1. Świat na przełomie XIX/XX wieku (problemy ideologiczne, społeczne, gospodarcze)

Druga połowa XIX wieku stanowiła okres, w którym przemiany obejmowały wszystkie dziedziny życia i następowały w szybkim tempie. Świat zmieniał się równie szybko pod względem demograficznym. Tylko w ciągu XIX stulecia liczba ludności Ziemi powiększyła się prawie dwukrotnie z 900 milionów do 1600 milionów w 1900 roku. Wzrost liczby ludności dokonywał się nierównomiernie, zarówno w skali krajów, jak i kontynentów. W tym samym czasie liczba ludności w Chinach wzrosła prawdopodobnie o 40 % i wynosiła 475 milionów, a Indii ze 175 do 290 milionów. Eksplozja demograficzna dotyczyła przede wszystkim krajów wysoko uprzemysłowionych na kontynencie europejskim i Stanów Zjednoczonych. Udział Europy w zaludnieniu Ziemi wyniósł w końcu XIX wieku około 24 %. Obok Niemiec i Wielkiej Brytanii, największy przyrost ludności miały Stany Zjednoczone i Japonia.
Stany Zjednoczone wyprzedziły wszystkie wyżej wymienione państwa, gdyż w latach 1801 - 1900 liczba zamieszkałej w nich ludności wzrosła o około 1200 % ( z 6 milionów do 76 milionów). Przełom wieków XIX i XX określa się nieraz epoką * wielkiego przesiedlenia *, gdyż rocznie emigrowało z Europy do USA 1, 5 miliona osób. Innym kierunkiem migracji była Ameryka Środkowa i Południowa.
Szybko powiększał się odsetek ludności zamieszkującej miasta. Urbanizacja, czyli rozwój miast, spowodowała powstawanie wielkich skupisk ludności - milionowych metropolii. Zaliczały się do nich miasta amerykańskie: Nowy York, Chicago, Filadelfia, a także Londyn, Paryż, Berlin w Europie, czy Tokio i Osaka w Japonii, oraz Moskwa i Petersburg w Rosji.
W miastach poprawiły się warunki zdrowotne, wprowadzono wodociągi i kanalizację. Podniósł się także poziom oświaty zdrowotnej, nastąpił wielki postęp w medycynie, w szczególności w zwalczaniu chorób epidemicznych. Wzrosła średnia długość życia ludzi.
Niebagatelną sprawą był także ilościowy i jakościowy wzrost produkcji żywności. Dzięki wzrostowi hodowli bydła, owiec i trzody chlewnej wzrosła produkcja mięsa. Na początku XX wieku powstały pierwsze wytwórnie konserw. Olbrzymie możliwości produkcji rolnej dawały zagospodarowane obszary Ameryki Północnej i Australii. Rozwój komunikacji i potanienia kosztów transportu przyczyniły się do rozwoju importu zboża na rynek europejski. Konkurencja ta zmusiła rolników w Europie do rozwijania w większym stopniu sadownictwa i warzywnictwa. Ta * zielona rewolucja * była skutkiem wzrastających potrzeb żywnościowych ludności świata.
Po raz pierwszy człowiek na tak wielką skalę ingerować w środowisko naturalne. Początkujący przemysł samochodowy potrzebował kauczuku do produkcji gumowych opon, co przyczyniło się do dewastacji środowiska naturalnego w Kongu Belgijskim. Eksploatowano także w rabunkowy sposób faunę, co doprowadziło do zagłady bizonów, wybitych przez myśliwych zaopatrujących budowniczych linii kolejowych w USA.
Jednak największe zmiany dokonały się w przemyśle. Stawał się on, bowiem najważniejszą dziedziną gospodarki. Postępowała industrializacja, czyli rozwój gospodarczy państw w kierunku przemysłowym.
Gospodarcza mapa świata w 1914 roku ukazywała, że najbardziej uprzemysłowionymi obszarami była Ameryka Północna i Europa. Potwierdzały to podstawowe wskaźniki, obejmujące wydobycie węgla, produkcję stali i rozwój komunikacji.
Produkcja stali nie tylko wzrosła, ale także potaniała w rezultacie zastosowania metody przepuszczania powietrza przez ciekłe żelazo ( metoda Bessemera), a później w następstwie zastosowania pieców podgrzanych gazem, co pozwoliło produkować hartowaną stal ( piece Siemensa).·Światowa sieć linii kolejowych wzrosła w latach 1879 - 1900 prawie czterokrotnie. Rosja wybudowała kolej transsyberyjską, a USA aż cztery linie łączące Atlantyk z Pacyfikiem. Kolej nie tylko ułatwiała podróżowanie, ale przede wszystkim służyła do przewożenia masowych ładunków.
Przemysł zaczął także produkować towary dotąd nieznane: rowery, samochody, barwniki syntetyczne, maszyny do liczenia i pisania oraz wiele innych. Jeszcze u schyłku XIX wieku powstały i rozwinęły się przemysły naftowy i chemiczny. Zaczęto produkować celuloid i bakelit. Pojawiły się karabiny maszynowe strzelające ogniem ciągłym, pociągi pancerne, stalowe okręty wojenne i łodzie podwodne.
Swoistą dokumentacją stanu rozwoju przemysłowego były wystawy światowe. Poszczególne państwa prezentowały na nich własne osiągnięcia techniczne i ekonomiczne. Pierwsza wystawa zorganizowana w Londynie ( 1851 rok ) miała zademonstrować osiągnięcia techniczne Wielkiej Brytanii jako * fabryki świata *. Odbywała się ona w nowo wzniesionym gmachu, wykonanym prawie w całości ze szkła i żelaza.
Rozwój techniki i zastosowanie wynalazków w procesie produkcji spowodowały, że produkcja stała się masowa i tańsza. Wielkie fabryki przynosiły większe zyski, ale wymagały modernizacji i inwestycji, na które trzeba było dużych nakładów pieniężnych. Banki chętniej pożyczały pieniądze wielkim firmom niż małym. Drobni przedsiębiorcy nie mieli większych szans w konkurencji z wielkimi. Małe przedsiębiorstwa były w trudniejszej sytuacji, niejedno z nich uległo likwidacji lub podporządkowaniu silniejszym na rynku.
Ogólną tendencją, występującą pod koniec stulecia, była koncentracja produkcji przez powstające spółki akcyjne. Niektóre z nich realizowały wszystkie fazy produkcji wytwarzanego przez siebie artykułu, co stanowiło przykład koncentracji pionowej produkcji. Ten rodzaj koncentracji produkcji obejmował cały proces wytwórczy, poczynając od wydobycia rudy żelaza, poprzez huty, stalownie, walcownie, po fabryki wytwarzające produkty finalne. Inne natomiast stosowały koncentrację poziomą produkcji. Występowała ona wówczas, gdy spółka starała się wykupić wszystkie kopalnie lub fabryki na danym obszarze.
Proces koncentracji produkcji obejmował często nowe gałęzie wytwórczości, jak przemysł chemiczny, elektrotechniczny czy górnictwo naftowe. Najczęściej powstawały towarzystwa akcyjne, gdyż stworzenie spółki akcyjnej było najszybszym sposobem pozyskania kapitału dla inwestycji.
Spółki akcyjne obejmowały zarówno produkcję, handel, jak i finanse. Do realizacji wielkich przedsięwzięć zaciągały pożyczki bankowe. Powodowało to określone skutki w postaci wpływania przez banki na kierunki rozwoju przemysłu i handlu. W 1903 roku sześć wielkich banków niemieckich dysponowało aż 751 stanowiskami w radach nadzorczych różnych spółek. Zrastanie się kapitału przemysłowego i bankowego powodowało centralizację kapitałów i powstanie nowej grupy społecznej - oligarchii finansowej, często mającej decydujący wpływ na bieg spraw państwowych.
Koncentracja produkcji zmieniła formy konkurencji. Walka o rynki zbytu stała się bardziej skomplikowana i kosztowna. Dlatego zawierały między sobą porozumienia o różnym zakresie organizacji - od luźnych umów po ścisłe związki. Porozumienia te prowadziły do powstania monopoli w postaci karteli, syndykatów, trustów i koncernów.
Skutki powstawania monopoli były różne. Utrzymywane były wysokie ceny na produkty, co z czasem prowadziło do nadprodukcji towarów oraz kryzysów. W ich następstwie monopole ograniczały produkcję i zwalniały część pracowników. Z czasem okazało się, że zasięg konkurencji między przedsiębiorstwami monopolistycznymi sięgnął skali międzynarodowej.
Ratunkiem przed nadprodukcją we własnym kraju stał się wywóz kapitału na obszary gospodarczo zacofane, gdzie występowała tania siła robocza oraz surowce potrzebne do produkcji. Gdy ropa naftowa stała się niezbędnym surowcem i paliwem rozpoczęło się współzawodnictwo koncernów o roponośne tereny na Bliskim Wschodzie i inne zasobne w surowce terytoria. Pobudki gospodarcze zostały wzmocnione dążeniami politycznymi. Chodziło o rozszerzenie wpływów na inne kontynenty i ich polityczne i gospodarcze i uzależnienie. Często było to uzyskiwanie u miejscowych władców koncesji na eksploatowanie surowców lub pozwolenie na handel. Innym razem było to wymuszanie otwarcia portów dla statków albo budowa dróg i linii kolejowych. Udzielano także pożyczek pod zastaw terytoriów oraz budowę baz wojskowych przy okazji zawierania sojuszy.

Przemiany w życiu ludzi dokonały się wyraźnie pod koniec XIX wieku. Najsilniej zaznaczyły się one w urbanistyce i architekturze, a także w obyczajowości. Ponieważ wzrosła rola państwa w kierowaniu życiem obywateli, a ich udział w polityce stał się bardziej różnorodny - rozwijały się służby społeczne oraz administracja państwowa i samorządowa. Te zaś wymagały odpowiednio przygotowanych zawodowo ludzi. Znaczny wpływ na styl życia wywierały warstwy średnie.
Cywilizacja europejska tej doby była podziwiana i naśladowana przez przedstawicieli, głównie elit, ludów i narodów pozaeuropejskich.
Powstały milionowe metropolie - nowe centra światowych finansów, handlu i przemysłu. Stanowiły one pole do realizacji nowych założeń urbanistycznych i architektonicznych. Do miast docierały linie kolejowe, a obok nich powstawały składnice, bocznice kolejowe, dworce, budowano tunele i żelazne mosty. Zaistniała konieczność rozbudowywania nowych arterii komunikacyjnych.
Dzieło przebudowy Paryża zlecił Napoleon III, a podjął się jego realizacji prefekt departamentu Sekwany Jerzy Haussmann ( w latach 1853 - 1869), wytyczając nowe aleje i bulwary. Podobnej modernizacji ulegały inne miasta europejskie --Wiedeń, Madryt, Barcelona, Bruksela, Budapeszt.
Budowano wspaniałe gmachy parlamentów, rządów oraz sądów. Wyodrębniano dzielnice finansowe - z bankami i giełdami oraz handlowe - z halami targowymi. W innych miejscach wznoszono wspaniałe biblioteki, opery i sale koncertowe. Powstawały muzea, a także kliniki i szpitale. Ulice upiększały fontanny i pomniki.
Rytm życia codziennego wyznaczały praca i rozrywka. Liczne sklepy i magazyny oraz powstające domy towarowe uzupełniały miejski krajobraz. Podobnie jak pałace, wille i rezydencje, które należały do fabrykantów i bankierów, a także starej arystokracji i elit władzy. W ciasnych pomieszczeniach wielopiętrowych kamienic czynszowych żyli robotnicy, a na przedmieściach w barakach - w najprymitywniejszych warunkach - biedota.
Udział w premierach oper i operetek, nowych koncertów i symfonii był udziałem uprzywilejowanych. Upowszechniła się turystyka, przy czym chętnie wojażowano do Szwajcarii, Włoch i Grecji oraz do słynnych kurortów, na przykład Ems. Licznie pielgrzymowano do Rzymu oraz miejsc znanych z cudów, jak Lourdes. W życiu religijnym pojawiły się liczne sekty protestanckie, szczególnie w Stanach Zjednoczonych, jak: baptyści, metodyści, kwakrzy i mormoni.
Na przełomie XIX i XX wieku wyraźnie polepszyły się warunki życia ludzkiego w Europie i Ameryce Północnej.

2. Świat na przełomie XIX/XX wieku (problemy polityczne)

3. Kolonialny podział świata na przełomie XIX i XX wieku (główne imperia kolonialne, formy eksploatacji, konflikty)

W XIX wieku nastąpiły dość istotne zmiany w zamorskiej polityce państw europejskich. Po pierwsze, uległo przyspieszeniu tempo ekspansji na inne kontynenty. Po drugie, przemysł europejski potrzebował nowych rynków zbytu oraz niektórych surowców, na przykład bawełny. Zmienił się także charakter tej ekspansji. Państwa kapitalistyczne prowadziły, bowiem politykę imperialną, czyli politykę zmierzającą do gospodarczego oraz polityczno - militarnego podporządkowania sobie innych krajów oraz terytoriów. Ofiara ekspansji stawały się tereny gospodarczo zacofane, zasobne w surowce, o dogodnym położeniu geograficznym i strategicznym.
Ekspansję poprzedziły ekspedycje odkrywcze, jak słynna wyprawa Anglika Dawida Livingstone, który dotarł do dziewiczych obszarów Afryki ( Zanzibar i Tanganika). Z kolei poszukiwanie źródeł Nilu przyczyniło się do poznania systemów rzecznych Afryki. Wnętrze Azji nie pociągało podróżników tak, jak Afryka. Ale z punktu widzenia interesów francuskich ważnym przedsięwzięciem była podróż F. Garniera po południowo - wschodniej Azji i popłynięcie rzeką Mekong, co pozwoliło poznać obszar Indochin. Pewną rolę w ekspansji Europejczyków odegrała także działalność misjonarzy szerzących chrześcijaństwo na obszarze Afryki, Azji i Ameryki Łacińskiej.
Podboje, a następnie eksploatacja zdobytych ziem i tworzenie systemu kolonialnego, z jego strukturą władzy, czyniły niezbędnym posiadanie floty i większej armii dla obrony zamorskich terytoriów.
Do połowy XIX wieku istniało tylko jedno wielkie terytorium kolonialne, należące do Wielkiej Brytanii. Na drugim miejscu, jeśli chodzi o terytoria zamorskie, plasowała się Francja. W latach 70 - 80 - tych do walki o kolonie przystąpiły Niemcy, Włochy, Rosja i Belgia. Wkrótce rozczłonkowana została Afryka. Natomiast Azję od podobnego losu ocaliła rywalizacja krajów europejskich, USA oraz Japonii. Ich rozbieżne interesy doprowadziły jednak do gospodarczej penetracji Chin.
Stany Zjednoczone prowadziły ekspansję w dwóch kierunkach - przez Pacyfik do Azji i na obszar Ameryki Południowej. Pierwszą zdobyczą Stanów Zjednoczonych były Wyspy Hawajskie. Następnie wchłonęły pozostałości imperium hiszpańskiego, po wygranej w 1898 roku wojnie. Hiszpania oddała wówczas Filipiny i wysepkę Guam na Pacyfiku oraz Kubę na morzu Karaibskim. Dla polityki Amerykanów stało się teraz ważne połączenie drogą wodną Atlantyku z Pacyfikiem.
Gdy rząd Kolumbii odrzucił amerykańską propozycję zawarcia traktatu wymuszającego zgodę na budowę kanału - politycy amerykańscy zorganizowali * powstanie * w Panamie, wówczas terytorium kolumbijskim. W 1903 roku rząd Republiki Panamy przekazał USA pas ziemi, na którym zbudowano Kanał Panamski.
Otwarty w 1914 roku Kanał Panamski stał się kluczem do morskiej potęgi USA i umocnienia ich pozycji na obszarze azjatyckim, szczególnie w Chinach.

Podział Afryki

Ekspansję na obszarze Afryki najszybciej rozpoczęli Francuzi. W 1830 roku wybuchła wojna algiersko - francuska, ale podbój Algierii zakończył się dopiero w latach siedemdziesiątych. Rząd francuski narzucił swój protektorat władcy Tunisu, a następnie wysłał wojsko w celu opanowania Maroka. Dopiero na początku XX wieku Maroko uznało francuski protektorat. Opanowanie północnych wybrzeży Afryki pozwoliło Francuzom posuwać się w głąb kontynentu. Zajęli znaczną część Afryki zachodniej i równikowe obszary na północ od rzeki Kongo ( Kongo Francuskie). Pod francuską kontrolą znalazła się także wyspa Madagaskar.
Ogromne terytoria, choć rozczłonkowane, posiadała w Afryce Wielka Brytania. Przede wszystkim udało się jej podporządkować w 1882 roku Egipt. Jego znaczenie strategiczne jeszcze bardziej wzrosło, gdy rząd angielski uzyskał większość akcji Kanału Sueskiego - przedsięwzięcia francuskiego. Przez otwarty w 1869 roku kanał wiodła znacznie krótsza droga do Indii.
Drogi do Indii strzegły liczne bazy morskie o militarnym znaczeniu, położone między Londynem a Bombajem, jak Gibraltar, Malta, Cypr, Kanał Sueski, Aden i Bahrajn.
Po opanowaniu Egiptu Anglicy usiłowali zająć Sudan, gdzie muzułmański prorok Mahdi ogłosił przeciw nim * świętą wojnę *. Po pokonaniu oddziałów brytyjskich powstańcy zajęli Chartum i utworzyli własne państwo. Dopiero w 1898 roku powstanie stłumiono, a Sudan znalazł się pod angielsko - egipskim protektoratem. Ekspansja angielska ogarnęła odebrany Holendrom Kraj Przylądkowy w Afryce południowej. To zmusiło holenderskich osadników, nazywanych Burami, do emigracji w kierunku północnym. Utworzyli tam małe republiki Transwal i Oranię. Konflikt między osadnikami a Anglikami zaostrzył się, gdy na południu odkryto złoto. Innym powodem konfliktu były brytyjskie plany budowy linii kolejowej łączącej Kair w Egipcie z Kapsztadem w Kraju Przylądkowym. Wybuchła tak zwana wojna burska ( 1899 - 1902). W czasie jej trwania dowództwo brytyjskie stosowało taktykę spalonej ziemi, a ludność umieszczano w obozach koncentracyjnych.
Skutkiem wojny było wchłonięcie przez imperium brytyjskie republik Transwalu i Oranii.
Kolonizacja Afryki uległa przyśpieszeniu w następstwie konferencji zwołanej do Berlina w 1884 roku. Wzięli w niej udział przedstawiciele 14 państw. Na konferencji ustalono zasady dokonywania aneksji obszarów w Afryce, dotychczas nie kontrolowanych przez Europejczyków. Anglia zdobyła wówczas Kenię, Ugandę, Nigerię, Złote Wybrzeże, Gambię, terytorium Beczuany, ziemie Zulusów i obszar nazywany później Rodezja.
W latach 1883 - 1885 Niemcy opanowały Togo, Kamerun oraz nazwane później Niemiecką Afryką Wschodnią i Niemiecką Afryką Południowo - Zachodnią. Król Belgii Leopold II zajął Kongo, które przekazał następnie w testamencie swemu narodowi. Państwo włoskie opanowało Somalię i Erytreę w Afryce wschodniej, ale niepowodzeniem zakończyła się włoska próba Etiopii ( 1896 rok).·Azja w dobie ekspansji krajów europejskich
Znacznie wcześniej przedmiotem ekspansji Europejczyków były Indie. Po wyparciu stamtąd jeszcze w XVIII wieku Francuzów, obszar Indii stał się największym nabytkiem Wielkiej Brytanii.
Do Indii zaczęto ściągać coraz więcej Anglików, robiących tam kariery w administracji oraz w armii. Uruchamiano na wzór europejski szkoły i uczelnie, upowszechniano europejskie obyczaje. Anglicy ingerowali bezpośrednio w styl życia Hindusów, oparty na wielowiekowej tradycji religijnej. Przejawem tego rodzaju dążeń było zniesienie przez Anglików religijnego obyczaju palenia wdów na stosach pogrzebowych mężów. Powoli przeobrażało się również życie gospodarcze Indii na skutek wzmożonych kontaktów handlowych i rozwoju komunikacji. W 1853 roku w Indiach uruchomiono pierwszą linię kolejową.
Do obrony terytorium Indii Brytyjczycy wykorzystywali stacjonujących tam żołnierzy angielskich oraz oddziały sipajów. Byli to uzbrojeni hindusi służący w kolonialnej armii, podporządkowani dowódcom angielskim.
Wprowadzane w Indiach zmiany rodziły wśród ludności hinduskiej poczucie zagrożenia. Na tym tle doszło do antybrytyjskich rozruchów, które wywołali w Bengalu właśnie sipajowie. Rozruchy przekształciły się w latach 1857 - 1858 w powstanie. Działania walczących stron cechowało wzajemne okrucieństwo. Po stłumieniu powstania Brytyjczycy zrezygnowali z otwartego ingerowania w obyczaje tubylców.
W pierwszej połowie XIX wieku Wielka Brytania i inne kraje europejskie próbowały podporządkować Chiny własnym interesom ekonomicznym.
Wyraźną próbą interwencji gospodarczej kupców brytyjskich był handel opium - narkotykiem uzyskiwanym z maku. Anglicy przywozili opium w dużych ilościach z Bengalu i sprzedawali w portach chińskich. Z handlu opium kupcy brytyjscy czerpali znaczne zyski. Nie zważali przy tym na rosnący sprzeciw wobec tego procederu władz chińskich.
Chińczycy przechwytywali ładunki i niszczyli je w obawie przed rosnącymi wpływami zamorskich diabłów. W 1839 roku chiński urzędnik w Kantonie skonfiskował i spalił ogromną, gdyż liczącą 20 tysięcy skrzyń dostawę opium. Stało się to przyczyną wybuchu tak zwanej wojny opiumowej. Operacje morskie ukazały bezużyteczność chińskich łodzi w walce z brytyjskimi okrętami wojennymi. Skutkiem przegranej Chin było zajęcie przez Anglików Hongkongu i wprowadzenie wojska do kilku chińskich portów. Na mocy układu w Nankinie ( 1842 rok), Chińczycy mieli zapłacić wysoką kontrybucję.
Bezpośrednim skutkiem wojny opiumowej stała się gospodarcza penetracja cesarstwa chińskiego. Otwarcie chińskich portów dla angielskich towarów spowodowało, że w ślad za Anglią poszły inne państwa imperialne: Francja, Rosja, Niemcy, a później Stany Zjednoczone i Japonia. Wymusiły one na Chinach podpisanie kilku nierównoprawnych traktatów ( tak zwane układy kagańcowe), które naruszały suwerenność tego państwa.
Nie mogąc całkowicie zawładnąć olbrzymim terytorium chińskim, do początku XX wieku kraje europejskie anektowały znaczne jego obszary.
Angielsko - francuska interwencja w latach 1858 - 1860 zakończyła się okupacją Pekinu i otwarciem kolejnych portów Europejczykom. Rosja objęła w posiadanie ziemie leżące nad rzeką Amur oraz część prowincji Sikiang ( Kraj Ussuryjski). Pod protektoratem Japonii znalazła się Korea; od Chin oderwany został Tajwan ( 1859 rok). Brytyjczycy przejęli kontrolę nad Tybetem ( od 1904 roku), Niemcy, Francja i Rosja * wydzierżawiały * kolejne porty chińskie ( 1898 rok). W rękach Brytyjczyków znalazła się Birma, a większość Indochin zajęli Francuzi. Państwa europejskie zajęły tym samym terytoria tradycyjnie należące do chińskiej strefy wpływów.
Istniejąca sytuacja rodziła niezadowolenie mieszkańców Chin. Upadł autorytet rządzącej dynastii mandżurskiej Cing, pogłębiła się korupcja urzędników, wzrosły podatki. Chłopi, żyjący w skrajnej nędzy, wystąpili przeciw feudałom. Było to tak zwane powstanie tajpingów ( 1851 - 1864). Przywódcą chłopskich powstańców został wiejski nauczyciel. Domagał się równego podziału ziemi, widział potrzebę odrodzenia religijnego i obrony Chin przed obcokrajowcami. W dolinie rzeki Jangcy utworzono powstańcze Niebiańskie Królestwo Wielkiego Pokoju. Chcąc stłumić powstanie cesarz musiał zwrócić się o pomoc do Europejczyków. W 1864 roku ruch tajpingów załamał się. Jego skutkiem było rozbudzenie nacjonalizmu chińskiego, który odżył w powstaniu bokserów ( 1899 - 1901). Nazwa powstania wzięła się od określenia Pięść w Imię Sprawiedliwości i Pokoju, nazwy jednej z organizacji chińskich. Rozruchy, w czasie, których zginęło kilkuset cudzoziemców powstały na podłożu niechęci do grabieżców z Europy, wykupujących ziemię i budujących linie kolejowe. Powstanie zostało stłumione przez międzynarodowe siły, złożone z żołnierzy japońskich, rosyjskich, brytyjskich, amerykańskich, francuskich i niemieckich. Cudzoziemcy otrzymali nowe koncesje, a Chiny musiały zapłacić wielkie odszkodowanie.
Powstanie bokserów przyczyniło się do dalszego osłabienia rządów cesarskich. Wprawdzie dwór próbował podjąć reformy, ale przyszły one za późno. Na południu rozpoczął się nowy ruch, lepiej zorganizowany i mający poparcie chińskiej armii. Na jego czele stanął Sun Jat - sen - lekarz i rewolucjonista. Ogłosił on trzy zasady, będące programem politycznym. Były to: jedność narodu chińskiego, demokratyczno - republikańska forma rządów i podział ziemi między chłopów. Stały się one programem rewolucji, która wybuchła w 1911 roku. W jej następstwie upadła dynastia mandżurska, a rok później Chiny stały się republiką. Po krótkich rządach Sun Jat - sena w 1912 roku prezydentem został Juan Szy - kaj. Okrojone terytorialnie Chiny nadal pozostały ściśle uzależnione od obcego kapitału.
Ze względu na wyspiarskie położenie do połowy XIX wieku Japonia była ziemią prawie nieznaną Europejczykom i Amerykanom. Państwo pozostawało w izolacji, w wyniku, czego długo utrzymywały się w nim skostniałe struktury społeczno - ekonomiczne i polityczne.
Japonią rządziła grupa feudałów na czele z wodzem armii - szogunem. Sprawował on faktyczne rządy w imieniu cesarza. Ważną rolę w życiu Japończyków odgrywała religia sinto - integrująca naród. Podstawę jej doktryny stanowiła silnie akcentowana więź Japończyków z państwem i cesarzem - uważnym za syna nieba. Nakazem religijnym było przyczynianie się każdego z członków wspólnoty religijnej do pomyślności narodu i państwa. Te zaś uosabiał cesarz, któremu oddawano cześć boską.
Los Chin był ostrzeżeniem dla wyspiarskiego państwa tym bardziej, że na wody japońskie także zaczęły docierać okręty europejskie. Japończycy próbowali przeciwstawiać się zagrożeniu nie zezwalając cudzoziemcom schodzić na ląd. Sytuacja zmieniła się, gdy Stany Zjednoczone wysłały do Japonii silną eskadrę morską pod dowództwem komandora Perry ego. Wpłynął do zatoki Edo w 1853 roku z zadaniem * wynegocjowania * otwarcia portów japońskich. Wymuszona na Japonii zgoda na otwarcie dwóch portów japońskich dla amerykańskich okrętów pociągnęła za sobą podpisanie traktatów z innymi krajami. Stworzyło to perspektywy kontaktów ze światem, zmuszając Japonię do przyjęcia europejskiego wyzwania cywilizacyjnego. W samym państwie japońskim narastała opozycja wobec istniejącego układu politycznego, który wyrażała władza szoguna. Trzonem tej opozycji była grupa młodych samurajów ( rycerzy), widząca zagrożenie ze strony cudzoziemców. Grupa ta chciała reform państwowych, podobnie jak warstwa kupiecka. W Japonii dobrze rozwijały się miasta, a w nich rzemiosło i handel, działały banki. Bankierzy zdobywali kontrolę nad gospodarką, która coraz wyraźniej nabywała cech gospodarki kapitalistycznej. Wszystko to przyśpieszyło w Japonii bunt przeciw władzy szoguna.
W styczniu 1868 roku oddziały rebeliantów otoczyły pałac cesarski i obaliły dotychczasową władzę. Proklamowano przywrócenie rządów cesarza, którym został 15 - letni Mutsuhito. W jego imieniu powołano rząd. Utworzono jednolitą administrację. Wydarzenia te zyskały nazwę * restauracji Meidżi *.
Restauracja rozpoczęła długi proces modernizowania państwa. Zrównano Japończyków w prawach przez zniesienie feudalnych przywilejów. Wprowadzono, według europejskich wzorów, powszechny pobór do wojska. Władze przywiązywały dużą wagę do stworzenia do nowoczesnego systemu oświaty. Pierwszym krokiem w tym kierunku było wprowadzenie powszechnego obowiązku szkolnego. Młodzież, szczególnie z zamożnych domów, wyjeżdżała do szkół w Europie i USA. Poznawała tam nie tylko europejskie obyczaje i popularne idee, ale także zdobywała wiedzę na temat techniki i technologii, użyteczną przy modernizowaniu gospodarki kraju.
Przy pomocy sprowadzonych z Europy i Ameryki Północnej doradców rząd zakładał stocznie i fabryki zbrojeniowe, unowocześniał flotę i armię, budował linie kolejowe. Co charakterystyczne, modernizacja ta dokonywała bez zatracenia japońskiej tradycji w sferze kultury. Niejako ukoronowaniem procesu przemian, ogarniających większość dziedzin życia, było ogłoszenie przez cesarza konstytucji w 1889 roku, która wprowadzała w Japonii ustrój monarchii konstytucyjnej. Społeczeństwo miało konstytucyjnie zagwarantowaną wolność prasy i wolność zrzeszania się.
W ciągu pięćdziesięciu lat Japonia stała się mocarstwem na Dalekim Wschodzie. Ten status utwierdzała przez prowadzenie aktywnej polityki zagranicznej oraz militarne akcje zakończone zwycięstwami wojennymi nad Chinami ( 1895 rok) i Rosją ( 1905 rok)..···Na przełomie XIX i XX wieku mapa polityczna świata przedstawiała dość zróżnicowany obraz. Praktycznie cała Afryka, bez Liberii i Etiopii, uległa podziałowi między państwa europejskie.
W okowach zależności kolonialnej znalazła się Azja, aczkolwiek proces jej podporządkowania krajom europejskim nie osiągnął takiej skali, jak w Afryce. Chiny, największe na kontynencie azjatyckim państwo, utrzymywały swą odrębność. Jednak zostały okrojone terytorialnie, będąc przedmiotem rywalizacji i penetracji gospodarczej. W Chinach do rywalizacji z krajami europejskimi włączyły się Stany Zjednoczone pod hasłem * otwartych drzwi *.
Znacznie wcześniej, jako karna kolonia, przeszła w ręce Anglików Australia, a później Nowa Zelandia. Skolonizowano wiele wysp znajdujących się na Pacyfiku, które spełniało rolę wysp morskich Anglii, Francji, Niemiec i USA.
Półkolonią Stanów Zjednoczonych stała się Ameryka Łacińska. Chociaż o rynki południowoamerykańskie próbowały rywalizować państwa europejskie, to USA pozostawały na tym obszarze hegemonem politycznym i gospodarczym. W razie zagrożenia swej pozycji nie rezygnowały z użycia środków militarnych, jak stało się to na przełomie wieków w odniesieniu do Wenezueli, Kolumbii, Dominikany, czy Nikaragui.
Rozwój posiadłości kolonialnych państw europejskich stał się przyczyną podziału świata na strefy wpływów. Rzutowało to bezpośrednio na układ międzynarodowych stosunków politycznych na świecie oraz w Europie, co w dalszej kolejności prowadziło do konfliktów na tle sprzecznych interesów państw imperialnych.
Imperium brytyjskie należało do największych na świecie, ale zagrożeniem dla jego stanu posiadania były interesy Francji i Rosji. Francja kwestionowała zasięg brytyjskiej strefy wpływów w Afryce Zachodniej. Finałem tej rywalizacji był incydent pod Faszodą w Sudanie.
Ostatecznie Francuzi uznali prymat interesów angielskich Egipcie i Sudanie. W zamian otrzymali poparcie Anglii w konflikcie z Niemcami o Maroko.
Rosja, drugi z rywali Wielkiej Brytanii, zagrażała z kolei bezpieczeństwu Brytyjskich Indii. Dążyła ona do rozszerzenia swych granic kosztem Afganistanu ( wojna w 1885 roku ). Car rosyjski uważał bowiem Azję Środkową za własną strefę wpływów. Rzutowało to bezpośrednio na bezpieczeństwo Indii - * perły korony brytyjskiej *.
Rząd Wielkiej Brytanii prowadził w swych koloniach dość zróżnicowaną politykę wewnętrzną. Obszary, które zamieszkiwała ludność głównie pochodzenia europejskiego, posiadały większe prawa niż terytoria zacofane gospodarczo i zamieszkałe przez ludność kolorową.
Od połowy XIX wieku posiadłości brytyjskie, które uzyskały autonomię nazywano dominiami. Mieszkańcy i władze dominiów uznawali za głowę państwa monarchę brytyjskiego. Status dominium posiadały: Kanada ( 1887 rok), Związek Australijski ( 1901 rok), Nowa Zelandia ( 1907 rok), Związek Południowej Afryki ( 1909 rok). Inny był status Indii. Po 1858 roku rządy nad Indiami jako * cesarzowa Indii * objęła królowa brytyjska Wiktoria. Jej reprezentantem w koloniach był wicekról. Inne kolonie brytyjskie były zarządzane bezpośrednio przez urzędników kolonialnych, mianowanych w Londynie. W niektórych częściach świata Brytyjczycy zapewniali sobie tylko prawo ingerencji w sprawy państw znajdujących się w strefie wpływów, narzucając * priorytet interesów brytyjskich *, jak w Persji czy Turcji.
Obok Wielkiej Brytanii największe imperium kolonialne posiadała Francja. Jej kolonie nie były tak zasobne w bogactwa naturalne oraz nie miały tak wielkiego zaludnienia, jak kolonie brytyjskie. Obok obszarów podbitych i całkowicie uzależnionych, Francja wprowadziła tak zwany protektorat kolonialny.
Protektorat stanowił formę zależności państwa słabszego od silniejszego. Państwo takie zachowało swoje tradycyjne instytucje, administrację i rząd, ale znajdowało się pod kontrolą państwa silniejszego, szczególnie w sferze polityki zagranicznej, na przykład Tunezja czy Maroko.
Rozszerzenie przez Francuzów własnego imperium kolonialnego było formą kompensowania klęski wojennej zadanej im przez Niemców w 1871 roku. Algieria, Tunezja, Maroko oraz Indochiny, Madagaskar i olbrzymie, ale słabo zaludnione obszary Afryki północno - zachodniej były świadectwem zamorskiej potęgi III Republiki.
Początki imperializmu rosyjskiego sięgały XVIII wieku, kiedy to carowie ingerowali w sprawy Europy. U progu XIX wieku ( po 1815 roku) Rosja wzbogaciła się o ziemie Księstwa Warszawskiego, Finlandię oraz Besarabię, nie rezygnując z roli * żandarma * Europy. Wojna krymska była kolejną próbą rozszerzenia granic na terytorium Turcji. Jej przegrana skierowała uwagę caratu na obszary Kaukazu i Zakaukazia.
Drugim kierunkiem ekspansji stała się Azja Środkowa. Granice imperium rosyjskiego rozszerzały się nieustannie aż po lata dziewięćdziesiąte. Władzę cara uznawały plemiona Kazachów i Turkmenów, Chiwa i Buchara, leżące na wschód od Morza Kaspijskiego. Tu zderzyły się interesy Rosji i Wielkiej Brytanii. Imperium Rosyjskie zmierzało do rozciągnięcia swych wpływów na Afganistan, który za własną strefę polityczną uznawali Anglicy.
Trzecią strefę, którą zainteresowana była Rosja, stanowił Daleki Wschód. Były to ziemie położone na północ od Amuru ( Kraj Ussuryjski i Sachalin), należące do Chin i zajęte ostatecznie przez Rosję. Kres ekspansji rosyjskiej na Dalekim Wschodzie miała położyć Japonia na początku XX wieku.

4. USA na arenie międzynarodowej na przełomie XIX i XX wieku (przyczyny, wyjścia z izolacji, strefy zainteresowań, osiągnięcia)

U podstaw amerykańskiej polityki zagranicznej na przełomie XIX i XX wieku leżała konieczność pozyskania nowych rynków zbytu oraz możliwość lokowania kapitałów. Powodowało to odejście od deklarowanej i realizowano uprzednio świadomej izolacji na rzecz włączenia się do polityki światowej. Przez długie lata ekspansja Stanów Zjednoczonych ograniczała się do Ameryki Północnej. U schyłku XIX wieku pojawiło się zainteresowanie Ameryką Środkową i Południową, a także Azją Wschodnią, co oznaczało konfrontację z Hiszpanią. Efektem wojny z 1898 roku („ wspaniała mała wojna”) było zajęcie przez Stany Zjednoczone Kuby, wyspy Puerto Rico na Antylach, Hawajów, Guam w Archipelagu Marianów, Filipin, a w rok później części Archipelagu Samoa. Hawaje i Guam bezpośrednio wcielono od USA, Filipiny i Puerto Rico potraktowano jako terytoria niezorganizowane, zaś Kuba stała się protektoratem. Pozwoliło to Amerykanom uzyskać przewagę na Pacyfiku oraz Morzu Karaibskim. Po wojnie z Hiszpanią Stany Zjednoczone uznały, że bez budowy kanału międzyoceanicznego w rejonie Ameryki Środkowej USA nie będą mogły w razie konieczności w krótkim czasie skutecznie wykorzystać posiadanych w rejonie sił. Stąd od 1903 samodzielna budowa kanału w przesmyku panamskim.

Początek XX wieku to nadanie nowej formuły doktrynie Monroe, który chciał uniezależnić kontynent amerykański od Europy. Prezydent Theodore Roosevelt przyznał w 1904 r. Stanom Zjednoczonym, wyłączne prawo kształtowania „porządku” na półkuli zachodniej. Działając jako „międzynarodowa siła policyjna” Stany Zjednoczone interweniowały w Nikaragui, na Haiti, w Dominikanie, w Meksyku. Politykę amerykańską wobec świata latynoamerykańskiego określano jako „politykę grubej pałki”, „dyplomację dolarową” lub „politykę moralizatorstwa”. U jej podstaw, oprócz chęci wyegzekwowania zwrotu pożyczonych pieniędzy, leżało przekonanie o konieczności zapewnienia Stanom Zjednoczonym wyłączności w reprezentowaniu całej półkuli zachodniej wobec reszty świata. Przełom XIX i XX wieku zapoczątkował również amerykańską politykę „otwartych drzwi” w Chinach. Jej realizacja miała pozwolić Stanom Zjednoczonym na wyrównanie szans w stosunku do posiadających już w Chinach eksterytorialne strefy ekonomiczne, czyli Wielkiej Brytanii, Rosji, Niemiec, Francji, Włoch i Japonii. Zakładała, że żadne z mocarstw, posiadających interesy w tym kraju, nie będzie ograniczać praw innych państw. Punktem wyjścia do stosowania zasady „otwartych drzwi” w Chinach jako zgodnej z interesem Stanów Zjednoczonych stało się porozumienie z Japonią z XI 1908 r. (układ Root- Takahira).

5. Imperium rosyjskie na przełomie XIX i XX wieku (reformy wewnętrzne i polityka zagraniczna)

6. Narodziny oraz istota blokowego systemu bezpieczeństwa przed I wojną światową.

Pierwszy wariant systemu blokowego zaczął się kształtować w ostatniej ćwierci XIX stulecia. Coraz większy wpływ na układ sił ekonomicznych zaczęła uzyskiwać gospodarka na obszarach pozaeuropejskich: USA, Japonia, Rosja. Wśród państw europejskich na czoło zaczęły się wysuwać Niemcy. Zakończył się proces kolonizacji Afryki i Azji. Tu również można zauważyć dynamizm rozwoju Niemiec, USA i Japonii. Pogłębiały się rozbieżności pomiędzy mocarstwami, co do celów metod ich realizacji, co pociągało za sobą trudności w wypracowaniu konsensusu i kolizji interesów np. pomiędzy Anglią i Francją.

Kumulacja bogactwa i siły, dawała podstawy do kryzysu średnich mocarstw położonych na kontynencie europejskim, a dawała preferencje Stanom Zjednoczonym i Rosji.

Podstawowym elementem struktury nowego systemu bezpieczeństwa były kształtujące się dwie koalicje (bloki), oznaczało to rozumowanie w kategoriach wróg- sojusznik. Stosunki międzynarodowe zostały wówczas zdominowane przez antagonizm dwóch koalicji: Trójporozumienie- Triple Entente (Francja, Wielka Brytania, Rosja) i Trójprzymierze- Triple Alliance (Niemcy, Austro- Węgry, Włochy). Początek pierwszego bloku zaczął się zarysowywać w 1879 roku, kiedy to Austro- Węgry i Niemcy zawarły traktat obronny. Powstałe w ten sposób Dwuprzymierze rozszerzono w 1882 roku poprzez wciągnięcie doń Włoch jako trzeciego partnera. Odnawiane w latach następnych obowiązywało do roku 1914. Podwaliny pod drugi blok stworzyła francusko- rosyjska konwencja wojskowa z 1892 roku., zakładająca obronę w przypadku ataku państw Trójprzymierza. Rok 1904 zapoczątkował francusko- angielską Entente Kordiale. W 1907 roku ów drugi trójkąt sojuszniczy został zamknięty podpisaniem układów pomiędzy Wielką Brytanią a Rosja. Poza układem pozostawały Stany Zjednoczone i inne państwa amerykańskie. W poczynaniach amerykańskich można widzieć chęć budowy trzeciego bloku rozumianego jako realną amerykańską strefę wpływów.

