STRUTYŃSKI

SKŁADNIA

ZDANIA ZŁOŻONE

WYPOWIEDZENIA PODRZĘDNIE ZŁOŻONE

1. Podmiotowe - zastępuje lub uzupełnia podmiot wypowiedzenia nadrzędnego; odpowiada na pytania KTO, CO? Może być:

1. zdaniem

1. spójnikowym

2. względnym

3. bezspójnikowym

2. równoważnikiem zdania

1. spójnikowym

2. względnym

3. bezspójnikowym

Łączy się najczęściej z nadrzędnym za pomocą:

• spójników: że, żeby, iż, iżby, aby, by, ażeby, jakoby, jakby

• zaimków względnych: co, kto, ktokolwiek, czyj

2. Orzecznikowe - zastępuje lub uzupełnia orzecznik wypowiedzenia nadrzędnego; odpowiada na pytania JAKI JEST, KIM JEST, CZYM JEST?. Może mim być zdanie i równoważnik zdania (j. w.)

Wskaźniki zespolenia:

• spójniki: że, żeby, aby, iż, iżby

• zaimki względne: co, kto, jaki, który

3. Przydawkowe - zastępuje lub uzupełnia przydawkę wypowiedzenia nadrzędnego, określając występujący w nim rzeczownik; odpowiada na pytania JAKI, KTÓRY, ILE, CZYJ?. Wyrazowe wskaźniki:

• spójniki: że, iż, iżby, żeby, aż, aby, gdzie, ile, jak

• zaimki względne: który, jaki, co

4. Dopełnieniowe - zastępuje lub uzupełnia dopełnienie wypowiedzenia nadrzędnego, określając czasownik w nim występujący; odpowiada na pytania przypadków zależnych (wszystkie poza mianownikiem). Wyrazowe wskaźniki:

• spójniki: że, żeby, aby, czy, by, ażeby, iż, iżby, jak, jeżeli

• zaimki względne: kto, co, to, ten, cokolwiek, który

5. Okolicznikowe - zastępuje lub uzupełnia okolicznik wypowiedzenia nadrzędnego; określa występujący w nim czasownik; odpowiada na pytania takie, jak okolicznik.

1. okolicznikowe miejsca - gdzie, skąd, dokąd, którędy?

2. okolicznikowe czasu - kiedy, odkąd, do jakiego czasu, dopóki, jak długo?

3. okolicznikowe sposobu - jak, w jaki sposób, jakim sposobem?

4. okolicznikowe przyczyny - dlaczego, z jakiego powodu, z jakiej przyczyny?

5. okolicznikowe celu - po co, na co, w jakim celu?

6. okolicznikowe stopnia lub miary - jak, jak bardzo, jak daleko, jak długo, o ile?

7. okolicznikowe przyzwolenia - mimo co?

8. okolicznikowe warunku - pod jakim warunkiem?

9. okolicznikowe skutku - występuje rzadko.

WYPOWIEDZENIA WSPÓŁRZĘDNIE ZŁOŻONE

1. Łączne - spójnikowe i bezspójnikowe.

Wskaźniki zespolenia: i, a, oraz, ani, ni, to, nie tylko, lecz także, zarazem, też, także.

2. Rozłączne.

Wskaźniki zespolenia: albo, lub, bądź, czy, już to - już to, już też, bądź to, bądź też, to - to.

3. Przeciwstawne.

Wskaźniki zespolenia: ale, lecz, a, jednak, jednakże, mimo to, owszem, tylko, tylko że, natomiast, wszakże, jedynie, raczej, przecież, tymczasem, zaś, atoli.

4. Wynikowe.

Wskaźniki zespolenia: więc, a więc, toteż, dlatego, to, i, a, zatem, przeto, wobec tego, skutkiem tego, wskutek tego, stąd.

5. Włączne - synonimiczne.

Wskaźniki zespolenia: czyli, to jest,, to znaczy, inaczej, innymi słowy, słowem.

IMIESŁOWOWY RÓWNOWAŻNIK ZDANIA - konstrukcja, której ośrodek stanowi imiesłów przysłówkowy współczesny lub uprzedni wraz z zależnymi od niego składnikami. Najczęściej pełni funkcję podrzędnego wypowiedzenia okolicznikowego czasu lub przyczyny, ale może zastępować także inne wypowiedzenia.

Rodzaje takich równoważników:

1. Imiesłowowy równoważnik zdania podrzędnego okolicznikowego:

1. czasu,

2. przyczyny,

3. sposobu,

4. warunku,

5. przyzwolenia.

2. Imiesłowowy równoważnik zdania współrzędnego:

1. łącznego,

2. przeciwstawnego.

---