Scenariusz lekcji na podstawie filmu "Wesele" A. Wajdy. Scenariusz lekcji
Temat: Synteza sztuk w„Weselu” Andrzeja Wajdy.
Cele:
Uczeń:
— potrafi wyodrębnić najważniejsze problemy zawarte w dziele literackim i filmowym
— dostrzega związki między literaturą i filmem, a jednocześnie ma świadomość różnic
między językami tych dwu sztuk
— dostrzega ważne nawiązania i konteksty
— odczytuje cytaty kulturowe
— zna pojęcia: adaptacja, ekranizacja, synteza sztuk, plan filmowy, ścieżka dźwiękowa
— dostrzega funkcjonalność stosowanych w filmie środków artystycznych
— samodzielnie odczytywać znaczenie dosłowne i metaforyczne przekazane językiem filmu
Metody i techniki:
Heureza, elementy wykładu, prezentacja multimedialna / film na video
Forma pracy :
Praca z filmem, grupowa, zbiorowa
Środki dydaktyczne:
Laptop, rzutnik cyfrowy lub telewizor i video, albumy malarstwa Młodej Polski i samego
Wyspiańskiego
Działania wcześniejsze :
— cała klasa: przypomina sobie dramat Wyspiańskiego
— chętny uczeń ( chętni uczniowie ): przygotowują krótkie wystąpienie ( ok. 5 min. )
o koncepcji syntezy sztuk Wagnera, inni krótko o twórczości Wyspiańskiego pod
kątem wyodrębnienia motywów, technik malarskich i stosowanej przez niego kolorystyki
Przewidywany czas realizacji :
1 lekcja, przy założeniu, że uczniowie omawiali dramat na języku polskim lub dwie, jeśli
należy przybliżyć treść„Wesela”. Wymaga to selekcji materiału .
Przebieg lekcji:
I. Wprowadzenie
1. Prezentacja ustaleń uczniów o koncepcji syntezy sztuk Wagnera .
2. Uczniowie zapoznają się z dorobkiem plastycznym Wyspiańskiego przeglądając
albumy i reprodukcje .
3. Wyspiański- malarz i jego koncepcja scenografii w„Weselu”.
Wnioski po wstępnym rozpoznaniu twórczości :
Wyspiański jako malarz jest szczególnie wyczulony na stronę plastyczną w dramacie.
Jej drobiazgowy opis zawierają didaskalia. To partytura. Forma ma ściśle korespondo-
wać z treścią; najważniejsze jest jednak by została zaprezentowana istota dramatu.
II. Nauczyciel prezentuje pierwsze kadry filmu Andrzeja Wajdy .
1. Co charakterystycznego pojawia się w samym tytule filmu?
Uczniowie powinni zauważyć, że tytuł kilkukrotnie zmienia kolor- to zamierzony
efekt wprowadzenia w kolorystykę dzieł Wyspiańskiego. Podstawowe barwy to: biały,
fioletowy, niebieski i czerwony.
2. Uczniowie zostają poproszeni o zrekonstruowanie przestrzeni dworku w Bronowicach
Próbują opisać układ przestrzenny izb i ich kolorystykę. Powstają szkice wnętrza dworu.
Ustalenia :
Początkowa obserwacja z zewnątrz zostaje zastąpiona oglądem od wewnątrz-
wskazuje na to praca kamery; przestrzeń zamknięta, ciasna, spotęgowane poczucie
tłoku .Taki montaż służy komponowaniu całości obrazu podporządkowanego idei
współuczestnictwa, współprzeżywania .
Centralnym miejscem jest lampa, wokół której jak ćmy wirują weselnicy. Próg
przestrzeni stanowi OKNO i na zewnątrz — linia horyzontu.
3. Nauczyciel prosi o wskazanie dominujących w izbie tanecznej barw- ściany izby, w
której toczy się większa część akcji, zostały pokryte czterema dominującymi w palecie
Wyspiańskiego kolorami: szarym, niebieskim, żółtym i fioletowym.
Kolory stanowią klucz odczytu dzieła Wajdy.
4. Trzem aktom dramatu odpowiadają trzy części filmu.
Stosując klucz kolorów uczniowi powinni wyodrębnić trzy sekwencje filmu :
— sekwencję czerwoną symbolizującą: życie, żywiołowość
— sekwencję fioletową związaną ze sferą duchową
— sekwencję białą, której znaczenie staje stopniowo czytelne
5. Określenie czasu trwania poszczególnych sekwencji i ich cech charakterystycznych
Ujęcie spostrzeżeń w formie tabelarycznej .
Przykładowy zapis obserwacji kadrów .