System blokowy miał w swój schemat wpisane następujące elementy:

1. zobowiązanie do automatycznego udzielenia pomocy napadniętemu sojusznikowi

2. zasada koalicyjnej lojalności (postulat nie zawierania separatystycznego pokoju)

3. dążenie do objęcia sojuszem państw małych i średnich

4. pragnienie zmiany istniejącego status quo (francuskie dążenie do odzyskania Alzacji i Lotaryngii, rosyjskie plany opanowania cieśnin czarnomorskich, austro- węgierskie wobec Bałkanów

Trzeci czynnik okazał się wyjątkowo groźny, ponieważ uzależniał wybuch wojny od drobnego incydentu:

• dwa kryzysy marokańskie odzwierciedlające konflikt miedzy Niemcami a Francją. Pierwszy z lat 1905- 1906, kiedy to Niemcy wystąpiły ze sprzeciwem wobec koncepcji uczynienia z Maroka francuskiego protektoratu, zaś drugi z roku 1911, gdy do Agadiru, portu w Maroku Zachodnim, wpłynęła niemiecka kanonierka „Panter”. Była to reakcja na zbrojną ekspedycję francuską w czasie rewolty w Maroku. Oba kryzysy spowodowały wzrost napięcia międzynarodowego, podobnie jak kryzys bośniacki z 1908 r. (aneksja Bośni i Hercegowiny przez Austro- Węgry). Stabilizacje burzyły również trzy wojny bałkańskie latach 1911- 1913 (pierwsza turecko- włoska 1911- 1912, druga Turcja przeciw Bułgarii, Serbii, Grecji i Czarnogórze w l. 1912- 1913, trzecia w roku 1913 pomiędzy Bułgarią a koalicja grecko- rumuńsko- serbsko- turecką.

Układ międzyblokowy zagrażał pokojowi w trzech przypadkach:

1. kiedy jeden z bloków osiągnął przewagę militarno- strategiczną

2. kiedy przywódcy bloku zyskali przekonanie o posiadaniu takiej przewagi

3. kiedy niepodjęcie wojny mogło zagrozić rozpadem koalicji

7. Japonia w okresie absolutyzmu oświeconego (reformy wewnętrzne i polityka zagraniczna)

3 I 1868 r. cesarz Mutsuhito (1867- 1912) pozbawił szoguna oficjalnym dekretem, odbierając mu jednocześnie skarb i wszystkie dobra ziemskie. (Szogun był obok cesarza najwyższym dostojnikiem, dowódcą wojskowym. Od końca XII wieku szogunowie przejęli pełnię władzy z rąk cesarzy). Szogun podjął walkę, ale nie zdołał zdobyć Kioto i musiał kapitulować. Panowanie cesarza Mutsuhito otrzymało nazwę Meidzi (Oświecenie). Wydarzenia z lat 1867/1868 określa się najczęściej mianem „ rewolucji Meidzi”. Pociągnęła ona za sobą likwidację szogunatu i przemożnych wpływów książąt, przede wszystkim otworzyła drogę przemianom kapitalistycznym.

Pierwsza zmiana było przeniesienie stolicy do Jedo, które otrzymało nazwę Tokio. Rozpoczęto budowę stacji telegraficznych i linii kolejowych, rozbudowę floty, poczty, wprowadzono kalendarz gregoriański. Wielka własność ziemska przestawała istnieć. Po ostatecznej likwidacji księstw podzielono kraj na prefektury, którymi zarządzali urzędnicy państwowi. W 1872- 73 weszła w życie właściwa reforma rolna i zmieniała się struktura społeczna. W miejsce 4 stanów społecznych powstały 3: 2 szlacheckie i stan trzeci- wszyscy obywatele.

Realizując reformy, państwo kładło mocny nacisk na rozwój przemysłu, finansując zakładanie przedsiębiorstw przede wszystkim wielkich, podejmujących produkcję w zakresie przemysłu ciężkiego i wymagających nakładów finansowych. Po roku 1880 zaczęły powstawać partie polityczne, pojawiły się hasła konstytucyjne. W 1881 r. Mutsuhito musiał wydać manifest z obietnicą wprowadzenia rządów parlamentarnych ciągu 10 lat. Na mocy konstytucji 1889 r. Japonia otrzymała dwuizbowy parlament (gabinet ministrów z premierem na czele działał już wcześniej), swobody obywatelskie i nowe kodeksy, cywilny i karny. Izba wyższa (Izba Parów) parlamentu składała się przedstawicieli arystokracji i bogatej burżuazji; system jej powoływania był dość skomplikowany. Izba niższa- Reprezentantów miała liczyć 300 deputowanych, w ordynacji wyborczej ważną rolę odgrywał bardzo wysoki cenzus pieniężny. Wg jednego z artykułów konstytucji żadna ustaw nie mogła nabyć mocy obowiązującej bez zgody parlamentu. Osoba cesarz pozostawała „święta i nietykalna”. Panowanie dynastii określał pierwszy artykuł konstytucji jako „nieprzerwane i wieczyste”. rząd był odpowiedzialny nie przed parlamentem a przed cesarzem, cesarz sprawował dowództwo naczelne nad armią lądową i marynarką. Nastąpiła modernizacja armii.

Wszystkie te czynniki wymuszały otwarcie się Japonii na świat. Nowa Japonia potrzebowała teraz nie tylko zagranicznych źródeł surowców, ale i większych rynków zbytu. Japonia zmierzała więc do budowania swojej sfery wpływów. W latach 70-tych XIX wieku Japonia dołączyła do państw, które rywalizowały na Dalekim Wschodzie, a wic Anglii, Francji, Niemiec, Rosji i Stanów Zjednoczonych. Najważniejszym terenem ekspansji Japonii stała się Korea a także Chiny.

Pierwsza próba nawiązania stosunków z Koreą w 1872 nie powiodła się zorganizowano, więc w 1874 r. zbrojną ekspedycję na Tajwan. Wypraw ta nie doprowadziła wprawdzie do opanowania wyspy, ale Japonia zagarnęła sporny archipelag Riukiu.

W 1875 r. armia i flota japońska zajęły zbrojnie część Korei i wymusiły zawarcie w II 1876 r. w miejscowości Kanghwa traktatu pokoju przyjaźni.

Traktat ustanawiał wolność handlu i otwierał trzy porty koreańskie, Japończycy otrzymali nich prawa eksterytorialne. Wywołało to ostry, trwający kilka lat spór japońsko- chiński. Skorzystały z tego Stany Zjednoczone, które przy chińskim poparciu zawarły z Koreą traktat otwierający Koreę dla handlu amerykańskiego. W latach 1883-84 zarówno Japonia jak i Chiny wprowadziły do Korei swoje wojska. Wobec braku przewagi którejś ze stron doszło do ugody w Tientsinie, na mocy, której obie strony zobowiązały się wycofać wojska z Korei. W 1893 r. w Korei wybuchło wielkie chłopskie powstanie narodowe. Japonia i Chiny potraktowały to jako powód do ponownego wysłania wojsk do Korei. Po opanowaniu Seulu japończycy przedstawili władzom koreańskim ultimatum żądające natychmiastowego wydalenia wojsk chińskich z Korei.. japończycy 25 VII bez uprzedzenia zaatakowali chińską flotę a dopiero dzień później Japonia wypowiedziała Chinom wojnę. Trwała ona około pól roku, 17 IV 1895 r. podpisano w Shimonoseki pokój. Chiny musiały uznać niepodległość Korei, traciły na rzecz Japonii: półwysep Liaotung z Port Arthur i miastem portowym Talien, wyspę Formozę (Tajwan) i Wyspy Rybackie (Peskadory), musiały zapłacić wysokie odszkodowanie i zawrzeć z Japonią nowy układ handlowy. Wzrostem znaczenie Japonii szczególnie zagrożona poczuła się Rosja. Rząd rosyjski stał się, więc inicjatorem anty japońskiej akcji międzynarodowej.. do wspólnego działania z Rosją przystąpiły Niemcy i Francja. Te trzy państwa w Tokio zażądały ustąpienia Japonii z Płw., Liaotung, wobec wspólnego działania trzech mocarstw cesarz Japonii wydał proklamację deklarującą zwrócenie Chinom Liaotungu.

8. Wojny na Dalekim Wschodzie i Morzu Karaibskim na przełomie XIX i XX wieku (uczestnicy, przyczyny, skutki)

Daleki Wschód

Japonia (patrz wyżej)

Chiny- Po wygranej przez Japonię wojnie 1895 r. inicjatywę przejęła na Dalekim Wschodzie Rosja rozpoczynając szeroko opisywany w zachodniej literaturze proces „rozdzielania Chin” w latach 1896- 1899. Narzędziem służącym do podporządkowania Chin stały się pożyczki. Pożyczek takich udzieliły Chinom oprócz Rosji, Francja. Planom rosyjskim i francuskim przeciwstawiała się Wielka Brytania. Również Niemcy zażądali dla siebie odpowiednich koncesji w Chinach.. pretekstem stała się śmierć 2 niemieckich misjonarzy w prowincji Szantung.. W XI 1897 r. flota niemiecka zajęła port Tsingtao, następnego roku Niemcy zmusiły Chiny do „wydzierżawienia” na 99 lat zatoki Kiao- czou i obszaru w promieniu 50 km. od niej. Sukces niemiecki zmobilizował przede wszystkim Rosję, która wymusiła na Chinach podpisanie odpowiedniej konwencji oddającej w dzierżawę port Lüszun (Port Arthur) oraz port Talien. Swój stan posiadania w Chinach rozszerzyła w 1898 r. też Wielka Brytania, wydzierżawiając od Chin miasto i port Weihaiwei. Francja zdobyła dzierżawę w prowincji Kuantung, Japonia koncentrowała się na prowincji Fukien. Ostatnim mocarstwem, które zaczęło aktywną politykę wobec Chin były Stany Zjednoczone

W 1899 r. w Chinach wybuchło powstanie ludowe, tzw. powstanie bokserów. Było wymierzone w skorumpowane władze pekińskie i w cudzoziemców. Władze chińskie nie mogły sobie poradzić z powstańcami i wówczas mocarstwa same przystąpiły do działania, dokonując w VI 1900 r. pierwszej interwencji (WB, Francja, Niemcy, Japonia, Rosja, USA, Austro- Węgry, Włochy) zakończonej niepowodzeniem, a w VIII 1900 drugiej interwencji 8 państw. Wojska interwencyjne zajęły po dwóch tygodniach Pekin, powstanie bokserów zostało krwawo stłumione. W XII 1900 r. zwycięzcy podyktowali Chińczykom warunki pokoju. Zawarty został 7 IX 1901 r. pomiędzy Chinami a 11 państwami (osiem wcześniej wymienionych plus Belgia, Hiszpania, Holandia). Protokół nakładał na Chiny odszkodowanie, którego spłata wraz z odsetkami miała się zakończyć w 1940 r. Chinom zabroniono przywożenia na swe terytorium broni i amunicji. Dzielnica zajmowana przez poselstwa zagraniczne, która była atakowana w czasie powstania bokserów miała być „utrzymana w stanie obronnym”. Po stłumieniu powstania bokserów i przyjęciu Protokołu 1901 r. Chiny zachowując formalnie niepodległość, stały się w rzeczywistości półkolonią mocarstw.

W II 1904 r. doszło do zerwania stosunków dyplomatycznych pomiędzy Japonią a Rosją. Japonie nie pogodziła się z utratą płw. Liaotung i stanowiskiem Rosji w sprawie Mandżurii.

W nocy z 7/8 II 1904 roku flota japońska zaatakowała okręty rosyjskie w Port Arthur. W wojnie na Oceanie Spokojnym Japonia od razu uzyskała przewagę, wojska japońskie zajęły całą Koreę. Armia rosyjska poniosła wielkie klęski walkach nad rzeką Jalu. 2 I 1905 r. Japończycy zdobyli Port Arthur. Prawdziwym szokiem dla rosyjskiej opinii publicznej była klęska morska pod Cuszimą. Wieści o bitwie pod Cuszimą i klęskach caratu przyspieszyły wybuch rewolucji 1905 r. w Rosji. 5 IX 1905 r. podpisano w Portsmouth traktat pokojowy. Rosja straciła Port Arthur, i Sachalin.znaczenie Rosji na Dalekim Wschodzie wydatnie się zmniejszyło. Główną uwagę skierowała ona teraz na Bałkany i Bliski Wschód.

Karaiby

W myśli amerykańskiej zawsze żywa był nurt akcentujący, iż Kuba jest naturalnym terenem ekspansji i powinna być wcześniej czy później odebrana Hiszpanii. W II 1895 r. na Kubie wybuchło kolejne powstanie przeciwko hiszpańskim kolonistom. W 1896 r. Izba Reprezentantów uznała powstańców Kubackich za stronę walczącą. Pretekstem do wojny stało się zatopienie w II 1898 r. amerykańskiego krążownika „Maine” w porcie hawańskim.20 IV obie izby Kongresu amerykańskiego, wezwały Hiszpanie do wycofania się z Kuby. 25 IV 1898 r. prezydent oficjalnie wypowiedział wojnę Hiszpanii. Wojna trwała około trzech miesięcy i zakończyła się zwycięstwem USA.. Hiszpania zgodziła się oddać USA Kubę i Puerto Rico. W traktacie pokojowym podpisanym w Paryżu w 1898 r. Hiszpania zrzekła się wszelkich roszczeń w sprawie Kuby, USA przejęły obowiązek „ochrony życia i mienia” na wyspie. Od 1 I 1899 r. do 20 V 1902 r. Kuba była okupowana przez wojska amerykańskie.

9. Geneza I wojny światowej.

Koniec XIX i początek XX wieku był dla przeciętnego mieszkańca Europy, zwłaszcza lepiej sytuowanego materialnie „la belle epoqe”- piękną epoką, bez wojen i konfliktów. Były to jedynie pozory a konflikty pomiędzy wielkimi mocarstwami ówczesnej Europy zostały albo tymczasowo uśpione, zepchnięte na kresy kontynentu lub poza jego granice.

W dniach 13 VI-13 VII 1878 roku w Berlinie odbył się kongres z udziałem wielkich mocarstw, który stał się ostatnią szansą rozwiązania dzielących te mocarstwa problemów (m.in. Wielka Brytania i Austria żądały rewizji zawartego w tym samym roku traktatu z San Stefano, w którym Turcja musiała przyjąć surowe warunki Rosji i ukrócenia jej ambicji. Kongres nie tylko nie rozwiązał żadnych problemów, dodał natomiast kolejnych. Na kongres nie zaproszono żadnej liczącej się reprezentacji narodów bałkańskich. Bośnię i Hercegowinę oddano pod okupację Austrii; Bułgarię rozdzielono na dwie części i odepchnięto od Morza Egejskiego, ograniczono niepodległość Serbii, Czarnogóry i Rumunii. Rosja odebrała Rumunii Besarabię, Wielka Brytania odebrała Turcji Cypr.

U przyczyn wybuchu wojny leżała m.in. francuska chęć odwetu za klęskę w wojnie z Prusami w latach 1870-1871. W świadomości francuskiej pamięć klęski pod Sedanem wyrażała się słowami „ Nie mówmy o tym nigdy, myślmy o tym zawsze”. Victor Hugo pisał: „ Francja powinna żyć tylko jedną myślą: odtworzyć swe siły, zebrać całą energię, podsycać święty gniew, wychować nową generację i utworzyć armię z całego narodu, pracować bez wytchnienia, studiować metody i umiejętności nieprzyjaciół, aby znów stać się wielką Francją, Francją roku 1792, Francją uosabiającą ideę miecza. Wówczas pewnego dnia stanie się ona niepokonana. Wówczas odbierze z powrotem Alzację i Lotaryngię.”.

Trwała rywalizacja kolonialna między mocarstwami. Jednym z najgroźniejszych dla pokoju w Europie był konflikt o Egipt pomiędzy Francją a Wielką Brytanią. Egipt podlegał formalnie sułtanowi tureckiemu, ale ekonomicznie i politycznie był uzależniony od Francji i W.B. oba kraje wspólnie zarządzały Kanałem Sueskim. W 1875 r. Wielka Brytania przejęła Kanał na własność, a w 1882 r. opanowała cały Egipt wraz z Sudanem. Uderzyło to we francuskie interesy. Oba kraje ostatecznie uzgodniły strefy wpływów w 1899 r. Również Niemcy zmierzały do uzyskania stosownej ich zdaniem liczby kolonii m.in. w Afryce (Togo, Kamerun, Niemiecka Afryka Wschodnia, Niemiecka Afryka Południowo-Zachodnia) i na Pacyfiku (wyspy Bismarcka).

Trwała rywalizacja Austro- Węgier i Rosji o wpływy na Bałkanach. Rosja dążyła do uzyskania panowania nad cieśninami Bosfor i Dardanele. Między Niemcami a Wielką Brytanią trwała rywalizacja gospodarcza i w zakresie rozbudowy floty.

10. I wojna światowa- układ sił politycznych i militarnych, charakter działań wojennych.

Bezpośrednią przyczyną wojny był zamach na następcę tronu Austro- Węgier, arcyksięcia Franciszka Ferdynanda w Sarajewie.

Państwa centralne:

• liczebność sił zbrojnych przed mobilizacją- 1.2 mln

• liczebność sił zbrojnych po mobilizacji- 6.3 mln

• lany niemieckie: skierowanie głównych sił przeciwko Francji, poprzez zaskakujące uderzenia prze neutralną Belgię i pokonania Francuzów w błyskawicznej wojnie (Blitzkrieg) w ciągu kilku tygodni. Następnym krokiem miał być atak na Rosję

• plany Austro- Węgier: pokonanie częścią sił Serbów, reszta armii miała prowadzić atak przeciwko Rosji

• plany Turcji: absorbowanie rosyjskich sił morskich na Morzu czarnym, ataki lądowe w rejonie Kaukazu oraz przeciwko Brytyjczykom na Bliskim Wschodzie

Państwa ententy:

• liczebność sił zbrojnych przed mobilizacją- 2.45 mln

• liczebność sił zbrojnych po mobilizacji- 9.3 mln

• plany Francji: przeprowadzenie uderzenia w Lotaryngii z zachowaniem minimalnej osłony od strony Belgii

• plany Rosji: pierwotnie główny wysiłek zbrojny miał byś skierowany przeciwko armii Austro- węgierskiej, jednak na prośbę Francji Rosjanie skierowali dużą część sił na Prusy Wschodnie

• plany Serbii: wraz z siłami Czarnogóry rozwinąć swe oddziały na pograniczu Austro- węgierskim i absorbować możliwie znaczną część sił

W trakcie wojny każda ze stron konfliktu powiększała swe siły zbrojne. Ogółem po stronie Ententy w latach I wojny światowej walczyło ponad 42 mln ludzi, zaś państw centralnych- 22.8 mln. W sumie państwa walczące zmobilizowały ponad blisko 65 mln ludzi. Poległo i zmarło ponad 8.5 mln osób, rannych zostało 21,2 mln. Największe straty po stronie ententy poniosły Rosja (1.7 mln), Francja (1,3 mln), Wielka Brytania (ponad 900 tys.). Z kolei po stronie państw centralnych- Niemcy (ponad 1.7 mln), Austro- Węgry (1.2 mln).

Rok 1914

28 VI zamach na arcyksięcia Franciszka Ferdynanda dokonany przez G. Principia z organizacji Młoda Bośnia (lub Czarna Ręka). W krótkim czasie następuje realizacja zobowiązań sojuszniczych zawartych jeszcze przed wojną.

3/4 VIII Niemcy wkraczają do Belgii,

23 VIII wypowiedzenie wojny Niemcom przez Japonię

26- 28 VIII pokonują wojska rosyjskie w bitwie pod Tannenbergiem na terenie Prus Wschodnich.

6- 13 IX bitwa na d Marną na przedpolach Paryża, niemieckie plany wojny błyskawicznej przeciwko Francji ulegają krachowi. Od tej chwili wojna na froncie zachodnim przybierze charakter wojny pozycyjnej, w której obu stronom tzn. Francuzom i Niemcom będzie chodziło przede wszystkim o jak największe wykrwawienie przeciwnika.

Po ataku tureckim w rejonie Kaukazu oraz Palestyny i Egiptu (XI) działania wojenne wykroczyły poza Europę obejmując również kolonie niemieckie w Afryce (Togo, Niemiecka Afryka Wschodnia) oraz Azji i na Pacyfiku

Rok 1915

W IV pod Ypres Niemcy po raz pierwszy w tej wojnie zastosowali nową broń- broń chemiczną chlor. Użycie nowych rodzajów broni- przede wszystkim zmasowanego użycia ciężkiej artylerii, karabinów maszynowych, łodzi podwodnych oraz właśnie broni chemicznej zmieni zupełnie w bardzo krótkim czasie charakter działań wojennych na frontach I wojny światowej. Inne rodzaje nowych środków do prowadzenia wojny takie jak lotnictwo czy czołgi będą miały w czasie tej wojny jeszcze dość ograniczony charakter, ale znajdą zastosowanie w kolejnych konfliktach.

25 V wypowiedzenie wojny Austro- Węgrom prze Włochy

IX- utrata przez Rosjan Królestwa Polskiego i niemal całej Galicji, stabilizacja frontu wschodniego na linii Dźwina- jezioro Narocz- Baranowicze- Pińsk- Dubno- Tarnopol- Czerniowce

Rok 1916

II- VII ofensywa niemiecka i bitwa pod Verdun, najkrwawsza bitwa I wojny światowej

VI- XI ofensywa rosyjska Brusiłowa w rejonie Wołynia

VI- XI ofensywa aliantów nad Sommą, pierwsze zastosowanie czołgów

27 VIII przystąpienie Rumunii do wojny po stronie Ententy i nieudany atak rumuński na Siedmiogród

5 XI- proklamowanie przez Niemcy i Austro- Węgry Aktu 5 listopada zapowiadającego utworzenie państwa polskiego

Rok 1917

1 II ogłoszenie przez Niemcy nieograniczonej wojny podwodnej

15 III obalenie monarchii w Rosji w wyniku rewolucji lutowej

6 IV wypowiedzenie wojny Niemcom przez USA po zatopieniu przez Niemiecki okręt podwodny statku pasażerskiego „Lusitania” ze 128 Amerykanami na pokładzie

29 VI wypowiedzenie wojny państwom centralnym przez Grecję pod naciskiem państw ententy

5 i 15 XI podpisanie rosyjsko- niemieckiego zawieszenia broni w Brześciu Litewski i rosyjsko- austriackiego, koniec działań na froncie wschodnim

Rok 1918

8 I prezydent USA Th. W. Wilson wystąpił z 14- punktowym orędziem do Kongresu formułującym podstawę warunki przyszłego pokoju

II- wobec przedłużania się rokowań brzeskich wojska niemieckie i Austro- węgierski rozpoczęły zajmowanie krajów bałtyckich, Białorusi i części Ukrainy

3 III sowiecka Rosja podpisała traktat pokojowy z Niemcami, Austro- Węgrami, Bułgaria i Turcją

VII- VIII zwycięska ofensywa wojsk Ententy nad Marną, wyparcie wojsk niemieckich do Belgii

IX kapitulacja Bułgarii

X zawieszenie broni z Turcją

3 XI Austro- Węgry podpisały rozejm

9 XI abdykacja Wilhelma II, cesarz Niemiec

11 XI abdykacja Karola I, cesarza Austro- Węgier

11 XI Niemcy podpisały zawieszenie broni w Compiegne- koniec I wojny światowej.

Skutki:

• śmierć około 11 mln ludzi

• zniszczenie terenów, na których były prowadzone walki

• upadek systemu geopolitycznego ustalonego na kongresie wiedeńskim w 1815 r.

• rozpad monarchii Austro- węgierskiej

• zmiany polityczne w Niemczech (upadek cesarstwa i powstanie republiki)

• zwycięstwo rewolucji bolszewickiej w Rosji

• odrodzenie się lub powstanie nowych państw w Europie: Polski, Czechosłowacji, Jugosławii, Litwy, Łotwy, Estonii i Finlandii

• nowy podział kolonii w Azji i Afryce

• powstanie Ligii Narodów

• upadek największych dynastii europejskich (Hohenzollernów, Romanowów, Habsburgów)

• rozwój nowych typów uzbrojenia: czołgów, samolotów, okrętów podwodnych, broni maszynowej, gazów bojowych

11. Geneza ruchu komunistycznego w XX wieku.

Międzynarodowy ruch komunistyczny narodził się w marcu 1919 roku, kiedy to w Rosji radzieckiej odbył się kongres założycielski Międzynarodówki Komunistycznej (Komintern), nazywanej też III Międzynarodówką. Uczestniczyło w nim 52 delegatów, oficjalnie reprezentujących partie i grupy komunistyczne z 30 krajów świata. W rzeczywistości większość delegatów mieszkała na stałe w Moskwie. Początkowo głównym zadaniem Kominternu było koordynowanie i wspieranie ruchów rewolucyjnych, w związku z przewidywanym wybuchem rewolucji światowej. Na II Kongresie Kominternu VII-VIII 1920 r. ustalono strukturę wewnętrzną organizacji oraz przyjęto 21 warunków zaproponowanych przez Lenina, których spełnienie było konieczne dla przyjęcia danej partii do Kominternu (tj. nadania jej statusu sekcji III Międzynarodówki). Wśród warunków znalazły się: obowiązek wspierania Rosji Radzieckiej w walce z kontrrewolucją, oparcie struktury wewnętrznej partii na zasadzie tzw. centralizmu demokratycznego, prowadzenie legalnej i nielegalnej walki o zdobycie władzy w swoim kraju. Na czele Kominternu stał Komitet Wykonawczy, którego pierwszym przewodniczącym został Zinowiew. Stale działającym organem było Prezydium KW, które mianowało sekretariat W. uchwały Komitetu wykonawczego były obowiązujące dla partii członkowskich. Komitet miała prawo zawieszać decyzje zjazdów partii i ich komitetów centralnych, a nawet rozwiązywać poszczególne partie (np. Komunistyczną Partię Polski w 1938 r.). Po opadnięciu fali rewolucyjnej w Europie i przejęciu pełni władzy w SZRR przez Stalina, polityka Kominternu w coraz większym zakresie miała na ceku realizację imperialistycznych interesów Moskwy, nie zaś podgrzewanie nastrojów rewolucyjnych. Działania funkcjonariuszu Kominternu koncentrowały się na prowadzeniu akcji wywiadowczej i propagandowej. Na kolejnych kongresach Kominternu odbywanych w Moskwie w latach 1921, 1922, 1925, 1928 atakowano przede wszystkim partie socjaldemokratyczne (nazywane socjalfaszystowskimi), jako rzekomo główne przeszkody do obalenia kapitalizmu.

12. Geneza ruchu socjaldemokratycznego w XX wieku.

W drugiej połowie XIX wieku postęp cywilizacyjny, a także działania władz państwowych sprawiały, że robotnicy zaczynało stopniowo korzystać ze zdobyczy, które niosła modernizacja. W tej sytuacji w ruchu socjalistycznym zaczęto odsuwać rewolucję na dalszy plan i podejmowano próby polepszenia bytu robotników przy wykorzystaniu możliwości, które dawało parlamentarne państwo. postawę taką nazywano reformistyczną, gdyż zmierzała do reformy kapitalizmu, lub rewizjonistyczną, ponieważ prowadziła do rewizji (krytycznej oceny) podstawowych założeń marksistowskich (przede wszystkim dotyczących nieuchronnego zaostrzania się przeciwności klasowych). Jej teoretyczne założenia sformułował w latach 90-tych XIX wieku niemiecki marksista Eduard Bernstein.

Reprezentanci nowego nurtu, socjaldemokraci, nie odrzucali w zasadzie wizji społeczeństwa opartego na konflikcie. Za ważny regulator życia społecznego uważali jednak nowoczesne, demokratyczne państwo. Którego system prawny i polityczny mógł być wykorzystany do budowania bardziej egalitarnego, sprawiedliwego społeczeństwa.

Nazwa wiąże się z powstaniem w 1869 roku Socjaldemokratycznej Partii Robotników (SPR) w Niemczech. Powstające wówczas partie i ugrupowania często zawierały w swoich nazwach słowo socjaldemokratyczna lub socjalistyczna. W 1889 wszystkie partie socjaldemokratyczne zrzeszała Międzynarodówka - międzynarodowa organizacja partii socjaldemokratycznych. Główną partią, która ukierunkowała inne europejskie partie była właśnie (SPR), to jej członkowie pełnili najważniejsze funkcje w Międzynarodówce. Obecne partie socjaldemokratyczne skupiają się w Międzynarodówce Socjalistycznej.

W XX wieku europejskie partie socjaldemokratyczne opierały swe programy na keynesowskiej ekonomii i polityce ekonomicznej zmierzającej do pełnego zatrudnienia i państwa dobrobytu. Oznaczało to rezygnację z hasła upaństwowienia własności. Celem stało się reformowanie kapitalizmu w kierunku zapewnienia każdemu prawa do pracy, równości szans w dostępie do oświaty, kultury, ochrony zdrowia, większej równości dochodów. Jednocześnie partie te przestały się uważać tylko lub głównie za partie klasowe klasy robotniczej, starając się reprezentować interesy większości społeczeństwa. Najdalej w tym kierunku zdołały pójść partie socjaldemokratyczne krajów skandynawskich, jako partie rządzące doprowadziły one do takich przeobrażeń w gospodarce i życiu społecznym, że często określa się ustrój tych krajów jako socjalistyczny.

13. Rewolucje komunistyczne w Europie w latach 1917- 1919 (Rosja, Niemcy, Węgry).

3 (16) IV 1917 r. w Piotrogrodzie znalazł się-przewieziony przez wywiad niemiecki w zaplombowanym wagonie ze Szwajcarii do Finlandii-przywódca bolszewików Włodzimierz Lenin. W tzw. Tezach kwietniowych Lenin nawoływał do przekształcenia rewolucji „burżuazyjnej” w „socjalistyczną i do obalenia Rządu Tymczasowego. Wśród głoszonych przez Lenina haseł znalazł się postulat natychmiastowego zawarcia pokoju oraz konfiskaty ziemi obszarniczej. W VII 1917r po kolejnych niepowodzeniach na froncie doszło do kolejnych masowych demonstracji i starć ulicznych w Piotrogrodzie i innych miastach. Były one inspirowane głównie przez bolszewików. Lenin nie był jednak zdecydowany na przekształcenie manifestacji w powstanie zbrojne. Ułatwiło to zadanie Rządowi Tymczasowemu, który wydał nakaz aresztowania Lenina i innych członków bolszewików. Lenin zdołał się ukryć. W samym Rządzie Tymczasowym doszło do zmian. 8 ( 21) lipca nowym premierem został Aleksander Kiereński (jednocześnie minister obrony). Wodzem naczelnym został gen. Korniłow. Wkrótce Kiereński zaczął go podejrzewać o przygotowywanie zamachu stanu. Groźba zamachu stanu spowodowała, że dzięki poparciu samego Kiereńskiego w ręce bolszewików (Gwardia Czerwona) w ręce bolszewików, którzy wystąpili w roli obrońców demokracji, trafiła broń. Nieudany zamach Korniłowa ( został In aresztowany) zapoczątkował proce tzw. bolszewizacji rad tj. przejmowania przez bolszewików kierownictwa rad robotniczych i żołnierskich oraz tworzenia własnej sieci Sowietów. Lenin powrócił do Piotrogrodu i otwarcie wyraził postulat natychmiastowego rozpoczęcia powstania zbrojnego przeciwko rządowi. W nocy z 24 X na 25 X (5/6XI) oddziały Gwardii Czerwonej rozpoczęły zajmowanie kluczowych punktów w stolicy: mostów, dworców, poczt, central telefonicznych. Dokonało się to praktycznie bez oporu ze strony oddziałów rządowych.

6 XI bolszewicy przystąpili do ataku na siedzibę Rządu Tymczasowego-Pałac Zimowy. Sygnałem do ataku była salwa z krążownika Aurora. Członkowie Rządu Tymczasowego opuścili Pałac Zimowy opanowany przez czerwonogwardzistów.

W tym czasie obradował „Wszechrosyjski Zjazd Delegatów Robotniczych i Żołnierskich”. W nocy z 27/28 X po opuszczeniu sali przez mienszewików i eserowców zjazd podjął decyzję o utworzeniu Nowego rządu tzw. Rady Komisarzy Ludowych. Na czele pierwszego bolszewickiego rządu stanął Lenin. Resort spraw zagranicznych objął Trocki a szefem utworzonego specjalnie komisariatu do spraw narodowości- Józef Stalin. Zjazd przyjął dwa opracowane przez Lenina akty-„ Dekret o pokoju”(przyjęcie pokoju bez aneksji i konstytucji) i „ Dekret o ziemi” (upaństwowienie ziemi). Kiereński nie zdołał zmobilizować większych sił do walki z bolszewikami i zbiegł ostatecznie za granicę. 2(15)XI bolszewicy przejęli władze w Moskwie. Rozpoczęła się wojna domowa.

Również w Niemczech pod koniec I wojny światowej pod wpływem klęsk na frontach i pogarszającej się sytuacji wewnętrznej oraz wiadomości o wydarzeniach rewolucyjnych w Rosji wzmogły się nastroje rewolucyjne. Zarzewiem wrzenia rewolucyjnego, jakie w początkach listopada 1918 ogarnęło Niemcy, doprowadzając ostatecznie do proklamowania republiki był bunt marynarzy niemieckich w Kilonii i w konsekwencji powstanie w tym mieście rady robotniczo- żołnierskiej. W ciągu następnych trzech dni 5-8 XI 1918 rewolucja objęła kolejne miasta i ośrodki przemysłowe: Lubekę, Hamburg, Bremę, Rostok, Brunszwik, Drezno, Lipsk, Zagłębie Ruhry. 7 XI obalono króla Bawarii, a następnie innych koronowanych władców.

9 XI rewolucja dotarła do Berlina. Socjaldemokratyczna Partia Niemiec podjęła rozmowy z kanclerzem Maksymilianem, proponując usunięcie monarchii. Tego samego dnia cesarz Wilhelm II abdykował a Niemcy stały się republiką. Na czele nowego rządu- Rady Pełnomocników Ludowych- stanął Ebert przywódca niemieckich socjaldemokratów z zawodu siodlarz. Na terenie całych Niemiec powstawały rady delegatów zdominowane przez siły umiarkowane, ale coraz silniejszą pozycję zyskiwała radykalna lewica reprezentowana przez Związek Spartakusa (od pocz. 1919 r. Komunistyczna Partia Niemiec) i Niezależną Partię Socjaldemokratyczną zmierzająca do przewrotu bolszewickiego. Rząd Ebert przystąpił do wprowadzenia szeregu reform społecznych m.in.: powszechne prawo wyborcze dla kobiet i mężczyzn od 20 roku życia, 8 godziny dzień pracy, zasiłki dla bezrobotnych. Komuniści i radykalni socjaliści podjęli mimo próbę przewrotu i przejęcia władzy siłą. Do próby przewrotu doszło w Berlinie (tzw. Powstanie Spartakusa), w zagłębiu Ruhry, Turyngii, Saksonii i Bawarii. W tym regionie doszło nawet do powstania Bawarskiej Republiki Rad istniejącej niespełna miesiąc. Wszystkie te próby zostały zdławione m.in. przez sformowane przez rząd paramilitarne formacje tzw. korpusy ochotnicze Freikorps złożone w większości z byłych oficerów i podoficerów. Podejmowane przez radykalną lewicę próby destabilizacji sytuacji w kraju nie przeszkodziły w przeprowadzeniu 19 I 1919 r. wyborów do Zgromadzenia Narodowego, których zwycięzcą okazała się SPD (38 % głosów). Powstała koalicja sił umiarkowanych, która określiła kształt ustrojowy młodej republiki. 6 II Zgromadzenie narodowe na swym pierwszym posiedzeniu wybrało Eberta na tymczasowego prezydenta republiki. 11 VIII 19191 weszła w życie nowa konstytucja, utrzymująca federacyjny charakter państwa, władzę wykonawczą sprawowała prezydent wybierany w głosowaniu powszechnym na 7 lat.

Po podpisaniu przez rząd traktatu wersalskiego, który spotkał się w Niemczech z powszechnym oburzeniem doszło do próby prawicowego przewrotu tzw., pucz Kappa.

30 X 1918 r. rewolucja wybuchła również na Węgrzech. Ostatni cesarz monarchii Austro- węgierskiej powierzył stanowisko premiera rządu węgierskiego Karolyemu, który mimo złożonej deklaracji wierność królowi, zmierzał do obalenia monarchii.

16 XI na Węgrzech ogłoszono republikę, której prezydentem obrano Karolyiego, a na czele rządu stanął Berinkey. Mimo ogłoszonych przez rząd reform w tym reformy rolnej utrzymywały się nastroje rewolucyjne podsycane przez żołnierzy powracających z frontu. Po ogłoszeniu przez aliantów ultimatum wobec Węgier w III 1919, rząd Berinkeya podał się do dymisji. Próżnię polityczną umiejętnie wypełnili komuniści węgierscy kierowani przez Belę Kuna. Zaproponowali oni socjaldemokratom powołanie wspólnej partii- Węgierskiej Partii Socjalistycznej. 21 III partia ta ogłosiła powstanie rządzącej rady rewolucyjnej, która jeszcze tego samego dnia proklamowała powstanie Węgierskiej Republiki Rad. Komuniści stopniowo wypierali socjaldemokratów, przejmując władzę i ustanawiając radziecki system władzy. Utworzono Armię Czerwoną i Czerwoną Straż (policja polityczna). Ogłoszono nacjonalizacje wszystkich zakładów pracy zatrudniających więcej niż 20 pracowników, przejęto szkolnictwo, znacjonalizowano ziemię, opracowano plan deportacji wszystkich księży i zakonników. Węgry zostały otoczone kordonem sanitarnym przez państwa ententy. 16 IV komunistyczne Węgry zostały zaatakowane przez wojska rumuńskie, dwa tygodnie później czechosłowackie i francuskie. Węgierska Armia Czerwona ponosiła kolejne klęski. 1 VIII ustąpiła rządząca rada rewolucyjna, a Bela Kun schronił się w Austrii gdzie został internowany. Niebawem osiadł w ZSRR, a w roku 1938 został rozstrzelany w czasie „wielkiej czystki”. Do Budapesztu wkroczyły oddziały Armii Narodowej Miklosa Hothyego. Rozpoczęły się represje wobec osób związanych republiką. Nowo wybrany parlament podjął decyzje o przywróceniu na Węgrzech monarchii, lecz jednocześnie uznał władzę królewską za zawieszoną. Pod nieobecność monarchy utworzono instytucję regenta, którym został Horthy.

14. Ewolucja systemu politycznego w Rosji w latach 1905- 1917 (do przewrotu bolszewickiego)

W Rosji od końca XIX wieku w różnych warstwach społeczeństwa narastały nastroje niezadowolenia. Niezadowolenie budziły: system samodzierżawia ( jedynowładztwa), gospodarcze zacofanie kraju. Wydarzeniem przyspieszającym bunt społeczny stały się porażki armii rosyjskiej w wojnie z Japonią. Protesty studentów, chłopów i robotników nielegalne organizacje zwłaszcza Socjaldemokratyczna Partia Robotników Rosji (1898),która w 1903r podzieliła się na zwolenników maksymalnej centralizacji ruchu (bolszewicy-W. Lenin) i zwolenników wewnątrzpartyjnej demokracji (mienszewicy-Juliusza Martowa) oraz Partia Socjalistów Rewolucjonistów (eserowców)

W XI 1904 r. doszło w Petersburgu do wielkiego Zjazdu Ziemstw ( samorządów lokalnych)będącego pierwszym tego rodzaju przedstawicielstwem sporej części opinii publicznej w historii Rosji. W trakcie zjazdu przyjęto uchwałę postulującą utworzenie ciała parlamentarnego zajmującego się budżetem oraz nadzorem nad administracją.

12 ( 25) XII 1904r. car ogłosił ustawę „ O naprawie ustroju politycznego”, która nieznacznie poszerzyła uprawnienia Ziemstw.

9 (22) I 1905r. wojsko dokonało masakry pokojowej manifestacji mieszkańców Petersburga, na czele, której stał przywódca 11 tysięcznego związku zawodowego -Zgromadzenie Rosyjskich Robotników Fabrycznych Petersburga. Masakra petersburska (krwawa niedziela) wywołała falę protestów i strajków w 66 krajach imperium ( w tym w Królestwie Polskim). Pod wpływem tych wydarzeń Mikołaj II poczynił ustępstwa zezwalając na utworzenie namiastki parlamentu ( Dumy) posiadającej uprawnienia doradcze. Fala strajków obejmowała jednak kolejne środowiska. W X 1905r strajkowało już łącznie 2 mln ludzi. Wobec faktycznego paraliżu państwa car Mikołaj II zdecydował się 17 (30) X na wydanie manifestu zapowiadającego przyznanie obywatelom Rosji „swobód obywatelskich” oraz zwołanie Dumy Państwowej o kompetencjach ustawodawczych. Wkrótce pierwszym premierem w historii Rosji car mianował Siergieja Witte. Kompetencje Dumy zostały ostatecznie ograniczone ze względu na konieczność zatwierdzania uchwalonych przez nią ustaw przez Radę Państwa i cara a wybory do niej miały charakter pośredni i opierały się na zasadzie kurialności.

I Duma istniała od 27 IV(10 V) do 8 (21) VII 106 r. i została rozwiązana przez cara. II Duma rozpoczęła działalność 20 II (5III) 1907 r. i jej istnienie było również krótkie.. 7 (20) VII 1906 r. premierem został Piotr Stołypin, który przystąpił do ostatecznego stłumienia wystąpień rewolucyjnych.

