Gromada Cephalopoda (kambr - rec) glowonogi
Podgromada Nautiloidea (kambr - rec) łodzikowate
Podgromada Ammonoidea (dewon - kreda) amonitowate
Podgromada Coleoidea (dewon - rec) pochewkowce
Budowa głowonogów
… przewód pokarmowy ma tarkę (radulę), która rozciera pokarm, dalej przełyk - jelito - jama płaszczowa wypełniona woda, w której znajdują się skrzela - dalej wyrzucane na zewnątrz.
Zewnętrzna część muszli - konoteka
Lokomotoryka - poruszanie się głowonogów w poziomie na zasadzie odrzutu
Głównym mechanizmem są:
jeden odpowiedzialny za poruszanie się w poziomie - pod zastawką wpływa woda do jamy płaszczowej, zastawka jest zamykana i przy pomocy skurczu jamy wyrzucana jest woda na zewnątrz, na zasadzie odrzutu głowonóg przesuwa się do tyłu
drugi odpowiedzialny za poruszanie się w pionie (kalmary - kałamarnice - znane z bardzo dużych głębin, potrafią wypływać. Problemem są dwie rzeczy - zmienne ciśnienie i problem dotarcia na taką głębokość) - fragmokon w muszli podzielona przy pomocy przegród - septów, na komory, w środku zaznacza się syfon aż do protokonchy - muszli larwalnej. Jego rolą jest pompowanie do pustych przegród na przemian wody albo gazu; w efekcie pompowania gazu głowonóg wypływa do góry, gdy pompowana jest woda - obciąża głowonoga i leci on w dół.
Przekrój przez żyłę syfonalną - warstwa zewnętrzna, warstwa zwapniała, warstwa rogowa, epithelium, arteria.
Muszla - kształty
ortokonowa - prosta (w miarę ewolucji zaczęły się skręcać, tak mniej więcej od syluru chyba)
cyrtokonowa - lekko wygięte; dwie odmiany - endogastryczna (skręty do strony brzusznej) i egzogastryczna (skręty od strony zewnętrznej)
gyrokonowa - skręcona
ewolutna - skręcona, gdzie jeden skręt leży na drugim
konwolutna - ostatni skręt częściowo pochłania skręty powstałe wcześniej
inwolutna - ostatni skręt pochłania w całości te skręty w środku
trochospiralna
Z jakiego powodu zaczęły się skręcać?
Podgromada Nautiloidea (łodzikowate)
najbardziej rozwinięta grupa bezkręgowców
Przegrody i kołnierzyki syfonalne
Kołnierzyki prostych łodzikowatych:
ortochoanitowe - proste
cyrtochoanitowe - częściowo bąblasty, wygięty
holochoanitowe - same kołnierzyki niemalże dochodzą do pierwotnej przegrody
retrochoanitowe - wygięte ku tyłowi muszli (u łodzików)
prozochoanitowe - wygięte ku przodowi
Proste łodzikowate:
Orthoceras - wyróżniane czasem w innej grupie; prosta muszla, otworek na syfon jest nieduży i występuje w centrum
Endoceras - muszla prosta, grupy syfon, po stronie brzusznej, występowanie złogów syfonalnych z węglanu wapnia, które zapełniały część syfonu. Po co? Głowonogi miały różne rozmiary, żyły w tym samym okresie (dwa powyższe), część głowonoga gdzie występuje komora mieszkalna jest większa niż ta z tyłu, w dodatku ta z tyłu jest pusta; często działo się tak, że głowonóg pływał głową w dół, aby tego uniknąć, grupa Endoceras wytworzyła złogi syfonalne, które równoważyły muszle. Orthoceras pływał najprawdopodobniej pionowo skokowo. Endoceras pływał w poziomie.
Ordowik - pojawienie się wszystkich typów bezkręgowców, które żyją do dziś. Drapieżniki miały pełno żarcia obok siebie i rosły w siłę (ordowik - okres gigantyzmu), duże rozmiary nie pozwalały na efektywne zdobywanie pokarmu, ewolucją wpadła na pomysł, by muszle skręcać.
Współcześnie mamy 5 gatunków łodzikowatych żyjących dziś na ziemi.
Łodzikowate zwinięte
Sueccoceras
Nautilus
Podgromada Ammonoidea (amonitowate)
U większości amonitowatych syfon nie przebiega w środku tylko na stronie brzusznej, tylko w jednym rodzaju przebiega po drugiej stronie.
Skąd się wzięły amonitowate?
Wzięły się z grupy łodzikowatych - baktrytów. To bardzo proste głowonogi, które same wywodziły się od łodzikowatych i miały syfon po stronie brzusznej i banieczkowatą protokonchę. Dały początek wszelkim amonitowatym, ale także pochewkowcom (szkielet występuje wewnątrz ciała).
