Konformizm- zmiana w zachowaniu na skutek rzeczywistego lub wyimaginowanego wpływu innych ludzi; dostosowanie przez ludzi własnych postaw, przekonań i zachowań do tego, co robi lub w co wierzy większość;
Konformizm wobec norm- skłonność do niewychylania się z grupy w celu realizacji jej oczekiwań i uzyskania akceptacji;
Publiczny konformizm- dostosowanie się publiczne do zachowania innych ludzi, bez konieczności wiary w to, co mówimy lub robimy.
Nonkonformizm- przeciwieństwo konformizmu, nie poddanie się presji społeczeństwa, grupy. Postawa krytyczna wobec zasad, zachowań, norm społecznych, grupowych; przedstawiająca własny system wartości.
Zakażenie emocjonalne- rozprzestrzenianie się emocji, zachowania w tłumie; poddanie się silnym emocjom, które skutkuje irracjonalnym zachowaniem (rozprzestrzenienie się emocji + zachowanie z nią związane/spowodowane np. panika w tłumie)
Huśtawka emocjonalna- jedna z technik manipulacji(fear-then-retreat); wzrost uległości pod wpływem ulgi przeżywanej po nagłym zaniku czynnika wywołującego strach
Efekt „owczego pędu”- zjawisko, opisane przez H. Leibensteina, występujące, gdy konsumenci pragną nabywać pewne dobra, także po wyższych cenach, tylko dlatego, że kupują je inni. Wynika to z chęci naśladowania osób, z którymi chcą się utożsamiać. Efekt „owczego pędu” przedstawia sytuację, gdy wybór dokonywany jest pod wpływem innych osób. Zjawiska tego typu bazują na fakcie, że wielu konsumentów to osoby o tzw. Zewnętrznym umiejscowieniu kontroli (zewnątrz sterowne-to takie osoby, które podejmują decyzję pod naciskiem czynników zewnętrznych takich jak np. nacisk społeczny, rozkazy sugestie, wskazówki innych ludzi, kary, nagrody itp., tacy ludzie mają często trudności w obiektywnym spojrzeniu na rzeczywistość)
Rozproszenie (dyfuzja) odpowiedzialności- fenomen polegający na tym, że wraz ze wzrostem liczby przygodnych świadków zmniejsza się poczucie odpowiedzialności za rozwój wypadków- tzn. nawet jeśli sytuacja ma jednoznacznie krytyczny charakter to ludzie mimo wszystko czasem nie reagują; gdy jest kilku światków to nacisk na podjęcie działań rozkłada się na każdą z osób, a więc przypada mniejszy nacisk na jednostkę- subiektywnie mniejsza odpowiedzialność; poczucie odpowiedzialności zmniejsza się wraz ze wzrostem kosztów udzielenia pomocy, a także z wzrostem liczby świadków.
Informacyjny wpływ społeczny- wpływ innych ludzi, który prowadzi nas do konformizmu, ponieważ spostrzegamy te osoby jako źródło informacji, dające wskazówki dla naszego zachowania; dostosowujemy się, ponieważ wierzymy, że cudza interpretacja niejasnej sytuacji jest bardziej poprawna niż nasza.
Normatywny wpływ społeczny- uleganie naciskowi wywieranemu przez zachowania, opinie i oczekiwania innych dla pozyskania ich aprobaty lub uniknięcia odrzucenia przez nich.(tzn. wpływ innych ludzi, który prowadzi nas do konformizmu, ponieważ chcemy być przez nich lubiani i akceptowani)
Psychomanipulacja- zespół technik zniewalających człowieka za pomocą kontroli umysłu. Stosuje je się dla realizacji interesów jednostki lub grupy kosztem innych osób. Psychomanipulacja powierzchowna- chodzi w niej o uzyskanie doraźnych korzyści kosztem jednorazowych, życiowo mało istotnych decyzji, podejmowanych przez osobę manipulowaną.(cyganki wróżące w parku, polityka- kampanie wyborcze, reklamy towarów). Psychomanipulacja głęboka- dotyczy ważnych decyzji życiowych; wykorzystywana w celu wytworzenia trwałych osobowych relacji zniewalających, z charakterystycznym dla nich procesem pasożytowania na dobru i godności osób manipulowanych.(sekty)
Uleganie- pierwszy poziom głębokości konformizmu; występuje gdy istnieje wyraźny konflikt między przekonaniem jednostki , a presją grupy, w wyniku którego jednostka podporządkowuje się grupie, ulega. Uleganie pojawia się jedynie wtedy gdy grupa nacisku jest fizycznie obecna. Gdy grupa znika jednostka wraca do swoich uprzednich przekonań, zachowań. Motywem takiego zachowania jest zwykle lęk przed odrzuceniem przez grupę lub lęk przed karą.