3 (16) VI car rozwiązał II dumę dokonując jednocześnie zmiany ordynacji wyborczej, w kierunku wzmocnienia pozycji ziemiaństwa. Oznaczało to koniec rewolucji w Rosji. Jednocześnie z represjami wobec opozycji w Dumie, Stołypin zainicjował reformy w tym rolną- powstała warstwa bogatego chłopstwa. Jesienią 1907 r. odbyły się na podstawie nowej ordynacji wybory do III Dumy. Przyniosły one zwycięstwo konserwatywnej prawicy oraz Związkowi 17 X (tzw. oktiabrystom). Stołypin zaczął ewoluować w stronę skrajnego konserwatyzmu. Poparł m.in. zmiany systemu wyborczego do rady państwa ograniczającego reprezentację polaków. W III 1911 rada Państwa odrzuciła forsowany przez niego projekt systemu kurii narodowościowych. Stołypin zmusił wówczas Mikołaja II do czasowego rozwiązania parlamentu. Osłabiło to jego pozycję. 1 (14) IX 1911 dokonano udanego zamachu na życie Stołypin. W XI 1912 r. zebrała się IV Duma.

I wojna światowa bardzo szybko pokazała wszystkie słabości imperium carskiego. Armia rosyjska zaczęła ponosić dotkliwe klęski, pojawiła się inflacja drożyzna, brak towarów. Pogarszały się nastroje społeczne. Oburzenie budziła działalność uzdrowiciela „ Świętego męża” Grigorija Rasputina. Car Mikołaj nie próbował dokonać jakichkolwiek zmian w swojej polityce.

Z początkiem 1917 roku kryzys w Rosji osiągnął poziom krytyczny. Przestała działać administracja a nawet policja. W II (III) 1917 roku w Piotrogradzie rozpoczęły się masowe manifestacje ( głównie robotników). Wysłane do tłumienia manifestacji oddziały wojska przeszły na stronę buntowników (pułki Preobrażeński, Litewski i inne w sumie około 66 tys. żołnierzy).

27II (12 III) na posiedzeniu Dumy odczytano treść podpisanego dwa dni wcześniej dekretu Mikołaja II zawieszającego obrady parlamentu. W odpowiedzi deputowani powołali Tymczasowy Komitet Dumy Państwowej. Zebrała się również po raz pierwszy Rada Delegatów Robotniczych, w której dominowali przedstawiciele Socjalistów, Rewolucjonistów (eserowców) i Socjaldemokratycznej Partii Robotniczej Rosji (mienszewików). Bunt obejmował kolejne oddziały wojskowe ( np. bazy marynarki wojennej Kronsztadzie).

3 (16) III 1917 roku powstał Rząd Tymczasowy. Dzień wcześniej car Mikołaj II abdykował. Rosja stała się republiką. Obok Rządu Tymczasowego znaczny wpływ na sprawowanie rządów miała Rada Piotrogrodzka co spowodowało sytuację politycznej dwuwładzy. Oba organy wydawały zarządzenia i dekrety. System rad ( Sowietów) ulegał nieustannej rozbudowie obejmując obszar całego kraju (wiosna 1917-800 rad).

Rewolucja obejmowała stopniowo całą Rosję. Rozszerzono kompetencja władz samorządowych. Rząd Tymczasowy przywrócił autonomię Wielkiemu Księstwu Finlandzkiemu oraz wydał manifest uznający prawa Polski do własnego państwa. Zniesiono karę śmierci i wprowadzono wolność wyznań.

3 (16) IV 1917 r. w Piotrogrodzie znalazł się-przewieziony przez wywiad niemiecki w zaplombowanym wagonie ze Szwajcarii do Finlandii-przywódca bolszewików Włodzimierz Lenin. W tzw. Tezach kwietniowych Lenin nawoływał do przekształcenia rewolucji „burżuazyjnej” w „socjalistyczną i do obalenia Rządu Tymczasowego. Wśród głoszonych przez Lenina haseł znalazł się postulat natychmiastowego zawarcia pokoju oraz konfiskaty ziemi obszarniczej. W VII 1917r po kolejnych niepowodzeniach na froncie doszło do kolejnych masowych demonstracji i starć ulicznych w Piotrogrodzie i innych miastach. Były one inspirowane głównie przez bolszewików. Lenin nie był jednak zdecydowany na przekształcenie manifestacji w powstanie zbrojne. Ułatwiło to zadanie Rządowi Tymczasowemu, który wydał nakaz aresztowania Lenina i innych członków bolszewików. Lenin zdołał się ukryć. W samym Rządzie Tymczasowym doszło do zmian. 8 ( 21) lipca nowym premierem został Aleksander Kiereński (jednocześnie minister obrony). Wodzem naczelnym został gen. Korniłow. Wkrótce Kiereński zaczął go podejrzewać o przygotowywanie zamachu stanu. Groźba zamachu stanu spowodowała, że dzięki poparciu samego Kiereńskiego w ręce bolszewików (Gwardia Czerwona) w ręce bolszewików, którzy wystąpili w roli obrońców demokracji, trafiła broń. Nieudany zamach Korniłowa ( został In aresztowany) zapoczątkował proce tzw. bolszewizacji rad tj. przejmowania przez bolszewików kierownictwa rad robotniczych i żołnierskich oraz tworzenia własnej sieci Sowietów. Lenin powrócił do Piotrogrodu i otwarcie wyraził postulat natychmiastowego rozpoczęcia powstania zbrojnego przeciwko rządowi. W nocy z 24 X na 25 X (5/6XI) oddziały Gwardii Czerwonej rozpoczęły zajmowanie kluczowych punktów w stolicy: mostów, dworców, poczt, central telefonicznych. Dokonało się to praktycznie bez oporu ze strony oddziałów rządowych.

15. Narodziny komunistycznego systemu władzy w Rosji Radzieckiej 1917- 1921.

3 (16) IV 1917 r. w Piotrogrodzie znalazł się-przewieziony przez wywiad niemiecki w zaplombowanym wagonie ze Szwajcarii do Finlandii-przywódca bolszewików Włodzimierz Lenin. W tzw. Tezach kwietniowych Lenin nawoływał do przekształcenia rewolucji „burżuazyjnej” w „socjalistyczną i do obalenia Rządu Tymczasowego. Wśród głoszonych przez Lenina haseł znalazł się postulat natychmiastowego zawarcia pokoju oraz konfiskaty ziemi obszarniczej. W VII 1917r po kolejnych niepowodzeniach na froncie doszło do kolejnych masowych demonstracji i starć ulicznych w Piotrogrodzie i innych miastach. Były one inspirowane głównie przez bolszewików. Lenin nie był jednak zdecydowany na przekształcenie manifestacji w powstanie zbrojne. Ułatwiło to zadanie Rządowi Tymczasowemu, który wydał nakaz aresztowania Lenina i innych członków bolszewików. Lenin zdołał się ukryć. W samym Rządzie Tymczasowym doszło do zmian. 8 ( 21) lipca nowym premierem został Aleksander Kiereński (jednocześnie minister obrony). Wodzem naczelnym został gen. Korniłow. Wkrótce Kiereński zaczął go podejrzewać o przygotowywanie zamachu stanu. Groźba zamachu stanu spowodowała, że dzięki poparciu samego Kiereńskiego w ręce bolszewików (Gwardia Czerwona) w ręce bolszewików, którzy wystąpili w roli obrońców demokracji, trafiła broń. Nieudany zamach Korniłowa ( został In aresztowany) zapoczątkował proce tzw. bolszewizacji rad tj. przejmowania przez bolszewików kierownictwa rad robotniczych i żołnierskich oraz tworzenia własnej sieci Sowietów. Lenin powrócił do Piotrogrodu i otwarcie wyraził postulat natychmiastowego rozpoczęcia powstania zbrojnego przeciwko rządowi. W nocy z 24 X na 25 X (5/6XI) oddziały Gwardii Czerwonej rozpoczęły zajmowanie kluczowych punktów w stolicy: mostów, dworców, poczt, central telefonicznych. Dokonało się to praktycznie bez oporu ze strony oddziałów rządowych.

6 XI bolszewicy przystąpili do ataku na siedzibę Rządu Tymczasowego-Pałac Zimowy. Sygnałem do ataku była salwa z krążownika Aurora. Członkowie Rządu Tymczasowego opuścili Pałac Zimowy opanowany przez czerwonogwardzistów.

W tym czasie obradował „Wszechrosyjski Zjazd Delegatów Robotniczych i Żołnierskich”. W nocy z 27/28 X po opuszczeniu sali przez mienszewików i eserowców zjazd podjął decyzję o utworzeniu Nowego rządu tzw. Rady Komisarzy Ludowych. Na czele pierwszego bolszewickiego rządu stanął Lenin. Resort spraw zagranicznych objął Trocki a szefem utworzonego specjalnie komisariatu do spraw narodowości- Józef Stalin. Zjazd przyjął dwa opracowane przez Lenina akty-„ Dekret o pokoju”(przyjęcie pokoju bez aneksji i konstytucji) i „ Dekret o ziemi” (upaństwowienie ziemi).Kiereński nie zdołał zmobilizować większych sił do walki z bolszewikami i zbiegł ostatecznie za granicę. 2(15)XI bolszewicy przejęli władze w Moskwie. Rozpoczęła się wojna domowa.

16. Faszyzm- droga do władzy, interpretacje.

Powstanie ideologii faszystowskiej było reakcją na skutki I wojny światowej i postanowienia traktatu wersalskiego. W drugiej połowie 1919 r. zaczął się pojawiać w Europie nowy rodzaj „awangardowej elity”. Określali się jako socjaliści, ale odwoływali się nie tyle do klasy ile do narodu, lub nawet rasy.

Włochy, chociaż zyskały wiele w czasie I wojny, miały żal do Wersalu, bo nie dostały Dalmacji. Benito Mussolini, wyszedł w czasie wojny z partii socjalistycznej (twardo obstawał za tym by Włochy włączyły się do wojny) i stał się nacjonalistą zmierzającym do rewolucji. Jego rewolucja miała być radykalna, korzeniami sięgająca do syndykalizmu, oraz przedwojennej marksistowskiej „awangardowej elity” (rządy robotników).

23 III 1919 Mussolini założył nową partię. Jej program obejmował częściowe przejęcie kapitału finansowego, kontrolę nad resztą gospodarki za pośrednictwem korporacyjnych rad gospodarczych, konfiskatę dóbr kościelnych oraz reformę rolną, a także likwidacje monarchii i senatu. Na tym etapie można dostrzec inspiracje zarówno ze strony Lenina jak i Kurta Eisnera twórcy bawarskich oddziałów szturmowych. Powstały Fasci di Combattimemento, faszystowskie bojówki. W maju on i 35 innych faszystowskich deputowanych znalazło się w parlamencie. Rok 1922 to rok faszystowskiego terroru. W kolejnych miastach szturmowano urzędy miejskie, siła usuwano z nich socjalistycznych radnych, zwalniano lokalnych prefektów, którzy usiłowali użyć policji dla przeciwstawienia się faszystom. Parlament włoski nie potrafił stworzyć silnego rządu, socjaliści nie potrafili znaleźć sojuszników w śród innych partii, a włoska partia komunistyczna (podobnie jak później w Niemczech) wiązała swe nadzieje z reżimem faszystowskim, który w jej ocenie miał przyspieszyć rewolucję marksistowską.. Dla wielu Włochów Mussolini i jego ruch byli alternatywa dala państwa, które po I wojnie przezywała kryzys w każdej dziedzinie życia. Miał być również ramą, która powstrzyma czerwony terror, bolszewików Lenina, o którym gazety włoskie obszernie informowały. W 1922 r. Mussolini ruszył na Rzym na czele 4 dywizji czarnych koszul. Król Wiktor Emanuel oddał Mussoliniemu władzę. Wielką Radę Faszystowską ustanowiono jako organ państwowy. W I 1925 w słynnym przemówieniu Mussolini obwieścił początek faszyzmu- zakazano wydawania opozycyjnych gazet, zatrzymano przywódców opozycji. Mussolini stworzył formułę totalitarną- „wszystko państwie, nic poza państwem, nic przeciwko państwu”. Wydano serie faszystowskich ustaw w dziedzinie prawa konstytucyjnego, prawa karnego, prawa ustrojowego- te ostatnie miały na celu ustanowienie państwa korporacyjnego. Ja k pisze Paul Johnson „ Mussolini nie miał serca do faszyzmu. Ponieważ w głębi serca pozostał marksistą, choć heretykiem”. Pewnego razu Mussolini zdefiniował faszyzm jako „zorganizowaną, skoncentrowaną, autorytarną demokrację na bazie narodowej”. Mussolini nie praktykował faszyzmu i miał problemy z jego zdefiniowaniem.

W połowie lat dwudziestych ruchy faszystowskie można było spotkać w całej Europie i miały jedną cechę wspólną: były antykomunistyczne. Walczyły z rewolucją na sposób rewolucyjny.

17. System społeczno- polityczny ZSRR w l. 1922- 1941.

W 1922 roku Lenin coraz bardziej osłabiony postępującą chorobą zaczął tracić kontrolę nad wydarzeniami. Rosła natomiast rola Stalina. W IV 1922 objął nowo utworzone stanowisko sekretarza generalnego KC partii bolszewików. Stanowisko początkowo o charakterze administracyjnym stało się w rękach Stalina najważniejszym w państwie.

30 XII 1922 roku proklamowano utworzenie ZSRR, który miał stanowić federację 4 równouprawnionych republik: rosyjskiej, ukraińskiej, białoruskiej i zakaukaskiej. Oficjalnie każda z nich zachowała prawo do wystąpienia z federacji, co potwierdziła konstytucja ZSRR z 1923 roku, która weszła w życie w roku następnym. W jej świetle najwyższą władzę w ZSRR sprawować miał Ogólnorosyjski Zjazd Rad, a w przerwach między jego obradami Centralny Komitet Wykonawczy. Funkcję rządu miała nadal pełnić rada Komisarzy Ludowych. W 1925 roku republikami związkowymi zostały Uzbekistan i Turkmenistan, w 1929 Tadżykistan, w 1936 Kazachstan i Kirgistan. W tym samym roku Federacja Zakaukaska została podzielona na trzy republiki: gruzińską, armeńską i azerbejdżańską. 21 I 1924 r. zmarł Lenin. W tzw. testamencie spisanym jeszcze 1w 1922 r. przestrzegał przed rozrostem biurokracji oraz w sposób bardzo zdecydowany atakował Stalina pisząc o nim, że jest „ zbyt brutalny i wada ta jest nie do zniesienia na stanowisku sekretarza generalnego”. Testament Lenina nigdy nie został upubliczniony, o co zadbał Stalin, który porozumiał się z Zinowiewem i Kamieniewem. Na XIII Zjeździe RKP(b) Stalin zachował stanowisko sekretarza generalnego. Następnie przystąpił do walki z trockim oraz budowania kultu Lenina, co miało być wstępem do zbudowania kultu jego własnej osoby. Stalin starał się pokazać jako najwierniejszy uczeń Lenina i początkowo jako polityk umiarkowany sprzeciwiający się lewackim pomysłom Trockiego. Przeciwstawił się lansowanej przez trockiego, zgodnej z założeniami Marksa i Lenina idei eksportu rewolucji i przeciwstawił jej koncepcję budowania socjalizmu tylko w ZSRR. Obok Trockiego w opozycji do poczynań Stalina znaleźli się Zinowiew i Kamieniew. Stopniowo tracili wpływy. Trocki w 1925 roku przestał kierować Armią Czerwoną, Zinowiew stanowisko przewodniczącego Komitetu Wykonawczego Międzynarodówki Komunistycznej. W X 1926 roku Trocki, Zinowiew, Kamieniew zostali usunięci z Biura Politycznego a rok później z KC. W 1928 roku Zinowiew i Kamieniew złożyli samokrytykę i zostali ponownie przyjęci do partii, ale bez wpływu na wydarzenia. Trocki został przymusowo przesiedlony do Ałma Aty a następnie deportowany do Turcji.

W 1922 r. czeka został przekształcona w Państwowy Zarząd Polityczny (GPU) a następnie w Zjednoczony PZP (OGPU). Instytucja ta kierowana początkowo przez Dzierżyńskiego a po jego śmierci przez Mierzyńskiego odniosła szereg „sukcesów „ w walce np. z antybolszewicką emigracją i prawosławną Cerkwią.

Ostateczny triumf Stalina nastąpił w rezultacie przeprowadzonej w latach 1929- 1931 weryfikacji członków WKP(b) w wyniku, której z partii usunięto około 275 tys. rzeczywistych i domniemanych przeciwników Stalina. Pozbywał się stopniowo starych bolszewików. Pod koniec lat dwudziestych Stalin przystąpił do przebudowy niemal wszystkich instytucji państwa. Zmiany rozpoczęto od gospodarki. Porzucono politykę NEPu i poddano gospodarkę ścisłej kontroli w formie pięcioletnich planów gospodarczych. Przejęciu kontroli nad gospodarką miały służyć m.in. procesy w środowiskach związanych z gospodarką np. proces tzw. Partii Przemysłowej Prompartii w 1933 r. szybko okazało się, że najbardziej dochodową kategorię robotników stanowią więźniowie. Spowodowało to zmiany w systemie więziennictwa. W 1930 r. ze struktur OGPU wydzielono Naczelny Zarząd Obozów Pracy Poprawczej (Gułag). Jego głównym zadaniem stała się eksploatacja ekonomiczna więźniów. Według szacunkowych danych w I 1937 roku w obozach i więzieniach ZSRR przebywała 5 mln osób, a w 1940 około 13 mln. Niemal równocześnie z pierwszą pięciolatką bolszewicy przystąpili do kolektywizacji rolnictwa i likwidacji kułaków, czyli bogatych chłopów. W ciągu kilku tygodni skolektywizowano 14 mln gospodarstw chłopskich. Wywołało to opór wsi, antybolszewickie powstania i spadek produkcji rolnej, a w konsekwencji klęskę głodu.

W 1934 roku dokonano kolejnych zmian w aparacie bezpieczeństwa. OGPU podporządkowano istniejącemu od 1917 roku, ale nieodgrywającemu większej roli Ludowemu Komisariatowi Spraw Wewnętrznych (NKWD). Na jego czele stanął Gienrich Jagoda. Po przygotowaniu aparatu represji Stalin mógł przystąpić do ostatecznej rozprawy aa z przeciwnikami. Pretekstem stała się śmierć I sekretarza Komitetu partii w Leningradzie za. którą stała sam Stalin. Reakcją Stalina było ogłoszenie dekretu o rozpatrywaniu spraw politycznych w trybie przyspieszonym, uproszczonym i niepodlegającym zaskarżeniu. Oraz o natychmiastowym wykonywaniu kary śmierci. Wytoczono procesy Kamieniewowi, Zinowiewowi i innym (otrzymali wówczas wyroki więzienia). Jednak w kolejnym procesie studentów Instytutu Pedagogicznego śledczym NKWD udało się „wykryć” „spisek” Kamieniewa i Zinowiewa, którzy mieli rzekomo przygotowywać spisek na życie Stalina i innych przywódców radzieckich Tym razem zapadły wyroki śmierci, które zastały wykonane. Następnymi ofiarami Stalina padli m.in. Karol Radek, Piatakow, Sokolnicki. (II proces moskiewski), Bucharin, Rykow, Jagoda (III proces moskiewski). Wielki Terror pochłonął w latach 1936- 1938 około 3.5 mln ofiar. Szczególnie dotkliwe straty poniósł korpus oficerski Armii Czerwonej. Na śmierć skazano 3 spośród 5 marszałków, 90% oficerów posiadających radziecki odpowiednik stopnia generalskiego, 80% pułkowników. Represje dotknęły również całe narody np. Kozaków Dońskich, Polaków z dwóch tzw. polskich rejonów na Białorusi i na Ukrainie, Koreańczyków. „Ostatnią ofiarą” Wielkiego Terroru nazwać można ludowego komisarza spraw wewnętrznych Jeżowa, oskarżonego za nadużycia popełniane w czasie Wielkiej Czystki przez aparat bezpieczeństwa i straconego. Jego miejsce zajął Ławrentij Beria. W tym momencie ukształtował się zespół wykonawców woli Stalina, który nie zmienił się niemal do jego śmierci (Beria, Chruszczow. Kaganowicz, Kalinin, Malenkow, Mikojan, Mołotow, Woroszyłow, Żdanow). Tempa nabrała walka z religią np. powołanie Związku Wojujących Bezbożników. Władza podporządkowała sobie pisarzy oraz inne środowiska twórczej artystyczne w tym kino, które stało się nowym narzędziem propagandy bolszewickiej.

5 XII 1936 r. uchwalona została nowa konstytucja radziecka. Określiła ona ZSRR jako państwo federacyjne o formalnie dużej niezależności republik związkowych (w tym prawo do opuszczenia federacji) Władzę zwierzchnią sprawowała formalnie rada najwyższa składająca się dwóch izb. Wybierała ona m.in. rząd- Radę Komisarzy Ludowych, konstytucja gwarantowała również szeroki zakres swobód obywatelskich, ale była to jedynie teoria.

18. System społeczno- polityczny III Rzeszy.

Cechy szczególne:

• pozorne zachowanie instytucji demokratycznych

• wprowadzenie systemu wodzowskiego

• dyktatura monopartyjna NSDAP

• system totalitarny (głębokie i permanentne ingerowanie państwa we wszystkie dziedziny życia)

• połączenia w ręku wodza władzy ustawodawczej, wykonawczej i sądowniczej

• likwidacji odrębności ustrojowych krajów rzeszy i przekształcenie ich w zwykłe okręgi administracyjne

Wódz i Führer:

• od 1934 połączono urząd prezydenta z urzędem kanclerza z zachowaniem pełni uprawnień tego ostatniego

• Najwyższy dowódca sił zbrojnych

• Najwyższy zwierzchnik sądowy Rzeszy

• Sprawowanie pełni władzy wykonawczej, ustawodawczej i sądowniczej

Uniformizacja społeczeństwa

Organy NSDAP:

• Zhierarchizowane

• Nadrzędne w stosunku do administracji państwowej

• Zastępca Hitler w NSDAP- Rudolf Hess

Rząd Rzeszy:

• Führer stoi na czele, jego decyzje nie mogły być kwestionowane przez ministrów resortowych

Sejm Rzeszy Reichstag-

• Rola marginalna i jedynie symboliczna

• Jednoizbowy (zlikwidowano Radę Związkową)

• Całkowicie zmonopolizowany przez NSDAP

• Posłusznie wykonujący polecenia Hitlera

19. Faszyzm włoski i niemiecki- podobieństwa i różnice.

Faszyzm:

• Powstał jako protest przeciwko efektom I wojny światowej

• Negacja ładu wersalskiego, wrogie nastawienie do liberalizmu i demokracji

• System monopartyjny

• Kult wodza

• Ingerencja partii we wszystkie sfery życia publicznego

• Inwigilacja społeczeństwa przez służby specjalne

• Podporządkowanie prawa ideologii partyjnej

• Ograniczenie rynkowych mechanizmów kapitalizmu- ingerowanie państwa w gospodarkę

• Dążenie do autarkiczności gospodarki narodowej

• Niechęć wobec komunizmu

• Dążność do odbudowy imperium kolonialnego

• Korporacyjna organizacja społeczeństwa

• Ideologia rasistowska i antysemityzm wprowadzone pod wpływem nazizmu

• Uniformizacja społeczeństwa

• Rozbudowa armii

• Ograniczenie swobody słowa, wyznania, zgromadzeń, zrzeszania się

• Upolitycznienie języka

Nazizm:

• Powstał jako protest przeciwko postanowieniom traktatu wersalskiego i dążenie do jego rewizji

• System monopartyjny

• Kult wodza

• Ingerencja partii we wszystkie sfery życia publicznego

• Inwigilacja społeczeństwa przez służby specjalne

• Podporządkowanie prawa ideologii partyjnej

• Ograniczenie rynkowych mechanizmów kapitalizmu- ingerowanie państwa w gospodarkę

• Niechęć wobec komunizmu

• Ideologia rasistowska i antysemityzm teoria rasy panów Aryjczyków

• Uniformizacja społeczeństwa

• Rozbudowa armii

• Ograniczenie swobody słowa, wyznania, zgromadzeń, zrzeszania się

• Upolitycznienie języka

• Wrogość wobec chrześcijaństwa jako religii słabych i o żydowskich korzeniach

20. Autorytarny system społeczno- polityczny w Europie Środkowej w okresie międzywojennym.

Reakcją na kryzys demokracji parlamentarnej, trudności gospodarcze oraz wzrost zagrożenia komunizmem było kształtowanie się systemów autorytarnych (od łac. Auctoritas- przywództwo), które w okresie międzywojennym zapanowały w dużej części Europy. Zazwyczaj były one ustanawiane wskutek dokonywanych przez armie zamachów stanu, w wyniku, których często władze obejmowali wojskowi, np. na Węgrzech w 1920 r. admirał Horthy, w Hiszpanii w 1923 r. gen. Primo de Rivera, czy w 1926 r. marszałek Piłsudski w Polsce. Cześć polityków nie wywodziła się jednak z kręgów wojskowych, jak chociażby Antonio Salazar, który przejął władzę w Portugalii w 1928 r., czy rządzący Litwą od 1926 r. Ananas Smetona. Specyficzna sytuacja zaistniała w Jugosławii, gdzie w 1929 r. monarcha Aleksander I zawiesił konstytucję i wprowadził dyktaturę królewską.

W odróżnieniu od państw totalitarnych- faszystowskich Włoch, nazistowskich Niemiec i komunistycznego ZSRR- autorytarne dyktatury opierały się nie tyle na policji politycznej, co na biurokracji i wojsku. W systemach autorytarnych nie odchodzono też całkowicie od zasad demokracji. Parlamenty-, choć o mocno okrojonych kompetencjach działały i były nieraz wyrazicielami opinii publicznej. Zazwyczaj istniały silne partie rządowe, np. BBWR w Polsce. Obok nich zwykle funkcjonowały tez zwykle inne partie polityczne, lecz możliwości działania opozycji były ograniczone. Sądownictwo i prasa były często niezależne, choć funkcjonowała cenzura. Gospodarka pozostawała w prywatnych rękach, choć rosły w niej wpływy państwa. W przeciwieństwie do faszystów czy komunistów często podkreślających swoją rewolucyjność i tworzących nowe „elity” władzy, rządy autorytarne szukały przynajmniej do połowy lat 30-tych poparcia w środowiskach konserwatywnych. Autorytarni dyktatorzy byli zresztą raczej przeciwnikami wszelkich politycznych i ekonomicznych ekstremów- zwalczali wie zarówno skrajną prawicę jak i lewicę. W państwach autorytarnych stosowanie przymusu w życiu publicznym, ograniczanie wolności jednostek czy wprowadzanie represyjnego prawa nie należało do rzadkości. W odróżnieniu od systemów totalitarnych, nie stosowano jednak masowego terroru, nie dochodziło również do krwawych rozpraw z przeciwnikami politycznymi. W latach trzydziestych zwłaszcza w drugiej ich połowie, autorytarne dyktatury zaczęły się coraz bardziej upodabniać do systemu panującego w faszystowskich Włoszech. Partie rządzące przybierały zhierarchizowaną, wzorowaną na wojsku strukturę. Coraz bardziej ograniczano funkcje parlamentów. Np. na Węgrzech próbowano bezskutecznie budować system korporacyjny.

21. Narodziny oraz istota kolektywnego systemu bezpieczeństwa po I wojnie światowej.

Kongres wiedeński stworzył zasadę kolektywizmu, czyli utworzenia koncertu mocarstw, działających wspólnie (kooperujących ze sobą). Termin „koncert mocarstw „ wprowadzono oficjalnie dopiero na kongresie paryskim w roku 1856. system stworzony po I wojnie światowej, a istniejący w latach 1919- 1936, nawiązywał do podstawowych założeń wiedeńskich. Oparty był na zasadzie kolektywizmu mocarstw. Nadal prawo do decydujących rozstrzygnięć pozostawiono koncertowi mocarstw, działającemu kolektywnie. Były to: Francja, Wielka Brytania, Japonia, Stany Zjednoczone, Włochy. Koncert ten został w latach dwudziestych i trzydziestych uzupełniony o Niemcy i ZSRR.

W przeciwieństwie do systemu dziewiętnastowiecznego przewidywano utworzenie dodatkowego filaru bezpieczeństwa w postaci organizacji międzynarodowej, posiadającej swoje stałe struktury, agendy oraz organizacje i instytucje wspomagające (Liga Narodów).

Przywrócony po pierwszej wojnie światowej system kolektywny, nie odzwierciedlał zmian w układzie sił, jakie zaszły na przełomie XIX i XX wieku oraz z przebiegu i rezultatów I wojny, czyli wyraźnych znamion kryzysu średnich mocarstw i podstaw amerykańskiej dominacji. Poza systemem znalazła się bolszewicka Rosja, a Stany Zjednoczone mające pełnić role członka koncertu europejskiego wycofały się z aktywnej polityki europejskiej. Koncert mocarstw funkcjonował wadliwie i ulegał stopniowej dezintegracji.

W latach 1919- 1933 usiłowano w różny sposób zrealizować zapisy zawarte wersalskim, a dotyczące rozbrojenia o charakterze powszechnym. Koncepcje rozbrojeniowe łączyć należy bezpośrednio z ideą antywojenną. Układy rozejmowe kończące I wojnę światową zawierały postulaty rozbrojeniowe, ale ograniczono jedynie do strony pokonanej. Liczebność armii niemieckiej ograniczono do 100 tys., bułgarskiej do 20 tys., węgierskiej do 35 tys., tureckiej do 50 tys. Traktaty zakazywały posiadania ciężkiej broni lotnictwa wojskowego. Konieczność zmniejszenia zbrojeń jako etapu do rozbrojenia powszechnego zasygnalizowano na konferencji paryskiej w art. 8 Paktu Ligii Narodów. W przypadku sporów między państwami przewidywano postępowanie rozjemcze lub sądowe przed Stałym Trybunałem Sprawiedliwości Międzynarodowej, a wobec agresora sankcje w postaci zerwania stosunków międzynarodowych, ewentualnych sankcji zbrojnych czy wykluczenia z Ligii Narodów. Rozwinięciem Paktu Ligii Narodów, miał być protokół w sprawie pokojowego rozstrzygania sporów międzynarodowych, czyli tzw. protokół genewski z 2 X 1924.r.. Po raz pierwszy sygnatariusze zobowiązywali się nie uciekać się „w żadnym przypadku do wojny”.

Potępiając wojny napastnicze wprowadzono dodatkowo zasadę arbitrażu jako metodę rozstrzygania sporów. W 1924 r. p[odpisało go 9 państw w tym Polska, ale wobec krytycznego stanowiska wielkiej Brytanii nie wszedł w życie. Jedynym sukcesem w staraniach na rzecz wzmocnienia bezpieczeństwa w latach dwudziestych XX wieku był, podpisany 27 VIII 1928 r. przez Niemcy, Stany Zjednoczone, Belgię, Francję, Włochy, Japonię, Polskę i Czechosłowacje pakt Kelloga, który w art.2 wskazywał jednoznacznie, że rozstrzyganie sporów winno być osiągane zawsze za pomocą środków pokojowych. Od strony praktycznej pakt Kelloga nie stwarzał żadnych nowych gwarancji bezpieczeństwa.

Lata trzydzieste przyniosły kolejne koncepcje. Polski projekt konwencji o rozbrojeniu moralnym z III 1932 roku. Postulował wprowadzenie szerokiego, antywojennego programu edukacyjnego w szkołach oraz sankcje za podżeganie do wojny, szerzenie nienawiści do innych narodów, zachęcanie do łamania prawa międzynarodowego. Największe nadzieje wiązano z Międzynarodową Konferencją Rozbrojeniową, której obrady rozpoczęły się w Genewie 2 II 1932 roku. Wśród prezentowanych projektów znalazły się:

• Francuska koncepcja utworzenia w ramach Ligi Narodów, na wypadek agresji Europie, systemu zbiorowego bezpieczeństwa (plan Tardieu).- Natychmiastowa interwencja zbrojna przeciwko agresorowi, stworzenie armii międzynarodowej pod auspicjami Ligii Narodów, oraz międzynarodowych sił policyjnych. Po wznowieniu obrad konferencji 11 XI 1932 r. plan Tardieu został przedstawiony w nowej wersji jako tzw., konstruktywny plan Herriota. Postulował on wprowadzenie jednolitych zasad poboru do armii i krótka trzymiesięczna powszechna służba wojskowa.

• Koncepcje: angielska i amerykańska proponujące zmniejszenie liczebności sił lądowych, zmniejszenie floty podwodnej, broni chemicznej. Zniesienie obowiązku powszechnej służby wojskowej, akceptację układów waszyngtońskich

• Delegacja radziecka przedstawiła program całkowitego i powszechnego rozbrojenia

• Koncepcja włoska to zamrożenia zbrojeń na 1 rok.

• Niemiecka propozycja, w której domagano się najpierw równych praw w dziedzinie zbrojeń w celu zachowania bezpieczeństwa. Uwzględniając niemieckie żądania 11 XII 1932 r. Wielka Brytania, Francja, Włochy, Stany Zjednoczone a także Niemcy podpisały w Genewie deklaracje w sprawie równouprawnienia w dziedzinie zbrojeń Niemiec i innych państw rozbrojonych na mocy traktatów kończących I wojnę światową. 14 X 1933 r. Niemcy, osiągając w zasadzie swój cel opuściły Międzynarodową Konferencję Rozbrojeniową.

Jednym z ostatnich osiągnięć MKR było podpisanie 3 VII 1933 r. w Londynie, z inicjatywy radzieckiej, konwencji określającej napastnika. Działania napastnicze to:

1. wypowiedzenie wojny innemu państwu

2. najazd na terytorium innego państwa nawet bez wypowiedzenia wojny

3. zaatakowanie przy pomocy sił lądowych, morskich i lotnictwa innego państwa nawet bez wypowiedzenia wojny

4. blokada morska wybrzeża lub portów innego państwa

5. poparcie udzielone bandom uzbrojonym, które dokonają najazdu na terytorium innego państwa

Konwencję podpisały Polska, Estonia, Łotwa, Rumunia, Turcja, ZSRR, Iran i Afganistan. Zmiana brytyjskiej a później francuskiej polityki wobec Niemiec otworzyła drogę do porozumień lokarneńskich zawartych w X 1925 r. Konferencja w Locarno została zwołana poza Ligą Narodów. Praktycznymi jej efektami było wejście Niemiec do koncertu mocarstw europejskich i otworzyło im drogę do rewizji ich statusu politycznego, militarnego i gospodarczego.

22. Nowa mapa polityczna Europy po I wojnie światowej (przesłanki powstania nowych państw w Europie, ład terytorialny według traktatów: wersalskiego, w Trianon, Saint- Germain, Sevres, Neuilly).

11 listopada 1918 rozejm na froncie zachodnim zakończył I wojnę światową. Kilka wielkich mocarstw przestało istnieć, na mapie Europy pojawiły się nowe państwa: Czechosłowacja, Austria, Węgry, Królestwo Serbów, Chorwatów i Słoweńców, Republika Weimarska, Finlandia, Litwa, Łotwa, Estonia, Polska.

18 I 1919 r. w Wersalu rozpoczęła się oficjalnie konferencja pokojowa z udziałem 27 państw sprzymierzonych i stowarzyszonych. Regulamin prac konferencji paryskiej stanowił, że warunki pokoju zostaną podyktowane zwyciężonym a pokój zostanie zawarty oddzielnie z każdy z nich.

16 VI państwa Ententy przekazały delegacji niemieckiej tekst traktatu pokojowego, po jego przyjęciu przez niemieckie Zgromadzenie Narodowe, 28 VI 1919 został podpisany traktat pokojowy pomiędzy sprzymierzonymi a Niemcami. Na mocy postanowień traktatu wersalskiego Niemcy ponosiły olbrzymie straty terytorialne. Przekazywała Francji Alzacje i Lotaryngię, kopalnie węgla w Zagłębiu Saary (po 15 latach miejscowa ludność miała zdecydować czy chce przyłączenia do Francji czy do Niemiec. Plebiscyty miały się również odbyć w Szlezwiku na pograniczu z Danią (po plebiscycie 1920 r. pn. Szlezwik przypadł Danii. Ponadto Niemcy odstępowały Belgii okręgi Eupen i Malmedy. Czechosłowacja otrzymywała tzw. Kraik Hulczyński. Do Polski powracała Wielkopolska, z Poznaniem oraz obszar na południe od Gdańska. Samo miasto uzyskiwała statusu wolnego pod protektoratem Ligii Narodów. Spraw p[przynależności Górnego Śląska, Warmii i Mazur miał rozstrzygnąć plebiscyt. Niemcy traciły również Kłajpedę oraz wszystkie kolonie.

10 IX 1919 w Saint-Gemain-en-Laye podpisano traktat z Austrią. Włochy uzyskiwały południowy Tyrol, część Krainy i Karyntii, a także Triest z przyległościami. Królestwo SHS zajęło większą część Krainy, Dalmacji, południowej Styrii oraz Bośnię i Hercegowinę. W skład Czechosłowacji wchodziły Czechy, Morawy, Śląsk opawski i zachodnia część Śląska Cieszyńskiego. Rumunia otrzymywała Bukowinę. Sporne tereny- Celowiec po plebiscycie do Austrii. Burgenland cześć Węgier zamieszkana przez Niemców została przyznana Austrii na mocy traktatu.

27 XI 1919 traktat w Neuilly-sur-Seine z Bułgarią. Terytorium Bułgarii ulegało zmniejszeniu. Bułgaria straciła na rzecz Królestwa SHS okręgi Caribrod, Bosliegrad i Strugnicę. Na rzecz Rumunii Południową Dobrudżę. Pod administrację Ententy przechodziła Tracja Zachodnia, w 1920 obszar ten została przekazany Grecji.

4 VI 1920 w wersalskim pałacu Trianon traktat pokojowy z Węgrami. Węgry traciły zachodni Banat, Baczkę, Chorwację i Słowenię na rzecz Królestwa SHS. Czechosłowacja otrzymywała Słowację i Ruś Podkarpacką. Traktat z Trianon powtarzała postanowienie układu z Saint- Germain, przyłączanego Burgenland d o Austrii. W wyniku plebiscytu przy Węgrzech pozostała stolica regionu Sopron.

10 VIII 1920 r. w Sevres pod Paryżem podpisano traktat pokojowy z Turcją. Na mocy traktatu Turcję pozbawiono ¾ jej terytorium. Oznaczało to koniec imperium osmańskiego. Pod panowanie brytyjskie przechodziły jako terytoria mandatowe Arabia, Mezopotamia, Mosul i Palestyna. Francja uzyskiwała mandat nad Syrią i Cylicją. Grecja otrzymywała Smyrnę wraz z Brussą a także Trację Wschodnią z półwyspem Gallipoli. Traktat gwarantował również swobodę żeglugi w cieśninach Bosfor i Dardanele.

23. Konferencja pokojowa w Paryżu (uczestnicy, przebieg, postanowienia).

18 I 1919 w Paryżu rozpoczęła się oficjalnie konferencja pokojowa kończąca I wojnę światową. Udział w niej brało 27 państw. Obradom przewodniczył prezydent Francji, Raymond Poincare. Na pierwszym posiedzeniu plenarnym dokonano wyboru jej przewodniczącego, w osobie ówczesnego szefa rządu francuskiego Georgesa Clemenceau, oraz wiceprzewodniczących, którymi zostali: Robert Lansing (USA), David Lloyd George (WB), Vittorio Emanuele Orlando (Włochy) i Kimmochi Saionji (Japonia). Przyjęto także regulamin, który określała sposób i tryb prac konferencji paryskiej.

Stanowił on, że Niemcy nie będą dopuszczeni do obrad konferencji. Państwa uczestniczące w konferencji podzielono na dwie grupy. Do pierwszej zakwalifikowano państwa „ o interesach ogólnych”, czyli 5 głównych mocarstw (USA, WB, Francja, Włochy, Japonia), do drugiej grupy państwa o „interesach ograniczonych” tj. wszystkie pozostałe. Jednocześnie wyznaczono tryb reprezentacji poszczególnych pastw: wielkim mocarstwom przyznano po % pełnomocnych delegatów; Belgii, Brazylii i Serbii po 3; Chinom, Czechosłowacji, Grecji, Hidżazowi, Polsce, Portugalii, Rumunii i Syjamowi po 2; innym państwom po jednym. Prawo wysłania swoich przedstawicieli otrzymały Indie i dominia brytyjskie (Australia, Kanada< Afryka Południowa, Nowa Zelandia). Tylko wielkie mocarstwa uprawnione zostały do rozpatrywania i rozstrzygania wszystkich spraw, państwom z drugiej grupy zezwolono na udział w pracach niektórych komisji i prawo wypowiadania się tylko w sprawach bezpośrednio ich dotyczących. Głos decydujący należał do rady Najwyższej konferencji Pokojowej, zwanej Radą Dziesięciu, w jej skład wchodzili szefowie rządów i ministrowie spraw zagranicznych 5 wielkich mocarstw. Stany Zjednoczone reprezentowali w niej Woodrow Wilson i Robert Dansing, Wielką Brytanię- David Lloyd George i Arthur Balfour, Francję- Clemenceau i Stephen Pichon, Włochy- Vittorio Orlando i Georgio Sośnino, zaś Japonię Kimmochi Saionji i Nobuoki Makino. Dla usprawnienia prac wykluczono z nich ministrów spraw zagranicznych i Radę Dziesięciu zastąpiła Rada Pięciu. W związku z częstą nie obecnością przedstawiciela Japonii faktycznie rozstrzygające decyzje podejmowała tzw. „wielka czwórka” (Wilson, Lloyd George, Clemenceau, Orlando), a w gruncie rzeczy tzw. Wielka Trójka (Wilson, Lloyd George, Clemenceau). Złożoność zadań stojących przed konferencją paryską oraz różnice interesów poszczególnych uczestników spowodowały, że dopiero w początkach maja 1919 ustalono ostatecznie treść traktatu pokojowego z Niemcami. Składał się z 440 artykułów.

