Dr Jarosław Orzechowski

Instytut Psychologii UJ

Zakład Psychologii eksperymentalnej

PSYCHOLOGIA POZNAWCZA

SYLABUS

Wykłady:

1. Umysł i poznanie

Poznanie - umysł - działanie

Umysł jako system przetwarzania informacji

Jedność poznania i działania

Psychologia poznawcza: dziedzina czy paradygmat

Narodziny i rozwój psychologii poznawczej

Psychologia a inne dziedziny badan´ nad poznaniem

Metody badań nad poznaniem

Ogólna architektura umysłu

Blokowe modele umysłu

Koncepcja poziomów przetwarzania

Umysł jako system modułowy

Sieciowe modele umysłu

2. Istota i forma reprezentacji umysłowych

Pojęcie reprezentacji umysłowej

Reprezentacje a procesy poznawcze

Realizm a konstruktywizm

Rodzaje reprezentacji umysłowych

Reprezentacje obrazowe

Wyobraźnia, wyobrażenia i obrazy umysłowe

Teoria reprezentacji obrazowych Kosslyna

Hipoteza funkcjonalnej ekwiwalencji percepcji i wyobraźni

Rotacje mentalne

Skaning mentalny

Krytyka stanowiska obrazowego

Reprezentacje werbalne

Weryfikacja sylogizmów i treści zdań

Teoria podwójnego kodowania

Słowo i obraz - wzajemne relacje

Reprezentacje numeryczne

Pierwotność czy wtórność nietrwałych reprezentacji umysłowych

Hipoteza języka myśli

Teoria pierwotnych reprezentacji w formie zbioru sądów Pylyshyna

Teoria modeli mentalnych Johnson-Lairda

Stanowisko eklektyczne w sporze o kod reprezentacji umysłowych

3. Pojęcia i schematy

Konstrukt reprezentacji pojęciowej

Istota i funkcje reprezentacji pojęciowych

Ogólne właściwości pojęć´

Pojęcia matrycowe i naturalne

Struktura i funkcjonowanie reprezentacji pojęciowych

Teorie klasyczne

Teorie probabilistyczne

Teorie prototypów

Teorie egzemplarzy

Porównanie koncepcji reprezentacji pojęciowych

Dynamiczna koncepcja umysłu, czyli o relacjach miedzy pojęciami

Teorie sieci semantycznej

Złożone struktury sieciowe

Teoria schematów

Teoria ram

Teoria planów, scen i tematów

Porównanie koncepcji struktur sieciowych

4. Wiedza

Rodzaje wiedzy

Wiedza deklaratywna i proceduralna

Wiedza jawna i niejawna

Organizacja wiedzy

Reprezentacja wiedzy za pomocą cech

Organizacja wiedzy semantycznej

Organizacja wiedzy proceduralnej: systemy reguł

Organizacja wiedzy w modelach ACT, ACT* i ACT-R

Nabywanie wiedzy

Nabywanie wiedzy semantycznej

Nabywanie wiedzy proceduralnej

Nabywanie wiedzy niejawnej

Wiedza ekspercka

Kryteria i właściwości wiedzy eksperckiej

Nabywanie wiedzy eksperckiej

5. Uwaga i świadomość

Istota i aspekty uwagi

Teorie uwagi

Teorie selekcji źródła informacji

Teorie przeszukiwania pola percepcyjnego

Teorie przedłużonej koncentracji

Teorie podzielności

Teorie przerzutności

Uwaga, percepcja i (nie)świadomość

Analiza wskazówek peryferycznych

Reakcje na informacje odrzucane

Poprzedzanie podprogowe

6. Kontrola poznawcza

Czynności automatyczne i automatyzacja

Kryteria automatyczności przetwarzania

Schneidera i Shiffrina teoria kontinuum

Logana teoria rywalizacji egzemplarzy

Konsekwencje automatyzacji czynności

Hamowanie jako mechanizm kontrolny

Istota i funkcje hamowania

Hamowanie dominującej reakcji

Odporność na dystrakcję

Odporność na interferencję proaktywną˛

Czy hamowanie jest konstruktem jednorodnym?

