Zgodnie z obowiązującymi regulacjami prawnymi, zadania doradców zawodowych zatrudnionych w urzędach pracy obejmują:

Oprócz wymienionych zadań, w rozporządzeniu zawarto także zadania dla centrów informacji i planowania kariery zawodowej - wyspecjalizowanych jednostek organizacyjnych wojewódzkich urzędów pracy. Zadania te obejmują:

Metody poradnictwa zawodowego i zasoby informacji

Podstawową metodą pracy doradców zawodowych urzędów pracy z klientami w ramach poradnictwa indywidualnego jest rozmowa doradcza, przebiegająca zgodnie ze ściśle określonymi fazami i z wykorzystaniem specyficznych technik. W poradnictwie dla osób bezrobotnych wykorzystuje się również „Metodę Edukacyjną” oraz „Kurs Inspiracji”. Stosowanie przez doradców zawodowych tych metod pomaga zwłaszcza osobom długotrwale bezrobotnym i zagrożonym bezrobociem określić własną sytuację zawodową w kontekście zmieniających się potrzeb rynku pracy i opracować indywidualny plan działania. Niektórzy przeszkoleni doradcy, wykorzystują w pracy z bezrobotnymi zaadaptowaną, francuską metodę „Bilans kompetencji”, która poprzez ocenę kompetencji, zainteresowań i potencjału zdolności umożliwia klientowi dokonywanie zmiany własnej sytuacji zawodowej.

Podstawową metodą pracy doradców zawodowych urzędów pracy z indywidualnymi klientami jest rozmowa doradcza, przebiegająca zgodnie ze ściśle określonymi fazami i etapami z wykorzystaniem specyficznych technik. Ogólnie można stwierdzić, że w wyniku rozmowy doradca otrzymuje niezbędne informacje o sytuacji klienta przebiegu jego kariery szkolnej, warunkach zdrowotnych, zainteresowaniach i oczekiwaniach związanych z zawodem. Doradca i klient wspólnie planują dalsze kroki postępowania w myśl "porady realizacyjnej". Rozmowę kończy wspólne ustalenie planu działania dla klienta.

Doradcy zawodowi w urzędach pracy dysponują nowymi narzędziami do pomiaru zainteresowań: Zestawem do Samobadania (ZdS) i Kwestionariuszem Preferencji Zawodowych (KPZ) J. Hollanda. Kwestionariusza Preferencji Zawodowych używają doradcy z wykształceniem psychologicznym. Narzędzia te są aktualnie stosowane przez amerykańskie służby zatrudnienia. Adaptacji kulturowej tych metod oraz badania standaryzacyjne dokonał zespół naukowców Uniwersytetu Jagiellońskiego. Badania obejmowały wybrane grupy klientów i prowadzone były przez psychologów w kilkunastu urzędach pracy. W urzędach pracy aktualnie wdrażana jest również Bateria Testów Uzdolnień Ogólnych (BTUO) stosowana przez amerykańskie służby zatrudnienia. Podobnie jak w odniesieniu do kwestionariuszy zainteresowań J. Hollanda, tak i wobec testów uzdolnień ich adaptacji kulturowej dokonał zespół naukowców Uniwersytetu Jagiellońskiego.

W oparciu o wynik tego testu można prognozować powodzenie zawodowe klientów. Oprócz Baterii Testów Uzdolnień Ogólnych wykorzystywane są w poradnictwie zawodowym inne testy psychologiczne.

Doradcy z wykształceniem psychologicznym mogą wykorzystywać inne narzędzia psychologicznego pomiaru: Baterię Testów APIS-P, Baterię Testów APIS-Z, Inwentarz Stanu i Cechy Lęku (ISCL), Kwestionariusz Osobowości Eysencka (EPQ-R), Kwestionariusz Temperamentu - Formalna Charakterystyka Zachowania (FCZ-KT) do diagnozy podstawowych cech temperamentalnych. Narzędzia te pozwalają sporządzać diagnozę potencjału zdolności, zainteresowań i cech osobowościowo-temperamentalnych z punktu widzenia, zarówno planowania kariery zawodowej klienta, jak i doboru zawodowego.