16 VI państwa Ententy przekazały delegacji niemieckiej tekst traktatu pokojowego, po jego przyjęciu przez niemieckie Zgromadzenie Narodowe, 28 VI 1919 został podpisany traktat pokojowy pomiędzy sprzymierzonymi a Niemcami. Na mocy postanowień traktatu wersalskiego Niemcy ponosiły olbrzymie straty terytorialne. Przekazywała Francji Alzacje i Lotaryngię, kopalnie węgla w Zagłębiu Saary (po 15 latach miejscowa ludność miała zdecydować czy chce przyłączenia do Francji czy do Niemiec. Plebiscyty miały się również odbyć w Szlezwiku na pograniczu z Danią (po plebiscycie 1920 r. pn. Szlezwik przypadł Danii. Ponadto Niemcy odstępowały Belgii okręgi Eupen i Malmedy. Czechosłowacja otrzymywała tzw. Kraik Hulczyński. Do Polski powracała Wielkopolska, z Poznaniem oraz obszar na południe od Gdańska. Samo miasto uzyskiwała statusu wolnego pod protektoratem Ligii Narodów. Spraw p[przynależności Górnego Śląska, Warmii i Mazur miał rozstrzygnąć plebiscyt. Niemcy traciły również Kłajpedę oraz wszystkie kolonie.

Podobnie ciężkie warunki pokoju narzucały Niemcom klauzule wojskowe. W Niemczech zniesiono obowiązek powszechnej służby wojskowej, rozwiązano sztab generalny, armia mogła liczyć tylko 100 tys. żołnierzy, zakazano Niemcom posiadania ciężkiej artylerii, lotnictwa, fortyfikacji, ograniczono marynarkę wojenną. Traktat wersalski nakazywała Niemcom przyjęcie pełnej odpowiedzialności za wybuch wojny i zapłacenie reparacji wojennych w kwocie 132 mld złotych marek do roku 1951.

Gwarancją wykonalności traktatu miała być 15-letnia okupacja przez siły Ententy Nadrenii w tym trzech miast- Moguncji, Koblencji i Kolonii. Wreszcie traktat zobowiązywał Niemcy do wydania aliantom cesarza Wilhelma II i innych sprawców wojny. Po zawarciu traktatu z Niemcami kolej przyszła na ich sojuszników.

10 IX 1919 w Saint-Gemain-en-Laye podpisano traktat z Austrią. Włochy uzyskiwały południowy Tyrol, część Krainy i Karyntii, a także Triest z przyległościami. Królestwo SHS zajęło większą część Krainy, Dalmacji, południowej Styrii oraz Bośnię i Hercegowinę. W skład Czechosłowacji wchodziły Czechy, Morawy, Śląsk opawski i zachodnia część Śląska Cieszyńskiego. Rumunia otrzymywała Bukowinę. Sporne tereny- Celowiec po plebiscycie do Austrii. Burgenland cześć Węgier zamieszkana przez Niemców została przyznana Austrii na mocy traktatu. Oprócz tego artykuł 88 stanowił, że Austria ma być państwem niepodległym i niezależnym, a zmiana takiego statusu republiki może być zniesiona tylko za zgodą Ligii Narodów.

27 XI 1919 traktat w Neuilly-sur-Seine z Bułgarią. Terytorium Bułgarii ulegało zmniejszeniu. Bułgaria straciła na rzecz Królestwa SHS okręgi Caribrod, Bosliegrad i Strugnicę. Na rzecz Rumunii Południową Dobrudżę. Pod administrację Ententy przechodziła Tracja Zachodnia, w 1920 obszar ten została przekazany Grecji.

4 VI 1920 w wersalskim pałacu Trianon traktat pokojowy z Węgrami. Węgry traciły zachodni Banat, Baczkę, Chorwację i Słowenię na rzecz Królestwa SHS. Czechosłowacja otrzymywała Słowację i Ruś Podkarpacką. Traktat z Trianon powtarzała postanowienie układu z Saint- Germain, przyłączanego Burgenland d o Austrii. W wyniku plebiscytu przy Węgrzech pozostała stolica regionu Sopron.

10 VIII 1920 r. w Sevres pod Paryżem podpisano traktat pokojowy z Turcją. Na mocy traktatu Turcję pozbawiono ¾ jej terytorium. Oznaczało to koniec imperium osmańskiego. Pod panowanie brytyjskie przechodziły jako terytoria mandatowe Arabia, Mezopotamia, Mosul i Palestyna. Francja uzyskiwała mandat nad Syrią i Cylicją. Grecja otrzymywała Smyrnę wraz z Brussą a także Trację Wschodnią z półwyspem Gallipoli. Traktat gwarantował również swobodę żeglugi w cieśninach Bosfor i Dardanele.

24. Rewolucje w Rosji w 1917 r.

I wojna światowa bardzo szybko pokazała wszystkie słabości imperium carskiego. Armia rosyjska zaczęła ponosić dotkliwe klęski, pojawiła się inflacja drożyzna, brak towarów. Pogarszały się nastroje społeczne. Oburzenie budziła działalność uzdrowiciela „ Świętego męża” Grigorija Rasputina. Car Mikołaj nie próbował dokonać jakichkolwiek zmian w swojej polityce.

Z początkiem 1917 roku kryzys w Rosji osiągnął poziom krytyczny. Przestała działać administracja a nawet policja. W II (III) 1917 roku w Piotrogradzie rozpoczęły się masowe manifestacje ( głównie robotników). Wysłane do tłumienia manifestacji oddziały wojska przeszły na stronę buntowników (pułki Preobrażeński, Litewski i inne w sumie około 66 tys. żołnierzy).

27II (12 III) na posiedzeniu Dumy odczytano treść podpisanego dwa dni wcześniej dekretu Mikołaja II zawieszającego obrady parlamentu. W odpowiedzi deputowani powołali Tymczasowy Komitet Dumy Państwowej. Zebrała się również po raz pierwszy Rada Delegatów Robotniczych, w której dominowali przedstawiciele Socjalistów, Rewolucjonistów (eserowców) i Socjaldemokratycznej Partii Robotniczej Rosji (mienszewików). Bunt obejmował kolejne oddziały wojskowe ( np. bazy marynarki wojennej Kronsztadzie).

3 (16) III 1917 roku powstał Rząd Tymczasowy. Dzień wcześniej car Mikołaj II abdykował. Rosja stała się republiką. Obok Rządu Tymczasowego znaczny wpływ na sprawowanie rządów miała Rada Piotrogrodzka co spowodowało sytuację politycznej dwuwładzy. Oba organy wydawały zarządzenia i dekrety. System rad ( Sowietów) ulegał nieustannej rozbudowie obejmując obszar całego kraju (wiosna 1917-800 rad).

Rewolucja obejmowała stopniowo całą Rosję. Rozszerzono kompetencja władz samorządowych. Rząd Tymczasowy przywrócił autonomię Wielkiemu Księstwu Finlandzkiemu oraz wydał manifest uznający prawa Polski do własnego państwa. Zniesiono karę śmierci i wprowadzono wolność wyznań.

3 (16) IV 1917 r. w Piotrogrodzie znalazł się-przewieziony przez wywiad niemiecki w zaplombowanym wagonie ze Szwajcarii do Finlandii-przywódca bolszewików Włodzimierz Lenin. W tzw. Tezach kwietniowych Lenin nawoływał do przekształcenia rewolucji „burżuazyjnej” w „socjalistyczną i do obalenia Rządu Tymczasowego. Wśród głoszonych przez Lenina haseł znalazł się postulat natychmiastowego zawarcia pokoju oraz konfiskaty ziemi obszarniczej. W VII 1917r po kolejnych niepowodzeniach na froncie doszło do kolejnych masowych demonstracji i starć ulicznych w Piotrogrodzie i innych miastach. Były one inspirowane głównie przez bolszewików. Lenin nie był jednak zdecydowany na przekształcenie manifestacji w powstanie zbrojne. Ułatwiło to zadanie Rządowi Tymczasowemu, który wydał nakaz aresztowania Lenina i innych członków bolszewików. Lenin zdołał się ukryć. W samym Rządzie Tymczasowym doszło do zmian. 8 ( 21) lipca nowym premierem został Aleksander Kiereński (jednocześnie minister obrony). Wodzem naczelnym został gen. Korniłow. Wkrótce Kiereński zaczął go podejrzewać o przygotowywanie zamachu stanu. Groźba zamachu stanu spowodowała, że dzięki poparciu samego Kiereńskiego w ręce bolszewików (Gwardia Czerwona) w ręce bolszewików, którzy wystąpili w roli obrońców demokracji, trafiła broń. Nieudany zamach Korniłowa ( został In aresztowany) zapoczątkował proce tzw. bolszewizacji rad tj. przejmowania przez bolszewików kierownictwa rad robotniczych i żołnierskich oraz tworzenia własnej sieci Sowietów. Lenin powrócił do Piotrogrodu i otwarcie wyraził postulat natychmiastowego rozpoczęcia powstania zbrojnego przeciwko rządowi. W nocy z 24 X na 25 X (5/6XI) oddziały Gwardii Czerwonej rozpoczęły zajmowanie kluczowych punktów w stolicy: mostów, dworców, poczt, central telefonicznych. Dokonało się to praktycznie bez oporu ze strony oddziałów rządowych.

6 XI bolszewicy przystąpili do ataku na siedzibę Rządu Tymczasowego-Pałac Zimowy. Sygnałem do ataku była salwa z krążownika Aurora. Członkowie Rządu Tymczasowego opuścili Pałac Zimowy opanowany przez czerwonogwardzistów.

W tym czasie obradował „Wszechrosyjski Zjazd Delegatów Robotniczych i Żołnierskich”. W nocy z 27/28 X po opuszczeniu sali przez mienszewików i eserowców zjazd podjął decyzję o utworzeniu Nowego rządu tzw. Rady Komisarzy Ludowych. Na czele pierwszego bolszewickiego rządu stanął Lenin. Resort spraw zagranicznych objął Trocki a szefem utworzonego specjalnie komisariatu do spraw narodowości- Józef Stalin. Zjazd przyjął dwa opracowane przez Lenina akty-„ Dekret o pokoju”(przyjęcie pokoju bez aneksji i konstytucji) i „ Dekret o ziemi” (upaństwowienie ziemi).Kiereński nie zdołał zmobilizować większych sił do walki z bolszewikami i zbiegł ostatecznie za granicę. 2(15)XI bolszewicy przejęli władze w Moskwie. Rozpoczęła się wojna domowa.

25. Podstawy wersalskiego systemu bezpieczeństwa w Europie w latach 1919- 1925.

Kongres wiedeński stworzył zasadę kolektywizmu, czyli utworzenia koncertu mocarstw, działających wspólnie (kooperujących ze sobą). Termin „koncert mocarstw „ wprowadzono oficjalnie dopiero na kongresie paryskim w roku 1856. system stworzony po I wojnie światowej, a istniejący w latach 1919- 1936, nawiązywał do podstawowych założeń wiedeńskich. Oparty był na zasadzie kolektywizmu mocarstw. Nadal prawo do decydujących rozstrzygnięć pozostawiono koncertowi mocarstw, działającemu kolektywnie. Były to: Francja, Wielka Brytania, Japonia, Stany Zjednoczone, Włochy. Koncert ten został w latach dwudziestych i trzydziestych uzupełniony o Niemcy i ZSRR.

W przeciwieństwie do systemu dziewiętnastowiecznego przewidywano utworzenie dodatkowego filaru bezpieczeństwa w postaci organizacji międzynarodowej, posiadającej swoje stałe struktury, agendy oraz organizacje i instytucje wspomagające (Liga Narodów).

Przywrócony po pierwszej wojnie światowej system kolektywny, nie odzwierciedlał zmian w układzie sił, jakie zaszły na przełomie XIX i XX wieku oraz z przebiegu i rezultatów I wojny, czyli wyraźnych znamion kryzysu średnich mocarstw i podstaw amerykańskiej dominacji. Poza systemem znalazła się bolszewicka Rosja, a Stany Zjednoczone mające pełnić role członka koncertu europejskiego wycofały się z aktywnej polityki europejskiej. Koncert mocarstw funkcjonował wadliwie i ulegał stopniowej dezintegracji.

W latach 1919- 1933 usiłowano w różny sposób zrealizować zapisy zawarte wersalskim, a dotyczące rozbrojenia o charakterze powszechnym. Koncepcje rozbrojeniowe łączyć należy bezpośrednio z ideą antywojenną. Układy rozejmowe kończące I wojnę światową zawierały postulaty rozbrojeniowe, ale ograniczono jedynie do strony pokonanej. Liczebność armii niemieckiej ograniczono do 100 tys., bułgarskiej do 20 tys., węgierskiej do 35 tys., tureckiej do 50 tys. Traktaty zakazywały posiadania ciężkiej broni lotnictwa wojskowego. Konieczność zmniejszenia zbrojeń jako etapu do rozbrojenia powszechnego zasygnalizowano na konferencji paryskiej w art. 8 Paktu Ligii Narodów. W przypadku sporów między państwami przewidywano postępowanie rozjemcze lub sądowe przed Stałym Trybunałem Sprawiedliwości Międzynarodowej, a wobec agresora sankcje w postaci zerwania stosunków międzynarodowych, ewentualnych sankcji zbrojnych czy wykluczenia z Ligii Narodów. Rozwinięciem Paktu Ligii Narodów, miał być protokół w sprawie pokojowego rozstrzygania sporów międzynarodowych, czyli tzw. protokół genewski z 2 X 1924.r.. Po raz pierwszy sygnatariusze zobowiązywali się nie uciekać się „w żadnym przypadku do wojny”.

Potępiając wojny napastnicze wprowadzono dodatkowo zasadę arbitrażu jako metodę rozstrzygania sporów. W 1924 r. p[odpisało go 9 państw w tym Polska, ale wobec krytycznego stanowiska wielkiej Brytanii nie wszedł w życie.

26. Ewolucja systemu bezpieczeństwa w Europie w latach 1919- 1932.

Kongres wiedeński stworzył zasadę kolektywizmu, czyli utworzenia koncertu mocarstw, działających wspólnie (kooperujących ze sobą). Termin „koncert mocarstw „ wprowadzono oficjalnie dopiero na kongresie paryskim w roku 1856. system stworzony po I wojnie światowej, a istniejący w latach 1919- 1936, nawiązywał do podstawowych założeń wiedeńskich. Oparty był na zasadzie kolektywizmu mocarstw. Nadal prawo do decydujących rozstrzygnięć pozostawiono koncertowi mocarstw, działającemu kolektywnie. Były to: Francja, Wielka Brytania, Japonia, Stany Zjednoczone, Włochy. Koncert ten został w latach dwudziestych i trzydziestych uzupełniony o Niemcy i ZSRR.

W przeciwieństwie do systemu dziewiętnastowiecznego przewidywano utworzenie dodatkowego filaru bezpieczeństwa w postaci organizacji międzynarodowej, posiadającej swoje stałe struktury, agendy oraz organizacje i instytucje wspomagające (Liga Narodów).

Przywrócony po pierwszej wojnie światowej system kolektywny, nie odzwierciedlał zmian w układzie sił, jakie zaszły na przełomie XIX i XX wieku oraz z przebiegu i rezultatów I wojny, czyli wyraźnych znamion kryzysu średnich mocarstw i podstaw amerykańskiej dominacji. Poza systemem znalazła się bolszewicka Rosja, a Stany Zjednoczone mające pełnić role członka koncertu europejskiego wycofały się z aktywnej polityki europejskiej. Koncert mocarstw funkcjonował wadliwie i ulegał stopniowej dezintegracji.

W latach 1919- 1933 usiłowano w różny sposób zrealizować zapisy zawarte wersalskim, a dotyczące rozbrojenia o charakterze powszechnym. Koncepcje rozbrojeniowe łączyć należy bezpośrednio z ideą antywojenną. Układy rozejmowe kończące I wojnę światową zawierały postulaty rozbrojeniowe, ale ograniczono jedynie do strony pokonanej. Liczebność armii niemieckiej ograniczono do 100 tys., bułgarskiej do 20 tys., węgierskiej do 35 tys., tureckiej do 50 tys. Traktaty zakazywały posiadania ciężkiej broni lotnictwa wojskowego. Konieczność zmniejszenia zbrojeń jako etapu do rozbrojenia powszechnego zasygnalizowano na konferencji paryskiej w art. 8 Paktu Ligii Narodów. W przypadku sporów między państwami przewidywano postępowanie rozjemcze lub sądowe przed Stałym Trybunałem Sprawiedliwości Międzynarodowej, a wobec agresora sankcje w postaci zerwania stosunków międzynarodowych, ewentualnych sankcji zbrojnych czy wykluczenia z Ligii Narodów. Rozwinięciem Paktu Ligii Narodów, miał być protokół w sprawie pokojowego rozstrzygania sporów międzynarodowych, czyli tzw. protokół genewski z 2 X 1924.r.. Po raz pierwszy sygnatariusze zobowiązywali się nie uciekać się „w żadnym przypadku do wojny”.

Potępiając wojny napastnicze wprowadzono dodatkowo zasadę arbitrażu jako metodę rozstrzygania sporów. W 1924 r. p[odpisało go 9 państw w tym Polska, ale wobec krytycznego stanowiska wielkiej Brytanii nie wszedł w życie.

Zmiana brytyjskiej a później francuskiej polityki wobec Niemiec otworzyła drogę do porozumień lokarneńskich zawartych w X 1925 r. Konferencja w Locarno została zwołana poza Ligą Narodów. Praktycznymi jej efektami było wejście Niemiec do koncertu mocarstw europejskich i otworzyło im drogę do rewizji ich statusu politycznego, militarnego i gospodarczego.

Jedynym sukcesem w staraniach na rzecz wzmocnienia bezpieczeństwa w latach dwudziestych XX wieku był, podpisany 27 VIII 1928 r. przez Niemcy, Stany Zjednoczone, Belgię, Francję, Włochy, Japonię, Polskę i Czechosłowacje pakt Kelloga, który w art.2 wskazywał jednoznacznie, że rozstrzyganie sporów winno być osiągane zawsze za pomocą środków pokojowych. Od strony praktycznej pakt Kelloga nie stwarzał żadnych nowych gwarancji bezpieczeństwa.

Lata trzydzieste przyniosły kolejne koncepcje. Polski projekt konwencji o rozbrojeniu moralnym z III 1932 roku. Postulował wprowadzenie szerokiego, antywojennego programu edukacyjnego w szkołach oraz sankcje za podżeganie do wojny, szerzenie nienawiści do innych narodów, zachęcanie do łamania prawa międzynarodowego. Największe nadzieje wiązano z Międzynarodową Konferencją Rozbrojeniową, której obrady rozpoczęły się w Genewie 2 II 1932 roku. Wśród prezentowanych projektów znalazły się:

• Francuska koncepcja utworzenia w ramach Ligi Narodów, na wypadek agresji Europie, systemu zbiorowego bezpieczeństwa (plan Tardieu).- Natychmiastowa interwencja zbrojna przeciwko agresorowi, stworzenie armii międzynarodowej pod auspicjami Ligii Narodów, oraz międzynarodowych sił policyjnych. Po wznowieniu obrad konferencji 11 XI 1932 r. plan Tardieu został przedstawiony w nowej wersji jako tzw., konstruktywny plan Herriota. Postulował on wprowadzenie jednolitych zasad poboru do armii i krótka trzymiesięczna powszechna służba wojskowa.

• Koncepcje: angielska i amerykańska proponujące zmniejszenie liczebności sił lądowych, zmniejszenie floty podwodnej, broni chemicznej. Zniesienie obowiązku powszechnej służby wojskowej, akceptację układów waszyngtońskich

• Delegacja radziecka przedstawiła program całkowitego i powszechnego rozbrojenia

• Koncepcja włoska to zamrożenia zbrojeń na 1 rok.

• Niemiecka propozycja, w której domagano się najpierw równych praw w dziedzinie zbrojeń w celu zachowania bezpieczeństwa. Uwzględniając niemieckie żądania 11 XII 1932 r. Wielka Brytania, Francja, Włochy, Stany Zjednoczone a także Niemcy podpisały w Genewie deklaracje w sprawie równouprawnienia w dziedzinie zbrojeń Niemiec i innych państw rozbrojonych na mocy traktatów kończących I wojnę światową. 14 X 1933 r. Niemcy, osiągając w zasadzie swój cel opuściły Międzynarodową konferencję Rozbrojeniową.

27. Rozbrojenie w latach międzywojennych (decyzje Paryskiej Konferencji Pokojowej, Genewska Konferencja Rozbrojeniowa oraz inicjatywy i porozumienia pacyfistyczne).

W latach 1919- 1933 usiłowano w różny sposób zrealizować zapisy zawarte wersalskim, a dotyczące rozbrojenia o charakterze powszechnym. Koncepcje rozbrojeniowe łączyć należy bezpośrednio z ideą antywojenną. Układy rozejmowe kończące I wojnę światową zawierały postulaty rozbrojeniowe, ale ograniczono jedynie do strony pokonanej. Liczebność armii niemieckiej ograniczono do 100 tys., bułgarskiej do 20 tys., węgierskiej do 35 tys., tureckiej do 50 tys. Traktaty zakazywały posiadania ciężkiej broni lotnictwa wojskowego. Konieczność zmniejszenia zbrojeń jako etapu do rozbrojenia powszechnego zasygnalizowano na konferencji paryskiej w art. 8 Paktu Ligii Narodów. W przypadku sporów między państwami przewidywano postępowanie rozjemcze lub sądowe przed Stałym Trybunałem Sprawiedliwości Międzynarodowej, a wobec agresora sankcje w postaci zerwania stosunków międzynarodowych, ewentualnych sankcji zbrojnych czy wykluczenia z Ligii Narodów. Rozwinięciem Paktu Ligii Narodów, miał być protokół w sprawie pokojowego rozstrzygania sporów międzynarodowych, czyli tzw. protokół genewski z 2 X 1924.r.. Po raz pierwszy sygnatariusze zobowiązywali się nie uciekać się „w żadnym przypadku do wojny”.

Potępiając wojny napastnicze wprowadzono dodatkowo zasadę arbitrażu jako metodę rozstrzygania sporów. W 1924 r. p[odpisało go 9 państw w tym Polska, ale wobec krytycznego stanowiska wielkiej Brytanii nie wszedł w życie. Jedynym sukcesem w staraniach na rzecz wzmocnienia bezpieczeństwa w latach dwudziestych XX wieku był, podpisany 27 VIII 1928 r. przez Niemcy, Stany Zjednoczone, Belgię, Francję, Włochy, Japonię, Polskę i Czechosłowacje pakt Kelloga, który w art.2 wskazywał jednoznacznie, że rozstrzyganie sporów winno być osiągane zawsze za pomocą środków pokojowych. Od strony praktycznej pakt Kelloga nie stwarzał żadnych nowych gwarancji bezpieczeństwa.

Lata trzydzieste przyniosły kolejne koncepcje. Polski projekt konwencji o rozbrojeniu moralnym z III 1932 roku. Postulował wprowadzenie szerokiego, antywojennego programu edukacyjnego w szkołach oraz sankcje za podżeganie do wojny, szerzenie nienawiści do innych narodów, zachęcanie do łamania prawa międzynarodowego. Największe nadzieje wiązano z Międzynarodową Konferencją Rozbrojeniową, której obrady rozpoczęły się w Genewie 2 II 1932 roku. Wśród prezentowanych projektów znalazły się:

• francuska koncepcja utworzenia w ramach Ligi Narodów, na wypadek agresji Europie, systemu zbiorowego bezpieczeństwa (plan Tardieu).- natychmiastowa interwencja zbrojna przeciwko agresorowi, stworzenie armii międzynarodowej pod auspicjami Ligii Narodów, oraz międzynarodowych sił policyjnych. Po wznowieniu obrad konferencji 11 XI 1932 r. plan Tardieu został przedstawiony w nowej wersji jako tzw., konstruktywny plan Herriota. Postulował on wprowadzenie jednolitych zasad poboru do armii i krótka trzymiesięczna powszechna służba wojskowa.

• Koncepcje: angielska i amerykańska proponujące zmniejszenie liczebności sił lądowych, zmniejszenie floty podwodnej, broni chemicznej. Zniesienie obowiązku powszechnej służby wojskowej, akceptację układów waszyngtońskich

• Delegacja radziecka przedstawiła program całkowitego i powszechnego rozbrojenia

• Koncepcja włoska to zamrożenia zbrojeń na 1 rok.

• Niemiecka propozycja, w której domagano się najpierw równych praw w dziedzinie zbrojeń w celu zachowania bezpieczeństwa. Uwzględniając niemieckie żądania 11 XII 1932 r. Wielka Brytania, Francja, Włochy, Stany Zjednoczone a także Niemcy podpisały w Genewie deklaracje w sprawie równouprawnienia w dziedzinie zbrojeń Niemiec i innych państw rozbrojonych na mocy traktatów kończących I wojnę światową. 14 X 1933 r. Niemcy, osiągając w zasadzie swój cel opuściły Międzynarodową konferencję Rozbrojeniową.

Jednym z ostatnich osiągnięć MKR było podpisanie 3 VII 1933 r. w Londynie, z inicjatywy radzieckiej, konwencji określającej napastnika. Działania napastnicze to:

1. wypowiedzenie wojny innemu państwu

2. najazd na terytorium innego państwa nawet bez wypowiedzenia wojny

3. zaatakowanie przy pomocy sił lądowych, morskich i lotnictwa innego państwa nawet bez wypowiedzenia wojny

4. blokada morska wybrzeża lub portów innego państwa

5. poparcie udzielone bandom uzbrojonym, które dokonają najazdu na terytorium innego państwa

Konwencję podpisały Polska, Estonia, Łotwa, Rumunia, Turcja, ZSRR, Iran i Afganistan. Zmiana brytyjskiej a później francuskiej polityki wobec Niemiec otworzyła drogę do porozumień lokarneńskich zawartych w X 1925 r. Konferencja w Locarno została zwołana poza Ligą Narodów. Praktycznymi jej efektami było wejście Niemiec do koncertu mocarstw europejskich i otworzyło im drogę do rewizji ich statusu politycznego, militarnego i gospodarczego.

28. Upadek kolektywnego systemu bezpieczeństwa w Europie w latach 1932- 1936.

Jednym z ostatnich osiągnięć Międzynarodowej Konferencji Rozbrojeniowej w Genewie było podpisanie 3 VII 1933 r. w Londynie, z inicjatywy radzieckiej, konwencji określającej napastnika. Działania napastnicze to:

6. wypowiedzenie wojny innemu państwu

7. najazd na terytorium innego państwa nawet bez wypowiedzenia wojny

8. zaatakowanie przy pomocy sił lądowych, morskich i lotnictwa innego państwa nawet bez wypowiedzenia wojny

9. blokada morska wybrzeża lub portów innego państwa

10. poparcie udzielone bandom uzbrojonym, które dokonają najazdu na terytorium innego państwa

Konwencję podpisały Polska, Estonia, Łotwa, Rumunia, Turcja, ZSRR, Iran i Afganistan.

System kolektywnego bezpieczeństwa w Europie zaczął się chylić ku upadkowi, w momencie, w którym państwa totalitarne i autorytarne zaczęły coraz wyraźniej odrzucać zasady demokracji liberalnej. W 1933 Benito Mussolini wysunął projekt odtworzenia koncertu wielkich mocarstw w zmienionym kształcie, gdyż obok Wielkiej Brytanii, Francji, Włoch, wchodziłyby także Niemcy (Pakt Czterech). Zakładał on porozumiewanie się we wszystkich istotnych dla mocarstw sprawach oraz działania na rzecz zapewnienia skuteczności Lidze Narodów. Został podpisany 15 VII 1933 w Berlinie i zagrażał szczególnie Polsce i Czechosłowacji. Pakt nie wszedł w życie wskutek nie ratyfikowania go przez parlament francuski.

Po opuszczeniu przez Niemcy Międzynarodowej Konferencji Rozbrojeniowej i opuszczeniu Ligi Narodów, pojawiła się próba stworzenia regionalnego systemu bezpieczeństwa z udziałem Francji, ZSRR, Belgii, Czechosłowacji, Litwy, Łotwy, Estonii, Finlandii, Polski a także Niemiec. Jego podstawą miało być porozumienie francusko- radzieckie. Rokowania tych państw zakończyły się podpisaniem 29 XI 1932 roku układu o nieagresji, a 2 V 1935 paktu o wzajemnej pomocy. W ślad za Francją w latach 1932- 1935 podobne porozumienia dwustronne z ZSRR, zawarło wiele innych pastw, m.in. Polska, Czechosłowacja, Finlandia, Łotwa, Estonia. Pakt przewidujący automatyczną pomoc napadniętemu państwu, nie wszedł w życie. Próby szukania alternatywy doprowadziły jedynie do przyjęcia w miejsce Niemiec do Ligi Narodów ZSRR i przyznania mu statusu członka stałego w radzie Ligi.

System bezpieczeństwa w latach 1932- 1936 ulegał powolnej, ale wyraźnej rewizji i erozji w kierunku wykształcenia się układu dwublokowego: z jednej strony sojusz brytyjsko- francusko- polski, w sposób ograniczony wspierany przez stany Zjednoczone, a drugiej japońsko- niemiecko- włoski, wzmocniony w 1939 porozumieniami z ZSRR.

29. System waszyngtoński- powstanie, istota, trwałość.

System waszyngtoński był najważniejszym osiągnięciem amerykańskiej polityki zagranicznej lat dwudziestych. W konferencji waszyngtońskiej obradującej od 12 XI 1921 do 6 II 1922 roku obok USA wzięły udział Chiny, Francja, Holandia, Belgia, Japonia, Portugalia, Wielka Brytania i Włochy. Najważniejszymi problemami tam poruszanymi były: spór między Japonią a USA i państwami europejskimi, dotyczący polityki mocarstw wobec Chin oraz Różnice zdań, co do parytetu tonażu flot wojennych. Najwcześniej, bo 13 XII 1921 r. USA, Wielka Brytania, Japonia i Francja osiągnęły porozumienie w mniej istotnej kwestii- wspólnej obrony wysp posiadanych przez te państwa na Pacyfiku. (dziesięcioletni układ w tej sprawie wszedł życie 10 VIII 1923 r.).

Dwa znacznie ważniejsze układy negocjowano prze kolejne dwa miesiące i ostatecznie zawarto 6 II 1922 r.

Pierwszy podpisany przez wszystkie państwa dotyczył Chin. Sygnatariusze deklarowali w nim wole utrzymania suwerenności i nienaruszalności terytorialnej Chin oraz podkreślali konieczność utrzymania lansowanej przez Amerykanów polityki „otwartych drzwi”, czyli prawa do swobodnej penetracji ekonomicznej tego państwa. Porozumienie w takim kształcie było porażką Japonii, zmuszonej do oddania Chinom byłej niemieckiej kolonii Kiau- czou oraz rezygnacji z planowanego pozyskania, Szantungu.

Drugi z układów dotyczył zbrojeń morskich. Pięć najsilniejszych państw ustaliło między sobą na dziesięć lat limit tonażu flot wojennych w następujących proporcjach: USA-5, W.B.-5, Japonia- 3, Francja-1.75, Włochy- 1.75. Ograniczono też wyporność pancerników do 35 tys. t., zaś kaliber artylerii morskiej do 406 mm. System waszyngtoński nie był trwały. Jego postanowienia zostały złamane m.in. poprzez agresywną politykę Japonii na Dalekim Wschodzie (agresja na Chiny). Już w chwili podpisywania spychał Japonię na pozycję państwa, którego ambicje nie zostały zaspokojone, co popchnęło ten kraj na drogę ekspansji.

30. ZSRR wobec systemu wersalskiego w okresie międzywojennym.

W pierwszym okresie po zakończeniu I wojny światowej, Rosja bolszewicka, później ZSRR były izolowane na arenie międzynarodowej. Przyczynami były m.in.: odmowa spłacenia długów Rosji carskiej oraz nacjonalizacja majątków zagranicznych obywateli. Obawiano się również wywrotowej działalności bolszewickich dyplomatów i wspierania przez nich działalności partii komunistycznych. Z kolei bolszewicy upatrywali w działaniach międzynarodowych organizacji w tym humanitarnych, działalności kontrrewolucyjnej. W 1920 r. na wniosek Międzynarodowej Organizacji Pracy Rada Najwyższa, a następnie Liga Narodów usiłowały bezskutecznie uzyskać zgodę władz sowieckich na przeprowadzenie na terenie Rosji sowieckiej badan ankietowych dotyczących warunków pracy. Mimo to w I 1922 r. Konferencja Ambasadorów zaprosiła Rosję radziecką do udziału w międzynarodowej konferencji w genui, gdzie delegacja radziecka miała przedstawić plan współpracy gospodarczej w Europie i powszechnego rozbrojenia.. stosunek SRR do Ligi narodów nie uległ jednak zmianie. Udział Rosji w konferencji w Genui, zwiększył zainteresowanie państw europejskich współpracą gospodarczą z tym krajem. Znacznie wolniej niż nawiązywanie kontaktów gospodarczych postępował proces uznawania prawnego Związku radzieckiego. Do końca 1923 r. stosunki dyplomatyczne z tym państwem posiadały: Afganistan, Estonia, Finlandia, Iran, Litwa, Łotwa, Mongolia, Polska, Turcja oraz Niemcy.

Zawarciu porozumienia z Republiką Weimarską sprzyjać to, że oba państwa kwestionowały porządek wersalski i to je do siebie zbliżyło. Znacznie trudniejsze okazało się nawiązanie stosunków dyplomatycznych z głównymi państwami zachodnimi. Stosunki dyplomatyczne z Wielką Brytanią i Francją ZSRR nawiązał dopiero w 1924 r.

W 1927 r. stosunki dyplomatyczne z WB zostały zerwane i ponownie wznowione po dwóch latach. USA uznały ZSRR dopiero w 1933 r.. Należy pamiętać, że w radzieckiej polityce zagranicznej obowiązywała zasada „dwutorowości”, zgodnie, z którą ZSRR realizował swoje interesy poprzez oficjalne działania dyplomatyczne, a nieoficjalnie przygotowując za pośrednictwem Międzynarodówki Komunistycznej rewolucję światową. W latach trzydziestych Komintern stał się narzędziem polityki ZSRR i zajmował się głównie zwalczaniem partii socjalistycznych w całej Europie. Stopniowo jego rola w radzieckiej polityce zagranicznej malała, rosła za to rola dyplomacji, kierowanej w latach 1930-1939 przez Maksima Litwinowa. Oceniając, że główne źródło zagrożenia dla ZSRR stanowią Niemcy i Japonia starał się wyprowadzić kraj z izolacji politycznej. Wynikiem takiej polityki stało się podpisanie w 1928 roku tzw. protokołu moskiewskiego zwanego także protokołem Litwinowa, na mocy, którego w stosunkach pomiędzy ZSRR a Estonią, Litwą, Łotwą, Polską i Rumunią Az czasem również Turcją, Persją i Litwą doszło do natychmiastowego wprowadzenia w życie postanowień tzw. paktu Brianda- Kelloga o wyrzeczeniu się wojny jako środka rozwiązywania konfliktów międzynarodowych. W następnych latach ZSRR zawarła wiele układów o nieagresji (w 1932 r. z Finlandią, Łotwą, Polską i Francją, w 1933 r.- układ o nieagresji i neutralności z Włochami), nawiązał stosunki dyplomatyczne z Hiszpanią i USA w 1933 r. oraz Węgrami w 1934, także podpisał w 1933 r. w Londynie międzynarodowy układ o definicji agresora. Apogeum polityki Litwinowa przypadło na połowę lat trzydziestych, kiedy w VII 1934 ZSRR przystąpił do Ligi Narodów.

31. Blokowy system bezpieczeństwa w okresie międzywojennym- powstanie i istota.

Blokowy system bezpieczeństwa kształtował w okresie międzywojennym kształtował się w latach 1936- 1939/1940. nastąpiła wówczas polaryzacja i rozpad koncertu wielkich mocarstw na koalicje opierające się na wyraźnie różnych systemach wartości. Z jednej strony zacieśniał się blok japońsko- niemiecko- włoski, dążący do przebudowy ładu terytorialnego, politycznego i społecznego w kierunku oparcia go na zasadach totalitarnych i nowych strefach wpływów. Chodzi tu o chęć realizacji wizji: Tysiącletniej III Rzeszy, korporacyjnych Wielkich Włoch będących nawiązaniem do starożytnego cesarstwa i urzeczywistnieniu Italianity, Wielkiej Wschodnioazjatyckiej Strefy Wspólnej Prosperity.

III Rzesza posiadała koncepcje globalne. Jej liderom chodziło o zasadniczą przebudowę mapy politycznej Europy, zbudowanej na podstawie przesłanek rasowo- biologicznych; dominować niej miały ludy wartościowe rasowo, czyli przede wszystkim „Germanie”.

Mussolini dążył do uzyskania dominacji nad strefą basenu Morza Śródziemnego, zaś po napaści na Albanię w 1939 roku odbudowy Imperium Rzymskiego. Japończykom chodziło o wyeliminowanie z Azji wpływów Amerykanów i Europejczyków i przekreślenia konsekwencji systemu waszyngtońskiego.

Układ niemiecko- włoski zawarty został 25 X 1936 r., kiedy oba państwa zbliżyła wojna domowa w Hiszpanii. Miesiąc później porozumienia obu państw poszerzono o Japonię. 25 XI zawarty został pakt antykominternowski, którego celem miało być oficjalnie podjęcie działań przed Międzynarodówką Komunistyczną. Włochy przystąpiły do paktu 6 XI 1937 roku, w 1939 Hiszpania, Słowacja, Węgry.

32. Współpraca niemiecko- radziecka w okresie międzywojennym.

16 IV 1922 roku szefowie spraw zagranicznych Rosji radzieckiej- Cziczerin i republiki Weimarskiej podpisali w Rapallo układ na mocy, którego obie strony wznawiały stosunki dyplomatyczne oraz przewidujący wzajemne zrzeczenie się odszkodowań za straty wojenne obu państw i ich obywateli. Płaszczyzną porozumienia, była wrogość wobec traktatu wersalskiego. Porozumienie to zapoczątkowało bliską współpracę niemiecko- radziecką. W X 1925 r. przedstawiciele obu państw podpisali układ gospodarczy, na mocy, którego Moskwa otrzymała pożyczkę w wysokości 106 mln marek. Z kolei 24 IV 1926 r. zawarto w Berlinie traktat o przyjaźni, zacieśniający więzi łączące ZSRR i Republikę Weimarską oraz proklamujący zasadę tzw. przyjaznej neutralności we wzajemnych stosunkach. Dla Niemców szczególne znaczenie miała pomoc Rosjan w obchodzeniu ograniczeń narzuconych im w sferze militarnej przez traktat wersalski. Moskwa zgodziła się bowiem na wykorzystanie przez Niemcy radzieckich poligonów wojskowych oraz budowanie fabryk produkujących nowoczesna broń (w tym czołgi i samoloty). Berlin rewanżował się wszechstronną pomocą techniczną, która niosło ponad 2 tys. niemieckich specjalistów przybyłych do ZSRR po podpisaniu układu w Rapallo. Radzieccy oficerowie studiowali tez w niemieckich akademiach wojskowych. Dojście Hitler do władzy w Niemczech popsuło stosunki niemiecko- radzieckie. Przynajmniej na poziomie propagandowym. VII kongres Międzynarodówki Komunistycznej obradujący w VIII 1935 r. w Moskwie potępił Japonię i Niemcy jako „podżegaczy wojennych”. W 1936 r. podpisany został przez Niemcy, Japonie i następnie Włochy pakt antykominternowski. Wymierzony przeciw ZSRR. Na wiosnę 1939 r. zarysował się stopniowy zwrot w stosunkach niemiecko- radzieckich. Stalin był coraz bardziej rozczarowany polityka Zachodu, w referacie na XVIII zjeździe partii komunistycznej 10 III 1939 r. wspomniał, że ZSRR nie ma zamiaru „wyciągać kasztanów z ognia” dla WB i Francji. W Berlinie odczytano to jako sygnał zamiaru polepszenia stosunków z III Rzeszą. Po przyłączeniu Kłajpedy do Niemiec Litwinow przyjął propozycje ambasadora III Rzeszy w Moskwie Schulenburga, aby powstrzymać ataki prasowe na przywódców obu państw. Innym sygnałem zwrotu była dymisja Litwinowa, którego zastąpił Mołotow. Przystąpiono do rozmów, 19 VIII podpisany został niemiecko- radziecki układ handlowy, ale Stalin zwlekał z zawarciem porozumienia politycznego. 23 VIII w Moskwie zawarty został pakt o nieagresji zwany paktem Ribbentrop- Mołotow.

33. Światowy kryzys ekonomiczny 1929- 1933.

