POZARACJONALNE DETERMINANTY WYWIERANIA WPŁYWU
EMOCJE
Większość z nas zgadza się z poglądem, iż czynniki o charakterze nieracjonalnym wpływają w znacznej mierze na postawy i zachowania ludzi.
Do czasu….
W momencie kiedy ten sam pogląd formułowany w odniesieniu do konkretnych ludzi, w konkretnych sytuacjach, a przede wszystkim do własnego przykładu spotyka się ze zdecydowanie większym oporem. Wierzymy że zasada ta tylko w małym stopniu odnosi się do nas samych.
Na pytanie DLACZEGO TAK SIĘ DZIEJĘ starali się odpowiedzieć m.in. :
D. Goleman
Twierdzi on, że ewolucja naszego gatunku faworyzuje emocje !
„po prostu, w sytuacjach kiedy nasze życie znajdowało się w niebezpieczeństwie, korzystniej było dać się ponieść emocjom i intuicji i zareagować natychmiast, niż zastanawiać się nad tym, co należy zrobić, ponieważ mogłoby to nas kosztować życie.”
Goleman nie przekreśla umysłu racjonalnego, wychodzi on z założenia, że UMYSŁ RACJONALNY I EMOCJONALNY DZIAŁAJĄ W ŚCISŁEJ HARMONII (łączą swoje zupełnie odmienne sposoby poznawania rzeczywistości determinując nasze postawy wobec niej.)
Goleman stwierdza wręcz że uczucia są niezbędne do podejmowania racjonalnych decyzji. Wskazują nam one właściwy kierunek i dopiero kiedy go zaakceptujemy , możemy najlepiej wykorzystać zdolność chłodnego i logicznego myślenia.
B. Russell
Twierdzi że nasze wrodzone uwarunkowania psychiczne, w odróżnieniu od nabytej wiedzy, nie różnią się tak bardzo od tych które wpływały na życie człowieka z epoki paleolitu. Nadal kierują nami instynkty generujące pozytywne emocje wobec ludzi identyfikowanych jako członkowie własnej grupy i negatywne (wrogość) wobec osobników obcych, czyli spoza grupy.
PODSUMOWUJĄC :
Rzadziej możemy pozwolić sobie na reagowanie kontrolowan, polegające na racjonalnej i gruntowej analizie całości dostępnych informacji. Zresztą działanie takie sprzeczne byłoby z elementarną ekonomiką myślenia.
POZARACJONALNE CZYNNIKI KSZTAŁTUJĄCE NASZE POSTAWY POLITYCZNE :
V. Pareto
ODRZUCA CAŁKOWICIE KONCEPCJĘ CZŁOWIEKA JAKO ISTOTY RACJONALNEJ.
- nasze uczucia to REZYDUA
- rezydua decydują i formułują pojęcia, teorie i ideologie, które są reakcjami na owe rezydua.
Ludzie akceptują rozmaite poglądy, programy, czy hasła ponieważ odpowiadają one rezyduom. Jesteśmy zatem motywowani uczuciami, których ani katalog, ani hierarchia w ciągu wieków nie zmieniły się zbyt istotnie.
DZIĘKI PRZEWADZE CZYNNIKÓW IRRACJONALNYCH I KIEROWANIU SIĘ PRZESŁANKAMI EMCJONALNYMI CZŁOWIEK NIE DOSTRZEGA SPRZECZNOŚCI W DANYM POGLĄDZIE; WIERZY W NIEGO, WIĘC PRZYJMUJE GO BEZKRYTYCZNIE. SPORY FILOZOFICZNE, DEBATY POLITYCZNE, ETYCZNE KWALIFIKACJE POSTAW I WYDARZEŃ SĄ Z PUNKTU WIDZENIA PARETA JEDYNIE WERBALNYMI CZY PISARSKIMI WPRAWKAMI. MOGĄ MIEĆ ONE WALOR PRAKTYCZNY POPRZEZ EGIMITYZACJĘ CELÓW I SPOSOBÓW DZIAŁANIA CZY UZASADNIENIE PRZYJMOWANYCH POSTAW.
L. Festinger
Wprowadził on pojęcie dysonansu poznawczego (inaczej poczucie dyskomfortu).
DEFINICJA DP :
Popęd spowodowany poczuciem dyskomfortu, pierwotnie definiowany jako konsekwencja utrzymywania dwóch lub więcej niezgodnych ze sobą elementów poznawczych, następnie określany jako konsekwencja zaangażowania się w działanie, które jest sprzeczne z koncepcją siebie jako osoby przyzwoitej i rozsądnej.
Elementami poznawczymi są : myśli, uczucia, przekonania bądź wiedza o czymś.
Z definicji którą podał Festinger, wynika, że gdy dwa elementy są ze sobą niezgodne, to ludzie doświadczają swoistego napięcia psychologicznego zwanego dysonansem.
Największe prawdopodobieństwo pojawienia się dysonansu jest wtedy, gdy zrobimy coś lub dowiemy się czegoś, co zagraża naszemu wyobrażeniu siebie, przez zaistnienie niezgodności między tym, kim sądzimy, że jesteśmy, a tym, jak się zachowujemy- to znaczy przez działania lub myśli, które zagrażają naszej samoocenie.
MÓWIĄC KRÓTKO DYSONANS POZNAWCZY WYSTĄPI WTEDY, GDY CZUJEMY SIĘ NIEMĄDZRY LUB NIEMORALNI.
Jest to stan psychiczny przykry dla jednostki, toteż dąży ona do jego usunięcia lub złagodzenia.
