9. Imperializm ekonomiczny

• Lazear E. P. (2000), “Economic Imperialism”, The Quarterly Journal of Economics, vol. 115(1), s. 99-146.

[Tekst B. Fine'a poprzednio przewidziany także do zajęć poświęconych imperializmowi ekonomicznemu odrzucamy].

[Z tekstu Lazeara pomijamy przykłady imperializmu poświęcone teorii firmy, s. 116-130 oraz sekcję „Barbarians at the gates”, s. 140-2].

Tekst Lazeara jest poświęcony temu jaka jest siła ekonomii w porównaniu do innych nauk społecznych, jak ekonomia prowadzi do jasnych i silnych wniosków właściwie w każdym zastosowaniu - jest jedną wielką pochwałą ekonomii jako nauki, jest triumfalny.

-------------------------------

Ekonomia jest najważniejszą nauką społeczną wg niemal każdego testu rynkowego (przyciąga najwięcej studentów; najwięcej uwagi masmediów i polityków, a także najwięcej - spośród nauk społecznych - uwagi innych naukowców).

W ostatnich 4 dekadach przedmiot ekonomii znacznie się rozszerzył w wyniku tego, że ekonomia posługuje się rygorystycznym językiem, który pozwala ująć skomplikowane pojęcia w relatywnie jasnych i abstrakcyjnych terminach. Usuwa złożoność, pozwalając dostrzec esencję zjawisk.

Są 3 pojęcia/idee fundamentalne dla i unikalne dla analizy ekonomicznej: 1) maksymalizacja; 2) równowaga; 3) efektywność.

1) maksymalizacja zysków lub użyteczności; stałe założenie w teoriach ekonomicznych; nieobecne w innych naukach; pozwala nam uzyskać jasne predykcje w nowych sytuacjach; maksymalizacja dobrze określonej funkcji daje jasne wyniki, inne reguły postępowania (np. działanie wg ról społecznych, zwyczajów - nie). Konsekwencją maksymalizacji jest zwrócenie uwagi na występowanie zjawiska trade-off w wielu postaciach w życiu społecznym.

2) ekonomiści szukają zachowań indywidualnych, które dają na poziomie społecznym stany równowagi; inne nauki społeczne do tego nie dążą; ich wyniki często niestabilne.

3) efektywność; przedmiot zainteresowań od A. Smitha; umożliwia odrzucenie nieefektywnych stanów równowagi (częściowych odpowiedzi i półprawd); pozwala na sformułowanie jasnych i jednoznacznych implikacji dla polityki społeczno-gospodraczej.

Siła ekonomii jest w jej rygorze; ekonomia jest naukowa (inne nauki społeczne mniej podobne do fizyki i nauk ścisłych). Ekonomia formułuje testowalne teorie i rewiduje te niezgodne z danymi.

Siła ekonomii leży w abstrakcji (jasne predykcje), słabość w identyfikowaniu ważnych problemów do analizowania; inne nauki mogą dostarczać pytań na które ekonomia precyzyjnie odpowiada. Podział pracy między naukami społecznymi.

Artykuł ma 2 tezy: 1) ekonomiczny imperializm w ostatnich 4 dekadach się odbywał i nadal odbywa; 2) jest on sukcesem.

Def. ekonomicznego imperializmu s. 103. Przykłady 103-4.

Jak udowodnić drugą tezę artykułu? Poprzez testy rynkowe: 1) inne nauki społeczne muszą używać analiz z zakresu imperializmu ekonomicznego w swoich badaniach; 2) badania ekonomiczne wypierają lub stanowią konkurencję dla tradycyjnych badań nie-ekonomistów. Lazear twierdzi, że oba testy ekonomiczny imperializm spełnił.

Reszta artykułu to przykłady ilustrujące tezy.