Szybki rozwój gospodarki amerykańskiej w latach 20-tych XX wieku nosił w sobie zalążki poważnego kryzysu ekonomicznego. Produkcja przemysłowa w ciągu dekady wzrosła znacznie bardziej niż poziom zarobków. Na skutek tego ogromne masy towarów trafiających na rynek było coraz trudniej sprzedać.. aby podtrzymać poziom konsumpcji rozwinięto na niespotykaną dotąd skalę system kredytowania sprzedaży. Na pewien czas umożliwiło to przedłużenie prosperity, ale w dłuższej perspektywie było możliwe tylko przy sprawnie funkcjonującej gospodarce. Drugie niekorzystne zjawisko w gospodarce amerykańskiej to lokowanie przez właścicieli wielkich firm wolnych środków, które nie zostały skonsumowane na giełdzie. W krótkim czasie wartość akcji wzrosła niespotykanie (w latach 1925- 1929 o blisko 400%). W połowie października 1929 wśród posiadaczy akcji, zaniepokojonych obserwowanym od lata tego roku spadkiem produkcji, pojawiła się narastająca lawinowo tendencja do wyzbywania się akcji.

24 X1929r. w tzw. czarny czwartek na giełdzie nowojorskiej, doszło do załamania kursów niemal wszystkich notowanych wówczas na giełdzie spółek- (wielki krach) Wywołało to panikę i dalszą sprzedaż ciągle tracących na wartości akcji. Tego dnia właścicieli zmieniło blisko 13 mln akcji. Interwencja grupy finansistów, którzy podjęli interwencyjny skup akcji, zahamowała nakrętko dalszy spadek, ale już 29 X w tzw. czarny wtorek nastąpiło ponowne załamanie cen akcji średnio o 10 %. Postępujący następnych miesiącach spadek wartości akcji, spowodował przepadek ogromnych kapitałów wprowadzonych na giełdę, a także przepadek oszczędności nieraz całego życia tzw. drobnych ciułaczy. Gwałtowne zubożenie społeczeństwa amerykańskiego zmniejszyło możliwości nabywcze, to ograniczenie produkcji a w konsekwencji zwalnianie ludzi, bankructwa, masowe bezrobocie i dalsze ubożenie, itd. W połowie roku 1932 (apogeum kryzysu), bezrobocie w USA wzrosło do poziomu 12 (wg. Niektórych źródeł 15) mln osób (we IX 1929 1.5 mln), ceny spadły o 60 %, produkcja przemysłowa obniżyła się o 46 %. Wielkie przedsiębiorstwa przemysłowe usiłowały przeciwdziałać kryzysowi, zawierając pomiędzy sobą porozumienia o zaniechaniu walki konkurencyjnej, oraz koordynacji swoich działań na rynku, ale działania takie tylko dodatkowo rozregulowywały wolny rynek.

Ceny artykułów rolnych spadały w tempie znacznie szybszym niż ceny artykułów (rozwieranie się nożyc cen). Dodatkowo położenie rolnictwa pogorszyło się wskutek panującej od r. 1930 na terenie stanów południowych i środkowozachodnich suszy oraz ogromnych burz pyłowych.

Ze względu na silne powiązanie gospodarki amerykańskiej ze światowym systemem ekonomicznym, kryzys bardzo szybko rozprzestrzenił się na niemal wszystkie kontynenty.. szczególnie dotkliwie odczuły go Niemcy, Austria, Belgia i Francja. Prezydent Herbert Hoover początkowo bagatelizował objawy kryzysu, jako przejściową depresję, i nie zmieniał swojej pozytywnej opinii o gospodarce amerykańskiej. Kiedy rozmiarów kryzysu nie dało się już przemilczeć ani bagatelizować metodą propagowaną przez prezydenta stały się działania filantropijne podejmowane prze organizacje społeczne i władze samorządowe. Działania te nie przyniosły oczekiwanych rezultatów w związku z tym Hoover zdecydował się zastosować pewne elementy interwencjonizmu państwowego, np. obniżenie podatku dochodowego, pierwsze wielkie roboty publiczne (tama Hoovera na rzece Kolorado), podwyższenie taryf celnych głownie na sprowadzane do USA produkty rolne. Aby doprowadzić od uzdrowienia międzynarodowego systemu finansowego, w VI 1931 r. Hoover ogłosił jednoroczne moratorium na wszystkie płatności międzynarodowe, tzn. powstrzymanie się Stanów Zjednoczonych na jeden rok od żądań spłat sum należnych im od dłużników (głównie państw Europy Zachodniej. Generalnie jednak Hoover uważał, że mechanizmy rynkowe powinny same bez pomocy państwa przywrócić równowagę w gospodarce.

Latem 1932 r. wojsko na polecenie prezydenta rozprawiło się brutalnie z kilkoma tys. weteranów wojennych, którzy w Waszyngtonie domagali się wypłacenia im zasiłków, należnych im wg odpowiedniej ustawy dopiero w 1945 r. To i nie umiejętne radzenia sobie z kryzysem spowodowały przegrana Hoovera w wyborach prezydenckich w XI 1932 r.. wybory te wygrał kandydat demokratów, gubernator Nowego Jorku, Franklin Elano Roosevelt. Obiecywał on nawy ład- New Deal dla narodu amerykańskiego. W XII 1933 została zniesiona prohibicja, z wyjątkiem Missisipi i Oklahomy.4 główne kierunki zmierzające do uzdrowienia gospodarki to:

1. naprawa systemu finansowego USA- poprzez zamknięcie banków na jeden dzień tzw. święto bankowe i wprowadzenie nadzwyczajnej ustawy bankowej, powołanie na jej mocy Federacyjnej Korporacji Ubezpieczeń Depozytowych, która objęła swymi gwarancjami indywidualne wkłady bankowe do wys. 5 tys. dolarów. Zwiększono wpływ rządu na poziom waluty amerykańskiej, przeprowadzono dewaluacje dolara o 41 %.

2. uzdrowienie amerykańskiego rolnictwa-ustawa o przystosowywaniu rolnictwa umożliwiła interwencyjne zakupy płodów rolnych oraz udzielanie przez rząd subsydiów tym farmerom, którzy zdecydowali się zmniejszyć produkcję

3. uzdrowienie przemysły- ustaw o uzdrowieniu przemysłu, agencja rządowa NRA otrzymała daleko idące uprawnienia do ingerencji w funkcjonowanie rynku

4. aktywizacja ekonomiczna bezrobotnych. -Administracja Robót Publicznych, masowe roboty publiczne (zagospodarowanie doliny rzeki Tennessee, w celu zatrudniania bezrobotnych utworzono masową organizację Cywilny Korpus Konserwacyjny (do roku 1941 w sumie 2.5 mln mężczyzn)

Wszystkie te posunięcia doprowadziły stopniowo do poprawy sytuacji gospodarczej, wzrostu dochodu narodowego brutto. Na początku 1935 r. symptomy kryzysu zaczęły wracać polityka Roosevelta była coraz śmielej atakowana. Tzw. Liga wolności żądała całkowitego wycofania się Roosevelta z polityki nowego ładu i przywrócenia liberalizmu gospodarczego. W tej sytuacji Roosevelt zdecydował się na poważną korektę polityki Nowego Ładu ograniczając zakres doraźnej pomocy federalnej dla osób pozostających bez pracy i doprowadzając do uchwalenia ustawy o ubezpieczeniach społecznych (Social Security Act), dzięki, której Amerykanie powyżej 65 r. życia mogli sobie zapewnić stałą gwarantowaną emeryturę, zagwarantowano ogólnokrajowy system ubezpieczeń dla bezrobotnych.

W trakcie realizacji Nowego Ładu znacznie poprawiła się sytuacja Murzynów. Oraz prawa pracownicze. W VII 1935 r. uchwalona została ustaw o międzynarodowych stosunkach pracy, nazywana potocznie ustawą Wagnera. Potwierdzała ona prawa pracowników do zrzeszania się w niezależne związki zawodowe, zakazywała dyskryminacji działaczy związkowych. W 1936 ekonomista John Keynes, opublikował pracę Ogólna teoria zatrudnienia, procentu i pieniądza, w której proponował zapobieganie zjawisku okresowych recesji w gospodarce przez wprowadzenie do niej dodatkowych środków finansowych, aby stymulować wzrost konsumpcji społecznej i podtrzymać popyt. Zgodnie z tymi sugestiami Roosevelt uruchomił ogromny program inwestycyjny zakładający wspieranie budownictwa mieszkaniowego, inwestycje komunikacyjne.

34. Upadek systemu waszyngtońskiego i japońska idea Wielkiej Wschodnioazjatyckiej Strefy Wspólnej Prosperity).

35.Faszystowskie Włochy (idee korporacyjne, koncepcja Italianisty oraz próby jej realizacji).

Jako ruch i ideologia ukształtował się we Włoszech; 1919 B. Mussolini zał. Fasci di Combattimento, związki kombatanckie, nawiązujące do tradycji staroż. Rzymu (łac. fasces `rózgi liktorskie'; unoszenie prawej ręki w geście pozdrowienia jako symbol ruchu), przekształcone 1921 w Il Partito Nazionale Fascista (Narodowa Partia Faszystowska), na której czele zdobył 1922 władzę i utworzył faszyst. państwo (marsz na Rzym).

F., podobnie jak nazizm w Niemczech, powstał i rozwinął się jako protest przeciwko rezultatom I wojny świat. i był wyznaniem wiary ludzi pokonanych, rozczarowanych, spragnionych odwetu; wyrażał niezadowolenie szerokich kręgów społ. z powodu stagnacji, kryzysu moralnego, brutalności kapitalizmu i postępów komunizmu. Głosił pełen nienawiści program negacji wersalskiego ładu polit. w Europie, zwracając się przeciwko liberalizmowi i demokracji, pluralizmowi partyjnemu i parlamentaryzmowi, a także kapitalizmowi i bolszewizmowi. Podkreślał, że liberalizm i wiążący się z nim indywidualizm doprowadziły do zagubienia zasady dobra ogólnego, które znaczy więcej niż suma interesów jednostek. W systemie wielopartyjnym upatrywał źródła społ. podziałów i walk klas, w których górę biorą ciemne interesy grupowe, wywołujące dekompozycję w społeczeństwie i wzmagające chaos w państwie. Poddawał krytyce system demokr. jako niezawodnie prowadzący do osłabienia siły i autorytetu władzy. Prezentując się jako filozofia, której dane było „przezwyciężyć” cały dorobek eur. tradycji myślowej, f. we Włoszech woluntarystycznie nawiązywał do poglądów N. Machiavellego, V. Parety, G. Sorela, czerpał z nacjonalistycznych tradycji XIX w., opierał się na ideologii imperializmu wł., stworzonej przez F. Crispiego, szukał powiązań z doktryną G.W.F. Hegla, usiłował anektować filozofię G. Gentilego i myśl syndykalistyczną G. Sorela. W innych faszyst. ruchach wzorem były najczęściej nacjonalistyczne i antydemokr. tradycje rodzime. F. nie stworzył zamkniętej ani tym bardziej spójnej teorii, nie starał się o nauk. wykład swoich twierdzeń, ani nawet o pełny rejestr wartości, które uznawał; głosił pogardę dla intelektualnego wysiłku. W Niemczech A. Hitler do końca odmawiał skodyfikowania zasad „narodowosocjalistycznego światopoglądu”, a Mussolini dopiero 1932 zadecydował o spisaniu zasad, którymi kierował się on i jego ruch. F. chciał być ideologią „czynu”, chełpił się swą dynamiką, obiecywał przywrócenie Włochom statusu mocarstwa, a ludziom godne życie w walce z wrogami, zarówno zewn., jak i wewnętrznymi. Doceniał też siłę „ducha”: Mussolini w pracy Doktryna faszyzmu żądając dla f. „całego człowieka”, obwieszczał, że f. to nie tylko „system rządzenia”, ale i „system myślenia”, czyli filozofia nie poddająca się jakiejkolwiek weryfikacji. Ideologia f. nie gardziła demagogią społ., głosząc kres panowania wielkiego kapitału. Już 1919 sformułowano program socjalny, zapewniający m.in. 8-godzinny dzień pracy, minim. płacę, opiekę socjalną i działania zmierzające do likwidacji chorób społecznych. Formułując hasła socjalist. poszukiwano kontaktu z masami; w miarę umacniania się systemu Mussolini — podobnie jak Hitler w Niemczech — stopniowo odchodził od planów przekształceń gosp.-społ., szukając rozwiązania kwestii socjalnej w realizowaniu programu imperialnego.

Skrajny integralny nacjonalizm, konstytutywna cecha ideologii f., kierował się na zewnątrz, widząc szansę rozwiązania wewn. problemów w terytorialnej ekspansji. F. głosił, że kiedy naród jest silny, to i najbiedniejszy robotnik może dumnie unosić czoło. Pojęcie narodu nie było zresztą w systemach faszyst. jednoznacznie określone wśród innych propagowanych wartości. We włoskim f. termin „italianita” oznaczał podporządkowanie wspólnoty nar. przede wszystkim państwu. Naród bez państwa nie może istnieć; to państwo stworzyło naród. Mussolini głosił kult państwa totalnego, tj. monopartyjnego i policyjnego, przenikającego nie tylko wszystkie sfery publicznego, ale i prywatnego życia jednostek, arbitralnie ingerującego w naukę i kulturę, będącego jedynym prawodawcą. Całokształt życia zbiorowego i indywidualnego nadzorowała policja polit.; system bezpieczeństwa był oparty na różnych służbach mundurowych i tajnych.

Kult państwa łączył się z zasadą wodzostwa; charyzmatyczny wódz (wł. duce, niem. Führer) był utożsamiany z państwem i narodem, był najwyższym przywódcą partyjnym, najwyższym dowódcą wojsk. i najwyższym sędzią; „miał zawsze rację”, był twórcą prawa i czuwał nad jego stosowaniem; jego wola wyznaczała ramy obowiązujących norm moralnych, uruchamiała terror, wojnę i masowe zbrodnie, których ofiarą padały miliony ludzi. Zasada wodzostwa sprzyjała umacnianiu dyktatury jednostki i nakazywała eliminowanie wrogów, którymi byli komuniści, socjaldemokraci, a po wprowadzeniu ustawodawstwa norymberskiego do Włoch także Żydzi. Idea korporacji (korporacjonizm) pozwalała wierzyć, że państwo stoi na straży społ. ładu, że „wychowuje do walki”,

36. Gospodarka, społeczeństwo, państwo w systemie komunistycznym i faszystowskim- podobieństwa i różnice.

Polityka gospodarcza miała ogromny wpływ na popularność Hitlera. Hitler doszedł do władzy w okresie wielkiego kryzysu. Produkcja spadła do najniższego poziomu, był to okres niewypłacalności Niemiec. Zdobył poparcie społeczeństwa obiecując przezwyciężenie kryzysu gospodarczego. Obietnice udało mu się spełnić. Faktem jest, że udało mu się to dzięki zbiegowi dwóch okoliczności. Po pierwsze po osiągnięciu najniższego poziomu koniunktura w sposób naturalny musiała zacząć się podnosić, po drugie w roku 1933 Niemcy zostały uwolnione od olbrzymiego długu zagranicznego z tytułu odszkodowań wojennych. Poza tym należy pamiętać o tym, że wielu Niemców przekazywało duże kwoty pieniężne na rzecz państwa. Dalszą poprawę sytuacji gospodarczej przyniosło zastosowanie na wielką skalę interwencji państwa. Mimo, że Niemcy uwolniły się od spłaty długu wojennego to nadal zostały do spłacenia kredyty zaciągnięte od czasu planu Dawesa. Wierzycielami były głównie osoby prywatne i instytucje amerykańskie. I w tym przypadku Niemcy miały szczęście gdyż na skutek przeprowadzonej dewaluacji długi znacznie spadły. Był to główny powód, że same Niemcy nie przeprowadziły dewaluacji swojej waluty. Schacht (do roku 1938 był prezesem Banku Rzeszy oraz od sierpnia 1934 do listopada 1937 ministrem gospodarki) spłacał długi w markach niemieckich, ale poczynając od 1 lipca 1933 odmawiał ich transferu na waluty zagraniczne. W ten sposób wierzyciele zagraniczni mogli korzystać ze zwrotu swoich wierzytelności tylko przez zakup towarów niemieckich. W przeciwnym razie wierzytelności ich były zablokowane w Banku Rzeszy. Polityka przyniosła straty głównie USA, które miały dodatni bilans handlowy z Niemcami. Schacht mógł sobie pozwolić na odmowę spłaty długów zaciągniętych w Ameryce, ponieważ członkowie koalicji antyniemieckiej: Wielka Brytania, Francja i inne państwa odmówiły jednocześnie spłacania długów wojennych. Ujemną stroną odmowy spłaty długów była niemożność uzyskania kredytu przez Niemcy. Posiadając niewiele dewiz, Schacht musiał oprzeć handel zagraniczny na zasadzie wymiany towaru na towar. Wymuszało to traktowanie stosunków handlowych z poszczególnymi państwami jako odrębne całości. W tych warunkach partnerami Niemiec mogły być tylko państwa słabe: bałkańskie i południowoamerykańskie.

Nie można powiedzieć, że to była dla Niemców zła sytuacja. Zależało im przecież głównie na imporcie żywności i surowców. W stosunkach dwustronnych z tymi partnerami Schacht stosował politykę dużego importu i opóźniania eksportu. Tego rodzaju polityka oznaczała rosnącą izolację Niemiec od gospodarki światowej. Nie było to jednak widoczne ze względu na panujący jeszcze kryzys. W czasie, którego wszystkie państwa stosowały mniej lub bardziej drastyczne ograniczenia importu. Schacht traktował swoją politykę jako środek doraźny. W późniejszym okresie chciał powrócić do polityki normalnej tzn. do wywiązywania się z zobowiązań finansowych i do szerokiej wymiany handlowej. Na takie rozwiązanie nie zgodził się jednak Hitler. Uważał on, bowiem, (z czym trudno się nie zgodzić), że problem wyżywienia narodu niemieckiego na dotychczasowym obszarze Rzeszy był w ogóle nierozwiązalny, chyba, że nastąpiłoby wstrzymanie przyrostu naturalnego. Jednak to nie wchodziło w grę. Między Schachtem a Hitlerem dochodziło coraz częściej do nieporozumień, co zakończyło się ustąpieniem tego pierwszego ze stanowiska ministra gospodarki i prezesury Banku Rzeszy. Jego następcą na obu stanowiskach był Walter Funk. Jednak tak naprawdę był on tylko marionetką gdyż decydujący głos w tych sprawach otrzymał Goering. Już 18 października został on mianowany pełnomocnikiem czteroletniego planu gospodarczego. Celem tego planu były oczywiście zbrojenia i uzyskanie maksymalnej samodzielności gospodarczej. Do największych osiągnięć tej polityki należy zaliczyć: produkcję gumy syntetycznej (zamiast z kauczuku) oraz paliwa z węgla (zamiast z ropy). To właśnie zbrojenia pochłonęły największą część siły roboczej a przede wszystkim surowców. Wzrost produkcji przemysłowej w Niemczech był duży, lecz w bardzo małym stopniu dotyczył on artykułów konsumpcyjnych. Ograniczano przydział surowców dla tych gałęzi produkcji a nawet stosowano zakaz inwestycji.

Całkowitym pierwszeństwem cieszył się przemysł zbrojeniowy. Z tego powodu w Niemczech wystąpił brak artykułów konsumpcyjnych szczególnie lepszego gatunku. Jak juz wspomniałem na początku wzrost produkcji przemysłowej w Niemczech spowodowany był głównie naturalną poprawą koniunktury jak również nakręcania gospodarki przez państwo. Taka rola państwa była czymś zupełnie nowym, jeśli chodzi o system kapitalistyczny. Do głównych atutów propagandowych należała likwidacja bezrobocia. Bezrobocie zlikwidowano poprzez nałożenie tzw. przymusu pracy. Państwo wstrzymało zasiłki dla bezrobotnych. Praca była głównie przy budowie autostrad, lotnisk, boisk czy przy budowie Wału Zachodniego. Siła robocza była tania a hitlerowcy sprytnie zorientowali się, że człowiek mający prace nawet nie wiele zarabiając jest mniej sfrustrowany niż człowiek bez pracy. Dalszą ulgę na rynku pracy osiągnięto przez zahamowanie nań młodzieży. Na mocy ustawy z 26 czerwca 1935 roku wprowadzono obowiązek sześciomiesięcznej pracy fizycznej dla wszystkich chłopców i dziewcząt. Likwidacja bezrobocia nastąpiła, więc głównie przez zatrudnienie kilku milionów ludzi poza produkcją przemysłową. Biorąc pod uwagę niskie zarobki jak i zniesienie dodatków dla bezrobotnych obciążenie finansowe budżetu nie było zbyt wielkie. Poza tym Bank Rzeszy położył rękę na zasobach wszystkich banków i kas oszczędnościowych. W ten sposób prawie całość zasobów finansowych społeczeństwa znalazła się pod kontrolą państwa. Dzięki temu mogły być użyte na cele inwestycyjne.

37. Autorytaryzm a totalitaryzm- analiza porównawcza.

W odróżnieniu od państw totalitarnych- faszystowskich Włoch, nazistowskich Niemiec i komunistycznego ZSRR- autorytarne dyktatury opierały się nie tyle na policji politycznej, co na biurokracji i wojsku. W systemach autorytarnych nie odchodzono też całkowicie od zasad demokracji. Parlamenty-, choć o mocno okrojonych kompetencjach działały i były nieraz wyrazicielami opinii publicznej. Zazwyczaj istniały silne partie rządowe, np. BBWR w Polsce. Obok nich zwykle funkcjonowały tez zwykle inne partie polityczne, lecz możliwości działania opozycji były ograniczone. Sądownictwo i prasa były często niezależne, choć funkcjonowała cenzura. Gospodarka pozostawała w prywatnych rękach, choć rosły w niej wpływy państwa. W przeciwieństwie do faszystów czy komunistów często podkreślających swoją rewolucyjność i tworzących nowe „elity” władzy, rządy autorytarne szukały przynajmniej do połowy lat 30-tych poparcia w środowiskach konserwatywnych. Autorytarni dyktatorzy byli zresztą raczej przeciwnikami wszelkich politycznych i ekonomicznych ekstremów- zwalczali wie zarówno skrajną prawicę jak i lewicę. W państwach autorytarnych stosowanie przymusu w życiu publicznym, ograniczanie wolności jednostek czy wprowadzanie represyjnego prawa nie należało do rzadkości. W odróżnieniu od systemów totalitarnych, nie stosowano jednak masowego terroru, nie dochodziło również do krwawych rozpraw z przeciwnikami politycznymi. W latach trzydziestych zwłaszcza w drugiej ich połowie, autorytarne dyktatury zaczęły się coraz bardziej upodabniać do systemu panującego w faszystowskich Włoszech. Partie rządzące przybierały zhierarchizowaną, wzorowaną na wojsku strukturę. Coraz bardziej ograniczano funkcje parlamentów. Np. na Węgrzech próbowano bezskutecznie budować system korporacyjny.

38. Ład wersalski- istota, czynniki wzmacniające i osłabiające.

Pierwszą przyczyną słabości systemu wersalskiego był fakt, że konferencja paryska od początku kreowała grupę państw nastawionych na rewizję „dyktatu wersalskiego”. Niemcy, Włochy. Ponadto kraje Zachodu dość podejrzliwie traktowały nowe państwa Europu Środkowo- Wschodniej. O ile Francja próbowała zbudować Zn ich przeciwwagę dla Niemiec, o tyle WB bardziej przychylnie patrzyła na Niemcy. Stały problemem w Europie po I wojnie pozostawały też granice. Na obszarach Europy Środkowo- Wschodniej mozaika narodowościowa była, bowiem bardzo skomplikowana, niemożliwe było przeprowadzenie linii granicznych zgodnie z zasadą etniczną- stąd we wszystkich państwach tego regionu znalazły się spore mniejszości narodowe. Do tego dochodziły różnego rodzaju konflikty terytorialne niekiedy uniemożliwiające nawet nawiązanie normalnych stosunków dyplomatycznych

39. Państwa demokratyczne w latach międzywojennych (sytuacja wewnętrzna, polityka zagraniczna).

40. Przekształcenia polityczno- terytorialne w Europie w latach 1938- 1941.

Przystąpienie Włoch do paktu antykominternowskiego w XI 1937 r. i zbliżenie niemiecko- włoskie, oraz rezygnacja Włoch z pretensji do dominacji basenie Dunaju dało Niemcom wolną rękę w podporządkowaniu sobie Austrii. 12 II 1938 roku Hitler wezwał do swojej siedziby w Obersalzbergu, kanclerza Austrii Kurta Schuschnigga i zażądał od niego m.in. dopuszczenia do rządów austriackich nazistów (ich przywódca Seyss- Inquart miał zostać ministrem spraw wewnętrznych). Schuschnig początkowo się zgodził, ale po powrocie do kraju zapowiedział na 13 III 1938 r. plebiscyt. Spowodowało to gwałtowną reakcję Berlina. 11 III 1938 r. Hitler zmusił kanclerz Austrii do ustąpienia, rząd przejął Seyss- Inquart, a12 III wojska niemieckie wkroczyły do Austrii. Dokonano w ten sposób Anschlussu (połączenia jej z rzeszą). Reakcja państw zachodnich była bardzo słaba, również Włochy nie stawiały żadnych przeszkód.

W dwa miesiące później Niemcy wysunęły sprawę Czechosłowacji. Niemcy zaczęli się domagać oderwania od Czechosłowacji i przyłączenia do Rzeszy płn. I zachodnich jej rejonów określanych jako Sudety. Obszar ten zamieszkiwało ok. 3 mln Niemców. Nazistowska Partia Niemców Sudeckich, na czele, której stał Konrad Henlein już wiosną 1938 domagała się od władz czechosłowackich autonomii. Odmowa Czechosłowacji w dniu 24 IX 1938 r. spowodowała zwołanie konferencji w Monachium w dniach 29-30 IX 1938 r. z udziałem premierów Wielkiej Brytanii- Chamberlaina, Francji Daladiera oraz Mussoliniego. Poparli oni w całości niemieckie żądania. Sudety na terenie, których znajdowały się czechosłowackie umocnienia wojenne znalazły się w rękach niemieckich. Pozycja Hitlera uległa po Monachium wzmocnieniu, bo przyznał w Wiedniu w XI 1938 r. Węgrom Słowację i Ruś Podkarpacką. 14 III 1939 r. Słowacy przy niemieckiej ogłosili powstanie niepodległego państwa słowackiego. Tego samego dnia prezydent Czechosłowacji Emil Hacha i czechosłowacki minister spraw zagranicznych udali się do Berlina jednocześnie oddziały niemieckie zaczęły przekraczać granicę i zajmować czeskie miasta. Hitler zażądał od Hachy kapitulacji. Żądanie to zostało przyjęte. 16 II Hitler proklamował w Pradze utworzenie Protektoratu Czech i Moraw, jako części Rzeszy Wielkoniemieckiej. Polska zajęła Zaolzie- cześć Śląska Cieszyńskiego zamieszkanego prze mniejszość polską. Polska uzyskała również wspólną granicę z Węgrami. W X 1938 r. III Rzesza zaplanowała dokonanie kolejnego aktu zaborczego- aneksji Kłajpedy. Większość jej mieszkańców stanowili Niemcy. 11 XII 1938 r. odbyły się wybory do sejmu krajowego Kłajpedy, które przyniosły zwycięstwo liście niemieckiej. W dniu 20 III 1939 roku Ribbentrop zażądał od litewskiego ministra spraw zagranicznych przyłączenia Kłajpedy. Miasto przeszło w ręce niemieckie 22/23 III 1939 r.

Włochy Mussoliniego bez porozumienia z Niemcami dokonały podboju Albanii czyniąc ją swoją prowincją.

23 VIII doszło w Moskwie do podpisania paktu Ribbentrop- Mołotow, który otwierał Hitlerowi drogę do dalszej agresji Europie oraz dzielił Europę Środkowowschodnią na strefy wpływów. Wg postanowień tajnego protokołu dodatkowego w strefie wpływów radzieckich znaleźć się miała Estonia, Łotwa, rumuńska Besarabia oraz tereny Polski na wschód od tzw. linii czterech rzek; Pisy, Narwi, Bugu i Sanu. 1 IX Hitler zaatakował Polskę. 17 IX do agresji przystąpił Stalin. Po zakończeniu kampanii przeciwko Polsce, obaj okupanci przystąpili do przeprowadzania zmian terytorialnych na ziemiach polskich. Już w połowie X Hitler wydał dekrety, które weszły w Zycie 25 X 1939 r. przewidywały one aneksję i wcielenie do Rzeszy Pomorza, wielko[polski, większej części województwa krakowskiego, północnej części Mazowsza. Zaprowadzono tam niemiecką administrację taką samą jak w Rzeszy. Na pozostałych ziemiach polskich okupowanych przez Niemcy powstało Generalne gubernatorstwo, podzielone na 4 dystrykty. Na terenie okupacji radzieckiej przeprowadzono tzw. wybory do zgromadzeń ludowych tzw. Zachodniej Ukrainy i Zachodniej Białorusi.. po dokonaniu wyborów zgromadzenia te zwróciły się z prośbą do Rady najwyższej ZSRR o przyłączenie polskich ziem wschodnich odpowiednio do Ukraińskiej Republiki Radzieckiej i Białoruskiej Republiki Radzieckiej. Zgoda taka została wyrażona na posiedzeniu w dniu 1/2 XI 1939 r.

W listopadzie 1939 r. rozpoczęła się wojna radziecko- fińska zakończona pokojem w Moskwie w III 1940 r. na mocy, którego Finlandia straciła ok. 10% terytorium i drugie, co wielkości miasto Wyborg. Następne agresje radzieckie nastąpiły w kilka miesięcy później i były skierowane przeciwko państwom bałtyckim. ZSRR wymusił na władzach Estonii, Litwy

Kolejny rok wojny przyniósł dramatyczne zmiany na mapie politycznej Europy. W dniu 9 IV 1940 wojska niemieckie wkroczyły na terytorium Danii, stanowiła ona, bowiem strategiczny rejon wyjściowy do ataku na Norwegię. Obrona Danii trwała zaledwie kilka godzin. Nie wysunięto żadnych żądań terytorialnych. Tego samego dnia rozpoczęła się inwazja niemiecka na Norwegię. Kampania norweska zakończyła się 10 czerwca 1940 r. kapitulacją oddziałów norweskich. Na emigracji powstał norweski rząd, który kierował walka z Niemcami.

10 V Niemcy przystąpili do wielkiej ofensywy na zachodzie Europy, na Belgię, Holandię, Luksemburg i Francję. W wyniku błyskawicznej kampanii wojska niemieckie zadały druzgocącą klęskę wojskom francuskim i brytyjskiemu korpusowi ekspedycyjnemu. Już 14 VI wojska niemieckie wkroczyły do Paryża. 10 VI 1040 do wojny przeciwko Francji przystąpiły Włochy. 22 VI podpisane zostało niemiecko- francuskie zawieszenie broni. W wyniku kampanii francuskiej nastąpił podział Francji na dwie strefy: okupowaną, obejmującą 2/3 terytorium Francji oraz nie okupowaną (tzw. państwo francuskie, z siedzibą rządu w Vichy),. Niemcy uzyskali ważne porty nad kanałem La Manche i Atlantykiem. Alzacja i Lotaryngia zostały włączone do Rzeszy i rozpoczęto ich intensywną germanizację.

41. Polityka mocarstw wobec Niemiec w okresie międzywojennym.

Politykę Anglii i Francji wobec Niemiec w okresie międzywojennym możemy podzielić ma kilka etapów:

1. lata 1920- 1924

2. lata 1925 od Locarno - 1933

3. lata 1933- 1936 od dojścia Hitlera do władzy do remilitaryzacji Nadrenii

4. lata 1936- 1939

Ad 1. W pierwszym okresie Francji zależało na jak największym osłabieniu Niemiec, w obawie przed zagrożeniem z ich strony. Stany Zjednoczone a zwłaszcza Wielka Brytania inaczej widziały role Niemiec w nowej europie. Anglia nie obawiała się już Niemiec. Dalsze ich osłabianie mogło, zdanie Brytyjczyków zburzyć równowagę europejską. Niemcy miały również Stanowic skuteczna zaporę przed rewolucją bolszewicką w Rosji. Najpoważniejsze problemy polityki aliantów wobec Niemiec w okresie powersalskim wiązały się z kwestiami reparacji i rozbrojenia.. w Anglii przeważał pogląd, że domaganie się zbyt dużych reparacji jest niehumanitarne i może zrujnować Niemcy i w konsekwencji całą Europę. Zgodę w sprawie sumy odszkodowań wojennych, jakie Niemcy miały zapłacić aliantom osiągnięto dymi trudami. Jeszcze trudniejsze okazało się egzekwowanie niemieckich zobowiązań. W Anglii coraz mocniej podkreślano, że ściąganie reparacji od Niemiec jest pozbawione sensu. Aby przełamać opory Francji w tej sprawie Anglia zaproponowała tzw., nowy pakt gwarancyjny, który zobowiązywała Brytyjczyków do przyjścia Francja pomocą wojskową w przypadku agresji niemieckiej.

11 I 1923 r. Francja i Belgia przy sprzeciwach Anglii i USA zdecydowały się na wojskową okupację Zagłębia Ruhry. Dalej trwał, impas pomiędzy aliantami kwestii reparacji niemieckich. Coraz bardziej zainteresowane w przełamaniu tego impasu były USA. 9 IV 1924 przedstawiony został tzw., plan Dawesa, który zakładał m.in. udzielenie Niemcom pożyczki oraz uzdrowienie niemieckiej gospodarki. Amerykanie dokonali również bardzo poważnych inwestycji na terenie Niemiec.

Ad. 2 po podpisaniu planu damesa Francja straciła możliwość podejmowania sankcji wobec Niemiec. Na scenę polityczną Francji powrócił Aristid Braiand, od IV 1925 do X 1929 r. min. spraw Zagr., pacyfista zwolennik zbliżenia z Anglią i poprawy stosunków z Niemcami. Uważał, że Francja wyczerpała już możliwości budowania swego bezpieczeństwa poprzez izolację Niemiec w Europie i restrykcyjne egzekwowanie postanowień wersalskich. Lloyd George i jego następcy uważali, ze nie da się osiągnąć równowagi europejskiej bez zajęcia przez Niemcy należnej im pozycji. Zmiany w polityce Zachodu wobec Niemiec trafnie odczytał Gustaw Streseman od 1923 r. do 1929 r. minister spraw zagranicznych Niemiec. Doprowadził do zawarcia w Locarno w 1925 r. paktu, w którym Francja i Belgia gwarantowały niemiecką granicę zachodnią oraz zobowiązywała się nie uciekać do wojny.

Sytuacja Niemiec po Locarno uległa zasadniczej poprawie. Stały się partnerem państw zwycięskich. Możliwe stało się zniesienie okupacji Nadrenii. Układy lokarneńskie stworzył warunki przyjęcia Niemiec do Ligi Narodów. Francja wcześniej temu przeciwna uznała, że przystąpienie Niemiec do Ligi będzie dla niej korzystne. Niemcy przyjęto d o LN 10 IX 1926 r. Traktat wersalski i jego klauzule rozbrojeniowe nadal były ważne, ale alianci nie mieli możliwości kontroli ich przestrzegania. W styczniu 1930 r. wszedł w Zycie plan Younga, który zakładał możliwość zawieszenia przez Niemcy spłat odszkodowań wojennych w sytuacji gdyby znalazły się w kryzysie. W praktyce Niemcy w ogóle nie spłacały sum ujętych w planie Younga.

Ad. 3 Hitler od początku zapewniał świat o swych pokojowych zamiarach., mimo to w państwach zachodnich pojawiło się zaniepokojenie kierunkiem przemian w Niemczech. Symptomy budowy systemu totalitarnego i prześladowania Żydów wywołały potępienie Zachodu. Aby uspokoić opinię międzynarodową Hitler wygłosił 17 V 1933 r. przemówienie, w którym ponownie zapewniał os wioch pokojowych intencjach.. bez większego echa przeszło w Europie przyłączenie Zagłębia Saary do Niemiec, co nastąpiło 1 III 1935 r. W XII 5 mocarstw ogłosiło deklarację w sprawie równouprawnienia Niemiec w kwestii zbrojeń. Miało się jednak dokonać stopniowo, a Hitler musiał czekać na sprzyjającą chwilę by móc zrealizować swe plany. W 1935 r. Francja przedłużyła obowiązkową służbę wojskową. Hitler wykorzystał, ten fakt. 9 III Goering ogłosił, że Niemcy posiadają lotnictwo wojskowe, czego zabraniał im traktat wersalski. 16 III ogłoszono postanowienie o utworzeniu sił zbrojnych, o liczebności większej niż armia francuska. Otwarte pogwałcenie traktatu wersalskiego wywołało konsternacje na Zachodzie. Francja wystąpiła do Ligi Narodów ze skargą na postępowanie Niemiec. LN uchwaliła rezolucję, w której potępiła Niemcy za samowolną remilitaryzację. Hitler w przemówieniu z 21 V zaatakował rezolucje i przede wszystkim Francję. W 1936 r. Hitler złamał po raz kolejny postanowienia traktatu wersalskiego, wkraczając do zdemilitaryzowanej Nadrenii. Tym razem Zachód musiał zająć stanowisko wobec oczywistego złamania warunków traktatu (art. 42, 43, 44). Jednak państwa zachodnie okazały się nie zdolne do jakichkolwiek działań. Rada LN ograniczyła się do oświadczenia potępiającego jednostronne złamanie przez Niemcy traktatu, ale nie uchwaliła żadnych sankcji wobec nich. Francja i Anglia ograniczyły się jedynie do zapewnienia zaniepokojonej działaniami Hitler Belgii, że zgodnie z wcześniejszymi zobowiązaniami przyjdą jej z pomocą.

W czasie przygotowań do zajęcia Austrii, współpraca mocarstw zachodnich w sprawie Austrii jeszcze się utrzymywała. 14 IV 1935 r. Włochy, Francja i Anglia ogłosiły rezolucję, w której potwierdzono decyzje o konsultowaniu się w przedmiocie zarządzeń, jakie należałoby podjąć gdyby całość i niepodległość Austrii była zagrożona. Po zajęciu Austrii prze III Rzeszę LN w ogóle nie zajęła się sprawa Austrii, wykreślono ją po prostu z listy państw członkowskich stwierdzając, że jako podmiot prawa narodów przestała istnieć.

W 1935 roku zaczęła się polityka ustępstw wobec kolejnych żądań Hitlera, czyli polityka appeseasementu. Polityka Zachodu wobec Austrii i łatwe zaakceptowanie Anschlussu skłoniły Hitler do szybkiego zgłoszenia kolejnych żądań. Na konferencji monachijskiej decydującej o losach Czechosłowacji państwa zachodnie w pełni zaakceptowały żądania Hitlera przyczyniając się do upadku Czechosłowacji. Po zajęciu Czech i Moraw w III 1936 r. przeciwko zaborowi Czechosłowacji ostro zaprotestowały Stany Zjednoczone. Francja i WB złożyły noty protestacyjne. Zajęcie Kłajpedy również spotkało się z protestami Zachodu, ale bez rezultatów.

42. Polityka zagraniczna Japonii w latach 1931- 1940.

W 1931 r. (18 IX) Japonia dokonała agresji na Mandżurię. Utrzymanie jej w strefie dominacji Japonii było ważne dla gospodarki japońskiej. (wielkie zasoby bogactw naturalnych.) Armia japońska zajęła niemal całe pn- wsch. Chiny i zaczęła tam tworzyć nową administrację. 11 III 1932 na terenie Mandżurii proklamowano Nawe państwo Mandżukuo, którego prezydentem został ostatni cesarz Chin Pu- i. zaprotestowała Liga Narodów i Stany Zjednoczone. Nie zastosowano wobec Japonii żadnych sankcji. Ośmieliło to Japonie do kontynuowania polityki agresji w Chinach.

W VII 1937 r. rozpoczęła się wojna japońsko- chińska. W XI 1937 r. na konferencji w Brukseli uchwalono deklarację, w której stwierdzono, że Japonia pogwałciła traktat waszyngtonki, oraz pakt Brianda-Kelloga, ale żadnych sankcji znów nie podjęto.

W XII 1937. doszło do poważnych napięć pomiędzy USA a Japonią po zbombardowaniu przez japończyków okrętów amerykańskich i brytyjskich na rzece Jangcy. Przeprosiny ze strony japońskiego ministra spraw zagranicznych chwilowo załagodziły sytuację. Jednak nowa ofensywa japońska w Chinach w VII 1938 r. i wielkie straty zadane ludności cywilnej spowodowały, że stanowisko USA wobec Japonii było coraz bardziej krytyczne. Sukcesy w Chinach i wzrost znaczenia armii spowodowały zmiany w polityce międzynarodowej Japonii. Stojący na czele rządu książę Konoe ogłosił 3 XI 1938 r., iż celem Japonii jest ustanowienie „nowego ładu w Azji Wschodniej”. Na wniosek Konoe parlament japoński przyjął też ustawę o „powszechnej mobilizacji narodu”. Pojawiło się hasło „Azja dla Azjatów” ma początku 1939 r. Japonia zajęła kilka wysp w rejonie pd. Chin należących do Francji i WB. USA wysłały Japonii kolejne ostrzeżenie wypowiadając w VII 1939 r. z miesięcznym wyprzedzeniem amerykańsko- japoński układ o handlu, który przestał obowiązywać 1 I 1940.r.

Podpisanie przez Japonie paktu antykominternowskiego pogorszyło stosunki radziecko- japońskie. W VII 1938 doszło do zatargów zbrojnych na granicy między ZSRR terenami zajętymi przez Japonię. Znacznie groźniejszy konflikt miała miejsce w lecie 1939 r. nad rzeką Chałchyn-goł. Japonia zaczęła się koncentrować na przygotowaniu ekspansji w kierunku Azji Pd- Wsch. 7 XII 1941 r. samoloty japońskie dokonały ataku na okręty amerykańskie w Pearl Harbor na Hawajach. 8 XII USA i WB wypowiedziały wojnę Japonii, natomiast Niemcy i Włochy wypowiedziały wojnę USA 11 XII.