Począwszy od 1996 roku wdrażane są w urzędach pracy dwie metody poradnictwa zawodowego służące rozwiązywaniu problemów osób bezrobotnych: francuska "Metoda Edukacyjna" i metoda duńska znana jako "Kurs Inspiracji".

"Metoda Edukacyjna" sytuuje osobiste doświadczenie klienta w centrum aktywności doradczej, poszerza jego wiedzę dotyczącą świata zawodów, pomaga określić własną sytuację zawodową w kontekście zmieniających się potrzeb rynku pracy i ustalić indywidualny plan działania.

"Kurs Inspiracji'' jest skuteczną metodą wykorzystywaną w pracy z osobami długotrwale bezrobotnymi i zagrożonymi długotrwałym bezrobociem. Metoda ta wzmacnia motywację i aktywność bezrobotnych w realistycznym budowaniu swojego planu zawodowego.

We współpracy z ekspertami francuskimi wybrani doradcy poznali także metodę tworzenia "Bilansów Kompetencji". Metoda ta pozwala osobom pracującym a także bezrobotnym i poszukującym pracy, analizować własne doświadczenia zawodowe i przemyśleć relacje, które utrzymują ze swym środowiskiem zawodowym. W trakcie wielogodzinnej współpracy doradcy i klienta zostają ustalone kompetencje zawodowe klienta, który - z myślą o ich wykorzystaniu - podejmuje próbę zmiany swojej sytuacji zawodowej.

Różnorodność problemów klientów, z jakimi spotykają się doradcy zawodowi urzędów pracy, stała się impulsem do przygotowania i wyposażenia doradców zawodowych w odpowiednie i jednolite w skali kraju zbiory informacji zawodowej, metody i techniki pracy.

Doradcy zawodowi urzędów pracy dysponują ujednoliconymi w skali kraju zasobami informacji zawodowych do których należą:

Doradcy zawodowi dysponują także programem komputerowym „Doradca 2000” udostępnianym klientom na 538 stanowiskach komputerowych (w skali kraju). Program ten umożliwia wielowymiarowe analizowanie świata zawodów, pobudza klienta do autorefleksji i wzmacnia jego aktywność, pozwala na przygotowanie się do podjęcia trafnej decyzji zawodowej.

Ponadto doradcy zawodowi otrzymują różne zbiory informacji i publikacji np. katalogi, informatory, przewodniki, czasopisma zawierające informacje o zawodach, rynku pracy, placówkach szkolenia zawodowego dorosłych itp.

Odbiorcy usług

Poradnictwo zawodowe w urzędach pracy ukierunkowane jest na świadczenie usług dla różnych kategorii klientów, a zwłaszcza dla bezrobotnych i poszukujących pracy znajdujących się w różnych fazach swojego rozwoju zawodowego. Mogą to być osoby młode zamierzające wybrać zawód, jak i osoby z doświadczeniem zawodowym, które pragną zdobyć nowy zawód, a także osoby zagrożone utratą pracy lub mające trudności w jej uzyskaniu. Wielu klientów oczekuje także pomocy doradczej w zakresie poznania technik i nabycia umiejętności związanych z poszukiwaniem pracy.

Edukacja doradców

W Polsce, począwszy od 1997 r. istnieje możliwość kształcenia studentów na poziomie akademickim w zakresie poradnictwa zawodowego, według programu opracowanego przez Uniwersytet Łódzki, w ramach realizowanego przez Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej Projektu Banku Światowego TOR#8.

Uczelnie kształcące doradców zawodowych są uczelniami o różnych profilach. W programach szkół wyższych poradnictwo zawodowe związane jest z psychologią lub pedagogiką.

Formy kształcenia doradców zawodowych na poziomie akademickim:

  1. kształcenie doradców zawodowych w ramach specjalności na studiach pedagogicznych dziennych licencjackich

  2. kształcenie doradców zawodowych w ramach specjalności na studiach pedagogicznych dziennych magisterskich uzupełniających

  3. kształcenie doradców zawodowych w ramach specjalności na studiach pedagogicznych zaocznych licencjackich

  4. kształcenie doradców zawodowych w ramach specjalności na studiach pedagogicznych zaocznych magisterskich

  5. kształcenie doradców zawodowych w ramach specjalności na studiach psychologicznych dziennych magisterskich

  6. kształcenie doradców zawodowych w ramach specjalności na studiach psychologicznych wieczorowych magisterskich

Niektóre uczelnie kształcą doradców stosując kilka form jednocześnie.