Przykłady imperializmu ekonomicznego

1) Teoria konsumenta

a) Modelowanie gustów

G. Becker - zajmuje się od lat 50. ekonomiczną analizą zjawisk „socjologicznych”

Jeden z jego wkładów w imperializm dotyczy modelowania gustów (i ogólniej ekonomii gospodarstwa domowego) - gusty konsumpcyjne są modelowane jako proces produkcji, tak że ceny i dochód ma wpływ gusty. Nie zakłada się że gusty dane.

Towary x_i są nakładami w funkcji produkcji jednostki albo gospodarstwa domowego.

Z kolei towary z_i = f(x_i, t_i), które są produkowane przy udziale towarów x_i oraz czasu są argumentami funkcji użyteczności jednostek lub gospodarstwa domowego.

Ta niewielka zmiana w teorii dała dużą liczbę wniosków i pomogła wyjaśnić zachowanie gosp. domowego.

1) time-intensive commodities są droższe dla lepiej zarabiających jednostek, niż goods-intensive commodities; z tego wynika, że zamożniejsi inaczej spędzają wolny czas inaczej, niż otrzymujący niskie płace. Dobrze zarabiający mogą mniej przeznaczać na czas wolny, ale zazwyczaj będzie to związane z kupowaniem drogich dóbr (bilety do opery, drogie posiłki restauracyjne, yachting). Mniej zamożni łączą swój czas z relatywnie niedrogimi nakładami przeznaczając większą część swojego czasu np. na grę w koszykówkę lub oglądanie telewizji.

Nie zakłada się tutaj po prostu że bogatsi mają inne gusty niż biedniejsi, ale wyjaśnia różną alokację czasu poprzez odniesienie jej do opisanej funkcji produkcji.

Biedni konsumują więcej time-intensive commodities nie dlatego, że lubią je bardziej niż bogatsi, ale dlatego, że dla biednych one kosztują mniej, ponieważ ich czas ma mniejszą wartość.

Ten model pozwolił wyjaśnić niektóre różnice w gustach (np. te opisane między bogatymi a biednymi). Dodatkowo teoria ta umożliwiła przewidywać preferencje jednostek w odniesieniu do poszczególnych dóbr lub grup dóbr.

Chociaż ekonomiści w zasadzie pozostawiają analizę gustów psychologom, to ta teoria dostarczyła przynajmniej pewnej konkurencji dla teorii czysto psychologicznych. Predykcje teorii mogą być testowane dodatkowo (są takie dane), więc to całkiem udana teoria.

b) Demografia

Teoria Malthusa nieźle wyjaśniała niektóre fakty za jego czasów, ale zmian XX-wiecznych już nie.

Becker rozszerzył model alokacji czasu (powyższy) aby uwzględnić rolę ludzkiego wyboru przy podejmowaniu decyzji o posiadaniu potomstwa. Becker modelował decyzję o posiadaniu potomstwa jako popyt na dobra trwałe. Dzieci produkują strumień usług w czasie (jak np. samochód), więc można mówić o wzroście populacji w kategoriach konsumpcji i krzywych popytu (na strumień dóbr trwałych).

To podejście jest pożyteczne przy przewidywaniu ostatnich szeregów czasowych i danych przekrojowych dotyczących różnic w płodności ludzkiej.

1) Kobiety o wysokich płacach są mniej skłonne do posiadania potomstwa, niż kobiety o niskich płacach. Skoro usługi związane z dziećmi (dobro produkowane razem z dziećmi) są time-intensive commodity, dla kobiet o wysokich płacach posiadanie dziecka jest związane z większym kosztem (alternatywnym), niż dla kobiet o niskich płacach.

2) Z czasem gdy szanse na rynku pracy dla kobiet się polepszają (b. równy rozkład szans edukacyjnych dla kobiet głównie) posiadanie kobiet dla dzieci staje się kosztowniejsze. Dla polityki społecznej wynika z tego, że dla obniżenia płodności należy podnieść płace kobiet i wzmóc ich szanse na rynku pracy.

To były swego czasu niespodziewane i b. silne implikacje polityczne.