Identyfikacja- drugi poziom głębokości konformizmu; występuje gdy jednostce zależy, aby być podobnym do jakiejś grupy lub osoby (jednostka identyfikuje się z tą grupą), to jej zachowania dopasowują się do wyobrażeń o tej jednostce bądź grupie. Np. zależy mi na tym, aby mnie oceniono jako osobę inteligentną- zachowuję się tak jak wyobrażam sobie, ze zachowuje się osoba inteligentna. Identyfikacja jest głębszą formą konformizmu, ponieważ dopasowanie do grupy pojawia się nawet przy jej fizycznej nieobecności. Gdy grupa zmienia swoje zdanie dana jednostka też je zmienia.
Internalizacja(introjekcja)- trzeci poziom głębokości konformizmu; najgłębsza forma konformizmu, polega na uznaniu pewnych norm i wartości za własne. Jeśli grupa zniknie lub zmieni swoje zdanie, dana jednostka mimo to nadal zachowuje się zgodnie z zinternalizowaną wartością lub normą. Introjekcja jest jednym z zadań socjalizacji.
„stopa w drzwiach”- jedna z technik manipulacji; wzrost szansy na spełnienie prośby przez osobę, która uprzednio spełniła inną, mniejszą prośbę tego samego lub innego człowieka(tzn. jeżeli poważna prośba jest poprzedzona drobną to chętniej wykonujemy tę poważną)
„drzwiami w twarz”- (nieproszone ustępstwo); wzrost szansy spełnienia jakiejś prośby przez osobę, która uprzednio odmówiła spełnienia jakiejś innej prośby, zwykle większej, tego samego człowieka; duża prośba → ustępstwo → mniejsza prośba
„niska piłka”- (pewnego rodzaju połączenie „pułapki ukrytych kosztów” i „pułapki znikającej przynęty”); jedna z technik manipulacji polegająca na nakłonieniu innej osoby do zgody na propozycję i późniejszym ujawnieniu, że faktycznie nie ma ona pewnych zalet lub ma pewne, ukryte dotąd wady.(tzn. technika polega na przedstawieniu początkowa niezwykle korzystnej oferty, gdy „ofiara” ją chwyta, okazuje się, że oferta posiada pewne dodatkowe elementy i nie jest wcale taka atrakcyjna, jak wydawało się na początku. Ostatecznie oferta jest o wiele bardziej kosztowna, na tyle, że gdyby „ofiara” wiedziała o niej na początku nie zdecydowała by się.)technika często stosowana w salonach samochodowych.
„efekt HALO”- (efekt pierwszego wrażenia) proces, za sprawą którego nasze pierwsze wrażenie dotyczące innej osoby wpływa na to, że jej późniejsze zachowania interpretujemy w sposób zgodny z tym pierwszym wrażeniem.
„efekt aureoli”- upozytywniający wpływ jakiejś silnej zalety danej osoby na spostrzeganie pozostałych jej cech (złudzenie, że „piękne jest dobre”).
„efekt Wertera”- wzrost liczby samobójstw w populacji pod wpływem samobójstwa znanej osoby omawianego w mass mediach.