43. Przebudowa polityczno terytorialna Czechosłowacji w latach 1938- 1939.

Po zajęciu Austrii Niemcy wysunęły sprawę Czechosłowacji. Hitler zaczął się domagać oderwania od Czechosłowacji i przyłączenia do Rzeszy płn. I zachodnich jej rejonów określanych jako Sudety. Obszar ten zamieszkiwało ok. 3 mln Niemców. Nazistowska Partia Niemców Sudeckich, na czele, której stał Konrad Henlein już wiosną 1938 domagała się od władz czechosłowackich autonomii. Odmowa Czechosłowacji w dniu 24 IX 1938 r. spowodowała zwołanie konferencji w Monachium w dniach 29-30 IX 1938 r. z udziałem premierów Wielkiej Brytanii- Chamberlaina, Francji Daladiera oraz Mussoliniego. Poparli oni w całości niemieckie żądania. Sudety na terenie, których znajdowały się czechosłowackie umocnienia wojenne znalazły się w rękach niemieckich. Pozycja Hitlera uległa po Monachium wzmocnieniu, bo przyznał w Wiedniu w XI 1938 r. Węgrom Słowację i Ruś Podkarpacką. 14 III 1939 r. Słowacy przy niemieckiej ogłosili powstanie niepodległego państwa słowackiego. Tego samego dnia prezydent Czechosłowacji Emil Hacha i czechosłowacki minister spraw zagranicznych udali się do Berlina jednocześnie oddziały niemieckie zaczęły przekraczać granicę i zajmować czeskie miasta. Hitler zażądał od Hachy kapitulacji. Żądanie to zostało przyjęte. 16 III Hitler proklamował w Pradze utworzenie Protektoratu Czech i Moraw, jako części Rzeszy Wielkoniemieckiej. Polska zajęła Zaolzie- cześć Śląska Cieszyńskiego zamieszkanego prze mniejszość polską. Polska uzyskała również wspólną granicę z Węgrami.

44. Przyczyny wybuchu II wojny światowej.

Do wybuchu wojny przyczyniło się narastanie konfliktu między krajami demokratycznymi Europy i USA występujących w obronie swoich pozycji w Europie i na świecie a państwami faszystowskimi i nazistowskimi i ich sojusznikami, zmierzającymi di zdobycia hegemonii w świecie. W okresie narastania konfliktu wystąpiły sprzeczności społeczne, które znalazły wyraz w ukształtowaniu się ideologii faszystowskiej i nazistowskiej. Wybuch wojny poprzedzony został przez konflikty lokalne, które doprowadziły do polaryzacji politycznej na świecie: hiszpańska wojna domowa, wojna chińsko- japońska, konflikty radziecko japoński, agresja Włoch na Abisynię. Nie bez znaczenia dla wybuchu wojny były tez uwarunkowania charakterologiczne przywódców politycznych Stalina, Hitlera, Mussoliniego.

Zaszłości historyczne z historii Niemiec wyraźnie wpłynęły na wyraźne przyzwolenie społeczne dla polityki nazistowskiej zmazania „hańby narodowej”, czyli rewizji traktatu wersalskiego. Włoskie marzenia o wskrzeszenia Imperium Rzymskiego oraz ich rozczarowanie wynikami I wojny światowej.

45. Wojna fińsko- radziecka w latach 1939- 1940- przyczyny, przebieg, rezultaty.

Po zajęciu wschodnich ziem polskich ZSRR przystąpił do kolejnego etapu agresji w Europie. Jej ofiara padła Finlandia, zaatakowana 30 XI 1939 r., po odrzuceniu ultimatum, w którym ZSRR domagała się uzyskania baz wojskowych w tym kraju i poważnej korekty grania w Karelii. W tzw. „wojnie zimowej” przeciwko Finlandii (9 dywizji, 60 czołgów, 150 samolotów), rzucono 30 dywizji wspartych potężną artylerią, licznymi czołgani, 800 samolotami. Armią fińską dowodził marszałek von Mannerheim. Główną linią obrony była tzw. linia Mannerheima nieukończony pas umocnień na Przesmyku Karelskim. W ZSRR powstał marionetkowy rząd faktycznie nieistniejącej Fińskiej Republiki Demokratycznej z działaczem Kominternu Otto Kuusinenem na czele. Finowie od początku stawiali zacięty opór, zmuszając Rosjan do angażowania kolejnych oddziałów. Finowie w niewielkim zakresie otrzymywali pomoc sprzętową z zagranicy, nie doszło natomiast do wysłania do Finlandii alianckich sił ekspedycyjnych (planowano użycie m.in. polskiej Samodzielnej Brygady Strzelców Podhalańskich.

Międzynarodowa opinia publiczna stanęła po stronie Finlandii natomiast Stalina wspomagał Hitler.

.Wobec braku sukcesów, Stalin postanowił wzmóc wysiłek przeciw Finlandii. Jednak dopiero wiosną 1940 r. za cenę olbrzymich strat Armia Czerwona przełamała Linię Mannerheima. Finlandia poprosiła o rozejm Została on podpisany 12 III 1940 r. wojna zimowa pokazała słabość Armii Czerwonej, niekompetencję dowódców, niskie morale, słabe wyposażenie sprzętowe. ZSRR jako agresor została usunięty z Ligii Narodów, co nie miała już żadnego praktycznego znaczenia. W obozie alianckim rozważano jednak możliwość wystąpienia przeciwko ZSRR jako sojusznikowi III Rzeszy. Hitler i jego dowódcy otrzymali natomiast informację o stanie państwa radzieckiego i jego armii.

W wyniku wojny ZSRR przyłączył Przesmyk Karelski wraz z miastem Wyborg, Północne wybrzeża jeziora Ładoga, oraz wydzierżawił port Hankö. Straty Finlandii wyniosły prawie 25 tys. zabitych i około 43,5 tys. rannych, Armii Czerwonej Około 48,7 tys. zabitych o Okło 158 tyrs rannych (wg danych radzieckich). Według finów sięgnęły one 200 tys. zabitych i zmarłych. Stalin wyciągnął wnioski z wojny z Finlandią i przystąpił do realizacji nowego gigantycznego programu zbrojeniowego.

46. ZSRR wobec państw bałtyckich w latach 1939- 1940.

Aneksja Litwy, Łotwy i Estonii przez ZSRR dokonała się w wyniku połączenia nacisku politycznego i wojskowego. Pakt Ribbentrop-Mołotow, a następnie radziecko-niemiecki traktat o przyjaźni i granicach z 28 IX 1939 r. ustalał strefy wpływów obu państw. ZSRR mógł teraz przystąpić do wyegzekwowania swoich „uprawnień”. Najpierw ZSRR zawarł układy z: Estonią (28 IX 1939) i Łotwą (5 X1939) a później z Litwą (10 X 1939), której los został przesądzony traktatem z 28 IX. Wszystkie te trzy układy były podobne, a ich istota była możliwość wprowadzenia określonych kontyngentów wojsk radzieckich i ustanowienia baz morskich, lotniczych i lądowych ZSRR w krajach bałtyckich. Od tej pory zaczął się szybki proces ograniczania ich suwerenności. Wprawdzie jeszcze w III 1940 r. odbyła się w Rydze konferencja ministrów spraw zagranicznych Ententy Bałtyckiej, ale uznano na niej, że niema żadnych realnych możliwości uniknięcia dominacji radzieckiej. 14 VI ZSRR podjął równocześnie wobec państw bałtyckich podwójną akcję militarną i dyplomatyczną. 14 VI wojska radzieckie zajęły Litwę, a 17 VI Łotwę i Estonię. Ponadto 14 i 16 VI rząd radziecki skierował do Kowna, Tallina i Rygi noty dyplomatyczne zarzucające republikom bałtyckim nieprzestrzeganie umów i żądające ustanowienia w nich rządów bardziej przyjaznych dla ZSRR.

W dniach 14-15 VII pod nadzorem wojsk radzieckich odbyły się wybory do Zgromadzeń Narodowych, w czasie, których wyłoniono przedstawicieli całkowicie posłusznych Moskwie. Na pierwszych posiedzeniach nowe Zgromadzenia Narodowe zwróciły się do Moskwy z prośbą o przyjęcie ich państw do ZSRR, na co Rada Najwyższa wyraziła zgodę 3,5 i 6 VIII 1940 r.. Litwa, Łotwa i Estonia przestały istnieć.

47. Przyczyny i płaszczyzny konfliktów niemiecko- radzieckich w latach 1940- 1941.

48. III Rzesza wobec Europy Zachodniej i Południowej w latach 1939- 1941.

49. II wojna światowa- układ sił politycznych i militarnych, charakter działań wojennych w latach 1939- 1941; 1941- 1943; 1943- 1945.

Wojna rozpoczęła się od agresji niemieckiej na Polskę 1 IX 1939 r. i następnie agresji radzieckiej 17 IX. 3 IX Francja i Anglia wypowiedziały wojnę III rzeszy nie podjęły jednak działań bojowych, które mogły odciążyć walczącą Polskę. Opór Polski trwał do 6 X. po zakończeniu działań w Polsce na froncie zachodnim trwała tzw.:"dziwna wojna” (IX 1939- V 1940). Jesienią 1939 r. ZSRR rozpoczął agresję przeciwko Finlandii (wojna zimowa).

W iv 1940 r. Niemcy zaatakowali Danię i Norwegię. W maju rozpoczęła się agresja niemiecka na państwa zachodnie Europy- kampania francuska. Siły niemieckie uderzyły na Belgię Holandię i Francję odnosząc kolejny sukces w wojnie błyskawicznej.

Po zakończeniu kampanii przeciwko Francji Hitler przystąpił do uderzenia na WB. Wstępem do ataku na wyspę była bitwa powietrzna tzw.,. bitwa o Anglię. Mimo kłopotów zaopatrzeniowych RAF wspierany przez ochotników z krajów okupowanej europy zadał niemieckiemu lotnictwu dotkliwe straty, które postawiły pod poważnym znakiem zapytania możliwość ataku wojsk lądowych na Anglię.

Po porażce lotnictwa niemieckiego w bitwie o Anglię Hitler zdecydował, że zmusi Anglię do kapitulacji odcinając dostawy zaopatrzenia i żywności, czego miały dokonać przede wszystkim łodzie podwodne (bitwa o Atlantyk). Zasadniczy zwrot w tej bitwie na korzyść aliantów nastąpił w III 1943 r.

Od 1940 wojna została przeniesiona również na kontynent afrykański, za sprawą włoskiego ataku na Libię. Włoskie porażki walkach z siłami brytyjskiego korpusu ekspedycyjnego zmusiły Hitlera do wysłania do Afryki korpusu pod dow. Gen Rómmla. Kampania afrykańska zakończyła się klęska państw Osi, chociaż po bardzo ciężkich walkach. W 1942 r. na początku IX alianci wylądowali w Afryce Północnej w Maroku i Tunezji.

W 1940 r. Mussolini zaatakował również Grecję. Porażki po raz kolejny zmusiły go do szukania pomocy u Hitlera. Hitler zaatakował Grecję i Jugosławię. W której kilka dni wcześniej dokonał się przewrót wojskowy dający władzę środowiskom niechętnym sojuszowi z III Rzeszą. Grecja i Jugosławia mimo zaciekłego oporu oraz pomocy ze strony Brytyjczyków (Grecja) poniosły porażkę. Na części terytorium Jugosławii okupanci utworzyli współpracujące z Osią tzw. Niezależne Państwo Chorwackie, na czele, którego stanął Pavelić, przywódca ustaszów.

Już w 1940 r. pewne było, że Niemcy prędzej czy później zaatakują ZSRR. ATAKA NASTĄPIŁ 22 VI 1941 R.. Armia Czerwona okazała się nie przygotowaną do wojny i ponosiła straszliwe straty. W pierwszych miesiącach wojny wojska niemieckie zajęły rozległe obszary Ukrainy, Białorusi i republik bałtyckich docierając pod Leningrad i Moskwę. Dopiero grudniowa kontrofensywa spod Moskwy zakończyła na pewien czas postępy niemieckie i wojnę błyskawiczną.

W 1942 r. Niemcy podjęli kolejną ofensywę na froncie wschodnim, tym razem na południu docierając na Kaukaz. Latem ofensywa utknęła pod Stalingradem. Bitwa stalingradzka stała się bitwą przełomową w drugiej wojnie światowej. VI armia niemiecka musiała skapitulować w II 1943 r. Latem 1943 rozegrała się największa bitwa pancerna II wojny bitwa pod Kurskiem, w której Niemcy ponieśli klęskę inicjatywa przeszła zdecydowanie w ręce Rosjan.

W wyniku bitwy pod Kurskiem Armia Czerwona wyszła na linie Dniepru, zajęła Kijów i odcięła wojska niemieckie na Krymie. W VI i VII 1944 r. Acz rozbiła niemieckie zgrupowania na Białorusi i na przełomie VII i VIII 1944 r. dotarła nad Wisłę. Jeszcze tego samego lata wojska radzieckie rozbiły w Mołdawii siły niemiecko- rumuńskie, rozpoczęły natarcie na Węgry. Na Słowacji wybuchło antyniemieckie powstanie (VIII 1944 r.).

Po pokonaniu sił niemiecko- włoskich konsekwencją był aliancki atak na Sycylię w VII 1943 r. Bezpośrednie zagrożenie terenu Włoch spowodowało przesilenie we władzach państwa faszystowskiego, obalenie i uwięzienie Mussoliniego (25 VII 1943 r.. we IX nowy premier marszałek Badoglio podpisał akt kapitulacji. Niemcy odpowiedzieli ogłoszeniem okupacji Włoch. Od początku 1944 r. wojska alianckie bez powodzenia atakowały niemiecki system umocnień przegradzających drogę na Rzym- Linię Gustawa. Przełamanie nastąpiło po zdobyciu Monte Cassino w V 1944 r. w VI 1944 r. Amerykanie zdobyli Rzym. Wkrótce dotarli do Apeninów.

6 VI 1944 r. rozpoczęła się największa operacja desantowa II wojny światowej- lądowanie aliantów w Normandii (operacja Overlord). Po sukcesie lądowania w Normandii alianci posuwali się w głąb Francji. W VIII 1944 r. na wieść o zbliżaniu się aliantów w Paryżu wybuchło powstanie również w VIII wojska alianckie lądowały na południu Francji.

We IX 1944 r. wojska alianckie wkroczyły do Belgii i dotarły do Alzacji i Lotaryngii. Aby przyspieszyć koniec wojny alianci usiłowali przechwycicie przeprawy na Renie (nieudana operacja Market Garden) we wrześniu 1944 r. W XII Niemcy podjęli ostatnią próbę pokonania wojsk sprzymierzonych atakując w Ardenach. Po chwilowych sukcesach ponieśli porażkę.

Na froncie wschodnim Armia Czerwona rozpoczęła 12 I 1945 r. tzw. ofensywę styczniową nacałuj długości frontu. W II 1945 Rosjanie zajęli Budapeszt i Wiedeń. Na froncie zachodnim wojska alianckie sforsowały Ren.

30 IV Hitler przekazał władzę w ręce Dönitza i popełnił samobójstwo. 2 V skapitulował Berlin, a 7 V przedstawiciele armii niemieckiej podpisali akt bezwarunkowej kapitulacji, powtórzony w Berlinie 9 V 1945 r.

50. Ruch oporu w Europie (pojęcia, uwarunkowania, cele, charakterystyka)

Bezpośrednio po zakończeniu kampanii wrześniowej Polsce, a potem w kolejnych zajmowanych krajach, najeźdźcy wprowadzali administrację okupacyjną stosującą terror, eksterminację, areszty i deportacje, które dotknęły miliony ludzi. Na terenie państw zachodnioeuropejskich polityka okupantów wobec miejscowej ludności była zdecydowanie mniej represywna niż w państwach środkowej i wschodniej Europy. Wraz z nasilaniem się represji na ziemiach okupowanych zaczęły powstawać zalążki ruchu oporu i konspiracji a także tworzyły się rządy okupowanych krajów na uchodźctwie. Już w 1939 roku powstała pierwsza organizacja konspiracyjna w Europie- Służba Zwycięstwu Polski. Wkrótce zaczęły powstawać różne ugrupowania konspiracyjne związane z niemal wszystkimi opcjami politycznymi- ZWZ- AK, NOW. BCH, UBK, ŻOB, ŻZW, AL.

W roku 1940 w Albanii rozwinęła działalność dywersyjna partyzantka komunistyczna, na terenie Belgii powstała Belgijski Ruch Narodowy, we Francji tworzyły się różne organizacje konspiracyjne określane ogólnie jako Resistance (Opór). W II 1941 roku doszło do pierwszych starć Niemców z holenderskim ruchem oporu. W IV tego samego roku rozpoczęła się w Jugosławii wojna partyzancka, w V zaś powstała w Grecji pierwsza w tym kraju organizacja konspiracyjna „solidarność Narodowa” i już w XII zaczęto tworzyć jednolitą grecką organizację zbrojną ELAS (Grecka Ludowa Armia Wyzwoleńcza) Po napaści Niemiec na ZSRR partie komunistyczne w państwach okupowanych i zależnych od III Rzeszy na polecenie Międzynarodówki Komunistycznej podjęły działalność konspiracyjną ( w największej skali w Jugosławii, gdzie walka partyzancka była również elementem wojny domowej, oraz na terenach okupowanych ZSRR).

W II 1942 r. aktywne działania podjął norweski ruch oporu, w V członkowie czechosłowackiego podziemia dokonali udanego zamachu na życie szefa RSHA i zastępcę protektora czech i Moraw Heydricha. W XI 1942 utworzona w jugosłowiańskim Bihaciu Antyfaszystowską Radę Wyzwolenia Narodowego Jugosławii jako najwyższe przedstawicielstwo polityczne sił wyzwoleńczych. Szacuje się, że oddziały partyzanckie w Jugosławii liczyły w tym czasie ok. 150 tys. żołnierzy. W trakcie r. 1942 i 1943 ruch oporu i konspiracje w poszczególnych krajach wzmocniły się organizacyjnie, tworząc w podziemiu oddziały wojskowe i nasiliły sabotaż i dywersję. Na okupowanych terenach ZSRR i Jugosławii na wielką skalę rozwijała działalność zbrojna partyzantka. Wiosną 1943 powołano w Paryżu Krajową Radę Ruchu Oporu mającą koordynować działania różnych grup konspiracyjnych. W tym samym czasie w Bułgarii zorganizowano Podziemną Narodowowyzwoleńczą Armię Powstańczą. W IV 1943 wybuchło powstanie w getcie warszawskim. Od połowy maja o połowy czerwca 1943 r. nad rzeką Sutjeską toczyła się największa oprócz powstania warszawskiego bitwa partyzancka II wojny światowej. W Neapolu pod koniec IX 1943 r. Doszło do tzw. czterech dni Neapolu- zbrojnego protestu ludności przeciwko okupantom niemieckim. Na Węgrzech w maju 1944 r. powstał Font Węgierski jednolity ośrodek kierowniczy ruchu oporu. W sierpniu 1944 r. w okupowanych krajach Europy wybuchały powstania antyniemieckie w Warszawie, Paryżu, Bukareszcie i na Słowacji. Miesiąc później powstania wybuchły w Belgii i Sofii. Na terenie Grecji w X 1944 r. oddziały ELAS wyparły okupantów z Aten i Pireusu. Ostatnim znaczącym aktem działalności europejskiego ruchu oporu był wybuch powstania w Pradze 5 V 1945 r.

51. Problem kolaboracji w okresie II wojny światowej ( pojęcie, uwarunkowania, cele, charakterystyka)

Podobnie jak podczas wielu wcześniejszych konfliktów wojennych, także podczas II wojny światowej okupanci niemieccy chcieli oprzeć się na współdziałaniu określonych kręgów ludności z niektórych podbitych krajów, bądź też ludność tą zmuszała do tego sytuacja wojenna. Bez pewnego zakresu tej współpracy nie mogłyby też funkcjonować mechanizmy życia codziennego, nieodzowne również dla okupanta dla zabezpieczenia jego interesów. Prawo międzynarodowe dopuszcza współdziałanie z władzami okupacyjnymi, które oznacza minimum identyfikacji z celami najeźdźcy. Inny charakter miała jednak dobrowolna współpraca z okupantem na rzecz jego siły militarnej, postawa naruszająca lojalność wobec własnego państwa lub co najmniej stawiająca ją pod znakiem zapytania, która po wojnie została nazwana kolaboracją.

Dla określenia różnej treści współpracy zbiorowej z okupantem w okresie II wojny światowej używa się współcześnie różnych pojęć, jak zdrada i quislingizm (podobne zakresy znaczeniowe), kolaboracjonizm w znaczeniu zbliżenia ideologicznego oraz kolaboracja jako przeciwieństwo postawy wyczekującej. Niekiedy pojawia się także termin "superkolaboracja", który oznacza najwyższą gorliwość w służbie najeźdźcy lub wyrzeczenie się własnego państwa czy narodu, dobrowolną opcję na rzecz Niemiec (np. wojskowa przysięga na wierność Hitlerowi czy zadeklarowanie niemieckiej przynależności państwowej).

Kolaborację można podzielić na kolaborację indywidualną oraz instytucjonalną. Pierwszy typ kolaboracji dotyczy współpracy z okupantem pojedynczych osób (polityków, działaczy społecznych, wojskowych, przemysłowców, ludzi kultury itp.), natomiast w drugim przypadku chodzi o kolaborację określonych struktur państwowych, jeśli odbywała się ona w pewnych ramach organizacyjnych. W tym przypadku wydziela się kolaborację na płaszczyźnie państwowo-politycznej, ideologicznej, wojskowej, gospodarczej i kulturalnej.

W tym przypadku polityka kolaboracji była realizowana przez instytucje państwowe: rząd, parlament i ewentualnie głowę państwa, aparat sądowniczy oraz policje i inne jednostki parapolicyjne. Odmienna sytuacja występowała w przypadku, kiedy dochodziło do emigracji najwyższych władz lub usunięcia przez okupanta legalnych instytucji politycznych; wtedy ciężar kolaboracji spoczywał na administracji państwowej różnego szczebla. W Europie lat 1938-1945 tak rozumiana kolaboracja istniała praktycznie we wszystkich krajach okupowanych przez III Rzeszę.

Historycy wyróżniają 2 formy tego typu kolaboracji: attentyzm, czyli kolaborację bierną, która występuje wówczas, gdy głównym celem kolaborujących władz jest ochrona własnego społeczeństwa oraz aktywizm, tj. kolaborację aktywną, która ma na celu wykorzystanie warunków okupacji do przeprowadzenia głębszych zmian strukturalnych na okupowanym terytorium.

Po opanowaniu podbitych przez siebie krajów Niemcy stosowali różnorodną taktykę wobec lokalnych rządów i administracji. Wynikała ona z takich okoliczności, jak metoda zajęcia kraju oraz cele, jakie Hitler wiązał z poszczególnymi państwami i społeczeństwami:

• Dania - utrzymano dawny rząd z przedstawicielami odpowiednich resortów niemieckich wraz z parlamentem i królem oraz policją, zaś od września 1943 na czele kolaboranckiej administracji stanęli sekretarze stanu całkowicie zależni od okupacyjnych władz niemieckich,

• Protektorat Czech i Moraw - rządził dawny prezydent - Emil Hacha i rząd,

• Wielka Brytania - okupowane Wyspy Normandzkie, funkcjonowały lokalne samorządy, zarządy tzw. rady i parlamenty oraz policja brytyjska,

• Państwo Francuskie, tzw. Francja Vichy - na terenie płd. Francji utworzono satelickie państewko na czele z marszałkiem Philippem Pétainem wraz z rządem (premierzy: Pierre Laval i admirał Francois Darlan) i namiastką parlamentu oraz policją,

• Belgia - zachowano przedwojenną centralną administrację państwową (sekretarze generalni ministerstw) wraz policją podzieloną na odrębne jednostki walońskie i flamandzkie,

• Holandia - zachowano przedwojenną centralną administrację państwową (sekretarze generalni ministerstw) wraz z policją, zaś od pocz. 1943 r. powołano dwie nowe formacje parapolicyjne - Nederlandse Landsturm i Landwacht Nederland (Landstorm Nederland),

• Norwegia - powołano Radę Państwową, składającą się z 12 komisarycznych radców państwowych, od 1 lutego 1942 przekształconą w tzw. "rząd narodowy" na czele z Vidkunem Quislingiem,

• Włochy - po 1943 r. powstał kontrolowany przez Niemców rząd Włoskiej Republiki Socjalnej,

• Węgry - od 1944 r. istniał rząd narodowy, wódz narodu Ferenc Szalasi,

• Bułgaria, Rumunia - po 1944 r. powstały emigracyjne tzw. Rządy Jedności i Rumuński Rząd Narodowy na terytorium Niemiec,

• Grecja - powstał tzw. "rząd narodowy" greckich generałów, dysponujący własną administracją i policją, bataliony bezpieczeństwa pod komendą gen. Dertilisa,

• Serbia - utworzono rząd pod przewodnictwem gen. Milana Nedicia, który dysponował swoją administracją i policją, Serbska Straż Państwowa, Serbski Korpus Ochotniczy, Rosyjski Korpus Ochronny złożony z rosyjskich "białych" emigrantów,

• Czarnogóra - Rada regencyjna, od 1943 r. Rada rządząca,

• Państwo Słowackie - w wyniku działania słowackich separatystów powstało państewko satelickie na czele z ks. dr. Jozefem Tiso, dysponujące własną administracją, policją i siłami zbrojnymi,

• Niezależne Państwo Chorwackie (NDH) - w wyniku działania chorwackich separatystów powstało państewko satelickie na czele z Ante Paveliciem, posiadające własną administrację, policję i siły zbrojne,

• Słowenia - tzw. Rada krajowa,

• Albania - rząd albański pod przewodnictwem Shefkheta Werlati,

• Litwa, Łotwa i Estonia - od pocz. 1942 r. powołano kolaboranckie administracje - tzw. zarządy krajowe (na Litwie pod przewodnictwem gen. Petrasa Kubiliunasa, na Łotwie - gen. Oskara Dankersa, w Estonii - Dyrektoriat Krajowy na czele z prof. Hjalmarem Mäe), dysponujące własną policją, litewska policja polityczna (Sauguma), Litewskie Formacje Miejscowe (Lietuvos Vietine Rinktine), litewska policja pomocnicza (tzw. szaulisi),

• Generalne Gubernatorstwo - wprowadzono władze wyłącznie niemieckie (z wyjątkiem polskiej policji zwanej "granatową", która była jednak całkowicie podporządkowana Niemcom), Polnisches Schutzmannschaftsbataillon,

• zajęte obszary radzieckie - wprowadzono władze wyłącznie niemieckie (z wyjątkiem Białorusi, gdzie utworzono kolejno: Białoruską Narodową Samopomoc, Białoruski Komitet Zaufania i Białoruską Centralną Radę oraz lokalnego samorządu rosyjskiego w ok. Łokot na obszarze objętym zarządem wojskowym, który utworzył Bronisław Władisławowicz Kamiński w zamian za zwalczanie partyzantów), od sierpnia 1942 tworzono także oddziały policyjne złożone z miejscowej ludności określane mianem "Schutzmannschaften" (oddziały ochrony), ukraińska policja pomocnicza, tzw. Wolny Korpus Samoobrony, przekształcony w białoruskie bataliony bezpieczeństwa, powstała pod koniec okupacji Białoruska Obrona Krajowa.

52. Światowy charakter II wojny światowej

53. Anglo- amerykańskie koncepcje ładu pokojowego i struktury powojennego świata w latach 1943- 1945.

54. Działalność koalicji antyfaszystowskiej w latach 1941- 1945.

W 1941 r. w koalicji antyfaszystowskiej znalazły się dwa państwa, które miały w niej odegrać decydującą rolę- USA i ZSRR. Agresja Niemiec na ZSRR radykalnie zmieniła sytuację międzynarodową. Od tej pory główny ciężar walki z Niemcami miał spoczywać na ZSRR. Musiało to wpłynąć na zmianę stosunku do tego państwa pozostałych koalicjantów. Churchill zadeklarował ZSRR wszelką pomoc, a w USA przeważył pogląd, że trzeba zacieśnić współdziałanie z WB i udzielić pomocy ZSRR. Już 12 VII 1941 r. podpisane zostało porozumienie o wspólnych działaniach ZSRR i WB przeciwko Niemcom. To pierwsze formalne porozumienie państwa zachodniego z ZSRR w czasie wojny oznaczało początek tworzenia koalicji antyhitlerowskiej. W ślad za tym poszły kolejne umowy miedzy ZSRR i WB, oraz USA o pomocy gospodarczej, dostawach sprzętu wojskowego i surowców strategicznych oraz zacieśnieniu sojuszniczej współpracy wojskowo- politycznej.

22 V 1942 r. w Londynie podpisano traktat przymierza w czasie wojny toczonej przeciwko Niemcom hitlerowskim i ich sojusznikom w Europie, jak również współpracy i wzajemnej pomocy po wojnie. Traktat został zawarty na 20 lat. Przystąpienie USA do wojny spowodowało sformalizowanie sojuszu radziecko- amerykańskiego. 11 VI 1942 r. podpisano wzajemny układ, który podkreślał wspólne cele obu państw wynikające z Karty Atlantyckiej i Deklaracji Narodów Zjednoczonych, a także regulował szczegółowo sprawy współpracy obronnej. Karta Atlantycka i Deklaracja to dla koalicji antyhitlerowskiej dokumenty o podstawowym znaczeniu. Karta została ogłoszona 14 VIII 1941 r. po spotkaniu Churchilla i Roosevelta na pancerniku „Prince of Wales”. Kraje podpisujące Kartę wyrzekały się ekspansji terytorialnej, deklarowały, że nie dopuszczą do żadnych zmian terytorialnych, które nie były zgodne z interesami narodów zainteresowanych i deklarowały prawo narodów do wybrania sobie odpowiadającej im formy rządów. Zapisano również: wolność handlu międzynarodowego, wolność mórz i oceanów, wyrzeczenie się przemocy. Zasady i cele sformułowane przez przywódców USA i WB okazały się na tyle uniwersalne,że już we IX podpisały Kartę kolejne państwa m.in. ZSRR, polska, Belgia, Czechosłowacja, Grecja, Holandia, Francuski Komitet Narodowy i in. 1 I 1942 r. podpisana została w Waszyngtonie Deklaracja Narodów Zjednoczonych (26 państw). Po raz pierwszy pojawiło się oficjalnie określenie „narody zjednoczone”. Deklaracja odwoływała się do ogólnych zasad Karty Atlantyckiej i zobowiązywała sygnatariuszy do walki z państwami Osi przy użyciu wszelkich zasobów wojskowych i gospodarczych i nie zawierania z tymi państwami odrębnego zawieszenia broni lub pokoju.

8 XI 1942 r. wojska amerykańskie i brytyjskie wylądowały w Afryce, co oznaczało zintensyfikowanie wysiłku wojennego aliantów zachodnich. Główne problemy strategii wojennej Roosevelt i Churchill omawiali na konferencji Casablance (14-23 I 1943 r.). Konferencja w Casablance nazywana jest najczęściej konferencją w sprawie bezwarunkowej kapitulacji. Na wniosek Roosevelta przyjęto tam, bowiem formułę, że wojna z państwami Osi toczyć się będzie do ich bezwarunkowej kapitulacji. Na konferencji zajmowano się również problemem francuskim. W wyniku podjętych w Casablance uzgodnień 3 VI 1943 r. powstał Francuski Komitet wyzwolenia Narodowego z generałami de Gaullem i Girardem na czele. Planowaniu dalszych operacji wojennych aliantów zachodnich poświęcone było spotkanie Roosevelta i Churchilla w Waszyngtonie, w dniach 12- 25 V 1943 r. najważniejszym postanowieniem było polecenie nasilenia bombardowania Niemiec i zaplanowanie inwazji przez kanał la Manche na 1 V 1944 r. W dniach 14- 24 VIII 1943 obaj zachodni przywódcy odbyli konferencję w Quebeku. Churchill przekonywał Roosevelta bezskutecznie do rozwijania działań alianckich na południu Europy zwłaszcza na Bałkanach. Po długich dyskusjach ustalono, że głównym celem dalszych działań będzie wspólna operacja lądowania we Francji.. zwana „Overlord”. Zatwierdzono również plan działań w Azji przeciwko Japonii oraz porozumiano się, co do współpracy nad bombą atomową. Inną sprawą omawianą w Quebeku było przygotowanie aktu kapitulacji Włoch, po odsunięciu w tym kraju od władzy Mussoliniego.

Za jedno z najważniejszych spotkań dyplomatycznych w latach II wojny światowej uważana jest konferencja moskiewska, która obradowała w dniach 19-30 X 1943 r. z udziałem ministrów spraw zagranicznych ISA, WB i ZSRR: Hulla, Edena i Mołotowa. Do głównych dokumentów przyjętych w Moskwie należy zaliczyć deklarację czterech mocarstw dotyczącą powszechnego bezpieczeństwa. Artykuł 4 deklaracji mówił o konieczności „utworzenia w możliwie najkrótszym czasie powszechnej organizacji międzynarodowej, opartej na zasadzie równości suwerennej wszystkich miłujących pokój państw”. Na konferencji moskiewskiej wiele miejsca zajęła sprawa Włoch. Postanowiono utworzyć wspólną Radę Konsultatywną ds. Włoch. Uzgodniono ponadto Deklaracje w sprawie Austrii i Deklaracje w sprawie odpowiedzialności hitlerowców za zbrodnie wojenne. Sprawy Niemiec należały do najtrudniejszych na konferencji. Wstępna propozycja zachodnia, aby rozważyć plan podziału Niemiec, spotkała się ze sceptycznym przyjęciem przez delegację radziecką. Duże znaczenie miała natomiast zgodna decyzja o utworzeniu Europejskiej Komisji Doradczej z siedzibą w Londynie, przed którą postawiono zadanie przygotowania planów dotyczących przyszłości Niemiec.

Konferencje Wielkiej Trójki pyt. 55

Karta Atlantycka, Deklaracja Narodów Zjednoczonych, Deklaracja 4 mocarstw oraz dyskusja na konferencji w Teheranie miały wielkie znaczenie dla skonkretyzowania idei nowej, wielkiej powszechnej organizacji międzynarodowej. Wszystkie propozycje w tym temacie postanowiono przedyskutować na specjalnej konferencji w Dumbarton Oaks koło Waszyngtonu.(VIII 1944 i IX- XII 1944). W toku dyskusji po odrzuceniu różnych propozycji przyjęto nazwę organizacji: „narody Zjednoczone”. Dalej uzgodniono, że podstawowy dokument będzie nosił nazwę „Karta” wiele sporów wywołała sprawa kompetencji Sekretarza generalnego oraz jednego z organów rady Gospodarczo- Społecznej. Do dalszych rozstrzygnięć pozostawiono tez kwestie głosowania w radzie Bezpieczeństwa (problem weta) i udziału republik radzieckich w przyszłej organizacji. Konferencja założycielska ONZ rozpoczęła się 26 IV 1945 r. w San Francisco, początkowo z udziałem 46 państw. Nie osiągnięto porozumienia w sprawie udziału Polski. Istniejący w Warszawie Rząd Tymczasowy nie był uznawany przez WB i USA, a rządu RP w Londynie nie uznawał ZSRR. Polska była, więc nieobecna w San Francisco, ale należy do członków założycieli ONZ, gdyż podpisała Deklarację Narodów Zjednoczonych 1 I 1942 r.

55. Teheran, Jałta, Poczdam- główne postanowienia.

Budowanie koalicji antyhitlerowskiej rozpoczęło się z chwilą, kiedy do wojny z Niemcami przystąpiły 3 IX Anglia i Francja i trwało niemal do końca wojny. Przyspieszeniu uległo po napaści Hitlera na ZSRR 22 VI 1941roku.W tym momencie ZSRR ze współpracownika Hitlera stał się niemal w jednej chwili najcenniejszym sojusznikiem aliantów a Stalin głównym „rozgrywającym „ w obozie koalicji antyhitlerowskiej.

Głównym problemem dla Churchilla i Roosevelta stało się odtąd wspieranie Stalina i Armii Czerwonej i niedopuszczenie do załamania się jej oporu. Ceną były coraz dalej idące ustępstwa na rzecz radzieckiego dyktatora.

Po przystąpieniu ZSRR do wojny po stronie aliantów zasadnicze decyzje podejmowała tzw. Wielka Trójka, czyli przywódcy ZSRR, Wielkiej Brytanii oraz USA. Do osobistych spotkań doszło trzykrotnie: w Teheranie, Jałcie i Poczdamie.

Konferencja w Teheranie odbyła się w dniach 28XI-1XII 1943 roku. Omawiano głównie sprawy polityczne. Dotyczyły one m.in. podziału Niemiec na mniejsze organizmy państwowe, utworzenia tzw. federacji naddunajskiej, czyli swoistej odbudowy Austro-Węgier. Roosevelt zaproponował projekt organizacji międzynarodowej. Decydującą rolę miał w nim odgrywać tzw. Komitet Czterech Policjantów ( USA, ZSRR, WB, ChRL) dysponujący wobec mniejszych państw środkami przymusu militarnego.

W sprawie Polski osiągnięto porozumienie na temat zmiany powojennych granic wg. Linii Curzona na wschodzie oraz linii Odry na zachodzie. Stalin uzyskał też wstępną zgodę na przyłączenie po wojnie do ZSRR północno-wschodnią część Prus Wschodnich z Królewcem. Ustalono również datę operacji „Overlord” na 1944 r.

Do kolejnego spotkania Wielkiej Trójki doszło na terenie ZSRR w Jałcie w dniach 4-11. II.1945r. Spotkanie zostało zdominowane przez problem przyszłości Niemiec po wojnie oraz kształtu Powszechnej Organizacji Międzynarodowej. Zapadła decyzja o podziale Niemiec. Osiągnięto porozumienie w sprawie wydzielenia francuskiej strefy okupacyjnej w Niemczech oraz dopuszczenie Francji do przyszłej Sojuszniczej Komisji Kontroli. W trakcie obrad dokonano rozstrzygnięć w kwestii jednomyślności stałych członków Rady Bezpieczeństwa przyszłej ONZ. Wyznaczono datę konferencji założycielskiej ONZ na 25IV 1945r. Uzgodniono, że ZSRR przystąpi do wojny z Japonią w 2-3 miesiące po zakończeniu wojny w Europie. W zamian Stalin uzyskał zachowanie radzieckiej dominacji w Mongolii oraz Wyspy Kurylskie.

Podjęto również decyzje mające na celu ustanowienie w Polsce i Jugosławii układów koalicyjnych z decydującym układem komunistów. Oznaczało to oddanie tych krajów pod wpływ Kremla.

Z chwilą zakończenia wojny w Europie, kwestią wymagającą rozstrzygnięcia stało się dalsze funkcjonowanie koalicji. Sprawą tą zajęła się obradująca w dniach 17.VII-2.VIII 1945r w Poczdamie ostatnia konferencja Wielkiej Trójki. Obok Stalina wzięli w niej udział: następca zmarłego Roosevelta - Harry Truman oraz Churchill, którego zastąpił Clement Attlee.

Wobec Niemiec postanowiono zastosować zasady 4 x D ( demilitaryzacja- całkowite rozbrojenie, likwidacja przemysłu zbrojeniowego; dekartelizacja-likwidacja wszelkich form monopolu w gospodarce; denazyfikacja- rozwiązanie wszystkich instytucji nazistowskich, uchylenie prawodawstwa III Rzeszy, zakaz propagandy nazistowskiej, ściganie i karanie wszystkich niemieckich zbrodniarzy wojennych; demokratyzacja.

Jako organ kontrolujący przestrzeganie wymienionych postanowień powołano Sojuszniczą Radę Kontroli Niemiec.

Uzgodniono kwestie reparacji wojennych ( ZSRR zapewnił sobie prawo do 10% ogólnej wartości reperacji ze stref zachodnich w formie nieodpłatnej oraz dalszych 15% wartości tych reparacji otrzymanych przez wymianę sprzętu i urządzeń ze strefy wschodniej. W celu przygotowania traktatów pokojowych z Włochami, Rumunią, Bułgarią, Węgrami powołana została Rada Ministrów Spraw Zagranicznych ( USA, ZSRR, WB, Francja, Chiny).

56. Światowy charakter II wojny światowej.

57. Polityczne konsekwencje II wojny światowej.

II wojna światowa była pierwszym konfliktem o charakterze totalnym.

1. Doprowadziła do gospodarczego upadku państw Europy i pewnego rodzaju ich ekonomicznego uzależnienia od USA.

2. Wojna przyspieszyła rozpad systemu kolonialnego; spowodowała rozgromienie faszyzmu i nazizmu w Europie i militaryzmu w Azji.

3. Umocniła totalitarny system komunistyczny w ZSRR i umożliwiła jego ekspansję na inne kraje Europy i świata.

4. Ład powojenny ukształtowany przez konferencje Wielkiej Trójki, usankcjonowany przez ONZ zapewnił hegemonię mocarstw przede wszystkim ZSRR i USA, których rywalizacja doprowadziła do utworzenia bloków militarnych, politycznych i gospodarczych.