Becker argumentował, iż stopy płodności determinuje głównie wybór jednostek - ludzie podejmują racjonalne decyzje o posiadaniu potomstwa. Dane potwierdziły ten pogląd - gdy w XX w. stopy umieralności dzieci zaczęły spadać (postęp medycyny, wyżywienia itp.) - stopy urodzeń także spadły - ludzie dostosowali swoje zachowanie, by mieć rodziny o optymalnej wielkości. Sukces ekonomicznego podejścia do demografii (s. 108).

c) Dyskryminacja

Becker w latach 50. przedstawił rygorystyczne podejście do problemu dyskryminacji rasowej - modelował dyskryminację jako preferencje przeciwko pewnej grupie, które są zróżnicowane w populacji. Preferencja w kierunku dyskryminacji, założył Becker, jest argumentem w funkcji użyteczności jednostki. W rezultacie dyskryminacja może być analizowana w ten sam sposób jak popyt na inne dobra.

Racjonalne maksymalizowanie takiej funkcji użyteczności oznacza, że jesteśmy skłonni zapłacić pewną cenę za realizację gustów dyskryminacyjnych. Jeżeli ma takie gusty pracodawca (w stosunku do czarnych), to będzie skłonny zapłacić wyższą płacę białym robotnikom o takich samych umiejętnościach jak czarni.

Współczynnik dyskryminacji (d jest równoważne w_w-w_b, czyli: płaca białych - płaca czarnych); im większe d tym większa dyskryminacja. Osoba mająca dane d będzie obojętna między zatrudnieniem białego po w_w i czarnego po płacy w_b.

Osiągnięcia Beckera:

1) uczynienie zachowań dyskryminujących racjonalnymi (dla celów badania);

2) testowalna implikacja; gusty dyskryminacyjne są zróżnicowane, niektórzy pracodawcy skłonni płacić większą premię dyskryminacyjną, niż inni. różnica dyskryminacyjna w płacach ustala się na rynku, zależy od popytu i podaży, a zwłaszcza od preferencji dyskryminacyjnych krańcowego agenta (przecięcie popytu i podaży).

Jeżeli mamy rynek z niewielką ilością dyskryminowanych, to dyskryminacyjna różnica w płacach w równowadze będzie niewielka, gdyż dyskryminowani mogą pracować dla tych pracodawców, którzy mają najmniej dyskryminacyjne gusty. Czyli różnice dyskryminacyjne w płacach są niższe na rynkach gdzie grupy dyskryminowane są małe (to jest wykorzystanie pojęcia równowagi).

Becker wykorzystuje także pojęcie efektywności. Pracodawcy, którzy dyskryminują płacą wyższe płace, niż ci którzy nie dyskryminują, więc akceptują niższy zwrot ze swojego kapitału. W długim okresie ci co nie maksymalizują zysków powinni być (zgodnie z teorią ekonomii) zastępowani przez maksymalizujących (niedyskryminujących). Dyskryminacja nie powinna zatem w długim okresie czasu występować. Fakt, że występowała tak długo i nadal występuje oznacza tak naprawdę że potrzebne są inne wyjaśnienia (dyskryminacja przed wejściem jednostek na rynek pracy lub ze strony konsumentów).

Inny sposób testowania tej teorii dyskryminacji - pożyczkodawcy, którzy nie dyskryminują powinni otrzymywać wyższy zwrot ze swoich pożyczek, niż ci co dyskryminują. Jasna testowalna predykcja, są dane.

To jest jeden z najlepszych przykładów ekonomicznej analizy zagadnień nie-ekonomicznych (dyskryminacja jest budzącym emocje problemem, ale nie odwiodło to ekonomistów od rygorystycznego, zimnego analizowania tego problemu, co dało nowe, jasne i testowalne predykcje). Rozjaśniło problem. Podobnie z kwestiami płci, religii, czy nawet samobójstwa. Ekonomia dodała logiczną analizę do przedmiotu który wcześniej był analizowany w kategoriach emocjonalnych i dzięki temu te dziedziny stały się przedmiotem analizy teoretycznej i empirycznej.

d) Rodzina

W standardowej teorii zakłada się, że skład gospodarstwa domowego jest dany i się go nie rozważa. Ekonomia rodziny stara się zrozumieć determinanty struktury rodziny i interakcje jej członków. Becker, Traktat o rodzinie (1981). W książce tej Becker dokonuje analizy ekonomicznej małżeństwa, rozwodów, miłości do dzieci i rodziców, instytucji takich jak primogenitura, dyscyplinowanie (karność), system kar i nagród. Rewolucyjne podejście do analizy rodziny.

