Wyrobiska udostep, mają na zadanie otworzyć dostęp do złoża lub jego części. Wykonane sa najczęściej w skałach poza złożem. Udostępnienie polega na wykonaniu zespołu podziemnych wyrobisk górniczych (pionowych, pochyłych, poziomych), łączący złoże z powierzchnią ziemi, służące głownie jako drogi transportowe i wentylacyjne. Udostępnienie powinno zapewniać dostęp do najniższej części złoża przeznaczonego do eksplo. Roboty powinny być prowadzone tak by: nie powodowały niszczenia złoża i nie utrudniały prawidłowej gospodarki złożem. Po ich zakończeniu istniała możliwość wybieranie złoża zgodnie z zasadami techniki górniczej. By zapewnione było bezpieczne i komfort pracy. Przez poziom wydobywczy rozumie się cześć złoża zawartą w granicach obszaru górniczego pomiędzy dwoma płaszcz, przeprowadzonymi przez główne punkty udostępnienia złoża danego poziomu. Wyrobiska poziome wykonane w górnym paśmie poziomu stanowią tzw. Poziom wentylacyjny, a w dolnympaśmie poziomu transportowy. Przy wybieraniu zł poziomami w kierunku z góry w dół, poziom transportowy staje się poziomem wentylacyjnym dla niżej wybieranego poziomu wydobywczego. Struktura złożowa stosowana w złożach nachylonych, na poziomie wydobywczym udostępnia się złoże z szybu wydobywczego przecznicą , kąt przecina wszystkie pokłady na danym poziomie. W miejscu przecięcia się przecznicy z każdym pokładem wykonuje się w nim chodnik transportowy, a z niego pozostałą część wyrobisk przygotowawczych (pochylnie, chodniki piętrowe i inne) na odprowadzenie zużytego powietrza wykonuje się poziome wentylacyjnym w pokładach chodniki wentylacyjne, a chodniki te łączą się z szybem wentylacyjnym(szyb peryfe) lub drąży się przecznice wentylacyjną łącząca szyb z chodnikiem wenty(szyb bliźniaczy) Charakteryzuje się małą ilością wyrobisk drążonych w skałach, niskimi kosztami krótkim czasem udostępniania poszczególnych części złoża. Proces wydobywczy (transport, wentylacja) wymaga długiego okresu utrzymania chodników .
Nazwy wyrobisk mają ścisły związek z usytuowaniem ich w stosunku do kierunku rozciągłości. Przecznica to wyrobisko o kierunku prostopadłym do kierunku rozciągłości. Przekop kierunkowy to wyr. Równoległe do rozciągłości. Przekop jest wyr. O kierunku nie prostopadłym i nie równoległym do rozciągłości. Jeśli wyrobiska wykonane są z przekopu kierunkowego i są prostopadłe do niego to nazywane są przecznicami polowymi. Wyrobiska o innych kierunkach nazywa się przekopami polowymi.
Przez system eksploatacji rozumie się sposób planowego wybierania złoża za pomocą wyrobisk eksploatacyjnych o określonych wymiarach, z ustalonym kierunkiem przesuwania się przodków eksploatacyjnych i ustalonym sposobem likwidacji przestrzeni poeksploatacyjnych(zrobów). Ze względu na rodzaj wyrobiska eksploat wydzielono systemy ubierkowe, zabierkowe, komorowe, blokowe. Zasadniczymi elementami decydującymi o zaliczeniu systemu do grupy systemów ubierkowych są długość frontu eksploat. i sposób likwidacji przestrzeni poeksploatacyjnej. Czynniki wpływające na wybor systemu eksploatacji : grubosc pokladu, kat nachylenia, rodzaj skal stropowych i spogowych, zagrozenia naturalne, głębokość zalegania, tektonika, ochrona powierzchni, kliważ pokladu, cios skal stropowych, stopien mechanizacji, urabialność, gazonośność, zaszłości górnicze, relacje ekonomiczne i stosunki społeczne.1)Systemy ubierkowe a)ścianowe stosuje się głównie do wybierania złóż foremnych (pokłady, żyły, soczewki) regularnie zalegających, słabo zaburzonych tektonicznie. Podstawowymi zaletami systemów ścianowych są: mała ilość robot przygotowawczych, niskie straty eksploat, duża koncentracja wydobycia, łatwe kierowanie stropem, możliwość pełnej mechanizacji robot, łatwy nadzór nad ruchem w ścianie. Z uwagi na kierunek wybierania przygotowanej części złoża wydziela się systemy: podłużne (równoległy do rozciągłości) , poprzeczne(prostopadły do rozciągłości) i przekątne(skośny do rozciągłości). System ścianowy podłużny z czołem prostoliniowym można stosować w złożach typu pokładowego o kacie nachylenia od 0 do 30 stopni w pokładach cienkich i średnich z uwagi na mniejsza liczbę chodników przygotowawczych posiada najdłuższe