Linie lobowe (zatokowe) to linia powstająca (w środku muszli) w miejscu połączenia przegrody z wewnętrzną częścią muszli. Są one podstawą klasyfikacji amonitowatych. Widoczne tylko na ośródkach.
Agoniatytowa (Agoniatites) - tworzą się zatoki (wklęsłe) i siodła (wypukłe) bez dodatkowych kątów; charakterystyczna dla najbardziej prymitywnych amonitowatych i łodzikowatych
goniatytowa (Cheiloceras) - w miarę ewolucji, w dewonie, linia zaczęła się fałdować - zatoki ulegały ostremu zakrzywieniu, tworzyły kąt
ceratytowa (Ceratites) - pod koniec permu; zatoki wtórnie pofałdowane; charakterystyczna dla triasowych ceratytów
amonitowa (Cardioceras) - linia najbardziej skomplikowana; charakterystyczna dla amonitów, siodła i zatoki są wtórnie pofałdowane.
Po co one sobie tak te linie komplikowały?
Ilość wydatkowania energii na stworzenie takich struktur jest przecież ogromna. Przegroda była potwornie wewnątrz pofałdowana. Chodzi o zwiększanie powierzchni w celu rozłożenia ciśnienia.
Rząd: Anarcestida (dewon)
linia lobowa agoniatytowa
przegrody o kołnierzykach retrochoanitowych
muszle przeważnie ewolutne i konwolutne
linia wyjściowa dla pozostałych grupy amonitowatych
Anarcestes
Rząd: Goniatitida (goniatyty) (dewon środkowy - perm)
linia lobowa goniatytowa, rzadko ceratytowa i amonitowa
przegrody o kołnierzykach prozochoanitowych
muszle przeważnie inwolutne i konwolutne
Cheiloceras, Goniatites
Rząd: Clymenida (klymenie) (dewon górny (fran))
linia lobowa słabo pofałdowana agoniatytowa
przegrody o kołnierzykach retrochoanitowych (długie - holoanitowe)
muszle przeważnie ewolutne, inwolutne, konwolutne
syfon po stronie grzbietowej - jedyna grupa!!!
Clymenia
Rząd: Ceratitida (ceratyty) (wyłoniona z goniatytów (perm górny - trais górny)
linia lobowa ceratytowa lub amonitowa
przegrody najpierw o kołnierzykach retrochoanitowych, potem prozochoanitowych
muszle przeważnie ewolutne i konwolutne
pojawia się dosyć silna ornamentacja muszli - grube żebra
Ceratites
Rząd: Phylloceratitida (trias - kreda)
linia lobowa amonitowa - z charakterystycznymi siodłami o liściokształtnym zarysie (phyllum - liść)
Phylloceras
Rząd: Ammonitida (amonity właściwe) (jura - kreda)
linia lobowa amonitowa
przegrody najpierw o kołnierzykach retrochoanitowych, potem prozochoanitowych
muszle przeważnie ewolutne, konwolutne i inwolutne, silnie urzeźbione
Macrocephalites, Cardioceras, Perisphinctes, Kosmoceras
Rząd: Lytoceratida (jura - kreda)
linia lobowa amonitowa - z nielicznymi ale silnie pofałdowanymi elementami
często formy aberantne - udziwnione, rozkręcone
Lytoceras, Scaphites
Rozmnażanie i dymorfizm płciowy (styl działania w kierunku prokreacji :-D)
W przypadku niektórych amonitowatych zaznaczał się dymorfizm płciowy - Kosmoceras: mały samiec z przyłbicą, samica duża, bo musiała wozić młode.
Kredowe formy aberantne - po wymarciu amonitów
Aptychy - wieczka zamykające muszle amonitowatych.
Łodzikowate |
Amonitowate |
Gruby syfon położony w centrum muszli |
Cienki syfon położony po stronie brzusznej (wyjątek Clymenida - gdzie na grzbietowej) |
Proste lub lekko pofałdowane linie lobowe |
Skomplikowane (pofałdowane) linie lobowe |
Kołnierzyki syfonalne skierowane ku tyłowi |
Kołnierzyki syfonalne skierowane pierwotnie ku tyłowi, potem do przodu |
Muszle grube i słabo ornamentowane |
Muszle cienkie i mocno ornamentowane |
Protokoncha nie wyróżniająca się |
Protokoncha banieczkowata |
Cztery skrzela (tetrabranchia - czteroskrzelne) |
Dwa skrzela (dibranchia - dwuskrzelne) |