Może to osiągnąć poprzez:
- Odrzucenie informacji z ukształtowaną już postawą
- poprzez zmianę opinii o przedmiocie postawy
- poprzez subiektywną reinterpretację obrazu rzeczywistości, tak aby pasowała do już ugruntowanej wiedzy o przedmiocie postawy.
Szczególnie mocno przywiązani jesteśmy do swych postaw, gdy łączą się z nimi silne emocje, jak ma to miejsce np. na płaszczyźnie religijnej czy politycznej. Ludzie głęboko zaangażowani uczuciowo w tych sferach nie przyjmują innych punktów widzenia, są odporni na odmienną argumentację.
Zwolennicy dysonansu poznawczego nie twierdzą jednak, że człowiek nie jest zdolny do rozumnego zachowania. „Teoria ta sugeruje jedynie, że w wielu przypadkach nasze zachowanie nie jest racjonalne- chociaż od wewnątrz, z naszego punktu widzenia, może wydawać się całkiem sensowne.
Dollard
Teoria frustracji - agresji
Wygląda ona następująco- niezaspokojenie potrzeb wywołuje frustrację, ta zaś może być tak silna, że jej redukcja lub eliminacja stanowić zaczyna cel sam w sobie, rodzaj superpotrzeby, konieczność realizacji której nie zważa na bezpośrednie źródło frustracji. Im frustracja silniejsza, tym bardziej agresywne działania podejmowane do jej zniwelowania.
Taka agresja może mieć trzy kierunki:
- autodestrukcja (w sferze polityki niezwykle rzadka)
- poszukiwanie kozła ofiarnego
- frustracja płynna (odbywa się dowolnym kanałem- przez sublimację, agresję, czy inne mechanizmy obronne.
Z pewnością istnieją niesiłowe możliwości nakłaniania ludzi do przyjmowania postaw i zachowań sprzecznych z ich interesami, szeroko wykorzystywane w różnych technikach społecznego oddziaływania i kierowania motywacją ludzką. Wiele z nich wykorzystuje pozaracjonalne determinanty wywierania wpływu.
Jest to sposób najbardziej uniwersalny, ekonomiczny i skuteczny.
MITY, SYMBOLE, RYTUAŁY I CEREMONIAŁY
Symbolika występuje na scenie politycznej w pięciu kategoriach :
Po pierwsze, symbol może być pojmowany jako mit
MIT STARA SIĘ POŁĄCZYĆ TO, CO CZŁOWIEK WIE Z TYM W CO WIERZY
Mityczne struktury poznawcze pozwalają uprościć postrzeganie rzeczywistości, sprowadzić ją do postaci, którą możemy zrozumieć i zaakceptować ta funkcja mitu określana jest jako quasi poznawczej
Wiedza którą zawierają mity określa świat w sposób brazowy, uproszczony i afektywny. Obraz rzeczywistości kolportowany przez mity jest czarno- biały. Odpowiada naszemu zapotrzebowaniu na wyraźne i jednoznaczne zarysowane wartości, cechy i postawy, a także skłonności do utożsamiania się z bohaterami opowieści i chęci poddania się silnym emocjom działającym na zasadzie owładnięcia.
W sytuacji informacyjnej aberracji, o którą w komunikacyjnym szumie coraz łatwiej, człowiek ucieka do mitu, który odwołuje się do wartości trwałych i odnosi się do tradycji.
Po drugie symbol dostarcza wartości, których brak określona grupa odczuwa w danym momencie. Można je zdefiniować jako marzenia pobudzające emocje, mające na celu usprawiedliwienie lub oskarżenie postaw, opinii i zachowań. Wartości (wolność, sprawiedliwość, równość, solidarność itp.)pozwalają na uspakajające zakotwiczenie się ocen w ogólnym porzdku; przekazują też pojęcia pierwotne, dzięki którym zrozumienie nowego , nieprzewidzianego czy nieznanego może być opanowane zarówno z punktu widzenia intelektualnego, jak i pod względem oceny moralnej i politycznej.
Po trzecie, symbolika pojmowana jest w kategorii gier i obrazów. Komunikowanie społeczne, a w nim przede wszystkim polityczne, stanowi prezentowanie obrazu samego siebie w oczach innych ludzi, a w skrajnych przypadkach wręcz reżyserowanie określonych sytuacji , w których możemy korzystnie objawić się otoczeniu.
Ważną rolę odgrywa tu public relations- świadomie kreuje pożądany wizerunek. W przypadku polityki odnosi się to zarówno do liderów politycznych jak i promowania programów i oblicza partii politycznej.
Czwartą kategorią, w jakiej symbolika przejawia się na scenie politycznej, jest liturgia. Ceremonie i rytuały są niezwykle ważnym elementem kanalizowania emocji politycznych. Zachowania rytualne manifestują i symbolizują trwałość oraz ciągłość państwa i narodu, a także kultywują związki z tradycją.jest to jakoby spektakl polityczny- umożliwia ukonstytuowanie się społecznego ładu. Wszystko musi być przedstawione, zagrane w konwencji sztuki. Etykieta, rozmaite sposoby postępowania, sceniczny układ ról … pozwalają zorganizować scenę społecznego działania oraz umożliwiają kontrolę zachowań.
Wreszcie symbole w swej formie materialnej - pomniki, emblematy itp. - z jednej strony stanowią element rozpoznawczy - Identyfikacyjny; z drugiej natomiast są fetyszem który mażna czcić lub nienawidzić, np. swastyka.