Teoria małżeństwa i rozwodu

Trwają te małżeństwa, które mają dużo właściwego małżeństwu kapitału (jak na rynku pracy pracownicy pracują długo w firmie, gdy mają właściwy, specyficzny dla firmy kapitał ludzki - firm specific human capital - wtedy firma i pracownik są w stanie wytworzyć większą nadwyżkę, niż firma z innym pracownikiem nie posiadającym tego typu kapitału).

Zmiennymi przybliżającymi „marriage-specific ludzki kapitał” są: istnienie dzieci i ilość lat wspólnie przeżytymi w małżeństwie. Dzieci są marriage-specific, bo ludzie kochają swoje dzieci bardziej, niż inne dzieci (to pozwala dłużej trwać małżeństwu, redukuje prawdopodobieństwo rozwodu). Dodatkowo marriage-specific capital rośnie wraz ze stażem małżeństwa - stąd odwrotna relacja między prawdopodobieństwem separacji a latami przeżytymi razem.

Podsumowanie tego podejścia i jego sukcesu, s. 112.

e) Interakcje społeczne

Ekonomiści ostatnio zajęli się również problemami nacisku w grupie, norm, społecznych interakcji - które długo były przedmiotem zainteresowania tylko psychologów i socjologów.

1) Kandel i Lazear

Rozważają efekt presji ze strony kolegów/współpracowników na wysiłek wkładany w pracę. Osoby maksymalizują, ale także pod uwagę wpływ swoich działań na opinię o nich ich kolegów - ten argument też wchodzi do funkcji użyteczności. Normy zachowań ustalają się w tym wypadku jako równowaga w procesie, gdzie odchylenia od powiedzmy średniego poziomu wysiłku są bezpośrednio lub pośrednio sankcjonowane społecznie (odchylenia w dół są karane). Presja ze strony kolegów(-żanek) jest efektywna raczej w małych grupach.

2) Becker i Murphy

Bardziej ogólne podejście.

Rozważają społeczne interakcje, gdzie osoby maksymalizują i specjalną uwagę zwracają na stany równowagi, przy założeniu, że działania jednostek mogą powodować sprzężenia zwrotne. Funkcje użyteczności jednostek zawierają odniesienia do zachowania innych jednostek. Przykład z restauracją.

Ogólniej wg B. i M. funkcje użyteczności jednostek wyglądają następująco:

U(x, y, S), x, y - dobra konsumpcyjne, S=(1/N)*suma (x_i), S - kapitał społeczny (peer preasure - presja „kolegów”), x_i - tyle ile x-a konsumuje i-ty z N członków grupy społecznej.

Jeżeli S ma duże znaczenie w funkcji użyteczności (np. x i S silnie komplementarne), to wtedy zmiany w dochodzie konsumenta (i cenie produktu x) będą słabo wpływać na popyt na x, gdyż S przy zmianie dochodu się właściwie nie zmienia (a przy zmianie ceny też niezbyt). Osoby mają niewielką wolność wyboru jeżeli są silne społeczne wpływy są silne (ale ten rezultat wynika z maksymalizacji, a nie po prostu z socjologicznego założenia, że istnieją w społeczeństwie ograniczenia dla wyborów).

To są feedback i spllover effects - zwrotne i nieumyślne oddziaływanie wyborów innych osób na nasze wybory.

Jeżeli elastyczności dochodowe i cenowe są małe w obliczu dużych peer effects (dużych spillovers), to ważne jest żeby dobrze wybierać swoich przyjaciół, bo to oni ograniczają nasze wybory.