Rytuał przejścia- obrzędy inicjacyjne i okresy wstępne wymagające dużych wysiłków od osób pragnących zmienić swój status lub wejść do jakiejś grupy społecznej
Zaangażowanie- w perswazji; silna motywacja odbiory do reagowania na przekaz, co może wynikać ze związku kwestii poruszonej w przekazie z bieżącymi celami odbiorcy, z powiązania tej kwestii z ważnymi dla odbiorcy wartościami, bądź procesu autoprezentacji
Zaangażowanie w działanie- wzrost skłonności do zaangażowanie w jakieś działanie w skutek decyzji o jego podjęciu, lub do kontynuacji działania (pomimo nowych kosztów) w skutek jego podjęcia.,( Manipulacja jest tym skuteczniejsza, im zaangażowanie nasze ma bardziej aktywny charakter, im większa publiczność będzie mogła o nim wiedzieć, oraz im więcej wysiłku od nas wymaga. Ponadto działa najskuteczniej, jeżeli jesteśmy przekonani, że jest ono niewymuszone).
Zasada zgodności- jest o tyle skuteczna, że decyzje pociągające za sobą zaangażowanie, nawet gdy są błędne, mają tendencję do samopodtrzymywania się. Oznacza to, że sami nieświadomie dodajemy sobie kolejne powody i uzasadnienia dla tych decyzji. W ten sposób nasze zaangażowanie trwa nadal, pomimo, że warunki, które je wywołały, już nie działają.
Konsekwencja- Ludzie mają głęboko zakorzenioną skłonność do konsekwentnego z myślami, słowami i czynami zachowania. Konsekwencja jest cnotą cenioną w społeczeństwie, takie zachowanie jest zazwyczaj korzystne, jest też wygodną "drogą na skróty", pozwalającą na filtrację dużej ilości napływających z zewnątrz informacji. Jeżeli ktoś wywoła w nas początkowe zaangażowanie, z łatwością wymusi na nas potem konsekwentne działanie. Naśladownictwo- przejmowanie od innych osób jakichś sposobów myślenia, postępowania lub odczuwania.
Ukryta teoria osobowości- bezwiednie używane przekonanie o tym, jakie cechy ludzi współwystępują ze sobą nawzajem; pozwalają wyciągać wnioski o dalszych cechach człowieka na podstawie cech już zaobserwowanych (tzn. schematy stosowane przez ludzi do pogrupowania różnych rodzajów cech osobowości , np. wielu ludzi jest przekonanych, że jeśli ktoś jest uprzejmy, to jest również hojny).
Uprzedzenie- postawa (zwykle negatywna) w stosunku do jakiejś osoby wykształcona wyłącznie na podstawie przynależności tej osoby do jakiejś grupy społecznej; (wroga bądź negatywna postawa dotycząca jakiejś grupy ludzi, oparta wyłącznie na ich przynależności do tej grupy).
Dyskryminacja- negatywne, często wrogie lub niesprawiedliwe zachowanie wobec osób stanowiących obiekt uprzedzenia, zwykle członków obcej grupy; (nie usprawiedliwione, negatywne lub krzywdzące działanie skierowane przeciwko członkowi danej grupy wyłącznie dlatego, że do niej należy.).
Wpływ autorytetu- zjawisko to świetnie przedstawia eksperyment Milgrama, który badał do jakiego stopnia przeciętny człowiek jest w stanie ulec naciskom autorytetu. Manipulacja polega na tym że podejmujemy decyzję w oparciu o sąd/opinię osoby uznanej za kompetentną (autorytet). Uleganie autorytetom oznacza często jedynie uleganie symbolom (naukowe i nie tylko naukowe tytuły, ubiór- lekarskie kitle, mundur, uniform, garnitur; a nawet luksusowe samochody). Ludzie zazwyczaj nie tylko ulegają takim symbolom, ale w ogóle nie uświadamiają sobie własnej uległości wobec nich. Dr Milgram dzięki swoim eksperymentom udowodnił, jak silny w naszym społeczeństwie jest wpływ autorytetów na podejmowanie decyzji.