Funkcje zarządcze

Istota funkcji zarządczych czyli homunculus odnaleziony

Rodzaje funkcji zarządczych

Mechanizm zarządczy w koncepcji uwagi Posnera

Dwustopniowy system kontroli zachowania w koncepcji Shallice'a

Centralny system wykonawczy pamięci roboczej w modelu Baddeleya

7. Percepcja

Podstawowe właściwości percepcji

Recepcja sensoryczna i percepcja umysłowa

Naiwne koncepcje spostrzegania

Spostrzeganie a rozpoznawanie wzorców

Spostrzeganie jako proces oddolny

Odbiór i kodowanie wrażeń´ zmysłowych

Magazyny informacji sensorycznej

Spostrzeganie głębi

Identyfikacja obiektu

Spostrzeganie jako proces odgórny

Stałość´ spostrzegania

Nastawienie

Złudzenia i błędy percepcji

Wpływ kontekstu na spostrzeganie

Teorie percepcji

Teoria asocjacjonistyczna

Teoria postaciowa

Teoria wzorców

Teoria cech

Teoria obliczeniowa

Teoria ekologiczna

Proces spostrzegania w praktyce

Spostrzeganie twarzy

Czytanie słów

8. Pamięć

Natura pamięci

Rodzaje i funkcje pamięci

Blokowe (magazynowe) modele pamięci

Procesualne modele pamięci

Systemy pamięci przemijającej

Pamięć sensoryczna

Pamięć krótkotrwała

Pamięć robocza: wielokomponentowy model Baddeleya

Pamięć robocza: model aktywacyjny Cowana

Model długotrwałej pamięci roboczej Ericssona i Kintscha

Pamięć prospektywna

Systemy pamięci trwałej

Pamięć semantyczna

Pamięć epizodyczna

Pamięć autobiograficzna

9. Czynności pamięciowe

Fazy procesu pamięciowego: prawda czy złudzenie?