wybiegi i najdłuższe okresy wybierania. Powyżej 30 stopni kierunki przekątny lub schodkowy. Systemy poprzeczne ścianowe - rzadziej stosowany ze względu na możliwość staczania się urobku po nachylonym spągu do przestrzeni roboczej. Mniejsze długości ścian i wybiegi prowadzone w kierunku wzniosu. W kierunku upadu tylko do 10 stopni. W KWK stosuje się przy eksploat pokładów grubych z podziałem na warstwy. b)filarowo- ubierkowy - różnią się od systemów ścianowych mniejsza długością przodka poniżej 50m. Wady: większą ilość robot przygotowawczych, dekoncentracja wydobycia, krótkie przodki, mało ekonomiczne. Stosuje się je ze względów geologicznych i bezpieczeństwa pracy gdy nie można systemów ścianowych (resztki złóż zaburzonych tektonicznie, znaczne ciśnienie, pokłady grube i strome) c)ubierkowe pasami - złoża silnie nachylone, szerokość pasa calizny ok. 6m, stosuje się samojezdne maszyny. Systemy zabierkowe - Zabierka- wyrobisko o wąskim przodku zwykle od 4- 8m, które likwidacja zrobów następuje po wybraniu części złoża objętego zabierka. Wybieranie złoża postępuje w kierunku prostopadłym do dłuższej krawędzi filara lub pola a) filarowo-zabierkowy: długość zabierek do 50m, stosuje się do wybierania złóż rud charakteryzujących się zmienna miąższością i okruszcowaniem, miedzy zabierkami można pozostawiać niewielka cześć calizny zwana płotem lub noga która częściowo lub w całości wybiera się w ostatnim stadium istnienia zabierki b) dlugich zabierek : stosuje się do wybierania resztek zloz lub zloz zalegajacych w filarach ochronnych, w systemach tych nie wydziela się filarow eksploat. a rozciecie zloza dostosowuje się do istniejącej sytuacji górniczej. Systemy te stosuje się do wybierania zloz rud i innych kopalin, przy nieregularnym ich zaleganiu zmiennej miąższości i okruszcowani. Zalety: możliwość stosowania wysokości zabierki do zmieniającej się grubości zloza, regulacji procentowej składnika użytecznego w urobku poprzez odpowiednie oblozenie się zabierek w polu eksploat. Systemy komorowe a) komorowo właściwe b) komorowo- filarowe, c)ubierkowo- komorowe . Systemy blokowe a) z czolowym wypuszczaniem urobku, b) z wypuszczaniem urobku poprzez otwory wysypowe. 2) Wyrobiska przygotowawcze - roboty przygotowawcze polegaja na drazeniu w zlozu roznego rodzaju wyrobisk korytarzowych, których celem jest podzial zloza na pola wybierania, stworzenie najkrótszych drog transportowych, drog do obiegu powietrza i do prowadzenia podsadzki, odprowadzenia wody. Wyrobiskami korytarzowymi nazywa się wyrobiska górnicze o znacznej długości majace w zasadzie ten sam przekroj poprzeczny na calej długości. Wysokość wyrobisk od 2,5 do 3,5 m a szerokość od 3 do 5m. W zależności od grubości zloza, mechanicznych własności skal oraz wymogow technologicznych, wyrobiska moga być zlokalizowane przy spagu, przy stropie lub w srodku zloza. Wyrobiska przygotowawcze wykonuje się jako pojedyncze, podwojne, potrojne a czasem poczworne. Wyrobiska wielonitkowe laczy się przecinkami w odstępach 40 do 100m. Zalety: latwa akcja ratownicza, doprowadzenie dużej ilości powietrza, bezkolizyjny ruch pieszych i maszyn. W wyrobiskach z przebierką skał można wykonywac wyrobiska z szerokim przodkiem z wnekami dla skladowania kamienia ( chodniki kieszeniowe). W zlozach pokladowych nachylonych kolejność drazenia wyrobisk przygotow. W poziomie jest nastepujaca: wykonanie głównego chodnika przewozowego i wentylacyjnego oraz pochylni transportowej, podzial na pietra (wykonanie chodnikow piętrowych), podzial pietra na pola eksploat., podzial pol eksploat. na pola scianowe lub filary. W przybliżeniu prostokątne czesci pokladu wydzielone chodnikami piętrowymi i scianowymi oraz pochylniami lub dowierzchniami nazywamy polami eksploatacyjnymi. Sposoby kierowania stropem : system zawałowy, podsadzkowy, z całkowitym ugięciem się stropu. Zbrojenie ścian - wyposażenie wyrobisk scianowych w maszyny niezbędne do uruchomienia sciany i prowadzenia eksploatacji. W sklad kompleksow scianowych wchodza: obudowa zmechanizowana, maszyny urabiające, przenośniki scianowe i podścianowe, hydrauliczna stacja zasilania, wyposażenie elektryczne, urzadzenia łączności i oświetlenie.