrywa zmienna zależna - to co jest mierzone przez eksperymentatora. Przy poprawnych twierdzeniach badacza wartość zmiennej zależnej będzie zależna od wartości zmiennej niezależnej [manipulowanie ilością przemocy, która w TV oglądają uczestnicy (zm. niezależna), następnie oszacowanie, jak wiele agresji przejawiają w badanej sytuacji (zm. Zależna).
Metody eksperymentalne - pozwalają na kategoryczne stwierdzenie o przyczynowym wpływie jednej zmiennej na drugą ( służą do testowania hipotez).
Zmienna zakłócająca -każdy czynnik, który zmienia zachowanie osoby badanej i utrudnia interpretację danych. W prawie każdym eksperymencie mają miejsce następujące zm. zakłócające:
-efekt oczekiwania - gdy badacz/obserwator subtelnie mówi badanym, jakiego zachowania od nich oczekuje. Wypacza treść odkrycia. (efekt oczekiwania badał Robert Rosenthal)
-efekt placebo - gdy uczestnicy eksperymentu zmieniają zachowanie pomimo braku manipulacji, pojęcie to odnosi się do poprawy zdrowia lub samopoczucia spowodowanych przekonaniem chorego, że leczenie będzie skuteczne.
Procedury kontrolne- metody stosowane przez badaczy, ułatwiające utrzymywanie na stałym poziomie wszystkich zmiennych i warunków poza tymi, które wiążą się ze sprawdzaną hipotezą. Wszystkie szczegóły eksperymentu muszą być podobne dla wszystkich uczestników.
Aby wyeliminować tendencyjność można stosować podwójnie ślepą kontrolę - pomocnicy eksperymentatora i uczestnicy się nieświadomi niektórych warunków.
Aby wyeliminować efekt placebo, badacze wprowadzają zwykle grupę eksperymentalną, w której uczestników nie poddaje się działaniu badanego czynnika - jest to kontrola placebo.
Do eliminowania innych zmiennych zakłócających stosuje się wielogrupowe plany eksperymentalne - uczestników przydziela się losowo do grupy eksperymentalnej(badawczej) lub do grupy kontrolnej. Eliminuje zmienne zakłócające, bo sprawia, że obie gr. są na początku do siebie podobne - miesza typy ludzi. Jeśli później stwierdzimy różnice, tzn. że zostały spowodowane przez postępowanie eksperymentalne.
Jednogrupowy plan eksperymentalny -typ schematu eksperymentalnego, w którym każdy z uczestników jest wykorzystywany także jako swoja własna osoba kontrolna. Zachowanie uczestnika przed eksperymentem porównuje się z zachowaniem po eksp.
Próba reprezentatywna- gdy próba ściśle odpowiada ogólnym cechom tej populacji pod względem np. rozkładu osób płci męskiej i żeńskiej, grup rasowych, etnicznych itp.
Metody korelacyjne - stosowane, gdy chcemy ustalić w jakim stopniu dwie zmienne są ze sobą związane.
Korelacja szuka związku między cechami, eksperyment szuka przyczyny.
Stopień korelacji określa współczynnik korelacji, r ={-1;1}
Dodatni współ. korel. oznacza, że gdy wyniki w jednym zbiorze wzrastają,, to wzrastają także wyniki w drugim zbiorze. Na odwrót z ujemnym- wyniki w jednym zbiorze zmieniają się przeciwnie w stosunku do zbioru drugiego. Korelacja w granicach zera oznacza, że istnieje słaby związek.
Korelacje mogą okazać się pozorne, dlatego że badacze nie przeprowadzili odpowiednich porównań kontrolnych (przykład związku między awarią elektrowni np. w Nowym Jorku w 1965r. a opisywanym w prasie niezwykłym wzrostem liczby urodzeń po 9 miesiącach. Okazało się, że korelacja ta była zbiegiem okoliczności, zaszła inna, powtarzająca się korelacja - między porą roku a wskaźnikiem urodzin).
Oddziaływania podprogowe- komunikaty działające poza naszą świadomością (np. reklamy). Działają głównie poprzez efekt placebo.
Celem pomiaru psychologicznego jest uzyskanie wyników, które są:
-rzetelne - powtarzające się w kolejnych pomiarach w podobnych warunkach badania.
-trafne - informacja uzyskana w badaniu pozwala mierzyć dokładnie tę zmienną, która ma być badana.
Trafny eksperyment oznacza, że wyniki uzyskane w laboratorium mogą być odniesione do sytuacji zachodzących w świecie realnym.
Miary samoopisowe- odpowiedzi słowne, w formie pisemnej lub ustnej, do badania przekonań, preferencji, uczuć. Badane przez kwestionariusze lub wywiady.
kwestionariusz- (ankieta)- zestaw pytań w formie pisemnej , których treść może być różna - od pytań o fakty, zachowania, do pytań o postawy i uczucia. Otwarte pytania pozwalają na swobodne odpowiedzi. Załączane są także zbiory gotowych odpowiedzi (tak/nie).
wywiad - dialog między badaczem a osobą badaną, mający na celu szczegółowe zebranie informacji. Nie jest całkowicie wystandaryzowany tak jak kwestionariusz, lecz ma charakter interaktywny. Badacz przeprowadzający wywiad może zmieniać pytania, aby nawiązać do czegoś, co powiedział respondent.
Miary behawioralne- sposoby badania zewnętrznych działań i obserwowalnych reakcji.
Obserwacje zachowań muszą być: zaplanowane, ścisłe, systematyczne. Obserwacje koncentrują się albo na procesie albo na skutkach zachowania.
Na przykład w eksperymencie nad uczeniem się badacz mógłby obserwować, ile razy dany uczestnik powtarza listę słów (proces), a następnie ile słów przypomniał sobie podczas sprawdzianu (skutek).
W obserwacjach naturalnych badacz przygląda się jakiemuś zachowaniu i nie podejmuje się żadnych prób, aby je zmienić/zakłócić. Jane Goodall - przez 30 lat badała wzorce zachowań u szympansów.
Etyka w badaniach:
- nie wolno wprowadzać w błąd potencjalnych uczestników do badania, które może spowodować ból fizyczny lub cierpienie emocjonalne, dlatego należy zachować ostrożność przy badaniach dotyczących efektów placebo (gdzie podstawą jest wprowadzanie w błąd),
- uczestnicy badań otrzymują opis procedur, potencjalnego ryzyka i oczekiwanych korzyści, uczestnicy muszą podpisać oświadczenia stwierdzające, że zostali poinformowani o tych sprawach,
- gwarantuje się im zawczasu, że mogą się wycofać z eksperymentu w dowolnym momencie
- na zakończenie eksperymentu z każdym uczestnikiem trzeba przeprowadzić staranną rozmowę wyjaśniającą, w ramach której badacz podaje jak najwięcej informacji o badaniu,