Zapamiętywanie

Procesy kodowania

Interferencja proaktywna

Konsolidacja śladu pamięciowego

Techniki mnemoniczne

Przechowywanie

Zapominanie

Interferencja retroaktywna

Zanikanie śladu kontra utrata dostępu

Reminiscencja

Odpamiętywanie

Rodzaje odpamiętywania

Rola wskazówek naprowadzających i kontekstu

Zawodność´ pamięci

Pamięć naocznych świadków

Fałszywe wspomnienia

Amnezja

10. Myślenie i rozumowanie

Istota myślenia

Rodzaje myślenia

Myślenie autystyczne i realistyczne

Myślenie produktywne i reproduktywne

Myślenie twórcze i odtwórcze

Myślenie krytyczne

Od myślenia sensoryczno-motorycznego do postformalnego

Teorie myślenia

Teoria Berlyne'a

Teoria Barona

Struktura myślenia

Elementy struktury myślenia

Operacje i strategie

Reguły, algorytmy i heurystyki

Myślenie a inne złożone procesy poznawcze

Rozumowanie dedukcyjne

Dedukcja i indukcja

Rozumowanie sylogistyczne

Błędy rozumowania sylogistycznego

Wpływ wiedzy i kontekstu na rozumowanie sylogistyczne

Rozumowanie warunkowe

Istota rozumowania warunkowego

Błędy rozumowania warunkowego

Wpływ wiedzy i kontekstu na rozumowanie warunkowe

Teorie rozumowania dedukcyjnego

Teoria abstrakcyjnych reguł

Teoria modeli mentalnych

Rozumowanie indukcyjne

Testowanie hipotez

Rozumowanie przez analogię

Inne rodzaje rozumowania

Rozumowanie probabilistyczne

Rozumowanie nieformalne

11. Rozwiązywanie problemów

Problem i rozwiązywanie problemu

Typy problemów

Podział problemów ze względu na ich cechy i strukturę

Podział problemów ze względu na wymagania poznawcze

Teorie rozwiązywania problemów

Teoria Newella i Simona

Inne ujęcia teoretyczne procesu rozwiązywania problemów

Heurystyki rozwiązywania problemów

Metoda redukcji różnicy

Metoda poruszania się wstecz

Metoda analizy środków i celów

Fazy rozwiązywania problemów

Faza identyfikacji problemu

Faza definiowania problemu

Faza doboru strategii

Faza zdobywania informacji

Faza alokacji zasobów

Faza monitorowania postępu

Faza oceny poprawności rozwiązania

Przeszkody w rozwiązywaniu problemów

Sztywność myślenia

Nastawienie

Fiksacja funkcjonalna

Czynniki wspomagające rozwiązywanie problemów

Transfer pozytywny

Transfer przez analogię

Inkubacja

Wgląd

Rozwiązywanie złożonych problemów

12. Wydawanie sądów i podejmowanie decyzji

Wydawanie sądów

Tendencyjność w wydawaniu sądów

Ignorowanie proporcji podstawowej

Wady i zalety prostych heurystyk

Sady intuicyjne

Podejmowanie decyzji

Klasyczna teoria decyzji

Strategie w podejmowaniu decyzji

Teoria perspektywy

Proces podejmowania decyzji

13. Język i mowa

Natura języka

Język jako system

Poziomy języka

Język a poznanie

Przyswajanie języka

Problem natywizmu

Stadia przyswajania języka

Dwujęzyczność´ i wielojęzyczność´

Mówienie

Planowanie mowy

Kodowanie semantyczno-syntaktyczne

Kodowanie fonologiczne

Rozumienie przekazów językowych

Złamanie kodu

Rozbiór zdania

Budowa modelu sytuacyjnego i wnioskowanie

14. Podsumowanie wykładów

Próba podsumowania tego co wiemy i tego, czego nie wiemy (włącznie z tym, czego prawdopodobnie szybko się nie dowiemy) w zakresie psychologii poznawczej

Literatura obowiązkowa

Nęcka, Orzechowski i Szymura (2006). Psychologia poznawcza. Warszawa: PWN i Academica.

Ćwiczenia

1. Metodologia badań i raportowanie wyników (konwersatorium)
   Organizacja zajęć. Metody badawcze stosowane w psychologii poznawczej. Eksperyment. Operacjonalizacja zmiennych. Czas reakcji i liczba błędów jako wyznaczniki sprawności procesów przetwarzania informacji. Formułowanie i falsyfikacja hipotez badawczych. Zasady pisania raportów w psychologii: standard APA.

http://www.psychologia.uj.edu.pl/materialy/orzechowski/

2. Istota i forma reprezentacji umysłowych

Lektura: Nęcka, Orzechowski i Szymura (2006). Psychologia poznawcza. Rozdział 2.

3. Pojęcia i schematy

Lektura: Nęcka, Orzechowski i Szymura (2006). Psychologia poznawcza. Rozdział 3.

4. Wiedza

Lektura: Nęcka, Orzechowski i Szymura (2006). Psychologia poznawcza. Rozdział 4.

5. Uwaga i świadomość

Lektura: Nęcka, Orzechowski i Szymura (2006). Psychologia poznawcza. Rozdział 5.

Test zegarków - raport

6. Kontrola poznawcza

Lektura: Nęcka, Orzechowski i Szymura (2006). Psychologia poznawcza. Rozdział 6.

7. Percepcja

Lektura: Nęcka, Orzechowski i Szymura (2006). Psychologia poznawcza. Rozdział 7.

8. Pamięć

Lektura: Nęcka, Orzechowski i Szymura (2006). Psychologia poznawcza. Rozdział 8.