Kwalifikacje doradcze można zdobywać na następujących poziomach:

Główne uczelnie kształcące doradców zawodowych w Polsce to:

Krajowy Urząd Pracy stworzył również dla doradców zawodowych możliwości udziału w wewnętrznych szkoleniach specjalistycznych. Ponadto doradcy zawodowi powiatowych urzędów pracy uczestniczą w szkoleniach prowadzonych przez centra informacji i planowania kariery zawodowej wojewódzkich urzędów pracy oraz szkoleniach regionalnych.

Część doradców uczestniczyła w szkoleniach z udziałem ekspertów z Niemiec, Francji, USA, Danii i Szwecji organizowanych w kraju oraz w zagranicznych wyjazdach studyjnych. Wewnętrzne szkolenia specjalistyczne prowadzili przedstawiciele szkół wyższych, ministerstw oraz specjaliści z Krajowego Urzędu Pracy.

Doradcy zawodowi mają zapewnione warunki do samokształcenia kierowanego poprzez wykorzystywanie materiałów informacyjno-metodycznych przygotowywanych i upowszechnianych przez Centrum Metodyczne Informacji i Poradnictwa Zawodowego Krajowego Urzędu Pracy.

Doradcy zawodowi z poradni psychologiczno-pedagogicznych mogą liczyć na wsparcie metodyczne centralnych placówek MENiS - Centrum Metodycznego Pomocy Psychologiczno - Pedagogicznej oraz Krajowego Ośrodka Wspierania Edukacji Zawodowej. Placówki te oferują różnego rodzaju materiały i publikacje oraz różne formy doskonalenia.

Centrum Metodyczne Informacji i Poradnictwa Zawodowego Krajowego Urzędu Pracy

Ze względu na potrzebę pogłębienia działań metodycznych związanych głównie z koniecznością rozwoju profesjonalnej kadry doradców zawodowych w urzędach pracy, uruchomiono w 1998 roku w Krajowym Urzędzie Pracy Centrum Metodyczne Informacji i Poradnictwa Zawodowego, jako samodzielną komórkę funkcjonującą na prawach departamentu. Zgodnie z rozporządzeniem Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 9 lutego 2000r. Centrum Metodyczne Informacji i Poradnictwa Zawodowego Krajowego Urzędu Pracy stanowiło zaplecze metodyczne dla urzędów pracy oraz centrów informacji i planowania kariery zawodowej wojewódzkich urzędów pracy.

Do zadań Centrum należało:

  1. opracowywanie, gromadzenie i doskonalenie informacji zawodowych,

  2. opracowywanie, gromadzenie, doskonalenie i adaptacja metod i technik poradnictwa zawodowego,

  3. upowszechnianie informacji zawodowych, metod i technik poradnictwa zawodowego,

  4. opracowywanie programów i materiałów szkoleniowych oraz prowadzenie szkoleń dla doradców zawodowych i innych pracowników urzędów pracy w zakresie informacji zawodowej i poradnictwa zawodowego.

Centrum Metodyczne miało prawo do rekomendacji materiałów, metod i technik powiatowym urzędom pracy i centrom informacji i planowania kariery zawodowej wojewódzkich urzędów pracy.

Centrum Metodyczne aktualizowało zbiory informacji i przekazywało je bezpłatnie urzędom pracy. Działania te dotyczyły przede wszystkim tych form informacji, które mogły być realizowane na szczeblu centralnym, np. zestawy ulotek o zawodach, charakterystyki zawodów oraz program komputerowy „Doradca 2000”. Na potrzeby doradców zawodowych opracowywane były nowe publikacje zawodoznawcze, jak np. „Podręcznik oceny zawodów z punktu widzenia różnych rodzajów niepełnosprawności”. Niektóre materiały Centrum upowszechniało na swojej stronie Internetowej.