Przykłady dynamiczne (przestępczość i bunty) s. 114.

f) Religia

Jedno z najbardziej kontrowersyjnych zastosowań imperializmu ekonomicznego

Dwa znane podejścia:

- religia jest jednym z argumentów funkcji użyteczności. W modelu Azzi i Ehrenberga uczęszczanie do kościoła jest rodzajem inwestycji w warunkach niepewności, gdzie niepewnym wydarzeniem jest pójście do nieba. Ma testowalne predykcje - starsi ludzie powinni częściej chodzić do kościoła;

- postrzeganie religii jako zjawiska zmieniającego preferencje lub ceny. Lawrence Iannaccone używa teorii agencji do wyjaśnienia praktyk religijnych w grupach. Twierdzi, że zjawisko jazdy na gapę w grupach religijnych było ważne i musiały sobie grupy znaleźć sposoby poradzenia z tym zjawiskiem. Jedną z metod - obniżanie wartości alternatywnych sposobów życia. Np. Hari Krishnowcy ubierają się w niezwykły sposób, tak że są nieakceptowalni dla innych ludzi, co obniża bodźce do angażowania się w działania poza kręgiem HK (podobnie Amisze). Prawa dotyczące koszerności produktów - uniemożliwiały Żydom uczestniczenie w posiłkach nie-koszernych, ograniczając ich kontakty do tylko takich z innymi przestrzegającymi tych reguł.

2) Inne nauki społeczne (imperializm nie ograniczony do zagłębiania się w standardowe struktury ekonomiczne jak rodzina, ale także zaanektował bezpośrednio pola badawcze innych nauk).

a) Prawo

Najbardziej znany rezultat: twierdzenie R. Coase'a (1960): Jeżeli nie ma kosztów transakcji i targowania się podmioty związane z występowaniem danego efektu zewnętrznego zgodzą się na alokację zasobów która jest optymalna w sensie Pareta i niezależna od jakiegokolwiek wcześniejszego rozkładu praw własności.

Tw. Coase'a znacząco wpłynęło na prawników - teoretyków i praktyków. Wielu z nich (Posner) zaczęło postrzegać prawo w dużej mierze jako mechanizm zmierzający do zwiększenia efektywności ekonomicznej, a nie do różnie rozumianej sprawiedliwości jak było to wcześniej.

Przykład z prawa kontraktowego (pomijamy)

- Inne problemy. Jak duży jest efekt odstraszania stowarzyszony z daną karą? Becker zakłada w pewnym modelu, że przestępcę interesuje oczekiwana kara (iloczyn wielkości kary i prawdopodobieństwa, że zostanie nałożona) (przestępca działa racjonalnie). Skoro tak, a jak wiemy wykrywanie przestępstw jest niedoskonałe, to konieczne jest nakładanie wyższych kar, niż odpowiadające przestępstwu. Jeżeli kara jest równa spowodowanym stratom, to mamy zbyt małe odstraszanie (wykrywanie jest niedoskonałe). Efektywność wymaga by kara była większa: kara efektywna = (kara odpowiadająca wywołanym przez przestępstwo szkodom)*[1/(prawdopodobieństwo skazania)].

Badania efektu kary śmierci na stopy morderstw - silny efekt odstraszania.

Etykieta - działanie promujące efektywność s. 134-5 przykłady.

b) Ekonomia polityczna

Użycie teorii gier do modelowania interakcji między bytami politycznymi. Wskazanie racjonalności wiarygodnego zobowiązywania się do choćby prymitywnej strategii odwetu (przykład, s. 136).

Ekonomiczna analiza takich zjawisk politycznych jak: konstytucje, reguły głosowania, logrolling, fakt głosowania, federalizm, rent seeking, legislatura itp.

c) Ekonomia zdrowia

Ekonomiści zwrócili uwagę na występowanie trade-offs w przemyśle zdrowotnym.

