Problem indywidualizacji już od dłuższego czasu znajduje się w kręgu szczególnych zainteresowań pedagogów. Błędem byłoby traktowanie tego faktu jako przejściowej mody, gdyż idea indywidualizacji edukacji ma bogatą historię. Zgłębienie tej kwestii i wprowadzenie indywidualizacji nauczania, pożądanej i wręcz niezbędnej zasady pracy, to wymóg rzeczywistości, ale też i szansa - co szczególnie podkreślam - by podnieść jakość szkoły i zagwarantować uczniom twórcze i wszechstronny rozwój osobowości.
Występowanie różnic indywidualnych między poszczególnymi uczniami w określonym wieku szkolnym jest zjawiskiem pedagogicznie normalnym.
Indywidualizacja jest organizowaniem nauczania w sposób uwzględniający w swoim założeniu fakt występowania różnic w zakresie zdolności, umiejętności, zainteresowań itp. między poszczególnymi uczniami
w określonym wieku szkolnym.
Celem indywidualizacji pracy ucznia jest poprawianie wyników uczenia się dzięki wykorzystaniu indywidualnych właściwości uczącego się
i zwiększaniu jego indywidualnych możliwości. Indywidualizacja procesu nauczania - uczenia się polega na tym, aby nauczanie - uczenie się było:
-dostosowane do możliwości ucznia,
-wykorzystywało te możliwości w największym stopniu,
-rozwijało je.
Nauczanie musi być tak zorganizowane, żeby zapewnić każdemu uczniowi uznany przez niego za cenny ciągły przyrost kompetencji. Kompetencje zaś to tyle, co wiadomości i umiejętności w pewnym obszarze wiedzy oraz wartości ukierunkowujące działanie i dokonywanie wyborów.
Nauczyciela pragnącego indywidualizować nauczanie interesują te właściwości uczniów różnicujące ich między sobą, które wyznaczają możliwości i sposób nauczenia się. Możliwości uczenia się - właściwości psychofizyczne określające w danym momencie granice efektów uczenia się to:
-możliwości merytoryczne
-możliwości intelektualne
-możliwości emocjonalne
-możliwości fizyczne
Nauczyciel przygotowujący się do lekcji powinien więc uwzględniać indywidualne możliwości swoich uczniów, bądź poprzez pracę indywidualną na lekcji z uczniem zdolnym lub mało zdolnym, bądź też przez stosowanie na lekcji zróżnicowanych zadań i ćwiczeń dostosowanych do indywidualnego poziomu ucznia.
Zastosowanie tych wskazówek jest trudne w czasie lekcji wprowadzającej nowy materiał, ale stosunkowo łatwo można je zastosować w czasie lekcji utrwalających i powtórzeniowych.
Indywidualizacja w nauczaniu matematyki ma miejsce głównie w dwóch typach lekcji . W pierwszej, w której celem jest zapoznanie się z nowym materiałem stosujemy w jednej grupie ćwiczenia analogiczne, samodzielne o charakterze utrwalającym, a w drugiej grupie pod kierunkiem nauczyciela ćwiczą uczniowie treści na konkretach przez powtarzanie , przybliżanie i zrozumienie ich istoty. W lekcji ćwiczeniowo- utrwalającej lepszy zespół uczniów otrzymuje tradycyjne zadania , a dzieci słabsze zadania zbliżone o mniejszym stopniu trudności. Celem pracy indywidualnej, jako pośredniego i zarazem niezbędnego ogniwa między jedną pracą zbiorową, a drugą, jest m.in. zachęcenie wszystkich uczniów do wysiłku intelektualnego w procesie rozwiązywania problemów. Jest ona uzależniona od poszczególnego ucznia. Jedna z form, która pozwala na realizację tego założenia jest praca zróżnicowana, która dotyczy nie tylko określonych czynności uczniów, ale również zróżnicowanej pracy nauczyciela. Przyjęto, że organizacja pracy uczniów powinna przebiegać w trzech po sobie następujących etapach:
-praca jednolita, której celem jest opracowanie nowych zagadnień programowych,
-praca zróżnicowana, polegająca na organizowaniu pracy uczniów w dwóch lub trzech poziomach,
-praca jednolita, polegająca na przedstawieniu wyników pracy swego zespołu.
Aby uczeń chętnie pracował nie powinien otrzymywać zadań ani zbyt trudnych, ani zbyt łatwych. Tylko takie zadania są właściwe, przy których stopień trudności narasta równomiernie wraz ze wzrostem odpowiednich zainteresowań i możliwości ich wykonania. Możliwości indywidualizowania w trakcie pracy zbiorowej są na lekcji matematyki niewielkie, ale są. Możemy do nich zaliczyć dobór treści stopień trudności , tempo i czas pracy. Łączenie natomiast pracy zbiorowej z indywidualną jednolitą i zróżnicowaną oraz pracy w grupach przy stosowaniu problemów otwartych jest najlepsza drogą indywidualizowania pracy uczniów . Ważną forma pracy są zadania domowe. Na rzecz indywidualizacji będą to zadania odbiegające od zadań na lekcji, ale rozwijające zainteresowania matematyczne ucznia zdolnego , przeciętnego i słabego.
Innym sposobem indywidualizacji pracy uczniów może być stosowanie nauczania dwupoziomowego . Przygotowujemy wtedy zadania podstawowe (A) dla wszystkich uczniów i zadania trudniejsze (B) dla tych którzy wykonają pierwsze. Podczas gdy uczniowie pracują nad zadaniem A , nauczyciel kontroluje przebieg tej pracy , sprawdza jej poprawność a następnie daje nowe zadania tym , którzy już skończyli. W ten sposób możemy sprawdzić jaka jest rozpiętość w tempie pracy między uczniem najzdolniejszym a najsłabszym. Czasami zdarzy się też , że do wykonania zadania trudniejszego przystąpią również uczniowie najsłabsi.
Indywidualizacje stosujemy nie tylko na lekcjach , ale również w zróżnicowanym zadawaniu pracy domowej. Możemy podać uczniom dwie wersje zadania dom. : łatwiejsza i trudniejszą do wyboru. Dowolność wyboru dodaje uczniom wiary we własne siły , uświadamia także jaki materiał już opanowali , a nad jakim musza jeszcze popracować. Uczniowie najzdolniejsi mogą wykonywać obie wersje zadania.
Poza tym uczniowie zdolni, po wykonaniu wszystkich zadanych prac, muszą mieć możliwość rozwiązania zad. dodatkowego, które umieszczamy przed lekcja na specjalnej tablicy np. „zadanie na celujący” . W klasie może być także kartoteka fiszek , stworzona na podstawie „ Rozrywek matematycznych dla dzieci:, zawierającą rożne zadania gry i zabawy matematyczne. Uczniowie mogą korzystać z tej kartoteki w czasie specjalnie na to przeznaczonym , a także w dowolnym momencie lekcji , po wykonaniu wszystkich zadań poleconych przez nauczyciela. Przestrzeganie zasady indywidualizacji w pracy lekcyjnej i domowej daje każdemu uczniowi , nawet najsłabszemu , możliwość odniesienia sukcesu i zachęca do wysiłku.