Ważną rolę spełniało Centrum Metodyczne w zakresie zapewniania urzędom pracy narzędzi psychologicznego pomiaru, m.in. „Baterii Testów Uzdolnień Ogólnych”, „Kwestionariusza Preferencji Zawodowych”, „Zestawu do Samobadania” J. Hollanda. Corocznie zaopatrywało doradców w materiały testowe. Organizowało również szkolenia dla nowozatrudnionych doradców zawodowych w zakresie stosowania testów. Centrum Metodyczne, wdrażało także metody poradnictwa zawodowego takie jak: „Kurs Inspiracji”, „Metoda Edukacyjna”, „Bilans Kompetencji” i inne. Pracownicy Centrum Metodycznego przygotowywali, opracowywali podręczniki i materiały oraz programy szkolenia doradców zawodowych a także prowadzili zajęcia dydaktyczne.

Centrum Metodyczne wiele uwagi poświęcało przygotowywaniu do druku publikacji z serii „Zeszyty informacyjno - metodyczne doradcy zawodowego”. Do chwili obecnej opublikowano 22 zeszyty.

Centrum Metodyczne prowadziło także działania związane z rozwojem poradnictwa zawodowego w wymiarze europejskim poprzez realizację projektów w ramach Programu Leonardo da Vinci. Szczególną rolę odegrał projekt Narodowe Centrum Zasobów Poradnictwa Zawodowego (NCZPZ). NCZPZ zostało utworzone na mocy porozumienia Krajowego Urzędu Pracy i Ministerstwa Edukacji Narodowej. Zadania związane z Narodowym Centrum Zasobów Poradnictwa Zawodowego realizowane były przez dwa zespoły robocze - jeden po stronie resortu Edukacji Narodowej zlokalizowany w Krajowym Ośrodku Wspierania Edukacji Zawodowej, drugi - w Centrum Metodycznym Informacji i Poradnictwa Zawodowego Krajowego Urzędu Pracy. Działania Narodowego Centrum Zasobów Poradnictwa Zawodowego były współfinansowane ze środków Komisji Europejskiej. Narodowe Centrum Zasobów Poradnictwa Zawodowego wspiera mobilność edukacyjną obywateli Europy poprzez gromadzenie, wymianę i udostępnianie informacji o możliwościach kształcenia i szkolenia zawodowego w krajach Europy. Zakłada promocję mobilności edukacyjnej młodzieży i osób dorosłych. W projekcie Narodowe Centrum Zasobów Poradnictwa Zawodowego uczestniczą wszystkie kraje Unii Europejskiej oraz kraje przedakcesyjne.

Realizowane zadania związane z europejskim aspektem poradnictwa zawodowego odnoszą się - w pierwszej kolejności do opracowania baz danych o możliwościach kształcenia i szkolenia zawodowego w Polsce i przekazania ich partnerom z krajów Unii Europejskiej, w drugiej zaś do stworzenia warunków dla polskich doradców zawodowych umożliwiających doskonalenie ich kwalifikacji zawodowych.

Ścisła współpraca z krajami Unii Europejskiej wymaga ze strony Polski przygotowania kompetentnej kadry doradców zawodowych, którzy będą świadczyli usługi w wymiarze europejskim. Centrum Metodyczne Informacji i Poradnictwa Zawodowego poczyniło pierwsze kroki w tym kierunku. Realizuje bowiem projekt w ramach Programu Leonardo da Vinci pt. „Transnacjonalne poradnictwo zawodowe”, mający na celu (docelowo) zorganizowanie studiów podyplomowych dla doradców zawodowych. W wyniku tego projektu opracowany zostanie program kształcenia w zakresie europejskiego poradnictwa zawodowego. Autorami programu, materiałów dla wykładowców oraz przewodnika dla słuchaczy będą naukowcy reprezentujący następujące szkoły wyższe: Uniwersytet Jagielloński (Polska), Uniwersytet i Wyższa Szkoła Administracji Pracy w Mannheim (Niemcy), Uniwersytet w Klagenfurcie (Austria) i Uniwersytet w Szeged (Węgry). Projekt wspierają urzędy pracy z tych krajów.