- Jak szpital o ograniczonych zasobach ma wybrać między maszyną do dializy nerek (ratującą życie) a maszyną ortopedyczną (ułatwiającą życie tylko)? Bez rozumowania ekonomicznego wydaje się że należy wybrać tą ratującą życie. Ale ekonomiści uzasadniają trade-off pomiędzy tymi maszynami odróżniając analizę w kategoriach absolutnych od analizy krańcowej (w pewnym momencie wartość dodatkowego aparatu do dializy jest mniejsza, niż pierwszej maszyny ortopedycznej).

- Podobnie, jak wybrać między płóco-sercem albo sprzętem do chemioterapii - to pierwsze faworyzowałoby starszych pacjentów względem młodszych, albo jak wybrać miedzy badaniami poświęconymi rakowi piersi a badaniami nad prostatą - pierwsze w rozumowaniu nie-ekonomicznym faworyzują kobiety.

Tego typu trade-offs były niedopuszczalne w naukach medycznych (bo niemoralne) przed wkroczeniem ekonomii, dla ekonomistów są banalne; analiza ekonomiczna umożliwiła zatem rozważanie problemów, które wcześniej uznawano za tematy tabu.

d) Inne dziedziny

d1) wycena niepieniężnych atrybutów towarów

Bardzo niezwykłe zastosowanie ekonomii; Rosen pokazał, że niepieniężne atrybuty towarów (w tym pracy) mogą być wycenione poprzez analizę rynkowych trade-offs. Pomysł ten można wykorzystać do wyceny wartości ludzkiego życia.

Pracownicy pracujący w niebezpiecznych warunkach są skłonni poświęcić coś, by pracować w mniej niebezpiecznych warunkach dla życia. Przykład, jeżeli praca całkowicie bezpieczna dla życia jest stowarzyszona z lifetime wage= 2.5 mln $, a praca stowarzyszona z 1% ryzykiem śmierci z płacą=2.55 mln $, to dla krańcowego pracownika (zatrudnionego po stawce rynkowej) 1% szansa śmierci jest warta 50000$. Jeżeli MU=AU (założenie upraszczające), to wartość życia= 100*50000= 5 mln $.

Wykorzystanie: ocena wartości stosowania różnych procedur medycznych; efektywności kosztowej sprzętu wojskowego; odszkodowań za śmierć w postępowaniach sądowych. Bardzo ważne praktycznie, choć niezwykle kontrowersyjne zastosowanie ekonomii.

d2) lingwistyka

Język traktowany jako standard ułatwiający wymianę. Bodźce by uczyć się innego języka są wtedy duże, gdy język ten jest używany przez dużą część populacji. Stąd mniejszości uczą się języka większości, nie na odwrót. Przetestowana pozytywnie predykcja - w USA ludzie z dużych etnicznych gett rzadziej znają płynnie angielski, niż ci którzy żyją w mniejszych wspólnotach etnicznych.

Inne predykcje: języki mniejszości mają tendencję do zanikania w czasie; kraje o wielu podobnych w wielkości mniejszościach skłaniają się do przyjęcia jednego standardu językowego; szowinizm (w sensie skłaniania mniejszości do nauki języka „większościowego”) może być optymalny społecznie (rozszerza zakres wymiany); getta powstają naturalnie w procesie rozszerzania handlu z tymi osobami które dzielą język i kulturę - nie w wyniku jakiś ograniczeń nakładanych zewnętrznie (np. umyślnie przez większość).

Konkluzje

Ekonomia odniosła sukces, gdyż jest nauką (autor sugeruje, iż inne nauki społeczne nie są naukami w sensie podobieństwa do nauk przyrodniczych). Dzięki skupieniu się na maksymalizacji, równowadze i efektywności pozwala uzyskać testowalne, możliwe do odrzucenia przez dane teorie. Opisane przykłady udanego imperializmu ekonomicznego w tak wielu różnych kierunkach, potwierdzają moc ekonomii jako nauki (w tym sensie jest także postępowa teoretycznie i empirycznie, znacznie rozszerzyła swój zakres).

7

---