Efekty pierwszeństwa, świeżości i kategorii - raport

9. Czynności pamięciowe

Lektura: Nęcka, Orzechowski i Szymura (2006). Psychologia poznawcza. Rozdział 9.

10. Kolokwium

11. Myślenie i rozumowanie

Lektura: Nęcka, Orzechowski i Szymura (2006). Psychologia poznawcza. Rozdział 10.

12. Rozwiązywanie problemów

Lektura: Nęcka, Orzechowski i Szymura (2006). Psychologia poznawcza. Rozdział 11.

13. Wydawanie sądów i podejmowanie decyzji

Lektura: Nęcka, Orzechowski i Szymura (2006). Psychologia poznawcza. Rozdział 12.

14. Język i mowa

Lektura: Nęcka, Orzechowski i Szymura (2006). Psychologia poznawcza. Rozdział 13.

Warunki zaliczenia

Ćwiczenia:

Wymagania:

1. Obecność - dopuszczalne dwie nieusprawiedliwione nieobecności; konsekwencją niespełnienia tego wymagania jest brak zaliczenia, równoznaczny z niedopuszczeniem do egzaminu

2. Zaliczenie dwóch raportów pisemnych z eksperymentów wykonanych w ramach ćwiczeń (Test Zegarków, Test Pamięci)

1. termin składania raportów: nie dalej jak jeden tydzień od otrzymania wyników eksperymentu; za każdy dzień roboczy zwłoki odejmuje się 1 punkt.

2. raport należy wysłać w wersji elektronicznej i/albo wrzucić do skrzynki osoby prowadzącej ćwiczenia (decydujący jest termin nadesłania wersji elektronicznej)

3. złożenie poprawy raportu (jeśli jest wymagana): w ciągu tygodnia od otrzymania informacji zwrotnej (oceny) z użyciem formularza oceny raportu; poprawiony raport należy złożyć razem z pierwszą wersją i formularzem oceny.

4. raporty są oceniane według następującej skali:

Liczba popełnionych błędów	Liczba punktów za raport
0-2	10
3-5	8
6-8	6
9-11	4
12-14	2
Powyżej 14	do poprawy

plus max. 5 punktów bonusowych za ponadprzeciętne walory merytoryczne raportu (w przypadku drugiego raportu, aby otrzymać punkty bonusowe, raport musi spełniać minimalne kryteria formalne, tj. zawierać nie więcej niż 14 błędów).

d. poprawiony raport (nie więcej niż 5 błędów w pierwszym i 2 błędy w drugim raporcie) dostaje się min. punktów, tj. 2.

3. Zaliczenie kolokwium (max. 30 punktów; kryterium zaliczenia: 16 poprawnych odpowiedzi) - za poprawione kolokwium dostaje się połowę punktów zdobytych w drugim podejściu

4. Dodatkowo można otrzymać max. 5 punktów za aktywność na ćwiczeniach.

5. Uzyskanie zaliczenia końcowego z ćwiczeń wymaga zaliczenia kolokwium i obu raportów.

Liczba uzyskanych na ćwiczeniach punktów stanowi 40% całkowitej oceny z przedmiotu. Maksymalnie można otrzymać 65 punków z ćwiczeń (dwa raporty + kolokwium + aktywność).

Egzamin:

1. Egzamin składa się z 65 pytań zamkniętych jednokrotnego wyboru

2. Kryterium zaliczenia: 33 poprawne odpowiedzi.

3. Należy wybrać najlepszą odpowiedź.

4. W sformułowaniu pytania może pojawić się przeczenie.

5. Liczba uzyskanych na egzaminie punktów stanowi 60% oceny z przedmiotu.

Ostateczna ocena z przedmiotu

Na podstawie łącznej sumy punktów z egzaminu i z ćwiczeń zostanie wystawiona ostateczna ocena z kursu. Przewiduje się następujące przedziały klasyfikacyjne:

88-100% +bdb

78-87% bdb

68-77% +db

58-67% db

48-57% +dst

38-47% dst

poniżej 38% ndst

---