Kancelaria Adwokacka
adwokat Krzysztof M. Miazga
Warszawa (02-390), Colosseum, ul. Grójecka 186 lokal nr 628
adres do korespondencji: skr. poczt. 15, 02-105 Warszawa 21
tel. kom. 0 602 627 217 e-mail: kmmiazga@ci.onet.pl
Warszawa, dnia 26 stycznia 2009 r.
Zarząd Wykonawczy Związku
Ochotniczych StraŜy PoŜarnych RP
w Warszawie
OPINIA PRAWNA
Przedmiot opinii:
Szkolenie członków OSP w zakresie przepisów o bezpieczeństwie i higienie pracy (BHP).
Niniejsza opina wydana została w związku z treścią pisma Sekretarza Zarządu Oddziału Wojewódzkiego ZOSP RP województwa wielkopolskiego Pana Andrzeja Jankowskiego z dnia 3 grudnia 2008 r. dotyczącego wątpliwości Komisji Organizacyjnej Oddziału związanych ze szkoleniem straŜaków OSP biorących bezpośredni udział w działaniach ratowniczych i szkoleniu po 31grudnia 2008 r.
Zgodnie z art. 66 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. (Dz.U. Nr 78 poz. 483 z póź. zm.)
kaŜdy ma prawo do bezpiecznych i higienicznych warunków pracy.
Sposób realizacji tego prawa oraz
obowiązki pracodawcy określa ustawa.
Powstaje w związku z tym pytanie:
Co właściwie znaczy to pojęcie?
MoŜna przyjąć, Ŝe jest to ogół norm prawnych oraz środków badawczych,
organizacyjnych i technicznych,
mających na celu stworzenie pracownikowi
takich warunków pracy,
aby mógł on wykonywać ją
w sposób produktywny,
bez naraŜania go na nieuzasadnione ryzyko wypadku
lub choroby zawodowej
oraz nadmierne obciąŜenie fizyczne i psychiczne (Bezpieczeństwo, red. D. Koradecka, s. 645).
W państwach języka angielskiego oraz w dokumentach organizacji międzynarodowych,
takich jak Unia Europejska czy MOP,
uŜywa się dla określenia tej problematyki angielskiego terminu occupational safety and health,
zaś w Polsce mówimy o bezpieczeństwie i higienie pracy.
Sposoby zapewnienia bezpiecznych i higienicznych warunków pracy zostały w podstawowych zarysach uregulowane w kodeksie pracy.
Zawarte w dziale X postanowienia są rozwinięciem i uszczegółowieniem określonej w art. 15 podstawowej zasady prawa pracy,
a takŜe zawartego w art. 94 pkt 4 jednego z podstawowych obowiązków pracodawców w stosunku do pracowników.
O znaczeniu, jakie ustawodawca przywiązuje do tego działu świadczy fakt, iŜ składa się on aŜ z 13 rozdziałów. Oprócz działu X, problematyki bhp dotyczą 2 równieŜ inne części k.p., w tym w szczególności
rozdział VI działu IV (odpowiedzialność
porządkowa pracowników),
dział V (odpowiedzialność materialna
pracowników)
oraz dział XIII (odpowiedzialność za wykroczenia przeciwko prawom pracownika).
Problematyka zasad bezpieczeństwa i higieny pracy jest
przedmiotem wielu aktów prawa międzynarodowego i europejskiego (patrz: Wojciech Muszalski, Komentarz do kodeksu pracy, Legalis, 2007,
tezy do działu dziesiątego k.).
Co do zasady więc przepisy BHP dotyczą tylko i wyłącznie pracowników,
więc nie mają bezpośredniego zastosowania do członków OSP biorących
bezpośredni udział w działaniach ratowniczych, ćwiczeniach lub w szkoleniu.
Wyjątek od powyŜszej zasady odnosi się do tych członków OSP, którzy biorą udział w działaniach ratowniczych lub w szkoleniu w podwójnej roli
(członka OSP i jednocześnie osoby pozostającej w stosunku pracy, w ramach którego bierze udział w działaniu ratowniczym).
Najczęściej będzie to dotyczyło
kierowców OSP zatrudnianych przez gminy na podstawie umowy o pracę.
Wprzypadku gdy podstawą wyjazdów dla kierowcy OSP jest umowa o pracę zawarta z gminą, na gminie ciąŜą wszystkie obowiązki z zakresu przestrzegania
BHP, jakie ciąŜą na pracodawcy.
Fakt, Ŝe przepisy BHP, określone w kodeksie pracy i w przepisach z nim związanych
nie mają wprost zastosowania do straŜaków OSP nie oznacza, Ŝe nie ma Ŝadnych unormowań dotyczących bezpiecznego udziału członków OSP w działaniach ratowniczych lub w szkoleniu.
Art. 19 ust. 1b ustawy z dnia 24 sierpnia 1991 r. o ochronie przeciwpoŜarowej
(tekst jednolity z dnia 22 lipca 2002 r. Dz.U. Nr 147, poz. 1229 z póź. zm.) stanowi,
Ŝe bezpośredni udział w działaniach ratowniczych mogą brać członkowie ochotniczych straŜy poŜarnych,
którzy ukończyli 18 lat i
nie przekroczyli 65 lat,
posiadają aktualne badania lekarskie dopuszczające do udziału w działaniach ratowniczych oraz odbyli szkolenie poŜarnicze,
o którym mowa w art. 28 ust. 1. Art. 28 ust. 1 ustawy (według stanu prawnego obowiązującego od 25 września 2008 r.) wskazuje,
Ŝe organizatorem szkoleń poŜarniczych jest Państwowa StraŜ PoŜarna
lub gmina.