Agresja- zachowanie ukierunkowane na zadanie cierpienia innemu człowiekowi, który jest motywowany do uniknięcia tego cierpienia;
Agresja wroga (gniewna)- atak agresji poprzedzony uczuciem gniewu, którego celem jest zadanie bólu lub zranienie ofiary;
Agresja instrumentalna- akt agresji służący osiągnięciu innego celu poza zadaniem bólu czy zranieniem
Przeniesienie agresji- skierowanie agresji na inny (zagrożony mniejszą karą) obiekt niż ten, który wywołał frustracje, a więc pierwotną skłonność do agresji.
Autoprezentacja- kształtowanie (kontrola) sposobu, w jaki spostrzegają nas inni ludzie; manipulacja wrażeniem wywieranym na innych; (próba zakomunikowania poprzez nasze wypowiedzi, zachowania nie werbalne, działania, kim jesteśmy, albo za kogo chcielibyśmy być uważani przez innych).
Reguła wzajemności- (norma odwzajemniania) norma, która stwierdza, że jeśli otrzymamy coś dobrego od innej osoby, to jesteśmy zobowiązani odpłacić jej tym samym, zachować się podobnie; (norma wzajemności) założenie, że inni będą nas traktować w ten sam sposób, w jaki my ich traktujemy , np. jeśli pomożemy jakiemuś człowiekowi to w przyszłości on pomoże nam.
Zjawisko społeczne- proces społeczny, który istnieje, powstaje społecznym zmieni się w czasie dzięki działaniom społecznym lub grup społecznych. Może występować w odczuciu przedstawicieli danej społeczności
Atrybucja- wnioski o przyczynach zdarzeń i przyczynach zachowań ludzkich, także własnych
Błędy atrybucji( deformacja procesu atrybucji)
Podstawowy błąd atrybucji- skłonność do przypisywania cudzych zachowań czynnikom wewnętrznym (związanym z osobowością wykonawcy) przy jednoczesnym niedocenieniu roli sytuacyjnych wyznaczników zachowania (czynników zewnętrznych mających wpływ na zachowanie człowieka).
Asymetria aktor- obserwator- skłonność wykonawcy działania (aktor)do upatrywania jego przyczyn w czynnikach sytuacyjnych, a obserwatora tego samego działania do upatrywania jego przyczyn w osobowości wykonawcy (aktora)
Egocentryzm atrybucyjny- przecenianie własnego wkładu w wyniki osiągane wspólnie z jakąś osobą lub grupą
Egotyzm atrybucyjny- skłonność do wyjaśniania własnych zachowań w sposób podtrzymujący pozytywną samoocenę, w szczególności upatrywanie przyczyn sukcesu w czynnikach wewnętrznych, a porażki w czynnikach zewnętrznych.
Efekt fałszywej powszechności- skłonność do przeceniania częstości, z jaką u innych ludzi występują nasze własne zachowania i przekonania; a nie doceniania zachowań i przekonań alternatywnych.
Obronne taktyki autoprezentacji - zachowania ukierunkowane na ochronę, utrzymanie lub obronę zaatakowanej lub zagrożonej tożsamości i wartości naszej osoby;
zachowania motywowane pragnieniem uniknięcia autoprezentacyjnej klęski;
raczej charakteryzują osoby o niskim poczuciu własnej wartości
Samoutrudnianie - angażowanie się w działanie, które obniża szanse sukcesu, ale zwalnia z osobistej odpowiedzialności za porażkę, a w dodatku nasila osobistą chwałę w przypadku sukcesu,
np. imprezowanie do rana w przeddzień egzaminu
Wymówki - zaprzeczanie intencji wyrządzenia szkody i/lub przekonywanie, że nie miało się kontroli nad przebiegiem zachowania, które wyrządziło szkodę (redukowanie odpowiedzialności), „to nie moja wina”, odwoływanie się do okoliczności łagodzących, przekonywanie o własnej ignorancji (nieznajomość przepisów), np. wysłałam do niego sms, ale to dlatego, że byłam pijana
Suplikacja - prezentowanie własnej bezradności, w nadziei uzyskania pomocy od innych, dzięki odwołaniu się do normy nakazującej pomagać tym, których los od nas zależy,
np. rozpłakanie się przed policjantem, który chce nam wypisać mandat
Usprawiedliwienia - akceptowanie własnej odpowiedzialności przy jednoczesnych próbach redefinicji czynu jako mało szkodliwego lub w istocie dotyczącego czegoś innego niż szkoda;
np.
