Wykład 2, 25.02.2008
Temat: Procesy geologiczne.
Od chwili powstania skorupa ziemska podlega ustawicznym przemianom w wyniku działania różnych czynników.
Wszystkie czynniki powodujące zmiany w litosferze oraz w ukształtowaniu jej powierzchni nazywamy czynnikami geologicznymi; zaś całokształt przemian przez nie wywoływanych - procesami geologicznymi. Czynniki to np. lód, woda.
Podział procesów geologicznych:
Endogeniczne - wewnętrzne - działające we wnętrzu Ziemi.
Egzogeniczne - zewnętrzne - działające na jej powierzchni.
Procesy endogeniczne są to głównie procesy promieniotwórcze. Dzielimy je na:
Plutonizm:
Obejmuje zjawiska tworzenia się w litosferze stopów magmowych, ich przemieszczanie i krzepnięcie pod powierzchnią Ziemi.
Magma jest to ruchliwa, gorące materia występująca lokalnie w górnym płaszczu Ziemi i skorupie ziemskiej. Lawa to magma wylana na powierzchnię.
W czasie wdzierania się magmy w skorupę ziemską powstają w jej głębszych partiach różnego rodzaju podziemne masywy, żyły, skupienia i wytrącenie czyli intruzje. Rodzaje intruzji: sill, bakkolit, żyła kominowa, fakolity, dajki, batolit. Wszystkie poza ostatnim są formami niewielkimi, rzędu kilkuset metrów; batolit może ciągnąć się setkami kilometrów.
Wulkanizm:
Jest to proces formowania się we wnętrzu skorupy ziemskiej upłynnionego stopu glinokrzemianowego (magmy) i wydobywania się go wraz z gazami, parą i częściami stałymi na powierzchnię. Upłynniony stop nazywany jest lawą. Wyrzucany materiał skalny nazywa się piroklastycznym (bomby wulkaniczne etc.) Od składu lawy zależy, jaki wulkan powstanie. Jeśli jest bogata w krzemionkę, to po zastygnięciu tworzy jasne skały, nazywane kwaśnymi. Są one lekkie i lepkie, dlatego z krateru spływają powoli. Jeśli zaś krzemionki jest mało, a dużo związków żelaza i magnezu, to mówimy o lawie zasadowej. Jest gorętsza od kwaśnej i dużo szybsza (nawet do 40km/h).
Typy wulkanów:
→Hawajski (silnie zasadowy) - cechuje go spokojny wypływ lawy o małej lepkości i gęstości. Szybko zastyga.
→Stromboli
→Volcano
→Wezuwiański / peleański (silnie kwaśny) - cechuje go wybuch o dużej gwałtowności, rozsadzający wcześniejszy stożek. Lawa o dużej lepkości, wysokie słupy gazów i popiołów wulkanicznych.
Metamorfizm:
To proces w wyniku którego następuje zmiana cech fizycznych i chemicznych skał budujących litosferę. Potrzebna jest wysoka temperatura i duże ciśnienie.
Diastrofizm:
To ogół procesów prowadzących do mechanicznych odkształceń skorupy ziemskiej na dużych obszarach. Dotyczy głównie tych procesów, które swoje źródło mają w czynnikach endogenicznych.
W trakcie tych procesów masy skalne mogą być dźwigane w górę albo obniżane, deformowane przez fałdowanie i przecinane przez spękanie.
Do diastrofizmu zaliczamy:
→ruchy epejrogeniczne - powodujące dźwiganie lub obniżanie lądów (ruchy izostatyczne - do góry, subsydencja - do dołu). Zachodzą powoli.
→ruchy eustatyczne - zmieniające poziom wód w morzach i oceanach.
→ruchy orogeniczne - górotwórcze.
→trzęsienia ziemi - gwałtowne i krótkotrwałe ruchy skorupy ziemskiej.
Rodzaje gór:
Wulkaniczne - np. Góra Świętej Anny - wygasły wulkan.
Fałdowe - np. Karpaty, Alpy.
Zrębowe - materiał skalny był zbudowany ze skał krystalicznych (popękał). Np. Sudety - rowy, kotliny tektoniczne.
Przykładowe płyty litosferyczne:
Euroazjatycka,
Afrykańska,
Amerykańska,
Nazca,
Antarktyczna,
Grzbiety oceaniczne - strefy rozrostu.
Astenosfera - warstwa pod litosferą.
Procesy egzogeniczne:
W odróżnieniu od procesów wewnętrznych, energii do rozwoju procesów egzogenicznych dostarcza Słońce i grawitacja Ziemi.
Ze względu na charakter dzielimy je na:
Niszczące,
Twórcze,
Transportu.
Podział procesów:
Wietrzenie:
Pod tym pojęciem rozumie się procesy fizyczne i chemiczne powodujące zanik zwięzłości skały litej oraz takie jej przekształcenie, że jego produkty mogą podlegać procesowi transportu. Zachodzą one na powierzchni Ziemi i w stosunkowo cienkiej warstwie litosfery. Dzielimy je na:
→Mechaniczne (fizyczne) - czynniki to: insolacja, zmiany temperatury, woda.
→Chemiczne - czynniki to: woda, ditlenek węgla, azot.
→Biologiczne - czynniki to: korzenie roślin
Denudacja:
Stanowi zespół procesów związanych z powierzchniowym przemieszczaniem się mas skalnych po nachylonej powierzchni pod wpływem siły ciężkości, bardzo często z udziałem wody powierzchniowej nasączającej skały.
W skład procesów denudacyjnych wchodzą:
(→proces - czynnik sprawczy)
→ruchy masowe - grawitacja ziemska
→erozja, abrazja (na brzegach mórz) - woda płynąca
→egzoracja - lód lodowcowy
→deflacja, korazja - wiatr
→sufozja (na Ukrainie) - woda przesiąkająca
→solucja (tylko przy wapieniach) - woda rozpuszczająca
Akumulacja:
Transportowany w różnych środowiskach materiał skalny może przez pewien czas być odkładany i wtedy mówimy o depozycji.
Ogólnie jednak wszystkie osady kontynentalne są transportowane do głównego zbiornika sedymentacyjnego, jakim jest najbliższy basen morski lub jeziorny. Tam występuje akumulacja, czyli ostateczne złożenie materiału.
Diageneza:
To ogół procesów prowadzących do chemicznych, mineralnych i fizycznych zmian w osadzie po jego złożeniu (z wyłączeniem zmian spowodowanych wietrzeniem lub metamorfizmem). Trwa do zakończenia procesu lityfikacji.
W pierwszej fazie luźno ułożone składniki osadu ulegają zagęszczeniu, czyli kompakcji i komprymacji. Później podlegają zjawisku lityfikacji tj. zespolenia za pomocą naturalnego lepiszcza.
W wyniku działania procesów egzogenicznych powstają skały osadowe:
Luźne (piaski, żwiry, gliny, iły)
Lite /zlityfikowane (piaskowce, zlepieńce, łupki ilaste)