5. Nastąpił trwający kilkadziesiąt lat podział Niemiec na dwa wrogie sobie organizmy państwowe.

58. Daleki Wschód w czasie II wojny światowej- układ sił, działania wojenne i ich skutki.

Od początku wojny wojska japońskie prowadziły aktywne działania w Azji, kontynuując wojnę przeciwko Chinom rozpoczętą w 1937 r. oraz konflikt z Rosjanami na pograniczu Mandżurii. Po upadku Francji w 1940 r. władze Vichy zezwoliły Japończykom na stacjonowanie ich wojsk na terenie Kochinchiny, co ułatwiło dalszą penetrację Azji Południowo -Wschodniej. Aby nie zniechęcać do siebie miejscowej ludności, japończycy prowadzili swoje działania w Azji pod hasłem „Azja dla Azjatów”, ogłaszając się wyzwolicielami terenów wcześniej skolonizowanych przez kraje europejskie.. Dalsza ekspansja Japonii w Azji nie była jednak możliwa bez naruszenia interesów któregoś z mocarstw alianckich, zatem w X 1941 r. władze Japonii zatwierdziły plan wojny z państwami alianckimi i USA. Przewidywał on wyeliminowanie floty amerykańskiej, opanowanie mórz Azji Południowo- Wschodniej oraz zdobycie Filipin, Holenderskich Indii Wschodnich, Nowej Gwinei, Wysp Salomona, Półwyspu malajskiego i Birmy. Głównodowodzący sił japońskich adm. Yamamoto realizację planu rozpoczął od ataku na bazę floty amerykańskiej na Hawajach 7 XII 1941 r. i lądowania na Filipinach, gdzie zaciekły opór stawiały wojska dowodzone przez gen. MacArthura. W I 1942 r. japończycy zajęli ważne strategicznie Borneo i Indie Holenderskie, a w II 1942 r. zdobyli największą brytyjską twierdzę i bazę morską w Azji- Singapur. Latem 1942 r. po zajęciu Birmy japończycy wyparli oddziały brytyjskie do Indii. W dalszych planach był atak na Nową Zelandię iw razie jego powodzenia inwazja na Australię. Kluczem do powodzenia akcji było zajęcie Nowej Gwinei. W jej obronie Amerykanie stoczyli bitwę morską na Morzu Koralowym w V 1942, która zakończyła się pierwszą znaczącą porażką Japończyków. Jednak punktem zwrotnym walka na Pacyfiku stała się zwycięska dla Amerykanów lotniczo- morska bitwa koło Midway w VI 1942. w jej efekcie Japończycy utracili inicjatywę strategiczną. Na południu Pacyfiku po wielomiesięcznych walkach Amerykanie odnieśli również zwycięstwo w rejonie Guadalcanal w archipelagu Wysp Salomona (VIII-XII 1942). Od tego momentu Amerykanie zaczęli stosować taktykę „żabiego skoku” odbijając z rąk Japończyków zajęte przez nich tereny. W II 1945 zajęli Filipiny, w V odbili Birmę, następnie wyspę Iwo-jima i Okinawa VI 1945. co ułatwiło nasilenie bombardowań Japonii. Wobec niesłabnącego oporu armii japońskiej, w celu zminimalizowania strat oraz powodowani chęcią przetestowania nowej broni w warunkach bojowych Amerykanie zrzucili na Japonie dwie bomby atomowe 6 VIII Hiroszima, 8 VIII Nagasaki. Tego samego dnia Rosjanie wypowiedzieli wojnę Japonii, a Acz uderzyła w Mandżurii. Beznadziejność sytuacji skłoniła Japonię do podjęcia decyzji o kapitulacji, która nastąpiła 2 IX 1945 r.

59. Bipolarny system bezpieczeństwa- istota i funkcjonowanie.

Bipolarny system bezpieczeństwa ukształtował się po II wojnie światowej i oznaczał polaryzację społeczności międzynarodowej wokół dwóch liczących się potęg polityczno- militarnych, czyli USA i ZSRR. Mocarstwa średniej wielkości takie jak np. Francja czy Wielka Brytania wyszły z wojny mocno osłabione czy tak jak w przypadku Niemiec i Japonii pokonane. Zniszczona wojna Europa nie mogła skutecznie rywalizować z rozpędzoną w wyniku tej samej wojny gospodarką amerykańską czy też z potęgą militarną ZSRR.

System bipolarny był również następstwem politycznych koncepcji prezydenta USA, Roosevelta, który sądził, że zaspokojenie radzieckich aspiracji terytorialnych i politycznych w Europie zagwarantuje na tym kontynencie ład polityczny.

Myślenie kategoriami stref wpływów ujawniło się już w roku 1944, kiedy Churchill sporządził na serwetce tzw. wstydliwy dokument. Proponował w nim ustalenie proporcji wpływów wielkich mocarstw w 5 krajach: w Jugosławii i na Węgrzech miały być równo rozdzielone pomiędzy ZSRR i pozostałych sojuszników, ZSRR oddawano 90% wpływów w Rumunii i 75 % w Bułgarii natomiast WB pozostawiała sobie 90 % wpływów w Grecji.

Oparciem dla powojennej dominacji supermocarstw były:

1. potęga wojskowa

2. siła ekonomiczna, dająca możliwość uzależnienia i penetracji systemów gospodarczych swoich sojuszników

3. idee globalne- dla Waszyngtonu chęć przewodzeniu demokratycznemu liberalnemu światu, zaś dla Moskwy do urzeczywistnienia komunistycznej utopii.

4. przyjęte obowiązki strategiczne uzasadnione racjami geopolitycznymi

Powyższe 4 wyznaczniki układu bipolarnego były stałe

5. rozwój techniki wojskowej i względna w tej kwestii równowaga nakładów i środków czyniły nierealnymi pomysły opanowania całego świata i utrwalały strefy wpływów.

6. świat ulegał coraz większej polaryzacji na płaszczyźnie politycznej, gospodarczej militarnej, co znalazło wyraz w powstaniu w 1949 NATO a w 1955 Układu Warszawskiego, realizacja planu Marshalla na zachodzie Europy i powstanie RWPG w bloku wschodnim.

Istotę systemu bipolarnego możemy zawrzeć w następujących elementach:

• struktura systemu opiera się na istnieniu dwóch unitarnych, wysoce scentralizowanych centrów decyzyjnych, dysponujących potęgą militarną i gospodarczą. Istniejące wokół nich bloki maja charakter pozorny

• system jest łatwo sterowalny i łatwo ulega adaptacji, ale jego trwałość i upadek zależy zdecydowanie od pozycji obu kreatorów systemu

• oba supermocarstwa akcentują i starają się realizować swoje ideologie z zakodowanym spostrzeganiem drugiej strony jako wroga. Osiągane są jednak kompromisy strategiczne z trzech powodów:

• groźby zagłady całej cywilizacji

• niemożności wygrania konfliktu zbrojnego

• chęci lub konieczności uzyskania czasowej ulgi ekonomicznej i psychologicznej poprzez kontrolę zbrojeń

60. Instrumenty radzieckiej polityki imperialnej po II wojnie światowej.

W wyniku II wojny światowej armie radzieckie wkraczały na tereny Europy Środkowej i Wschodniej, narzucając tej części Europy system komunistyczny i budując sowieckie imperium. W praktyce sowietyzacja państw tego regionu miała trojaki charakter. Dokonywała się drogą:

1. inkorporacji (państwa bałtyckie- Litwa, Łotwa, Estonia, wschodnie tereny Polski, Czechosłowacji, Rumunii

2. eksportu rewolucji (Polska, Czechosłowacja, NRD, Węgry, Rumunia, Bułgaria)

3. rewolucji lokalnej (Albania, Jugosławia)

Po rozwiązaniu Kominternu w 1943 r. nie istniało formalne centrum dowodzenia ruchem komunistycznym, była to jednak jedynie zmiana taktyki na bardziej elastyczną. Poszczególne partie komunistyczne uzyskały większą swobodę doboru metod działania w ramach szerszych frontów narodowych walczących przeciw hitlerowskim Niemcom i ukrywały swe ostateczne cele pod hasłami narodowymi, ludowymi i demokratycznymi. Opanowując Europę Środkowo- Wschodnią komuniści zastosowali podobny, choć realizowany w różnym tempie w poszczególnych krajach model zwany potocznie „taktyką salami”. Polegała ona na współudziale komunistów w blokach politycznych wymierzonych przeciwko poprzednim rządom oskarżanym z reguły o współpracę z Niemcami lub nieskuteczną obronę interesów narodowych w obliczu agresji Hitlera. Komuniści, którzy wszędzie poza Albanią, Jugosławią i Bułgarią stanowili mniejszość frontów narodowych szybko rozbijali kolejne człony frontów i pozostawali sami na placu boju.

Na terenach opanowanych przez Armię czerwoną przez pewien czas pozostawały jeszcze odmienne niż w samym ZSRR struktury społeczne, gospodarcze, polityczne i kulturalne, których przeobrażanie musiało potrwać. W tym celu na Kremlu wymyślono przejściową formę- państwa demokracji ludowej, w którym komuniści mieli najpierw zdobyć pełnię władzy politycznej, a następnie przeprowadzić sowietyzację społeczeństw. „Demokracja ludowa” jako „ustrój przejściowy do socjalizmu” miała Stanowic parawan dla przemian w kierunku państwa totalitarnego. We wszystkich wymienionych krajach Europy Środkowo- Wschodniej jednym z pierwszych kroków, jakie podejmowano była reforma rolna i nacjonalizacja głównych gałęzi gospodarki. Już pod koniec lat 40-tych w europejskich państwach komunistycznych zaczęto lansować radziecki model industrializacji preferujący rozwój przemysłu ciężkiego.

Kraje bloku powoli nawiązywał formalne więzi dwustronne pozbawione jednak treści. W 1949 r. powołano Radę Wzajemnej Pomocy Gospodarczej z udziałem ZSRR, Polski, Czechosłowacji, Węgier, Rumunii, Bułgarii, a wkrótce także Albanii. Zadaniem Rady nie było rozwijanie handlu w ramach bloku. Opierał się on bowiem na powiązaniach dwustronnych poszczególnych krajów z ZSRR. Na ich mocy ZSRR kupował w krajach RWPG po cenach niższych niż światowe, a sprzedawał po cenach wyższych.

Po pierwszym okresie zdobywania władzy przez komunistów, kiedy dopuszczono pewne rozluźnienie dyscypliny partii komunistycznych w okresie zimnej wojny powrócono do ścisłego monocentryzmu w sterowaniu światowym komunizmem

Na konferencji przedstawicieli partii komunistycznych w Szklarskiej Porębie we IX 1947 nakreślono nowe zadania światowego ruchu komunistycznego na nowym etapie walki z „ imperializmem amerykańskim”. Utworzono Biuro Informacyjne 9 partii komunistycznych (Kominform). Jego celem było wytyczanie jednolitych kierunków walki z imperializmem, wymiana doświadczeń, oraz udzielanie sobie pomocy.

W latach 1948-49 zakończył się proces konsolidacji władzy prowadzony przez komunistów w poszczególnych państwach bloku sowieckiego. Oraz ukształtował się ostatecznie mechanizm komunikacji w jego ramach na zadzie dwustronnych kontaktów Moskwy z poszczególnymi satelitami. Moskwa stała się centrum komunikacji bloku. Zanikała rola Kominformu. Kontakty z państwami spoza bloku zerwano niemal całkowicie. Ulegał wzmocnieniu terror. Oraz ideologia dzieląca wszystkie działania na sprzyjające demokracji lub imperializmowi. W ideologii komunistycznej końca lat 40-tych pojawiło się hasło upowszechniania wzoru radzieckiego.

Śmieć Stalina, walki o władzę po nim, problemy gospodarcze ZSRR i polityczne konsekwencje tych procesów w krajach satelickich zagrażały sterowności bloku kierowanego z Moskwy, dlatego też Kreml szukał możliwość wzmocnienia swojej kontroli nad państwami satelickimi bez zwiększania bezpośredniego zaangażowania. 14 V 1955 przedstawiciele Albanii, Bułgarii, Czechosłowacji, NRD, polski, Rumunii, Węgier i ZSRR podpisali w Warszawie „pakt o przyjaźni, współpracy i wzajemnej pomocy” zwany w skrócie Układem Warszawskim. Większość sił układu stanowiła Armia Czerwona a Naczelne Dowództwo spoczywało w rękach Moskwy. UW był nowym potężnym narzędziem do utrzymywania państw komunistycznych w ryzach.

61. Jedność i konflikty w świecie islamskim po II wojnie światowej.

Po Ii wojnie światowej państwa arabskie zorganizowały wspólny front. W 1945 powstała Liga Państw Arabskich, której najważniejszymi członkami były Arabia Saudyjska, Egipt i Irak. W następnym roku niepodległość odzyskały Syria i Liban. Powstanie Izraela spowodowało wspólne działanie państwa Ligii Arabskiej przeciwko państwu żydowskiemu i wojnę 1948 r. podział świata po II wojnie światowej znalazł również swe odbicie w świecie islamskim, np. większość państw arabskich na Bliskim Wschodzie umacniało stopniowo swoje więzi z blokiem komunistycznym. Przywódcy świata arabskiego uważali, że islam i nacjonalizm arabski stanowią skuteczną przeciwwagę dla materializmu płynącego z ZSRR. Świat Zachodni był w dużo większym stopniu trudniejszy do zaakceptowania.

Szczególną rolę w świecie arabskim odgrywał Egipt. Państwo to pretendowało do roli głównego państwa arabskiego. W 1958 roku prezydent Egiptu Naser namówił do podpisania unii politycznej Syrię. Oba państwa proklamowały powstanie Zjednoczonej Republiki Arabskiej, której prezydentem został Naser. Wyzwoliło to reakcję łańcuchową w świecie arabskim, w II 1958 roku podobną unię próbowały utworzyć Irak i Jordania. Do jej utworzenia nie doszło, a ZRA również nie przetrwała długo i rozpadła się po wojskowym przewrocie w Syrii. Również w innych państwach arabskich sytuacja nie była stabilna. Dla Jordanii poważny problem stanowili uchodźcy palestyńscy, których ataki na Izrael narażały Jordanie na odwet ze strony tego państwa. Prozachodnią politykę prowadził Liban.

Wraz ze wzrostem pomocy ze strony ZSRR świat arabski umacniał presje na Izrael. Rosło znaczenie Ligii Arabskiej (w 1970 r. liczyła już 18 członków). Państwa arabskie mające wiele wspólnego pod względem kultury, nie były jednak w stanie osiągnąć jedności politycznej. Przywództwo sprawował w dalszym ciągu Egipt i Naser. Utrzymywał on bliskie kontakty z ZSRR. Irak i niektóre inne państwa miały z kolei własne ambicje nie do pogodzenia z interesami Egiptu.

Sytuacja wewnętrzna niektórych państw arabskich była bardzo niestabilna. Do przewrotów wojskowych doszło w Iraku (1963) w tym samym roku w Syrii. W Jemenie Północnym trwała wojna domowa, gdzie stronę republikańską wspierał 50 tys. korpus egipski. Bardziej stabilne były rządy w Maroku, Tunezji, Jordanii i Arabii Saudyjskiej. Niepowodzenie w wojnie z Izraelem w 1967 r. umocniło radykalne nastroje w świecie islamskim, jednocześnie osłabiło prestiż Nasera. Po śmierci Nasera jego następcą został Anwar Sadat, który tak jak jego poprzednik próbował zjednoczyć świat arabski, podpisując w 1970 roku umowę o utworzeniu federacji z Libią i Sudanem. Mimo to świat arabski pozostawał podzielony i nie zdolny do przeciwstawienia się Izraelowi. Symbolem tej niemożności stał się ruch palestyński, który nie znajdował konsekwentnego oparcia w żadnym z państwa arabskich i coraz częściej ucieka… się do działań terrorystycznych.

W 1971 r. Egipt, Syria i Libia 3 najbardziej proradzieckie państwa Bliskiego Wschodu próbowały po raz kolejny zawiązać federację. W IV tego roku podpisały w Bengali deklarację o utworzeniu Federacji Republik Arabskich. Również i ta inicjatywa pozostała właściwie na papierze. Również proradziecki Irak nie był np. skłonny do wchodzenia w unię z Egiptem, z którym jednocześnie rywalizował o wpływy w świecie arabskim.

W II 1971 r. Sadat próbował porozumieć się z Izraelem a jednocześnie szukał możliwości wzmocnienia koalicji antyizraelskiej poprzez pozyskanie arabskich krajów prozachodnich, głównie Arabii Saudyjskiej, Jordanii i Sudanu, co okazało się niezbyt proste ze względu na niestabilną sytuację w Jordanii i konserwatywny charakter rządów w Arabii Saudyjskiej. Na południu Płw. Arabskiego sytuacja była również skomplikowana. W 1970 r. powstała w Adenie założona przez marksistów Ludowo-Demokratyczna Republika Jemenu. Na północy istniała jemeńska Republika Arabska spowodowała starcia zbrojne, w których JRA była poprana przez Arabię Saudyjską i Libię.

W 1973 r. Egipt po raz kolejny zaatakował Izrael. W wojnie Jom Kipur walczyły tez wojaka Iraku. Arabii Saudyjskiej, Jordanii, Maroka. Wojna zaostrzyła stosunki między Libią a Egiptem. Przywódca Libii Kaddafi poczuł się urażony tym, że nie był wtajemniczony w plany ataku na Izrael. Niepowodzenie w wojnie z Izraelem nasiliło działania terrorystyczne OWP. Ciągle nie znajdował rozwiązania problem uchodźców palestyńskich stanowili oni np. problem dla Libanu. 1 975 r. doszło do walk między Palestyńczykami a chrześcijańską Falangą. Walki przeniosły się wkrótce do Bejrutu, który został doszczętnie zniszczony. Na początku 1976 r. do wojny włączyła się Syria popierająca stronę muzułmańską. W odpowiedzi Egipt zerwał stosunki z Syrią.

Do innego rodzaju konfliktu doszło w połowie kat 70-tych na terytorium Sahary. Powstała tam Saharyjska Arabska Republika Demokratyczna założona przez Ludowy Front na rzecz Wyzwolenia Sahary Zachodniej i Rio de Oro (POLISARIO) i uznawana przez Algierię. Republice przeciwstawiły się wojska Maroka i Mauretanii dążące do inkorporacji tego obszaru. Front POLISARIO rozpoczął walki przeciwko obu państwom.. względna jedność świata islamskiego przeciw żydom załamała się po podpisaniu przez Egipt i Izrael porozumienia w Camp David.

Do największego konfliktu w świecie arabskim doszło między Irakiem a Iranem. Ich stosunki były niemal zawsze napięte, a przyczyna były wzajemne próby ingerowania w wnętrze sprawy krajów ościennych oraz próby uzyskania przewagi w regionie. Sytuacja zaostrzyła się w 1979 po zwycięstwie w Iranie rewolucji islamskiej. Jej przywódca Chomeini za jednego z wrogów uznał Irak (Za udzielenie schronienia Rezie Pahlawiemu). Wojna trwała 9 lat i kosztowała życie 1 mln ludzi.

62. Jedność i konflikty w świecie latynoamerykańskim po II wojnie światowej.

Państwa Ameryki Łacińskiej praktyczne nie uczestniczyły w II wojnie światowej. Skorzystały natomiast z zapotrzebowania USA na swe surowce, żywności wyroby przemysłowe. Na płaszczyźnie politycznej stosunki między USA a państwami Ameryki Łacińskiej stawały się chłodniejsze. Pod koniec wojny koncepcja polityki „dobrego sąsiada przestała już odpowiadać Waszyngtonowi, który chciał przekształcić dotychczasowy system panamerykański w międzyamerykański. Chodziło o uzupełnienie ekonomicznej i wojskowej hegemonii na kontynencie strukturami zapewniającymi USA hegemonię polityczną.

Od 21 II do 8 III 1945 w meksyku obradowała konferencja Międzyamerykańska, uchwaliła ona Akt z Chapiteltepec, który stanowił pierwszy zarys sojuszu kontynentalnego. Akt zobowiązywał sygnatariuszy do konsultowania się w razie naruszenia integralności, suwerenności lub niepodległości politycznej któregokolwiek z państw amerykańskich

W orędziu prezydenta Trumana z 6 V 1946 r. znalazł się punkt, który proponował międzyamerykańską współpracę wojskową w zakresie współdziałania wojsk lądowych i marynarki, ujednolicenia systemu szkolenia i organizacji wojsk, standaryzacji uzbrojenia i wykorzystywania rezerw ludzkich. Aczkolwiek tzw. plan Trumana spotkał się krytyką w wielu krajach na konferencji w Rio de Janeiro podpisano międzyamerykański traktat o pomocy wzajemnej zwany Paktem z Rio. Sformułował ona w traktatowej formie zasady deklaracji z Chaputelpec. 3o IV 1948 r. udało się podpisać w Bogocie Kartę Organizacji Państw Amerykańskich. Zarysowała ona system pokojowego rozstrzygania sporów oraz organizacje współpracy gospodarczej i kulturalnej. Karta weszła w życie w 1951 po jej ratyfikowaniu przez USA.

W 1955 r. USA udało się doprowadzić do obalenia Juana Perona w Argentynie. Peron w polityce zagranicznej prowadził do utworzenia sojuszu państw Ameryki Południowej (Argentyna- Chile- Paragwaj- Ekwador) wyprzedza również inne państwa w rozwoju współpracy z RWPG. Zagrażało to interesom USA. \po usunięciu Perona amerykanie podjęli wysiłki w celu wzmocnienia systemu międzyamerykańskiego. W latach 1956-57 USA starały się zmontować Pakt Południowoatlantycki SATO.

Doszło do obalania dyktatur wojskowych w poszczególnych krajach Ameryki Łacińskiej (Peru- 1956, Kolumbia 1957, Wenezuela- 1958, Salwador- 1960). W 1958 r. powstały Bank Międzyamerykański i Międzyamerykański Fundusz Rozwoju Społecznego.

Spektakularnym wyrazem zmian w systemie międzyamerykańskim stały się wyniki sesji Specjalnej Latynoamerykańskiej Komisji Koordynacyjnej z V 1969. W uchwalonej tam deklaracji Vina del Mar państwa Ameryki Łacińskiej po raz pierwszy uzgodniły bez udziały USA identyczność swoich podstawowych interesów. Otworzyło to nowy etap dążeń państwa Ameryki Łacińskiej do odnowy systemu międzyamerykańskiego

63. Dwupaństwowy podział Niemiec- geneza, charakter, skutki (1943- 1949).

Jednym z najważniejszych problemów, jakie stały prze koalicją antyhitlerowską w czasie II wojny był problem niemiecki. Wielka Trójka zaczęła precyzować swoje stanowisko w tej sprawie od wyrażenia jednolitej woli zniszczenia hitleryzmu. Jednocześnie w Związku radzieckim zaczęto dostrzegać możliwość wykorzystania przyszłego zwycięstwa nad Niemcami do eksportu rewolucji. W 1943 r. na ternie ZSRR powstał Komitet Wolne Niemcy, w skład, którego weszli głownie komuniści i pewna grupa socjalistów, a także niektórzy oficerowie spośród jeńców wojennych. O problemie niemieckim po wojnie myśleli również Amerykanie. Ich projekt zasad kapitulacji Niemiec przedstawiony Rosjanom na konferencji w Moskwie w 1933 została zaakceptowany. Przewidywał on bezwarunkową kapitulację i rozbrojenie Niemiec, okupacje i kontrolę międzyaliancką obszary Niemiec. A także zasadę 4 D.

W I 1944 r. w Londynie rozpoczęła prace Komisja Doradcza, która opracowała „Deklarację w sprawie klęski Niemiec”, podpisaną 5 VI 1945 r. w Berlinie przez 4 komendantów stref okupacyjnych. W sprawie podziały stref okupacyjnych przyjęto projekt brytyjski z wiosny 1944 r. Wiosną 1945 powstała 4- francuska strefa okupacyjna. W XI 1944 uzgodniono utworzenie jako pierwszej władzy w Niemczech Sojuszniczej rady Kontroli.

64. RFN w ramach systemu europejskiego.

Powstanie RFN ze stref okupacyjnych państw zachodnich i pomoc udzielana przez zachód w odbudowie zachodnich Niemiec ze zniszczeń wojennych oraz polityka 4 d realizowana konsekwentnie na tym obszarze coraz mocniej włączał RFN w system europejski. W 1955 r. RFN została przyjęta do NATO. Postanowiono ze RFN odzyska pełna suwerenność i prawo sformowania własnej armii, siły operacyjne tej armii w postaci 12 dywizji podporządkowane zostaną dowództwu NATO, ale pod względem politycznym podlegać będą rządowi w Bonn.

Dwa la ta później 25 II 1957 r. RFN oraz Francja, Włochy, Belgia, Holandia i Luksemburg sześciu członków Europejskiej Wspólnoty Węgla i Stali założyło w Rzymie Europejską Wspólnotę Gospodarczą. Celem EWG było stworzenie wspólnego rynku i unii celnej a w ciągu 12 lat gospodarczej. Traktaty rzymskie stworzyły też podstawy europejskiego systemu politycznego. Określając kompetencje jego głównych organów- Rady Ministrów, Komisji, Parlamentu oraz Sądu. Od początku jednym z najważniejszych państw jednoczącej się Europy była RFN. Pierwszym przewodniczącym Komisji został Walter Hallstein, który negocjował traktat z ramienia rządu RFN.

3 IX 1971 r. podpisano układ czterostronny w sprawie statusu Berlina Zachodniego. Stwierdzał on autonomie miast.. w przyszłości i zakładano normalizacje stosunków między RFN a NRD. Rozmowy między tymi państwami doprowadziły do podpisania układów z 1972 r. W maju tego samego roku Bundestag ratyfikował ostatecznie układ z ZSRR i PRL z 1970 r. w czerwcu RFN została przyjęta do ONZ. Na początku lat 70-tych RFN stała się najsilniejszym gospodarczo państwem kontynentu.

65. Sukcesy polityczne, gospodarcze i militarne Niemiec po obu wojnach światowych.

Zarówno republika Weimarska, Trzecia Rzesza w okresie międzywojennym jak i araba państwa niemieckie po II wojnie światowej, odnosiły w swojej polityce wiele sukcesów. Startowały z pozycji państw pokonanych i zniszczonych zwłaszcza po II wojnie. Sukcesy polityczne oznaczały przede wszystkim wejście do struktur europejskich -w okresie międzywojennym do Ligii Narodów, a po II wojnie do ONZ. Republika weimarska zdołała również jak i Niemcy po 1945 wyjść ze zniszczeń wojennych i uzdrowić gospodarkę mimom głębokiego kryzysu. Stało się to w obu przypadkach dzięki starciu zewnętrznemu, po I wojnie dzięki umorzeniu kontrybucji wojennych przez aliantów, po II wojnie dzięki planowi Marshalla, trudniejszą jest ocena sukcesów militarnych Niemiec. Republika weimarska nie prowadziła w zasadzie akcji militarnych. Sukcesy niemieckie w okresie III Rzeszy były z kolei wynikiem agresywnej polityki Hitlera. RFN nie prowadziła podobnie jak republika weimarska własnej polityki militarnej. Za sukces można uznać wstąpienie RFN w struktury NATO.

66. Procesy dekolonizacyjne po II wojnie światowej (rozpad imperiów kolonialnych).

Po wojnie waga kolonii i terytoriów zależnych dla metropolii zachodnich nie zmalała. Rządy państw zachodnioeuropejskich usiłowały zacieśniać swe więzi gospodarcze z koloniami. ale same zniszczone wojną niewiele miały do zaoferowania. Największym imperium kolonialnym w 1945 r. dysponowała WB. Inne państwa kolonialne to Francja, Holandia, Belgia, Hiszpania, Portugalia. Wśród posiadłości brytyjskich największą kolonią były Indie gdzie już przed wojną rozpoczął się konflikt pomiędzy miejscową ludnością a władzami brytyjskimi. Narastał również konflikt pomiędzy Ligą Muzułmańską Mohammada Jinnaha a hinduistycznym Kongresem narodowym, którego twórcą był Mohandas (Mahatma) Gandhi, autor taktyki biernego oporu przeciw Anglikom. Muzułmanie dominowali w Bengalu i Sindhu, Kongres zaś w pozostałych rejonach. W kraju rosło napięcie. W VI 1947 r. wicekról Indii, lord Moutbatten, przedstawiła plan podziału kraju ba dwa państwa o statusie dominialnym -hinduistycznych Indii oraz muzułmańskiego Pakistanu. 18 VII 1947 r. parlament brytyjski uchwalił Akt Niepodległości Indii. 15 VIII oba państwa rozpoczęły niepodległy byt. Również w Birmie doszło do rozlewu krwi. Po wyzwoleniu kraju spod okupacji japońskiej doszło do wojny domowej pomiędzy popierana przez Anglików Antyfaszystowską Ligą Wolności Ludu a ugrupowaniami komunistycznymi. 4 I 1948 r. Birma uzyskała niepodległość. 4 II 1948 r. niepodległość uzyskał też Cejlon. W 1947 r. pełna niezależność uzyskał Nepal. Brytyjczykom szczególnie zależało, by utrzymać rządy kolonialne na Malajach, które były największym producentem kauczuku i cyny na świecie a także ważną bazą na drodze do Australii i Hongkongu. Początkowo WB nie napotkała na Malajach większego oporu stopniowo jednak Brytyjczycy zostali wciągnięci w krwawą wojnę domową. Holenderskie Indie Wschodnie proklamowały niepodległość jako Indonezja 17 VIII 1945 r. po zakończeniu okupacji japońskiej. Na czele rządu stanął Ahmed Sukarno. Próby przywrócenia holenderskiej administracji zakończyły się fiaskiem. W lutym 1948 r. komuniści indonezyjscy przystąpili do ofensywy. Próba komunistycznego przewrotu została zatrzymana przez Sukarno, ale jego pozycja osłabła. W tej sytuacji Holendrzy próbowali przywrócić siłą swoją władzę na Jawie i Sumatrze. W krwawych walkach w latach 1945- 1949 zginęło prawie 6 mln spośród 75 mln mieszkańców kraju pod naciskiem ONZ Holendrzy musieli uznać niepodległość Republiki Stanów Zjednoczonych Indonezji 27 XII 1949 r. 15 IX 1950 państwa wchodzące w skład RSZI proklamowały scentralizowaną republikę Indonezji, której prezydentem został Sukarno.

Zmiany we francuskiej polityce kolonialnej zapowiedział de Gaulle jeszcze w I 1944 r. Przemówienie w Brazzaville). Przewidział wówczas powstanie Unii Francuskiej, której autonomiczne państwa miały zachować luźny związek z francją. Kiedy w 1946 r. Unia powstała Francuzi utrzymali w niej przewagę, a w krajach członkowskich Francuzi zachowali przywileje wyborcze. W koloniach środkowoafrykańskich oraz małych wyspach ruchy niepodległościowe były słabe, natomiast Algierii, Tunisie i Maroku doszło do napięć. Pojawiły się żądania niepodległości. W 1945 r. Francuzi brutalnie stłumili powstanie w 2 algierskich miastach. Podobnie na Madagaskarze w 1947. Wojna w Indochinach (p. 74).

W sąsiadujących z Wietnamem Laosie i Kambodży, Francuzi usiłowali utrzymać kontrolę za pomocą siły i ograniczonych koncesji. W I 1946 r. Kambodża uzyskała status autonomiczny. W kraju trwała jednak wojna domowa. W obliczu wojny w Wietnamie Francuzi zdecydowali się przyznać temu krajowi niepodległość w ramach Unii Francuskiej, naczelne rządu stanął umiarkowany, prozachodni książę Sikhanouk. W Laosie władzę objął w 1945 r. z poparciem chińskiego Kuomintangu, książę Pethsarat, usunięty przez Francuzów 1w 1946r. zwolennicy księcia weszli w kontakt z Viet Minhem oraz utworzyli partyzantkę komunistyczną Pathet Lao 19 VII 1949 r. Francja uznała niepodległość Laosu, ale nastąpiło to zbyt późno by ugruntować Tamm rządy prozachodnie. Jedynym państwem Zachodu, które w zasadzie pozytywnie odnosiło się do procesów dekolonizacji były USA. USA były zainteresowane demontażem imperiów kolonialnych państw zachodnioeuropejskich, z drugiej strony starały się utrzymać, nawet rozszerzyć swoje wpływy w Trzecim Świecie. W I 1949 Truman zauważył potrzebę pomocy technicznej dla krajów słabo rozwiniętych. Krajem, w którym amerykanie musieli najwcześniej rozwiązać te problemy były Filipiny. 4 VII 1946 r. Stany Zjednoczone przyznały niepodległość Filipinom, ustanawiając przyjazny sobie rząd i przyznając 500 mln $ na odbudowę kraju, w III 1947 r. zawarto umowę o 99 letniej dzierżawie amerykańskich baz wojskowych na Filipinach. W innych terytoriach zależnych, jak Puerto Rico, Wyspy Dziewicze, Strefa Kanału Panamskiego, Samoa Amerykańskie, Guam, Hawaje, Alaska nie musiał wiele zmieniać. W IV 1947.r. USA otrzymały mandat ONZ na administrację dawnych japońskich wysp Boni, Mariany, Karoliny i Wyspy Marshalla. Szczególny splot wydarzeń wystąpił na Bliskim Wschodzie. Po II wojnie światowej państwa arabskie założyły w Kairze Ligę Państw Arabskich, w której główną rolę odgrywały Arabia Saudyjska, Egipt i Irak. W 1946 r. WB uznała niepodległość Jordanii, Syria i Liban stanowiły francuskie terytoria mandatowe. Oba kraje uzyskały pełna niepodległość w 1946 r.

Na terenie Palestyny Brytyjczycy nie mogli sobie poradzić z atakami terrorystycznymi i wycofali się z tego kraju. 29 XI 1947 r. Zgromadzenie Ogólne ONZ opowiedziało się za podziałem kraju na państwo arabskie i żydowskie. Decyzja ta wywołała oburzenie Arabów doszło do krwawych walk miedzy obiema grupami ludności. 18 V 1948 r. proklamowano Erec Israel (Ziemię Izraela)- państwo żydowskie stworzone w dużej mierze przez Żydów przybyłych z Polski. Jeśli nie liczyć przejęcia niemieckich kolonii i terytoriów powierniczych przez Anglię i Francję nie zaszły większe zmiany w statusie kolonialnym Afryki. Oprócz Związku Południowej Afryki istniały w Afryce trzy niepodległe państwa Egipt, Liberia, Etiopia, która odzyskała niepodległość utracona w wyniku agresji włoskiej. 24 XII 1951 r. niepodległość uzyskała włoska dotąd Libia.

Drugą połowę lat 50-tych i początek 60-tych charakteryzowała przyspieszona likwidacja imperiów kolonialnych. W obawie przed wzrostem ekonomicznych i politycznych kosztów utrzymania administracji kolonialne Anglia, Francja, Belgia, a w ślad za nimi również inne kraje rezygnowały z bezpośredniej kontroli nad państwami zamorskimi, sarkając się obronić swe interesy gospodarcze i wpływy polityczne. Na Bliskim Wschodzie nastąpiła stabilizacja konfliktu poprzez umocnienie więzi Izraela z Zachodem oraz niektórych pastw arabskich ze światem komunistycznym.

W Afryce w latach 50tych na całym północnym, muzułmańskim wybrzeżu Afryki powstały niepodległe państwa: 1951- Libia, 1956- francuski Tunis, od 1957 Tunezja, 1956 Maroko. Znacznie dramatyczniejsze okoliczności towarzyszyły odzyskiwaniu niepodległości prze Algierię. Przeciwko Francuzom wybuchło powstanie, które zamieniło się w 8letnia krwawą wojnę (prawie mln ofiar)ostatecznie Francja wycofała się z Algierii na mocy traktatu z Evian z marca 1962 r. 3 VII ogłoszono powstanie niepodległej Algierii. Ogłoszono republikę, na czele, której stanął Ben Bela.

Niepowodzenia Londynu i Paryża w czasie kryzysu sueskiego w 1956 r. niepodległość państwa na północy Afryki oraz upadek IV Republiki Francuskiej wszystko to wzmocniło niepodległościowe tendencje w subsaharyjskiej części Afryki. W 1957 r. krajami niepodległymi stały się Ghana, w 1958 Gwinea. Szczególnie wiele krajów afrykańskich odzyskało niepodległość w 1960 r. (rok Afryki) dotyczyło to Czadu, Dahomeju (Beninu), Gabonu, Górnej Wolty (Burkina Faso), Kamerunu, Kenii, Konga-Brazzaville, Konga-Lepoldville (Zairu), Madagaskaru, Mali, Mauretanii, Nigru, Nigerii, Senegalu, Somali, Togo, Wybrzeża Kości Słoniowej. W 1961 r. Sierra Leone, Tanganika, w 1962 Burundi, Ruanda i Uganda. Proces odzyskiwania niepodległości i był dość zróżnicowany. W brytyjskich koloniach zachodniej Afryki przebiegał na ogół spokojnie, ale np. w Kenii doszło do walk z powstańcami Mau Mau z plemienia Kikuju. Brytyjczykom udało się zdławić rewoltę a władzę przekazali Jomo Kenyatcie. Po wyborach powszechnych z maja 1963 r. Kenia uzyskała samorząd, a w XII ogłoszono jej niepodległość.

Niektóre spośród nowych państw afrykańskich posiadały cenne surowce i ważne położenie strategiczne. Na ogół były to jednak kraje słabo rozwinięte ekonomicznie, wstrząsane konfliktami plemiennymi. Wszystko to zachęcało wielkie mocarstwa do penetracji politycznej w tym regionie. Na przełomie 1960/1961 r. wybuchł konflikt w Kongu- Leopoldville o wpływy w kraju, zwłaszcza o kontrolę nad bogatą prowincją Katanga. Secesjonistom z Katangi, dowodzonym przez Mosisea Czombe udzieliła pomocy Belgia i państwa zachodnie, proradzieckiemu premierowi Lumumbie ZSRR i świat komunistyczny. Specyficzną rolę odgrywała w Afryce Etiopia. Opowiadając się za pokojowym współistnieniem i dekolonizacją, Etiopia była sprzymierzeńcem USA i Izraela, ponieważ obawiała się muzułmańskich państw z północy i wschodu.

67. Ruch „państw niezaangażowanych”- przyczyny powstania, charakter, znaczenie

Kraje Trzeciego Świata próbowały rozszerzać realny zakres swojej niepodległości. Było to bardzo trudne w warunkach dwubiegunowości świata. W tych warunkach państwa postkolonialne szukały oparcia w państwach nienależących do głównych bloków militarnych jak Indie, Indonezja czy Jugosławia. Z inicjatywą konferencji państw niezaangażowanych wystąpiły XII 1954 r. kraje:grupy Kolombo”: Birma, Cejlon, Indie. Indonezja i Pakistan. Po zbliżeniu do ChRL i Wietnamu północnego ustalono zasady I Konferencji Narodów Azji i Afryki w. Odbyła się ona w IV 1955 r. w Bandungu w Indonezji z udziałem delegacji: Afganistanu, Arabii Saudyjskiej, Birmy, Cejlonu, Chin, Wietnamu Północnego, Egiptu, Etiopii, filipin, Indii, Indonezji, Iraki, Iranu, Japonii Jemenu Jordanii Kambodży Laosu Libanu Liberii Nepalu Pakistanu Sudanu Syjamu Syrii Turcji Wietnamu południowego we wspólnym komunikacie uznano za konieczne pobudzenie rozwoju społecznego i gospodarczego Azji i Afryki, zlecając utworzenie specjalnego funduszu ONZ oraz przyznanie na ten cel większych sum z Międzynarodowego Banku dla Odbudowy i Rozwoju Azji i Afryki poparli Kartę Narodów w Zjednoczonych i Deklarację Praw Człowieka ONZ z 1948 r. jako wzór dla wszystkich narodów. Potępiono dyskryminację rasową i kolonializm oraz poparto walkę o pokój i współpracę międzynarodową. Ruch państw niezaangażowanych formalnie zrzeszający dziesiątki państw o różnych ustrojach społecznych i politycznych nie zyskał zakładanego znaczenia. Słabość gospodarcza i wojskowa skłaniała poszczególne państwa ku Zachodowi lub ZSRR. Liczebność krajów trzeciego Świata stale rosła, ale nie były one w stanie wypracować wspólnego skutecznego stanowiska w żywotnych dla siebie kwestiach.

68. Koncepcje rozwoju gospodarczego ChRL.

Nowe władze komunistyczne Chin, od początku próbowały realizować własną drogę dojścia do społeczeństwa komunistycznego również w gospodarce. Niezależnie od mordów na właścicielach ziemskich, pod koniec 1951 i na pocz. 1952 r. zorganizowano kampanię przeciw trzem, a następnie pięciu nadużyciom, za jakie uznano: uchylan9e się od podatków, korupcję, marnotrawstwo, niesubordynację i naruszanie tajemnicy służbowej. Kampania ta była skierowana głównie przeciwko milionom drobnych przedsiębiorców. W ramach Kampanii Denuncjacji pracownicy masowo oskarżali pracodawców o nadużycia. Ogólną liczbę ofiar represji tego okresu ocenia się na 3 mln.

Gospodarka chińska zaczęła się umacniać po wojnie w Korei. Pierwszy plan 5-letni (1953-1957) rozpoczęto od przyspieszonej kolektywizacji rolnictwa. Dziewoi rozwojowi kontaktów handlowych i pomocy technicznej ze strony ZSRR i bloku radzieckiego wyniki gospodarcze tego okresy były na ogół dobre. Jedną z głównych inwestycji stała się budowa gigantycznego okręgu przemysłu ciężkiego w górnym biegu Jangcy w prowincji Sichuan, zwanego Trzecią Linią.

