PODSTAWY FARMAKOLOGII OGÓLNEJ
1. Farmakologia - to nauka o środkach leczniczych (lekach) i ich działaniu na organizm, nazwa pochodzi od słów greckich: pharmakon-lek, trucizna i logos-nauka.
2. Lek - środek leczniczy, któremu nadano odpowiednią postać i który stosuje się w zapobieganiu, rozpoznawaniu bądź leczeniu chorób.
3. Zadania farmakologii:
poszukiwanie nowych leków
poznanie działania i mechanizmu wchłaniania się leku do organizmu
ustawienie wskazań leczniczych i przeciwwskazań oraz racjonalnego dawkowania leków, ich toksyczności i działań niepożądanych
4. Działy farmakologii:
a) farmakodynamika - jest to nauka o zmianach czynności organizmu pod wpływem leku i mechaniźmie działania leku
b) farmakokinetyka - to nauka o losach leku w organiźmie, czyli o zmniejszeniu stężenia leku we krwi i tkankach jako wypadkowej wchłaniania, wiązania z białkami, przenikania do tkanek, metabolizmu i wydalania
c) farmakoterapia - jest to nauka o zastosowaniu terapeutycznym leku
d) farmakologia kliniczna - nauka o metodach badania i działania leków na człowieka zdrowego i chorego i ich praktycznego zastosowania
e) farmakogenetyka - to dział farmakologii zajmujący się wpływem czynników dziedziczenia na działanie leku
f) farmakologia rozwojowa - zajmuje się wpływem działania leku na organizm w zależności od wieku, w ramach tego działu rozróżniamy farmakologię pediatryczną i farmakologię geriatryczną
g) receptura - dział łączący się ściśle z farmakologią, jest to nauka o postaciach leku, ich zapisywaniu i sposobach sporządzania
5. Pochodzenie i nazwa leków:
lekiem mogą być substancje i surowce pochodzenia roślinnego, tkankowego lub narządów zwierzęcych oraz częściej są to preparaty galenowe sporządzane z tkanek roślinnych lub zwierzęcych
obecnie częściej stosowane są leki syntetyczne, ich nazwa chemiczna jest bardzo skomplikowana i używanie ich w życiu codziennym jest praktycznie niemożliwe, dlatego stosuje się obowiązujące we wszystkich krajach tzw. nazwy rodzajowe lub międzynarodowe
fabryki produkujące leki nadają im zastrzeżone patentem nazwy handlowe, tzw. firmowe
6. Działanie leków:
a) działanie przyczynowe - usunięcie przyczyny choroby lekami przyczynowymi
b) działanie objawowe - zmniejszenie nasilenia objawów chorobowych gdyż w wielu przypadkach nie jesteśmy w stanie usunąć przyczyny choroby
c) działanie ośrodkowe - jest to działanie leków bezpośrednio na komórki nerwowe w ośrodkowym układzie nerwowym po wchłonięciu się ich do krwi
d) działanie obwodowe - jest to działanie leków na obwodowy układ nerwowy, głównie na receptory i zakończenia nerwowe
e) działanie miejscowe - to działanie leków na tkanki w miejscu ich wprowadzenia
f) działanie ogólne - to działanie leków po ich wchłonięciu się do krwiobiegu
g) działanie wybiórcze - niektóre leki pod wpływem mniejszej dawki oddziaływują tylko wyłącznie na czynności określonych narządów
h) działanie odwracalne i nieodwracalne - w zależności od leku i jego dawki działanie na organizm może być odwracalne (przemijające) lub nieodwracalne (nie przemijające)
i) działanie antagonistyczne (przeciwne) - różnokierunkowe działanie leków prowadzące do osłabienia lub całkowitego zahamowania ich działania
j) działanie synergiczne (synergizm) - jest to zgodne, jednokierunkowe działanie leków na czynność organizmu, przy czym wynik ich działania sumuje się
6. Zależność działania leku od jego dawki:
a) efekt farmakologiczny leku - zmiana czynności komórki, narządu lub organizmu pod wpływem leku
b) aktywność leku - właściwość wyzwalania określonego efektu przez określoną dawkę
c) intensywność działania leku - właściwość wyzwalania maksymalnego efektu o określonej wielkości
d) dawka minimalna - najmniejsza dawka leku wywołująca efekt biologiczny
e) dawka maksymalna - największa dawka, która może być stosowana leczniczo
f) maksymalna dawka tolerowana - największa dawka nie wywołująca uchwytnych objawów toksycznych
g) dawka efektywna - dawka wywołująca określony efekt
h) dawka lecznicza - dawka wywołująca pożądany efekt leczniczy
i) wskaźnik leczniczy - stosunek dawki wywołującej objawy toksyczności lub śmierci do dawki leczniczej
j) współczynnik korzyści - stosunek wartości terapeutycznej leku do jego działań niepożądanych
7. Mechanizm działania leku - to sposób jego oddziaływania ze składnikami żywego organizmu, w wyniku czego dochodzi do wyzwolenia efektu farmakologicznego, wyróżniamy mechanizmy biochemiczne (receptorowe) i mechanizmy fizykochemiczne.
