Ćwiczenie VIII - Maści

Maści (unguenta, l.poj. unguentum) są postacią leku przeznaczoną do stosowania zewnętrznego na skórę lub błony śluzowe w calu uzyskania działania miejscowego lub ogólnego. Maści mogą zawierać jeden lub kilka substancji leczniczych rozpuszczonych, zawieszonych lub zemulgowanych w obojętnym podłożu. Cały wyżej wymieniony układ winien charakteryzować się odpowiednimi właściwościami plastycznymi (dobrą „rozsmarowywalnością” :)).

Podział farmakologiczny maści (w zależności od zawartości środka leczniczego)

• maści pokrywające czyli epidermalne:

• działają tylko na powierzchnię skóry, nie przenikają do głębszych warstw, spełniają rolę ochronną, np. parafini unguentum

• mogą zawierać środek leczniczy działający miejscowo, podstawą są podłoża węglowodorowe, np.:

• unguentum dermatoli - wykazuje działanie ściągające, wysuszające, antyseptyczne, osłaniające

• unguentum Wilkinsoni - działanie przeciwpasożytnicze

• unguentum undecylenicum - z kwasem undecylenowym - działanie przeciwgrzybiczne

• maści doskórne, endodermalne:

• działają na głębiej leżące warstwy skóry

• podłoża:

• smalec wieprzowy,

• lanolina,

• oleje roślinne

• np. Camphorae unguentum - działanie rozgrzewające na skutek wywołania miejscowego przekrwienia tkanek

• maści diadermalne:

• ogólne maści resorpcyjne

• zawierają środki lecznicze wchłaniające się przez skórę lub błony śluzowe i docierające do układu chłonnego

• są to np. maści z kwasem salicylowym, jodem, jodkami, olejkami eterycznymi, witaminami, hormonami

• stosuje się podłoża emulsyjne

Podział fizykochemiczny:

• maści roztwory:

• maści jednofazowe

• przyrządza się je przez stopienie podłoża i rozpuszczenia w nim na gorąco środka leczniczego, a następnie mieszanie do zastygnięcia

• np. Camphorae unguentum, Cholesteroli unguentum, Olei Jecoris Aselli unguentum (maść tranowa)

• maści zawiesiny:

• dwufazowe

• złożone z podłoża i środka leczniczego w postaci stałej, który nie rozpuszcza się ani w podłożu, ani w wodzie

• ciało stałe należy dokładnie sproszkować, przesiać przez sita i dokładnie wymieszać z niewielką ilością podłoża, a następnie dodać pozostałą częścią podłoża i mieszać do uzyskania jednorodnej masy

• w skład tej grupy wchodzą pasty (pastae, l. poj. pasta):

• zawierają nie mniej niż 25% miałko sproszkowanych substancji stałych, takich jak skrobia pszeniczna (Tritici amylum), tlenek cynku (Zinci oxidum), węglan wapnia, talk (talcum)

• obecność tych substancji powoduje gęstą konsystencję past

• są to maści epidermalne

• podłożem jest najczęściej wazelina

• np.: Zinci oxydi pasta, Zinci salicylatis unguentum (pasta Lassara - maść zawierająca tlenek cynku i kwas salicylowy)

• maści emulsje:

• dwu- lub trójfazowe

• ich główną zaletą jest łatwe przenikanie w głąb skóry; jest to związane z dużą zawartością wody:

• tłuszcze zawieszone w wodzie (wody procentowo jest więcej) oznaczamy symbolem O/W

• woda zawieszona w tłuszczach: W/O

Podstawy maściowe:

• Podłoża mineralne (podłoża węglowodorowe i woski):

• podłoża węglowodorowe:

• wazelina biała i żółta (Vaselinum flavum et album)

• różnią się jedynie stopniem oczyszczenia (biała jest lepiej oczyszczona)

• produkt rafinacji ropy naftowej

• bardzo trwała chemicznie

• nie ulega zepsuciu i nie wchodzi w reakcje z substancjami leczniczymi

• nie wchłania się z powierzchni skóry i błon śluzowych

• posiada ograniczoną ilość wody: 8-15%, dzięki czemu wazelina jako podstawa maściowa utrzymuje lek przez dłuższy czas w kontakcie ze skórą i działa na nią zmiękczająco

• stosowana w maściach epidermalnych

• parafina

• płynna (Parafinum liquidum) - zmiękcza twarde podstawy maściowe

• stała (Parafinum solidum) - utwardza zbyt miękkie podstawy maściowe

• euceryna

• skład: 95 części wazeliny białej, 2 części cholesterolu, 3 części alkoholu etylowego

• wiąże 220-250% wody (porównując masę podłoża do masy wody) wytwarzając emulsję W/O, która szybko się wchłania