Sekwencja filmu Czas trwania sekwencji Zaobserwowane cechy sekwencji :
czerwona początkowe kadry do momentu pojawienia się osób dramatu Płynność; brak przejść: zastosowanie dwóch zasad :- optyki siedzącego lub stojącego i poruszających się wokół weselników- statyczne skonfrontowane z dynamicznym- triadyczność każdej przeprowadzonej rozmowy; dadzą się wyodrębnić: uwertura, kulminacja i koda ( zakończenie ) na przykład taniec młodych: odrealniony dźwięk, bo bohaterowie wirują, ściszony, gdy rozmawiają
fioletowa od pojawienia się osób dramatu do płynnego przejścia w scenie pojawienia się Wernyhory W kadrze pojawiają się barwy zimne i ciepłe. Wizje mają odrębną kolorystykę np. niebieską i czerwoną ( Upiór ). Przestrzeń zewnętrzna spotyka się z duchową. Praca kamery- twarze w zbliżeniu- górna krawędź kadru przecina czoło, by skoncentrować się na oczach i wydobyć wewnętrzną duchowość. Ciekawe ostatnie spotkanie- Gospodarza z Wernyhorą- zmiana ostrości powoduje nakładanie się twarzy bohaterów. Przybysz wykazuje podobieństwo do Wernyhory z obrazu Matejki; ma rysy Józefa Piłsudskiego
biała od pojawienia się Wernyhory do ostatniej sceny Wstaje dzień; biel zdominowała obraz. Jej obecność była wyraźnie zaznaczona począwszy od pierwszych kadrów we dworze i wokół niego poprzez obecność mgły i dymu w izbie weselnej. Jest to zamierzonym efektem podkreślenia stale obecnej już od pierwszych kadrów filmu- niemocy Czytelne staje się w tym kontekście zamierzenie — Pokazania środkami właściwymi dla dzieła filmowego — istoty przesłania Wyspiańskiego. Ostatnia scena filmu- chocholi taniec- odsłania koncepcję przyjętą i konsekwentnie realizowaną przez autorów filmu- rolę ruchu i tańca w odczytaniu wymowy dzieła. Rolę osoby pokazującej, tworzącej świat i znaczenia przejmuje kamera. ( najpierw wnętrze, potem cały świat ).
6. Młodopolskie malarstwo elementem współtworzącym kontekst interpretacyjny filmu .
Dwojaka obecność malarstwa tego okresu :
— obecność pasywna- pewne dzieła są cytowane i współtworzą klimat
— obecność aktywna- idea przeniesiona poprzez filmowe środki wyrazu; pełni kluczową rolę
Uczniowie mają za zadanie dostrzec i wyodrębnić te spośród dzieł, które przynależą do danego rodzaju .
Przykładowe zestawienie cytatów malarskich:
Cytaty przywołane w sposób aktywny Cytaty przywołane w sposób pasywny
okno obecne stale w filmie ( wyglądająca przez nie Isia, Gospodarz )- asocjacje do Wnętrza M. Maeterlinca Panorama racławicka Kossaka
druhna- Portret Elizy Pareńskiej Wyspiańskiego; Isia- Śpiący Staś, Radczyni- Portret żony Mehofera reprodukcja obrazu Matejki Wernyhora
chłopi, rzucający się z kosami na inteligentów, a po chwili zastygający w bezruchu Melancholia, Błędne koło Malczewskiego, niebieskawa zbroja
chłopska chata z opartą o ścianę trumną- Trumna chłopska Gierymskiego
Otaczający chałupę sad, w którym stoją chochoły- Chochoły Wyspiańskigo
Wnioski :
Wajda tworząc filmowe„Wesele” inspiruje się twórczością malarzy młodopolskich.
Prawie w każdym kadrze przywołuje cytaty malarskie z samego Wyspiańskiego, ale
także innych wybitnych twórców tego czasu: Matejki, Malczewskiego, innych.
Stąd„Wesele”uznawane jest za najbardziej malarski film w historii polskiego kina.
Cytaty malarskie akcentują właściwe Wyspiańskiemu widzenie obrazami,
wprowadzają w atmosferę epoki, służą również oddaniu kolorytu lokalnego.
7. Inne elementy współtworzące klimat filmu .
— W jaki sposób warstwa dźwiękowa oddaje klimat filmu ?
— Jak pracuje kamera ?
— Czym osiągnięty jest dynamizm i stałe wrażenie ruchu ?
— Jakie plany filmowe dominują i czemu służy taki ich dobór ?
Uczniowie powinni zauważyć, że wprowadzone przez twórców filmowe środki wyrazu w sposób precyzyjny budują charakterystyczny dla dramatu nastrój- widoczny zwłaszcza w błyskawicznych zmianach zachowań bohaterów czy konfrontacji zjawisk nierzeczywistych z postaciami realnymi. Ich dobór uzasadnia nadrzędny cel- uchwycenie ducha, istoty dzieła Wyspiańskiego.
Zadanie domowe:
Korzystając ze zdobytej wiedzy zarekomenduj dzieło Wajdy do prestiżowej nagrody filmowej. Możesz uwzględnić wybraną kategorię spośród tradycyjnie wyodrębnianych w ocenie dzieła filmowego ( reżyseria, scenografia, kreacja aktorska ...) lub zaprezentować je całościowo. Twoja nominacja powinna opierać się na wnikliwej analizie omówionego filmu.
Aneta Jeżak