8. Punkty uchwytu działania leku:
enzymy
koenzymy
substraty
kwasy nukleinowe
9. Losy leku w organiźmie:
a) uwalnianie leku - polega na przechodzeniu substancji leczniczej w postaci leku do roztworu w płynach organizmu, dzieli się na trzy etapy:
rozpad postaci leku
rozpuszczenie substancji leczniczej
dyfuzja leku do miejsca wchłaniania
b) wchłanianie leku - lek wchłania się do krążenia ogólnego przez skórę, płuca, błonę śluzową jamy ustnej, błonę śluzową żołądka, błonę śluzową jelit, błonę śluzową nosa, błonę śluzową pochwy, tkankę podskórną oraz doodbytniczo, dotchawiczo, śródoponowo
c) wydalanie leku:
z moczem
z żółcią
z potem
z mlekiem matki
ze śliną
przez jelita
przez płuca
10. Interakcje leków:
wspomagają leczenie polegające na stosowaniu u chorego kilku leków równocześnie
należy pamiętać, że leki te mogą wzajemnie ze sobą interferować zmieniając niekiedy swoje działanie
wpływ jednego leku na skład, losy w organiźmie i na działanie drugiego leku nazywamy interakcją leków
odróżniamy trzy rodzaje interakcji:
farmaceutyczną - odbywa się poza organizmem, to rozpad postaci leku i uwolnienie substancji czynnych, lek jest przygotowany do absorpcji, biodostępność farmaceutyczna.
farmakodynamiczną - interakcja lek-receptor; synergizm, antagonizm, następnie dochodzi do odpowiedzi ustroju - efekt terapeutyczny i efekt toksyczny.
farmakokinetyczną - adsorpcja, dystrybucja, metabolizm i wydalanie leku; lek jest zdolny do wykazania aktywności, dostępność biologiczna.
11. Działanie niepożądane leków:
działanie niepożądane to wszystkie niekorzystne efekty działania leków
występują po podaniu dawek leczniczych
działanie niepożądane może być nierozerwalnie związane z działaniem głównym (wysychanie jamy ustnej po atropinie i działanie spazmolityczne) lub też może być od niego niezależne
12. Działanie teratogenne leków - szkodliwe działanie leków stosowanych w małych dawkach (efekt nie wpełni zależy od dawki) na płód w okresie organogenezy i embriogenezy (pierwszy trymestr) - powstanie wad rozwojowych (zniekształceń, potworności).
13. Działanie embriotoksyczne leków - szkodliwe działanie leków na płód w dawkach toksycznych (efekt zależy od dawki) - może powodować obumarcie płodu lub jego uszkodzenie co wiąże się z poronieniem.
14. Środki antyseptyczne i odkażające:
a) środki antyseptyczne - to środki stosowane na powierzchniach żywych tkanek w celu zabicia drobnoustrojów lub zahamowania ich rozwoju; mogą one niekiedy powodować podrażnienie tkanek; niektóre z nich działają ściągająco i p/zapalnie
b) środki dezynfekcyjne - to środki stosowane do zabicia drobnoustrojów znajdujących się poza organizmem; są one zbyt toksyczne, aby mogły być stosowane na żywą tkankę organizmu wyższego; działają drażniąco, a w większych stężeniach żrąco
c) kwasy - drobnoustroje chorobotwórcze namnażają się tylko w określonym, zwykle stosunkowo wąskim zakresie odczynu środowiskowego - najczęściej w środowisku zasadowym; dla zabicia drobnoustrojów stosuje się kwas borowy, dwuboran sodowy, kwas salicylowy, kwas benzoesowy
d) aldehydy i alkohole - aldehyd mrówkowy (formaldehyd), aldehyd glutarowy; silne środki odkażające to alkohole alifatyczne (alkohol etylowy, alkohol izopropylowy)
e) środki utleniające - nadtlenek wodoru (3% woda utleniona), nadmanganian potasu
f) związki chlorowcowe i ich pochodne:
chlor - związki chlorowcowe - chloramina
chlorheksydyna - manusam, abacil
jod - 3% jodyna, jodofor (Brannol 2000, Betadine, Polseptol)
g) związki srebra - azotan srebra, sól srebrowa sulfadiazyny (Dermazin)
h) związki cynku - siarczan cynku (Cinkol)
i) leki roślinne - rumianek, olejek z drzewa herbacianego