pozorność szkody - mit przyjemności kobiety z gwałtu
szkoda nikomu nie szkodzi - ściąganie na sprawdzianie
zaprzeczanie krzywdzie - swoim ubiorem sprowokowała gwałt
powszechność zachowań - każdemu zdarza się kraść
Przeprosiny - akceptowanie własnej odpowiedzialności za szkodę, okazanie żalu, kompensowanie szkód ofierze,
np. przeproszenie i okazanie skruchy w prawodawstwie niektórych państw może obniżyć wyrok sądowy.
Asertywno-zdobywcze taktyki autoprezentacji - zachowania ukierunkowane na zbudowanie, pozyskanie, utrwalenie jakiejś nowej tożsamości naszej osoby;
zachowania motywowane pragnieniem odniesienia autoprezentacyjnego sukcesu;
charakterystyczne raczej dla osób z wysoką samooceną
Ingracjacja - wkradanie się w cudze łaski, pozyskiwanie sympatii poprzez prezentowanie własnych, niekoniecznie istniejących, cech wzbudzających sympatię, prawienie innym komplementów, konformizm, oddawanie przysług
dylemat lizusa - obawa, że osoba, której sympatię chcemy pozyskać, oskarży nas o nieszczerość postępowania;
rozwiązaniem dylematu lizusa jest prezentowanie sprzecznych poglądów czy zachowań z poglądami i zachowaniami partnera w sprawach mało istotnych lub przekazywanie komplementów niebezpośrednio
dylemat zróżnicowanej publiczności - ludzie różnią się wartościami i upodobaniami;
rozwiązaniem dylematu jest segregacja publiczności,
np. polityk na spotkaniu z pracodawcami i pracobiorcami
Zastraszanie - przedstawianie siebie jako osoby twardej, agresywnej, nieprzyjemnej, groźnej, która może narobić problemów
np. dziecko może grozić matce „sceną” w sklepie, by pozyskać jej zgodę na zakup słodyczy
Eksperyment - odpowiadanie na pytanie o przyczynę
badanie zjawisk wywołanych przez badacza, w kontrolowanych przez niego warunkach, w celu poznania tych zjawisk;
! nie każde zachowanie można badać - względy etyczne
Eksperyment naturalny - manipulacja i pomiar zmiennych odbywa się w zwyczajnym, naturalnym środowisku dla osoby badanej
Eksperyment laboratoryjny - odbywa się w sytuacji skonstruowanej przez badaczy w laboratorium;
taki eksperyment ma mniejszą trafność zewnętrzną
(* 1879 - Lipsk - pierwsze laboratorium psychologiczne na świecie - Wilhelm Wundt;
* 1901 - Lwów - pierwsze polskie laboratorium psychologiczne - Kazimierz Wardowski)
Stereotyp - mechanizm upraszczający, pozwala człowiekowi poradzić sobie ze złożonym środowiskiem społecznym. Wszelkie uogólnienia organizują i upraszczają świat. Cechy przypisywane danej grupie społecznej.
Warunki działania zasady dowodu osobistego - najbardziej skłonni jesteśmy uznać działania innych za dowód słuszności wtedy gdy jesteśmy niepewni swego, gdy sytuacja jest niejasna, dwuznaczna, gdy dominuje niepewność. W sytuacjach wieloznacznych, niejasnych, skłonność każdej jednostki do przyglądania się temu co czują i robią inni, prowadzi do zjawiska nazywanego „niewiedzą wielu”, a stąd już tylko ktoś do „owczego pędu”.
Syndrom wojowniczej mniejszości - skłonność do narzucania swoich poglądów innym.
4