Działalność Centrum Metodycznego umożliwiała szersze włączenie się do projektów Programu Leonardo da Vinci doradców z urzędów pracy m.in. z Rzeszowa, Olsztyna, Białegostoku, Krakowa, Katowic, Gdańska itp.

Ponadto Centrum Metodyczne współpracowało z wieloma partnerami. Z uwagi na interdyscyplinarny charakter zadań najważniejszymi jego partnerami były szkoły wyższe. I tak m.in. z Uniwersytetem Jagiellońskim Centrum Metodyczne współpracowało w zakresie adaptacji i standaryzacji testów psychologicznych oraz w zakresie opracowywania programu kształcenia dla eurodoradców. Z kolei, współpraca z Uniwersytetem Łódzkim dotyczyła kształcenia i podnoszenia kwalifikacji doradców zawodowych. Współpraca z Centralnym Instytutem Ochrony Pracy - dotyczyła tworzenia charakterystyk zawodów. Centrum Metodyczne współpracowało także ze Stowarzyszeniem Doradców Szkolnych i Zawodowych RP w budowaniu modelu integracji doradców zawodowych poradni psychologiczno - pedagogicznych i urzędów pracy.

Dotychczasowe działania w Programie Leonardo da Vinci przyczyniły się do tego, że rośnie także liczba zagranicznych partnerów zainteresowanych współpracą z Centrum w dziedzinie poradnictwa zawodowego.

Kluby Pracy

Pierwsze kluby powstawały samorzutnie przed 1993 rokiem i działały według programów amatorsko opracowanych przez liderów. Następnie opracowano i upowszechniono w Systemie Urzędów Pracy jednolity modułowy program klubu, wypracowano standardy funkcjonowania klubu, a poprzez stałe finansowe wspieranie procesu tworzenia nowych placówek odnotowywano ciągły wzrost ich liczby. Wdrożono nowy program klubów pracy i program szkolenia liderów klubów (w oparciu o podręczniki Program Klubu Pracy i Umiejętności Lidera Klubu Pracy). Oba programy wypracowane zostały w ramach projektu Banku Światowego. Kluby pracy wyposażone zostały w nowoczesny sprzęt audiowizualny, zakupiony ze środków pożyczki, który ułatwia i uatrakcyjnia zajęcia. Program Klubu pracy był także udostępniany przez Krajowy Urząd Pracy instytucjom innym niż urzędy pracy zainteresowanym prowadzeniem klubów.

Klub pracy jest programem, którego głównym celem jest zwiększenie aktywności i skuteczności bezrobotnych w samodzielnym poszukiwaniu pracy. Przygotowuje bezrobotnych do powrotu na rynek pracy, a także wyposaża ich w umiejętności poruszania się na rynku pracy. Cele te są osiągane przez równoczesną intensywną pracę lidera klubu i uczestnika programu. Klub pracy oferuje osobom bezrobotnym i poszukującym pracy naukę praktycznych umiejętności, niezbędnych przy poszukiwaniu zatrudnienia lub wręcz uruchomienie procesu aktywizacji zawodowej. Zajęcia w klubie prowadzi lider klubu pracy, który pełni jednocześnie kilka ról:

- animatora i inspiratora - kreującego odpowiednią atmosferę w klubie, posiadającego wizję pomyślnej przyszłości dla każdego uczestnika klubu;

- doradcy - reagującego na ludzkie uczucia, oferującego wzmocnienie, wzbudzającego zaufanie;

- nauczyciela - przekazującego wiedzę i umiejętności.

Liderami klubów pracy w resorcie pracy są specjalnie przeszkoleni pracownicy urzędów pracy i są to doradcy zawodowi lub pośrednicy pracy.

Stworzono również możliwość korzystania z usług klubów pracy osobom niewidomym i niedowidzącym poprzez przygotowanie i upowszechnianie w Systemie Urzędów Pracy odpowiednich podręczników w brajlu.

