Regionalne izby obrachunkowe

Regionalne izby obrachunkowe są w naszym systemie finansowym instytucjami nowymi, powołane zostały do kontroli gospodarki finansowej gmin, związków międzygminnych, innych komunalnych osób prawnych i sejmików samorządowych. Izby są państwowymi jednostkami budżetowymi.

Ustawa z dnia 7 października 1992 roku (weszła w życie 1 stycznia 1993 r.) o regionalnych izbach obrachunkowych postawiła następujące zadania przed izbami:

• kontrola gospodarki finansowej gminy, związków międzygminnych, innych komunalnych osób prawnych i sejmików samorządowych, w zakresie zgodności z prawem i zgodności dokumentacji ze stanem faktycznym w oparciu o kryteria celowości, rzetelności i gospodarności;

• badanie uchwały budżetowej rady gminy w zakresie zgodności z prawem oraz wydawania opinii o przedłożonej uchwale wraz z informacjami o stanie mienia komunalnego z objaśnieniami;

• badania uchwały gminy o nieudzieleniu zarządowi gminy absolutorium;

• w przypadku nieuchwalenia budżetu przez radę giny do 31 marca roku budżetowego, ustala budżet gminy w terminie do końca kwietnia roku budżetowego w zakresie obowiązkowych zadań własnych oraz zadań zleconych;

• wydawanie opinii o przekładanych prze zarząd gminy sprawozdaniach z wykonania budżetu gminy waz z odrębnymi sprawozdaniami z wykonania planów finansowych zadań z zakresu administracji rządkowej, zleconych gminom;

• wydawanie na wniosek banku, innego niż bank wykonujący obsługę bankową budżetu gminy, opinii o możliwościach spłaty kredytu;

• wydawanie opinii o przedkładanych prze zarząd gminy informacjach o zawartych umowach kredyty i pożyczkach;

• wydawanie opinii o zamiarze emisji papierów wartościowych przez gminy oraz podawanie ich do publicznej wiadomości;

• prowadzenie działalności informacyjnej i szkoleniowej w zakresie spraw budżetowych;

• orzekanie w sprawach naruszenia dyscypliny budżetowej.

Izby obrachunkowe przeprowadzając co najmniej raz na cztery lata kompleksową kontrolę gospodarki finansowej gminy. Kontrola może zostać dokonana na wniosek gmin, związków międzygminnych i sejmików samorządowych.

Kontrola finansowa jest przeprowadzana przez inspektorów izb, którzy mają prawo do:

• żądania niezbędnych informacji dotyczących działalności kontrolowanych jednostek, w szczególności ich gospodarki finansowej z zakresu realizacji budżetu oraz prowadzonej przez nie gospodarki finansowej;

• wstępu na teren i do pomieszczeń jednostek kontrolnych;

• wglądu w dokumentację związaną z dysponowaniem środkami pieniężnymi, łącznie z kontrolą stanu kasy;

• wzglądu w dokumentację związaną z gospodarką finansową kontrolowanej jednostki;

• zabezpieczenia dokumentów i innych dowodów.

Ponadto ustawa zapewnia ochronę prawną przysługującą funkcjonariuszom publicznym.

Po zakończeniu kontroli sporządzane są dwa dokumenty:

1. protokół z kontroli stanowiący wynik kontroli, czyli opis stwierdzonego stanu faktycznego,

2. wystąpienie pokontrolne, stanowiące oficjalne stanowisko RIO wobec wyników kontroli; wystąpienie pokontrolne kierowane jest przez RIO do kontrolowanej jednostki i ma zawierać:

• wskazanie źródeł i przyczyn stwierdzonych nieprawidłowości i ich rozmiarów,

• wskazanie osób odpowiedzialnych za nieprawidłowości,

• wnioski zmierzające do usunięcia nieprawidłowości i usprawnienia dalsze działalności.

Nadzór nad działalnością regionalnych izb obrachunkowych pod względem zgodności ich działania z prawem, sprawuje Prezes Rady Ministrów. Powołuje on przewodniczącego izby i na jego wniosek - zastępcę. Premier określa także zasięg terytorialny i siedzibą dla każdej izby regionalnej.

Organy izby stanowią: kolegium izby oraz komisja orzekająca w sprawach o naruszenie dyscypliny budżetowej. Kolegium izby składa się z przewodniczącego, którym jest prezes izby oraz członków powołanych w równych częściach przez premiera i właściwe terytorialne sejmiki samorządowe. Każdy sejmik samorządowy powołuje po dwóch członków spoza swego składu. Członkowie Kolegium nie mogą być pracownikami samorządowymi oraz członkami organów gmin. Członkowie Kolegium w zakresie wykonywania funkcji kontrolnych nie podlegają organom, które je powołały.

Zasięg terytorialny, organizację wewnętrzna i tryb postępowania RIO określa rozporządzenie Prezesa Rady Ministrów z dnia 9 grudnia 1992 r. w sprawie siedzib i zasięgu terytorialnego regionalnych izb obrachunkowych oraz szczegółowej organizacji izb i tryb postępowania. W rozporządzeniu tym określono szczegółowo kompetencje Prezesa RIO i jego zastępcy, tryb działania kolegium i składów orzekających oraz wewnętrzną organizację RIO i zadania jej jednostek organizacyjnych. W załącznikach do rozporządzenia określono siedziby i zasięgi działania poszczególnych izb oraz tryb przeprowadzania kontroli.

W Polsce działa obecnie 17 RIO, umiejscowionych w siedzibach tzw. starych województw.