• służy do przyrządzania maści endodermalnych i ocznych

• woski:

• wosk pszczeli żółty lub biały (Cera flava et alba)

• wosk ziemny - cerezyna

• stosowany do utwardzania zbyt miękkich podłoży wapniowych

• tłuszcze zwierzęce i roślinne:

• lanolina (Lanolinum)

• występuje w postaci bezwodnej (Lanolinum anhydricum) lub uwodnionej (Lanolinum hydricum)

• otrzymywana przez zmieszanie w stosunku 3:1 wody z tłuszczem z wełny owczej

• wiążę do 120% wody nie tracąc mazistej konsystencji

• zapewnia dobre wchłanianie leku

• wada: może powodować alergie

• smalec wieprzowy (Adeps suillus)

• posiada niską temperaturę topnienia: 35-42°C

• ma małą zdolność wiązania wody: 7-16%

• dobrze przenika w głąb naskórka i skóry ułatwiając wchłanianie substancji leczniczej

• wada: posiada ograniczoną trwałość - szybko jełczeje

• tłuszcze roślinne - rzadziej są stosowane, wymagają wcześniejszego utwardzania

• podłoża beztłuszczowe:

• Unguentum glyceroli

• podłoże hydrożelowe

• skład: częściowo zhydrolizowana skrobia, guma tragakanta, glicerol i woda

• bardzo dobrze rozpuszcza się w wodzie

• łatwo zmywalne

• dobrze zmiękcza naskórek przy nadmiernym rogowaceniu

• nadaje się do zastosowania w maściach o działaniu przeciwalergicznym

• żele silikonowe - stosowane do wyrobu maści ochronnych

• żele polietylenowe - j.w.

Istotną cechą podłoża jest jego zdolność wiązania wody. Cecha ta ułatwia wprowadzenie do maści substancji leczniczej, poprawia właściwości podłoża, zwiększa działanie chłodzące na skórę, zwiększa zdolność zmiękczania naskórka. Zdolność wiązania wody przez podskórną określa tzw. liczba wodna - jest to ilość wody wyrażona w gramach, która zostaje trwale związana przez 100 g podłoża, a następnie utrzymuje się w nim przez 24 godziny.

Cechy dobrego podłoża maściowego:

• konsystencja umożliwiająca łatwe rozsmarowanie,

• dobra przyczepność do skóry lub błon śluzowych,

• wysoka trwałość fizykochemiczna,

• nie powinno drażnić skóry ani błon śluzowych,

• nie powinno wywoływać reakcji uczuleniowych.

Przykłady maści farmakopealnych:

• Unguentum simplex - skład: 10 części Lanolinum anhydricum i 90 części Vaselinum flavum

• Tormentillae unguentum compositum (maść pięciornikowa złożona)

• Zinci oxydi pasta

• Zinci salicylatis unguentum (pasta Lassara)

• Ammonii bituminosulfonas unguentum (maść ichtiolowa)

Kwas salicylowy (Acidum salicylicum)

• białe igły lub biały krystaliczny proszek

• bez zapachu

• ostry, słodkawo-kwaśnym smak

• łatwa rozpuszczalna się w alkoholu etylowym i eterze etylowym

• trudno rozpuszcza się w wodzie (łatwiej w wodzie wrzącej ) i tłuszczach

• działanie: przeciwbakteryjne, przeciwgrzybiczne, przeciwzapalne, keratolityczne

• postacie: roztwory, zasypki, maści do stosowania zewnętrznego

Kamfora (Camphora)

• przezroczyste kryształy lub biały krystaliczny proszek

• charakterystyczny zapach

• w temperaturze pokojowej powoli ulatnia się

• destyluje z parą wodną

• łatwo rozpuszcza się w rozpuszczalnikach organicznych i olejach

• trudno rozpuszcza się w wodzie

• działanie: rozgrzewające, słabe przeciwświądowe, powoduje miejscowe przekrwienie

• postacie: mazidła i maści

• preparaty:

• Spiritus camphoratus

• Unguentum iodo-camphoratum

• Unguentum camphoratum

Skrobia pszeniczna (Tritici amylum)

• biały matowy proszek

• nierozpuszczalna w wodzie i etanolu

• stosowana do przygotowywania różnych postaci leków, np. maści, pudrów, zasypek

Wazelina biała (Vaselinum album)

• mieszanina oczyszczonych i utrwalonych półstałych węglowodorów

• biała, prześwitująca, miękka, ciągliwa masa

• zielonkawe zabarwienie

• łatwo rozpuszcza się w chloroformie i eterze etylowym

• trudno rozpuszcza się w etanolu

• stosowana do przyrządzania maści

^{Kopiowanie zalecone
2009 Hobbit & Leniwiec}

2