W 2001 roku w skali kraju funkcjonowało 796 klubów pracy zorganizowanych przez powiatowe urzędy pracy oraz instytucje i organizacje z nimi współpracujące. W tej liczbie zawierają się wszystkie kluby pracy, które prowadziły działalność przez cały czas pozwalający na prowadzenie zajęć co najmniej z jedną grupą. W strukturach powiatowych urzędów pracy działało 657 klubów pracy. W zajęciach klubów pracy w 2001 roku uczestniczyło ogółem 51 tys. osób. Programem klubu pracy objęte były przede wszystkim osoby bezrobotne - 48,5 tys. W okresie 3 miesięcy od zakończenia zajęć w klubie pracy 7,5 tys. osób bezrobotnych zarejestrowanych w urzędach pracy podjęło pracę, a prawie 2,8 tys. osób podjęło szkolenie w celu uzupełnienia, podwyższenia lub zmiany kwalifikacji.

W 2001 roku działały 103 kluby pracy prowadzone przez 14 instytucji i organizacji, którym udostępniono podręczniki Program Klubu Pracy i Umiejętności Lidera Klubu Pracy. W zajęciach tych klubów uczestniczyło łącznie 9,3 tys. osób, w tym prawie 4,8 tys. osób bezrobotnych.

Biura Promocji Zawodowej Absolwentów Szkół Wyższych (Biura Karier)

Pierwsze Biuro Karier powstało w Polsce w 1993 r. przy Uniwersytecie Mikołaja Kopernika w Toruniu dzięki inicjatywie Johna C. Franksa, Dyrektora Biura Karier na Uniwersytecie w Hull w Wielkiej Brytanii i wsparciu Ministerstwa Pracy i Polityki Socjalnej oraz Krajowego Urzędu Pracy.

W roku 1997 powstały także biura na Uniwersytecie Adama Mickiewicza w Poznaniu, Uniwersytecie Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie, Uniwersytecie i Politechnice we Wrocławiu, Politechnice w Gliwicach, Krakowie, Kielcach, Akademii Ekonomicznej w Katowicach i Szkole Głównej Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie.

Biura Zawodowej Promocji Studentów i Absolwentów Szkół Wyższych (nazywane Biurami Karier) zadeklarowały wolę współpracy w ramach Ogólnopolskiej Sieci Biur Karier (OSBK). W jej skład weszła jedynie część z 32 działających na terenie kraju Biur Karier.

Porozumienie o powołaniu sieci zostało podpisane przez kierowników Biur w grudniu 1998r. Biura przystępujące do OSBK muszą spełniać pewne, ściśle określone standardy programowe, do których zalicza się m.in.:

Z pomocy Biur Karier korzystają przede wszystkim:

Pomoc udzielana studentom i absolwentom w aktywnym wejściu na rynek pracy polega na:

- prowadzeniu rozmów doradczych,

- zapoznawaniu z europejskimi standardami rekrutacji.

Nawiązywanie i utrzymywanie kontaktów z pracodawcami realizowane jest poprzez:

- przeprowadzanie naboru i preselekcji na zlecenie pracodawcy,

- urządzanie prezentacji firm na uczelniach,

Metoda zaadaptowana z Francji

Metoda zaadaptowana z Danii

Prace nad wdrożeniem tej metody są kontynuowane

Prace nad testami realizowane były w ramach prowadzonego przez Ministerstwo Pracy i Polityki Socjalnej

Projektu Banku Światowego, komponentu TOR # 8

General Aptitude Test Battery (GATB)

CMIiPZ funkcjonowało w strukturach KUP do końca marca 2002 r. Od kwietnia zespół Centrum i jego zadania

zostały przejęte przez MPiPS

Rozporządzenie w sprawie szczegółowych zasad prowadzenia pośrednictwa pracy, poradnictwa zawodowego,

organizowania szkoleń bezrobotnych, tworzenia zaplecza metodycznego dla potrzeb informacji zawodowej

i poradnictwa zawodowego oraz organizowania i finansowania klubów pracy

Informacja o działalności klubów pracy w 2001 roku, KUP Departament Standaryzacji Usług, Warszawa, marzec 2002r.