Ustawodawca pozostawia tu wolne pole
do ustalenia zakresu szkoleń jakie powinni odbywać członkowie OSP.
Regulację tych zagadnień znajdujemy w dokumencie o nazwie „Systemem szkolenia członków ochotniczych straży pożarnych biorących bezpośredni udział w działaniach ratowniczych” zatwierdzonym przez Komendanta Głównego PSP
i zaakceptowanym przez Prezesa Zarządu Głównego ZOSP RP, Warszawa 2006 r.,
opublikowanym m.in. na stronie internetowej ZOSP RP.
System szkoleń, którym podlegają członkowie OSP jest odrębny od szkoleń jaki przechodzą pracownicy.
System szkoleń nie polega na tym, że co jakiś
czas ponawiane są szkolenia na ten sam temat, lecz na tym, Ŝe szkolenie odnosi się do poszczególnych płaszczyzn (umiejętności).
Odbycie szkolenia na pewnym poziomie uprawnia członka OSP do udziału w
określonych rodzajach akcji ratowniczych
i na określonych stanowiskach.
Np.
jest program szkolenia strażaków ratowników OSP z zakresu działań przeciwpowodziowych
oraz ratownictwa na wodach,
które celem jest przygotowanie strażaków ratowników OSP do sprawnego i bezpiecznego wykonywania zadań przeciwpowodziowych,
likwidacji skutków powodzi oraz zadań ratowniczych na wodach śródlądowych i powodziowych terenach zalewowych.
Organizatorem szkoleń Ochotniczych Straży Pożarnych jest w założeniach przede wszystkim komenda powiatowa lub miejska Państwowej Straży Pożarnej
oraz komenda wojewódzka Państwowej Straży Pożarnej. Powiązanie szczebla
powiatowego ze szkoleniem strażaków ratowników Ochotniczych Straży Pożarnych
na swoim terenie ma uzasadnienie,
a to z uwagi na przyszłe wspólne działania ratownicze,
w czasie których od realizacji poszczególnych etapów akcji
i od rzetelnego ich wykonania zależeć będzie bezpieczeństwo wszystkich ratowników i oczywiście poszkodowanych.
Rozwiązanie opiera się na trzech poziomach,
od szkolenia podstawowego,
poprzez szkolenia specjalistyczne,
a skończywszy na szkoleniach dowódczych.
Na każdym z poziomów występują bloki szkoleniowe, które ułożone są w kolejności
chronologicznej przez co tworzą tzw. ścieżkę szkoleniowa.
Tematyka szkoleń dla strażaków ochotników zawiera w sobie między innymi
zagadnienia, które są objęte zakresem szeroko pojętych przepisów BHP.
Zostały inkorporowane przez zapisy „Systemu szkolenia członków ochotniczych straży pożarnych biorących bezpośredni udział w działaniach ratowniczych”.
Dla przykładu można podać,
Ŝe w programie szkolenia strażaków ratowników
OSP w ramach szkolenia uczestnik odbywa instruktaż ogólny i stanowiskowy
w zakresie BHP w wymiarze 11 godzin (pkt I.4a i pkt I.8).
Twórcy programów szkoleń przewidzieli więc szkolenia dla członków OSP w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy,
ale nie jako konsekwencja uregulowań kodeksu pracy,
a jedynie jako wykorzystanie ich w procesie szkoleniowym
członków OSP,
w zakresie jakie jest to niezbędne strażakom ochotnikom.
Natomiast dość nietypowa sytuacja powstaje w przypadku kierowców OSP zatrudnionych na tym stanowisku przez gminę. \
Przechodzić powinni oni niejako podwójne szkolenia
(raz jako pracownicy w zakresie BHP
i drugi raz jako członkowie OSP w zakresie szkoleń, które obowiązują strażaków ochotników).
Godzi się również podnieść, że rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznycznych i Administracji z dnia 16 września 2008 r.
w sprawie szczegółowych warunków bezpieczeństwa i higieny służby strażaków Państwowej Straży
Pożarnej (Dz. U. Nr 180 poz. 1115),
które weszło w Ŝycie 1 stycznia 2009 r. zostało wydane na podstawie art. 29a ust. 2 ustawy z dnia 24 sierpnia 1991 r. o Państwowej Straży Pożarnej (Dz. U. z 2006 r. Nr 96, poz. 667, z późn. zm.) i dotyczy tylko i wyłącznie strażaków Państwowej Straży Pożarnej.
Nie dotyczy członków OSP.
Oczywiście nic nie stoi na przeszkodzie,
by rozwiązania przyjęte w rozporządzeniu były także przedmiotem szkoleń prowadzonych dla strażaków
ochotników.
Ale podstawą do ich wprowadzenia do programu szkoleń nie będzie rozporządzenie,
ale uregulowania „Systemu szkolenia członków ochotniczych straży pożarnych biorących bezpośredni udział w działaniach ratowniczych”.
Krzysztof M. Miazga
adwokat