W 1958 r. Mao rozpoczął kampanię na rzecz „wielkiego skoku naprzód”. Program zakładał radykalną przebudowę wsi za pomocą komun ludowych oraz mobilizację milionów ludzi do wytopu żelaza i stali w prymitywnych warunkach domowych. Propaganda zachłystywała się rzekomo fantastycznymi wynikami zrywu, podczas gdy w rzeczywistości załamała się produkcja rolna a produkcja żelaza nawet w niewielkim stopniu nie zbliżyła się do planowanej.. Nagminnie fałszowano statystyki, co pogłębiało chaos. Polityka wielkiego skoku doprowadziła do masowego głodu (30 mln ofiar w latach 1959-1961). Po załamaniu się polityki wielkiego skoku próbowano realizować bardziej harmonijną politykę gospodarczą. W latach 1961-1965 stopniowo opanowano sytuację, choć nie nastąpił powrót do gospodarki indywidualnej na wsi. Ogólna produkcja rolnicza wróciła do poziomu sprzed wielkiego skoku dopiero w połowie dekady. Wzrosło wydobycie węgla. Produkcja żelaza i stali, a także innych produktów przemysłowych. W 1965 r. produkcja przemysłowa zaczęła wyraźniej rosnąć, jednaj w tym samym czasie Chiny pogrążyły się w kolejnym kryzysie. Osłabiony fiaskiem polityki wielkiego skoku Mao. Postanowił dokonać wielkiej czystki w aparacie partii i państwa pod hasłem przeprowadzenia rewolucji kulturalnej. W jej wyniku produkcja przemysłowa w 1967 r. spadła o ok. 15-20% i spadek ten utrzymywał się w roku następnym. Nastąpiła stagnacja w przemyśle, jednak rewolucja kulturalna ominęła w dużej mierze wieś. Zanotowano pewien wzrost produkcji żywności. Stopniowo rosła tez produkcja podstawowych dóbr przemysłowych.

W 1978 r. przyjęto nową konstytucję ChRL i program rozwoju gospodarczego do 1985 r. uwzględniający modernizację technologii, poprawę zarządzania i ostrożne stosowanie materialnych zachęt. Dzięki zaprzestaniu nieustannych akcji politycznych w zakładach pracy już w 1977 r. udało się powstrzymać chaos gospodarczy.. Wraz z usuwaniem dogmatyków i porządkowaniem zarządzania stopniowej poprawie ulegała sytuacja gospodarcza Chin.. W latach 1976-79 szybko rosła produkcja przemysłowa, w tym zwłaszcza wydobycie surowców. Produkcja energii elektrycznej. Wzrosły obroty handlu zagranicznego. Reformy gospodarcze realizowano w ramach totalitarnego systemu politycznego. Wynikał stąd odgórny charakter przemian. Na lata 1984-89 wyznaczono drugi etap przemian gospodarczych. Zaczęto przekształcać system administracji wsi i popierać rozwój wiejskich przedsiębiorstw póz rolniczych. Zniesiono państwowy skup płodów rolnych. W 1984 system stref ekonomicznych a więc takich, w których funkcjonowała gospodarka rynkowa rozciągnięto na 14 miast nadmorskich m.in. Szanghaj i Kanton. W 1985 r. deltom rzek Jangcy i Perłowej oraz południowej części prowincji Fujian przyznano status otwartych stref ekonomicznych. Pociągnęło to za sobą ogromny napływ inwestycji zagranicznych. Przykładem niezwykle dynamicznego rozwoju stało się miasto Shenzehen. Powstały poza bankowe instytucje finansowe, zdecentralizowano system planowania i budżetowania, uwolniono kolejne ceny artykułów rynkowych. Związek przedsiębiorstw z budżetem oparto na podatkach. Pozwoliło to na usamodzielnienie finansowe przedsiębiorstw, oraz stosowanie przez nie bodźców materialnych. Kontynuowano proces modernizacji kadr.

69. Polityka zagraniczna USA w latach 1945- 1956- 1988 (główne zasady, strefy aktywności, sukcesy).

Tuż po zakończeniu konferencji jałtańskiej USA wydawały się zadowolone z jej wyników. Politykom amerykańskim wydawało się, że ZSRR pragnie współpracy ze Stanami zjednoczonymi. Bardzo szybko zmuszeni zostali do zrewidowania podobnych poglądów. Prezydent Truman coraz wyraźniej rozumiał fatalny polityczny wynik wojny. Jeszcze w Poczdamie amerykanie byli jednak pełni optymizmu, mając atut bomby atomowej.

Po zakończeniu wojny USA występowały w roli obrońcy wolności gospodarczej i politycznej, jednak ze zmiennym szczęściem.

Kontynuacja polityki agresji przez ZSRR po zakończeniu wojny wymusiły na Waszyngtonie decyzję by się temu przeciwstawić. W 1947 r. sekretarzem stanu został, Marshall, który był rzecznikiem polityki powstrzymywania, wobec ZSRR. Prezydent Truman sformułował doktrynę zakładającą powstrzymywanie komunizmu jako obowiązek i interes USA. Częścią polityki powstrzymywania miało być wejście w życie planu Marshalla, zakładającego pomoc gospodarcza dla krajów europejskich zniszczonych w wyniku wojny, co miało odsunąć groźbę wykorzystania powojennych trudności przez komunistów. Plan Marshalla, którym wobec sprzeciwu ZSRR nie objęto krajów bloku sowieckiego realizowany był w ramach Europejskiego Programu Odbudowy. Plan Marshalla przyczynił się do integracji krajów zachodnioeuropejskich. USA były aktywne również na scenie politycznej powojennej Europy. Stały się najważniejszym członkiem powstałego w 1949 r. Paktu Północnoatlantyckiego NATO. Polityka powstrzymywania, która w pierwszych latach po wojnie realizowana była w warunkach zimnej wojny, weszła w fazę I wojny peryferyjnej pomiędzy dwoma blokami w czasie wojny koreańskiej. Stany zjednoczone w obliczu komunistycznej agresji, starały się zapobiec podobnemu zagrożeniu w przyszłości zwiększono wydatki na zbrojenia, co w następnych latach zaowocowało wyścigiem zbrojeń pomiędzy USA i ZSRR. Wojna w Korei wzmogła w USA aktywność do walki o wpływy w świecie, co ujawniło się podczas kampanii prezydenckiej 1952. partia republikańska rzuciła hasło zastąpienia polityki powstrzymywania polityką wyzwalania. Kandydat na prezydenta Eisenhower stwierdził, że pokój nie może być okupiony ujarzmieniem narodów przez ZSRR. USA włączyły się do wojny psychologicznej z ZSRR wspierając programy wolnych rozgłośni radiowych.

Na początku lat 50-tych antykomunizm stał się oficjalną ideologią amerykańską. Strategia amerykańska przejawiała się głównie w doktrynie odpychania wpływów komunistycznych i zmasowanego odwetu w razie ataku ZSRR. Polityka USA była jednak nieskuteczna. Po śmierci Stalina nastąpiło odprężenie w stosunkach wschód- zachód i zmiana polityki USA.

Administracja Johna F. Kennedyego wyraźnie zwiększyła wydatki na obronę. Nastąpił rozwój amerykańskich badań kosmicznych, jednocześnie uruchomiono zakrojona na szeroką skalę akcję Korpusu Pokoju w ramach, której tys. młodych Amerykanów wyjeżdżały za granicę by pomagać miejscowej ludności w przezwyciężaniu zacofania. Kennedy starał się zacieśnić współpracę z Ameryką Łacińską, proponując krajom tego regionu „sojusz dla postępu”. Jednocześnie administracja amerykańska uwikłała się w plany usuwania siłą niewygodnych przywódców Trzeciego Świata.

Po kryzysie kubańskim polityka Waszyngtonu stała się bardziej aktywna. Wobec rozłamu między ChRL i ZSRR, tendencji liberalnych i narodowych w komunizmie oraz zwolnienia tempa rozwoju gospodarczego obozu radzieckiego w Waszyngtonie sformułowano strategię:pokojowego zaangażowania w Europie Wschodniej” w celu zwiększenia zróżnicowania wewnętrznego wśród satelitów ZSRR. Polityka amerykańska opierała się na założeniu, że wpływy komunistyczne najlepiej udaremnić przez pomoc dal krajów Trzeciego Świata. W latach 1962-63 poprawiły się stosunki USA z Indiami i Japonią.

10 VI 1963 r. prezydent Kennedy w przemówieniu na uniwersytecie amerykańskim w Waszyngtonie stwierdził, ze oba supermocarstwa mają wspólny interes w utrzymaniu pokoju. Amerykańska deklaracja została z ulga przyjęta na Kramku. Pod koniec VI 1963 założono „gorąca linię” między Kremlem a Białym Domem. Co pozwalało na bezpośredni i szybki kontakt między przywódcami obu supermocarstw w przypadku kryzysów globalnych.

Z punktu widzenia Kremla odprężenie było gra mającą na celu zagwarantowanie sobie pozycji w Europie oraz uśpienie zachodu we obliczu nieustannej rozbudowy radzieckiego potencjału zbrojeniowego. Szczytowy sukces Kremla pod tym względem stanowiła wizyta Breżniewa w USA w VI 1973.r. podpisał on wtedy z Nixonem umowę o zapobieganiu konfliktowi jądrowemu między oboma krajami oraz 10 układów o współpracy kulturalnej i naukowej. Koniec lat 70-tych przyniósł koniec odprężenia we wzajemnych stosunkach radziecko-amerykańskich. Spowodowane to było m.in. nieprzestrzeganiem przez ZSRR Aktu Końcowego KBWE, próba „otoczenia przez kraje uzależnione politycznie przez ZSRR Republiki Południowej Afryki wreszcie zaangażowanie się ZSRR w konflikt afgański. W 1977 prezydent Carter zapowiedział nową metodę przeciwstawienia się ekspansji komunizmu.

Nowy sekretarz stanu Cyrus Vance, był zwolennikiem konsekwentnej kontynuacji dotychczasowej polityki, natomiast doradca Cartera ds., bezpieczeństwa Zbigniew Brzeziński wyraźniej akcentował radzieckie zagrożenie dla wolności i bezpieczeństwa międzynarodowego. Odprężenie przynosiło więcej korzyści stronie radzieckiej, Brzeziński był przekonany, że należy zmusić Kreml do wyboru między liberalizacją systemu a izolacją prowadzącą do zacofania technicznego. W tym celu zalecał Carterowi, by ściśle uzależniał współpracę gospodarczą od respektowania zobowiązań politycznych. ZSRR nadal kontynuował ekspansję na świecie, a USA dążyły do zmiany dotychczasowego układu dwubiegunowego w układ pięciobiegunowy USA- ZSRR- ChRL- Japonia- Europa Zachodnia. W związku z tym Stany Zjednoczone rozgrywały kartę chińską, a także wykorzystywały propagandowo łamanie praw człowieka w krajach komunistycznych. Sukcesy amerykańskiej polityki praw człowieka i mediacji przyćmił rozwój sytuacji na Bliskim i Środkowym Wschodzie, a zwłaszcza rewolucja szyicka w Iranie i zajęcie amerykańskiej ambasady w Teheranie. W 1980 r. prezydentem USA został Ronald Reagan. Jego strategia w polityce międzynarodowej wynikała z założenia, że ZSRR kieruje się zupełnie inna logika niż świat zachodni, a problemy międzynarodowe USA są rezultatem ekspansji Kremla. Reagan uważał, że można powstrzymać tę ekspansję przez zwiększenie zbrojeń, oraz twardą retorykę. Nowa polityka amerykańska miała polegać na powrocie do równowagi militarnej, powstrzymywaniu i odwróceniu ekspansji radzieckiej w różnych częściach świata., na rokowania z pozycji siły, oraz mobilizacji społeczeństwa amerykańskiego. Zaostrzenie kursu przez Stany Zjednoczone zaskoczyło władze radzieckie.

Pod koniec 1983 nowa amerykańska administracja Ronalda Reagana podjęła rokowania z SRR w sprawie sił nuklearnych średniego zasięgu (INF) oraz redukcji zbrojeń strategicznych (START). Reagan zaproponował opcję zerową, czyli zdemontowanie radzieckich rakiet SS-4, SS-5, SS-20, w zamian NATO miało zrezygnować z rozmieszczania w Europie rakiet Pershing II i Cruise. Dla ZSRR układ taki był nie do przyjęcia, ponieważ zakładał demontaż tego, co ZSRR posiadał w zamian za proste zaniechanie ze strony NATO.

W VI 1982 wznowiono rokowania rozbrojeniowe START. Sekretarz KPZR Andropow zaproponował pozostawienie w Europie tylko tylu rakiet ile posiadały, WB i Francja. To z kolei było nie do przyjęcia dla USA. Rokowania START nie posuwały się do przodu. Kreml próbował przeciwdziałać rozmieszczeniu rakiet w Europie Zachodniej mobilizując ruchy pacyfistyczne i opinię publiczną na zachodzie oraz stosują politykę zastraszania.. Kreml uruchomił ogromną „ofensywę pokojową”, czyli akcję przeciw rozmieszczaniu rakiet amerykańskich w Europie Zachodniej. Jednocześnie ZSRR rozmieszczał rakiety SS-20 wycelowane w miasta zachodnie. Liczbę rakiet oceniano na początku 1983 r. na 333.

Nasilający się wyścig zbrojeń doprowadził ostatecznie do załamania się gospodarki radzieckiej, która na dłuższą metę nie był w stanie sprostać amerykańskiemu potencjałowi. ZSRR poczuł się zmuszony do podjęcia na nowo rozmów rozbrojeniowych START i INF (1985).

70. Polityka zagraniczna ZSRR w latach 1945- 1956- 1991 (główne zasady, strefy aktywności, sukcesy).

Konferencje z sojusznikami w Teheranie, Jałcie i Poczdamie nakreśliły nowy podział Europy, w którym usankcjonowano obecność Armii Czerwonej w strefie wpływów, obejmującej Polskę, Czechosłowację, Węgry, Rumunię i Bułgarię. Ponadto ZSRR objął strefy okupacyjne w Niemczech i Austrii. W roku 1948 doszło do pierwszego poważnego konfliktu z USA (kryzys berliński), a po wybuchu radzieckiej bomby atomowej oraz komunizacji Chin w 1949 potęga ZSRR zaczęła budzić powszechny niepokój na zachodzie. Relacje między ZSRR a USA (określane jako zimna wojna) stały się najważniejszym czynnikiem polityki na świecie. Na relacje te składały się: obustronne dążenie do uzyskania przewagi militarnej, tendencje do rozszerzenia strefy wpływów i zwalczania wpływów drugiej strony w każdym miejscu globu oraz powstrzymywanie się od bezpośredniej konfrontacji oraz użycia broni masowego rażenia. W efekcie w wojnach, w których uczestniczyły USA (wojna koreańska, wojna wietnamska) ZSRR uczestniczył tylko pośrednio, poprzez dostawy sprzętu i pomoc doradców, a interwencje Armii Radzieckiej również wywoływały ograniczoną reakcję USA. W relacjach amerykańsko-radzieckich następowały cykliczne okresy osłabienie napięcia (odprężenie), kiedy zawierano traktaty rozbrojeniowe oraz okresy zaostrzenia kursu. Jednak tylko raz w 1962 roku ZSRR stanął na krawędzi konfliktu zbrojnego z USA (kryzys kubański). Stosunkową niezmienność powojennej polityki zagranicznej ZSRR symbolizował długi okres kierowania radziecką dyplomacją (1957-1985) przez Andrieja Gromyko. Kraje należące do strefy wpływów ZSRR zostały zmuszone do skopiowania ustroju politycznego oraz gospodarczego ZSRR - wprowadzano dyktaturę partii komunistycznej i gospodarkę planową. Margines suwerenności tych krajów był tak niewielki, że strefę wpływów nazywano czasem imperium zewnętrznym ZSRR. Ambasador ZSRR w tych krajach miał często silniejszą pozycję niż nominalny przywódca. Kiedy w tych krajach wybuchały powstania, albo władze zaczynały prowadzić nadmiernie niezależny kurs dochodziło do interwencji Armii Radzieckiej: w NRD w 1953, na Węgrzech w 1956 oraz w Czechosłowacji w 1968. Po okresie stalinowskim państwa te uzyskały większą suwerenność. Również w Polsce w 1981 planowano interwencję (choć zaawansowanie planów jest przedmiotem sporu historyków). Ostatnia interwencja ZSRR, który miał wspomóc komunistyczny zamach stanu w Afganistanie rozpoczęła przegraną wojnę (wojna afgańska). Państwa strefy wpływów ZSRR jednoczył istniejący w latach 1955-1991 wojskowy pakt - Układ Warszawski oraz organizacja współpracy ekonomicznej o nazwie Rada Wzajemnej Pomocy Gospodarczej.

71. ZSRR wobec Europy Środkowej w latach 1949- 1991.

Po pierwszym okresie zdobywania władzy przez komunistów, kiedy dopuszczono pewne rozluźnienie dyscypliny partii komunistycznych w okresie zimnej wojny powrócono do ścisłego monocentryzmu w sterowaniu światowym komunizmem

Na konferencji przedstawicieli partii komunistycznych w Szklarskiej Porębie we IX 1947 nakreślono nowe zadania światowego ruchu komunistycznego na nowym etapie walki z „ imperializmem amerykańskim”. Utworzono Biuro Informacyjne 9 partii komunistycznych (Kominform). Jego celem było wytyczanie jednolitych kierunków walki z imperializmem, wymiana doświadczeń, oraz udzielanie sobie pomocy.

W latach 1948-49 zakończył się proces konsolidacji władzy prowadzony przez komunistów w poszczególnych państwach bloku sowieckiego. Oraz ukształtował się ostatecznie mechanizm komunikacji w jego ramach na zadzie dwustronnych kontaktów Moskwy z poszczególnymi satelitami. Moskwa stała się centrum komunikacji bloku. Zanikała rola Kominformu. Kontakty z państwami spoza bloku zerwano niemal całkowicie. Ulegał wzmocnieniu terror. Oraz ideologia dzieląca wszystkie działania na sprzyjające demokracji lub imperializmowi. W ideologii komunistycznej końca lat 40-tych pojawiło się hasło upowszechniania wzoru radzieckiego.

Śmieć Stalina, walki o władzę po nim, problemy gospodarcze ZSRR i polityczne konsekwencje tych procesów w krajach satelickich zagrażały sterowności bloku kierowanego z Moskwy, dlatego też Kreml szukał możliwość wzmocnienia swojej kontroli nad państwami satelickimi bez zwiększania bezpośredniego zaangażowania. 14 V 1955 przedstawiciele Albanii, Bułgarii, Czechosłowacji, NRD, Polski, Rumunii, Węgier i ZSRR podpisali w Warszawie „pakt o przyjaźni, współpracy i wzajemnej pomocy” zwany w skrócie Układem Warszawskim. Większość sił układu stanowiła Armia Czerwona a Naczelne Dowództwo spoczywało w rękach Moskwy. UW był nowym potężnym narzędziem do utrzymywania państw komunistycznych w ryzach.

Śmierć Stalina początkowo niewiele zmieniła w polityce ZSRR wobec Europy Środkowej. Dopiero ujawnienie tzw. tajnego referatu Chruszczowa wygłoszonego na XX zjeździe KPZR. Spowodowało, że w niektórych państwach zaczęła się ujawniać potrzeba rewizji dotychczasowego systemu. Po przejęciu władzy Chruszczow dopuścił różne modele socjalizmu, co wzmogło ferment w krajach satelickich. (Polski czerwiec i Październik 1956 r. Powstanie Węgierskie). Przykład „rozwiązania” problemu węgierskiego przez interwencje radziecką podział negatywnie na kierownictwa pozostałych państw bloku komunistycznego. Np. Czechosłowacje gdzie zaostrzono represje wobec przeciwników władzy, ku tych, którzy domagali się reformy systemu i jego liberalizacji. Po utrwaleniu władzy w swoich rękach Chruszczow dokonał inspekcji w kilku krajach bloku (Węgry,, Bułgaria, NRD). Nastąpił, powrót do komunistycznej ortodoksji.

Pod koniec 1967 r. zarysowały się niepokojące dla ZSRR tendencje w niektórych krajach satelickich. W Polsce narastała walka o władze miedzy Gomółką a Moczarem, Rumunia prowadziła niezależną politykę zagraniczną. W Czechosłowacji po dojściu do władzy Dubczeka rozpoczął się proces wewnętrznej liberalizacji i demokratyzacji. Na wiosnę 1968 r proces ten osiągnął stopień, którego Kreml nie mógł dłużej tolerować w obawie przed wymknięciem się kolejnych państw spod kontroli. W VIII wojska Układu Warszawskiego dokonały interwencji zbrojnej w Czechosłowacji. Breżniew następca Chruszczowa, który podjął decyzje o interwencji wskazał w ten sposób model swojej polityki wobec państw Europy środkowej, która polegała na interweniowaniu w każdym przypadku, gdy zdaniem Kremla w którymś z krajów satelickich zagrożony był system komunistyczny. Po interwencji w Czechosłowacji Kreml coraz wyraźniej zwierała szeregi swoich satelitów europejskich.

Lata 70-te to w dalszym ciągu podtrzymywanie mitu o budowie społeczeństwa komunistycznego. Wydawało się, że wszystkie kraje komunistyczne w Europie pokonały wcześniejsze trudności i nie mają żadnych problemów wewnętrznych. Powoli jednak zaczęły się ujawniać problemu gospodarcze, wynikające z wad samego systemu komunistycznego i niewydolności gospodarki w modelu centralnego sterowania. Pod koniec lat 70-tych tempo wzrostu gospodarczego w ZSRR i krajach satelickich wyraźnie spadło. Najwyraźniej kryzys dał się zauważyć w Polsce. Najbardziej stabilnym krajem bloku pozostawała Bułgaria pod kontrolą Żiwkowa. Powstanie Solidarności w Polsce skomplikowało sytuacje ZSRR. Wydarzenia w Polsce były dla Kremla kontrrewolucja i nie mogły być tolerowane na dłuższą metę. Władze radzieckie naciskały na kierownictwo PZPR, aby zaprowadziło porządek.

Gorbaczow próbując opanować sytuację wewnętrzną w ZSRR został zmuszony do konsekwentnego demontażu radzieckiego systemu totalitarnego, do osłabiana reżimów komunistycznych w Europie. Trudności Kremla powodowały coraz mniej prawdopodobne zastosowanie doktryny Breżniewa.. Kryzys systemu w ZSRR zmuszał państwa satelickie do szukania własnych sposobów ratowania sytuacji. W latach 1987-89 przeformułowano strategię wojenną Układu Warszawskiego. Zasadnicze zmiany przyniósł rok, 1989 kiedy doszło do zmian politycznych w Polsce, na Węgrzech a następnie w innych krajach Europy Środkowej. Przeżywający poważne problemy wewnętrzne ZSRR, nie był w stanie kontrolować tych państw dłużej.

72. Polityka wewnętrzna ZSRR po II wojnie światowej.

Po zakończeniu II wojny światowej Stalin nadal utrzymywał w polityce wewnętrznej kurs rozpoczęty w latach trzydziestych. Już w przemówieniu z 9 II 1946 r. Stalin przedstawił nowy program walki i dyscypliny. Istota komunizmu stała się permanentna walka z prawdziwymi lub wyimagiwanymi wrogami (teoria nasilającej się walki klas). Już w 1945 rozpoczęła się nowa fala aresztowań, tych spośród obywateli radzieckich, którzy w czasie wojny zetknęli się ze światem zachodnim. W III 1946 r. Stalin odsunął niezwykle popularnego marszałka Żukowa i kazał aresztować jego współpracowników.

Bez ustanku powtarzano slogany o nieograniczonej potędze ZSRR i socjalistycznej gospodarce, technice im kulturze. Wychwalano osiągnięcia stalinowskich przodowników pracy i artystów, a nawet język rosyjski- „narzędzie najbardziej zawansowanej kultury socjalistycznej”, „język pokoju i postępu” w ideologii radzieckiej dominował wielkoruski szowinizm, wyrażający się m.in. w przypisywaniu wszystkich ważnych osiągnięć naukowych uczonym rosyjskim lub radzieckim. Coraz większą rolę odgrywał aparat policyjny, kierowany przez Ławrientija Berię. W 1950 r. liczba więźniów Gułagu sięgnęła 15 mln. Przywrócono karę śmierci. Utrzymano status „narodów zesłanych” z lat wojny: Niemców, tatarów krymskich, Czeczeńców i Inguszów. W latach 1948- 1950 dokonano kolejnej czystki w aparacie partii, oraz wśród funkcjonariuszy i twórców, w tym głównie pochodzenia żydowskiego.

W X 1952 r. odbył się XIX zjazd partii radzieckiej, która przybrała nazwę Komunistycznej Partii Związku Radzieckiego. Obradom towarzyszyły hasła o potrzebie wzmożenia czujności wobec wrogów w nasilającej się walce klasowej. Trwała antysemicka nagonka przeciw kosmopolitom. Śmierć Stalina wstrząsnęła ZSRR. Postawiła ona przede wszystkim na porządku dziennym sprawę sukcesji po dyktatorze. Wśród następców Stalina na pierwsze miejsce wysunął się początkowo jego dawny osobisty sekretarz Malenkow. Głównymi rywalami byli Beria, Nikita Chruszczow-, który we IX 1953 roku stanął na czele sekretariatu KC KPZR, szef dyplomacji Mołotow, oraz Kaganowicz, Bułganin i Woroszyłow. Mołotow i Kaganowicz skłaniali się ku zachowaniu stalinowskiego terroru w niezmienionej postaci, Malenkow i Beria chcieli system nieco zmodernizować i zracjonalizować, Chruszczow reprezentował, kierunek pośredni. Początkowo zwyciężyła polityka Malenkow, ponieważ nie dało się ukierunkować jednoznacznie nowej czystki. W rezultacie terror nieco zelżał. W V 1953 doszło do buntu w kilku obozach, a w VII wybuchło wielkie powstanie w łagrach Workuty krwawo stłumione. Dla pozostałych następców Stalina najbardziej niebezpieczny był Beria, który dysponował aparatem bezpieczeństwa. Chruszczow uzgodnił z Malenkowem a następnie Woroszyłowem i Bułganinem wspólną akcję przeciwko niemu. Beria został aresztowany a następnie stracony. Najściślejsze kierownictwo KPZR stanowili teraz Malenkow, Mołotow, Chruszczow.

Zmaganiom o władzę towarzyszyła zmiana w funkcjonowaniu aparatu partyjno- policyjnego. Upadkowi nie miał odtąd towarzyszyć natychmiastowa eliminacja. Stwarzało to bardziej stabilne podstawy w relacjach między tzw. „górą” a „dołem”. Pogorszyło się zaopatrzenie ludności, w związku z czym w VIII 1953 roku Malenkow przesunął akcenty w polityce gospodarczej na produkcje dóbr konsumpcyjnych. W tym samym miesiącu ZSRR dokonał pierwszej eksplozji bomby wodorowej. W zmaganiach o władzę stopniowo na plan pierwszy wysunął się Chruszczow. Był on zwolennikiem koncepcji, że użycie broni atomowej wobec Zachodu doprowadzi do załamania kapitalizmu.

14 III 1954 r. z MWD wyłączono KGB z gen Sierowem na czele, który popierał Chruszczowa. We IX zapowiedziano amnestię dla wielu kategorii więźniów. Chruszczow oparł się przejściowo na neostalinowcach Mołotowa i doprowadził do odsunięcia Malenkowa. Chruszczow dążył do łagodzenia terroru i przyciągał aparat partyjny wizją bezpieczeństwa osobistego. W polityce zagranicznej wychodził przeciw zagrożeniom, szukał kompromisów i starał się wykorzystywać sprzeczności między państwami zachodnimi.

Prawdziwym przełomem dla ZSRR i ruchu komunistycznego był XX zjazd KPZR 14- 25 II 1956 r. wstrząs wywołał tajny referat wygłoszony przez Chruszczowa w nocy z 24/25 II na zamkniętym posiedzeniu zjazdu. Chruszczow dokonała nim druzgocącej krytyki Stalina i system przezeń stworzony. Napiętnował tzw. wypaczenia- kult osoby Stalina, nadużywanie koncepcji wrogów ludu, eksterminacje niewinnych komunistów oraz pychę i nieudolność Stalina w czasie wojny. Referat wywołał szok w świecie komunistycznym.

W 1956 r. zwolniono z więzień ok. 4 mln ludzi, a samą instytucję zlikwidowano. Nadal jednak w więzieniach przebywało ok. 4 mln. więźniów. Zwalnianych najczęściej gołosłownie rehabilitowano, winnych zbrodni nie pociągnięto do odpowiedzialności. Zrehabilitowano nawet niektóre narody represjonowane za Stalina. Potwierdzono oficjalnie likwidacje tajnych sądów kapturowych tzw., trójek.

73. Problem zjednoczenia Niemiec w latach 1949- 1990.

W 1949 nastąpił podział Niemiec na dwa państwa- 21 IX 1949 r. Republika Federalna Niemiec w strefach okupacyjnych zachodnich, a 7 X 1949 r. Niemiecka republika demokratyczna w radzieckiej strefie okupacyjnej. Berlin pozostał podzielony na 4 sektory, choć sektor radziecki stał się wbrew umowom sojuszniczym stolicą NRD.

Podczas konferencji ministrów spraw zagranicznych 4 mocarstw w Berlinie (25 I- 18 II 1954 r.) brytyjski minister spraw zagranicznych Eden, przedstawił zachodni plan zjednoczenia Niemiec, który zakładał wolne wybory w całych Niemczech, uchwalenie konstytucji przyszłych, zjednoczonych Niemiec przez wybrane w ten sposób Zgromadzenie narodowe oraz podpisanie traktatu pokojowego przez mocarstwa zachodnie, ZSRR i rząd ogólnoniemiecki. Mołotow przedłożył konkurencyjny projekt układu o bezpieczeństwie zbiorowym w Europie z udziałem dwóch zneutralizowanych państw niemieckich., stwierdzając przy tym, iż wybory dałyby kontrolę nad Niemcami państwom zachodnim. Projekt radziecki szczególnie mocno akcentował niedopuszczenie Niemiec do udziału w jakimkolwiek sojuszu wojskowym. Po przystąpieniu RFN do NATO, państwa zachodnie zachowały uprawnienia nadzorcze w sprawach dotyczących Niemiec jako całości, a więc w kwestii ewentualnego zjednoczenia i zawarcia traktatu pokojowego.

Od połowy lat 60-tych zachodziły istotne zmiany w polityce w RFN i wokół stosunków z Niemcami. Rząd Niemiec zachodnich stwierdził, iż Niemcy istnieją w myśl prawa międzynarodowego w granicach z 1937 r., dopóki wybrany w wolnych wyborach rząd ogólnoniemiecki nie uzna nowych granic. Rząd zachodnioniemiecki próbował zapobiec pogłębianiu się podziału Niemiec przez porozumienie z Kremlem i innymi państwami komunistycznymi.

W 1971 r. podpisano układ czterostronny w sprawie statusu Berlina Zachodniego, stwierdzał on autonomie miasta i zapewniał obywatelom RFN wjazd do NRD na takich samych zasadach jak obywatelom innych państw. W przyszłości zakładał normalizacje stosunków pomiędzy dwoma państwami niemieckimi, co nastąpiło w 1972 r. Oba państwa niemieckie podpisały układy o ruchu tranzytowym i komunikacji oraz układ zasadniczy stwierdzający odrębność państwowa obu sygnatariuszy. Nawego podstawie oba państwa uznawały nienaruszalność swoich granic oraz ustanowiły normalne stosunki dobrosąsiedzkie. Zapowiedziano wymianę misji dyplomatycznych.

W latach 800-tych NRD otrzymywała z RFN w różnej formie ok. 6 mld marek, co ułatwiało funkcjonowanie gospodarki wschodnioniemieckiej.

Sytuacja wokół zjednoczenia państw niemieckich uległa zasadniczej zmianie w 1989 r. po zmianach, jakie zaszły w ZSRR i Polsce. 4 XI 1989 przez Berlin przeszła milionowa manifestacja. Manifestanci żądali wolnych wyborów, swobody podróżowania i likwidacji cenzury. 9 XI rząd NRD podjął decyzję o otwarciu przejść granicznych w berlińskim murze oraz maksymalnym uproszczeniu przepisów wizowych. Upadek muru berlińskiego stanowił wstępno zjednoczenia Niemiec. Ekipa komunistyczna w NRD nie była w stanie utrzymać dalej władzy. Historyczny moment zjednoczenia nastąpił 3 X 1990 r. już 2 XII odbyły się pierwsze wybory parlamentarne w zjednoczonych Niemczech. Zwyciężyła koalicja CDU/CSU. W VI 1991 Bundestag podjął decyzję, że Berlin będzie siedziba rządu i parlamentu niemieckiego

74. Wojna w Indochinach w latach 1945-1975.

W czasie II wojny światowej Indochiny Francuskie (Wietnam, Laos, Kambodża) były okupowane przez Japończyków, lecz po jej zakończeniu Francuzi planowali odzyskanie panowania nad swoimi azjatyckimi koloniami. Doprowadziło to do konfliktu miedzy Francją i Viet Minhem (Liga Niepodległości Wietnamu) kierowanym przez komunistę Ho Szi Mina (pseud. „Niosący światło”, właśc.- Nguyen Tat Thanh). W III 1946 r. w traktacie w Fontainebleau Francja była zmuszona uznać niezależność proklamowanej jeszcze w 1945 przez Ho Szi Mina Demokratycznej Republiki Wietnamu (DRW), w zamian za prawo utrzymywania wojsk francuskich na obszarze tego kraju. Jednak już jesienią 1946 r. doszło do starć francusko- wietnamskich w Hajfongu. Wsparcie finansowe i dostawy broni z ChRL i ZSRR przyczyniły się do uzyskania przewagi prze z komunistów wietnamskich. W 1953 r. Ho Szi Min podjął decyzję o rozszerzeniu antyfrancuskich działań na Laos. Aby bronić swoich pozycji w tym kraju, Francuzi stworzyli tu wielką twierdzę polową w rejonie Dien Bien Phu ( 16 tys. żołnierzy francuskich). W jej obronie stoczono największą bitwę wojny. Po dwóch miesiącach oblężenia (III-IV 1945 r.) Dien Bien Phu 7 V skapitulowało, co przyśpieszyło podpisanie porozumień genewskich w VII 1954 r., na mocy, których Francja uznała niepodległość Laosu, Kambodży i DRW. Ustalono też tymczasową linię demarkacyjną (17 równoleżnik), między północnym (DRW) i południowym (Państwo Wietnamskie) Wietnamem i powołano Międzynarodową Komisję Nadzoru i Kontroli. W Wietnamie Północnym umocnił się system komunistyczny, a jego władze dążyły do przyłączenia południowej części kraju. W Wietnamie południowym władzę objął Ngo Dinh Diem (zastąpił Bao Daia), który nie uznał układów genewskich, odmówił przeprowadzenia wyborów i jesienią 1955 ogłosił powstanie Republiki Wietnamu. Jednym ze skutków wojny był wzrost obaw USA przed szerzącym się coraz wyraźniej w Azji Południowo-Wschodniej komunizmem, czego efektem stało się powołanie w 1954 r. z inicjatywy Amerykanów Organizacji Paktu Azji Południowo- Wschodniej (SEATO) z Australią, Filipinami, Francją, Nową Zelandią, Pakistanem, Tajlandią, USA, i Wielką Brytanią (działał do 1977 r.).

75. Kościół katolicki w XX wieku.

W dziejach ludzkości, szczególnie zaś w dziejach narodów europejskich, pierwsza wojna światowa (1914-1918) była wydarzeniem przełomowym. Jak nigdy dotąd, brało w niej udział 65 milionów ludzi z czternastu państw, poniosło śmierć 8,5 miliona ludzi, a jeszcze więcej było rannych i chorych, cierpiących w niewoli i więzieniach. Wojna zmieniła warunki życia i mentalność ludzi. W Rosji doszło (1917) do rewolucji, która wojującym komunistom, jak wówczas mówiono, umożliwiła zagarnięcie władzy i wypowiedzenie wojny każdej religii, zwłaszcza zaś Kościołom chrześcijańskim. Pokój zawarty po zakończeniu działań na frontach wojennych nie usunął źródeł napięć międzynarodowych. Mówiło się, że był to pokój zbrojny. Nie ustały też, po ogłoszeniu się państwem ateistycznym, usiłowania Rosji Radzieckiej (nazwanej później Związkiem Radzieckim), by rewolucję i ideologię komunistyczną narzucić całemu światu. Kościół katolicki przez wojnę i wojujący komunizm także znalazł się w nowych warunkach życia i działalności, a choć do Soboru Watykańskiego Drugiego (1962-1965) bez większych zmian zachował swe dawne struktury, to jednak przyjął nowe formy apostolatu i chrystianizacji świata. Odpowiadając na potrzeby ludzkości, na owe znaki czasu, o których później mówił Jan XXIII, Kościół do pewnego stopnia zdołał w okresie międzywojennym ukształtować nowe idee, dotyczące świadomości o sobie samym i swoim posłannictwie w świecie. Musiał wszakże pokonać wiele zewnętrznych przeciwieństw, a nawet niechęci w nim samym, by te idee doszły do decydującego głosu za Jana XXIII (1958-1963) i doprowadziły do wielkiego przełomu, którym był Sobór Watykański Drugi. Bez tego, co narastało w Kościele wcześniej, od pierwszej wojny światowej, a także bez nowych warunków życia, ukształtowanych drugą wojną światową, nie doszłoby do Janowego i soborowego aggiornamento. Trzeba więc dzieje Kościoła od 1914 roku uznać za osobną, najnowszą epokę w jego historii. Rozpoczyna ją pontyfikat Benedykta XV, którego zasługą jest, że nie oglądał się na to, co było niegdyś, lecz zajął się teraźniejszością i przyszłością Kościoła. Pontyfikat Jana XXIII (1958-1963) i Sobór Watykański Drugi dzielą najnowszą epokę na dwa okresy. Okres pierwszy (XIX), 1914-1958, trzeba nazwać, choć jest to tylko umowne, okresem zniszczenia i odbudowy, które wystąpiły w świecie i w samym Kościele. Drugi okres (XX), 1958-1978, jest czasem Soboru i odnowy Kościoła. Odprawienie soboru było istotnym dziełem, ale nie mniej istotnym, a nadto procesem o wiele dłuższym stała się realizacja soborowych wskazań i nauki. Pierwszego dokonali Jan XXIII i Paweł XI, drugie spoczęło na barkach Pawła VI i jego następców, Jana Pawła I Jana Pawła II.

W okresie międzywojennym kryzys liberalizmu i demokracji zdawał się potwierdzać obawy dziewiętnastowiecznych papieży. Z kolei barbarzyństwo rewolucji bolszewickiej sprawiało, że słuszny mógł się wydawać krytyczny stosunek Kościoła do socjalizmu. W tej sytuacji starano się rozwijać chrześcijańską naukę społeczną, czego wyrazem była np. encyklika Quadragesimo anno (1931) Piusa XI. Papież podjął w niej kwestię największego zagrożenia tej doby, jakim były umacniające się totalitaryzmy. Wobec otwarcie antyreligijnego, ateistycznego komunizmu nie było miejsca na kompromis. Bardziej skomplikowany był stosunek papiestwa do włoskiego faszyzmu, początkowo cechującego się silnym antyklerykalizmem. Ze względów praktycznych faszyści byli jednak skłoni do szukania kompromisu z Kościołem i pozostawienia mu wolności w sprawach kultu, ale początkowo także niezależności katolickich organizacji młodzieżowych i Akcji Katolickiej. Kościół z kolei, choć odrzucał nacjonalizm i wszechwładze państwa. Przychylnie odnosił sieje do antykomunistycznej polityki faszystów. Bliski myśli społecznej Kościoła był także korporacjonizm. W 1929 podpisano tzw. traktaty laterańskie- porozumienie między papiestwem a rządem włoskim w sprawie utworzenia Państwa Watykańskiego oraz zasad działania Kościoła katolickiego we Włoszech. Podobnie jak do włoskiego faszyzmu papiestwo odnosiło się również do systemów autorytarnych, np. w Hiszpanii gen Franco, czy Portugalii Salazara. Także z hitlerowskimi Niemcami Kościół, usiłował początkowo utrzymywać poprawne stosunki i już w 1933 r. zawarty został konkordat. Szybko jednak okazało się, że polityka nazistów, nie tylko prowadzi do zepchnięcia Kościoła na Margines życia społecznego, ale także narusza fundamentalne zasady etyczne. Spowodowało to. Że w latach 1933-1939. Watykan wystosował do rządu III Rzeszy aż 50 not protestacyjnych. W 1937 r. Pius XI zdecydował się na wydanie encykliki Mit brenneeder Sorgo, w której potępił głoszony prze nazistów rasizm i neopoganizm.

Po II wojnie katolickie środowiska polityczne odegrały doniosłą rolę w odbudowie i stabilizacji Europy. Zmiany, jakie zachodziły na świecie rodziły pytanie o miejsce i role Kościoła w nowej rzeczywistości. Odpowiedzieć na to miał sobór watykański II uznawany za najważniejsze wydarzenie w nowoczesnych dziejach kościoła. Zwołany został przez Jana XXIII a zakończony za jego następcy Pawła VI. Hasłem Jana XXIII stało się aggiornamento czyli unowocześnienie. Sobór maił przede wszystkim charakter pastoralny, tzn. duszpasterski. Wprowadzono szereg reform w strukturach organizacyjnych Kościoła, m.in. bardziej kolegialny sposób sprawowania władzy (konferencje episkopatu w poszczególnych krajach), położono tez nacisk na zwiększenie roli świeckich w życiu Kościoła. Fundamentalne znaczenie miała reforma liturgii. Bardzo ważne było również otwarcie się katolicyzmu na dialog z innymi wyznaniami, a także akcentowanie problemu pokoju na świecie (encyklika Jana XXIII z 1963 r. Pacem in terris). Sobór watykański II był prawdziwą rewolucją w katolicyzmie i oprócz pozytywnych przemian doprowadził również do wielu wewnętrznych napięć w Kościele. Dla tzw. integrystów sobór był odejściem od zasad prawdziwej wiary. Reprezentantem tego nurtu był arcybiskup Lefebvre, który stanął na czele wspólnoty odrzucającej reformy soborowe. Drugiej strony tzw., progresywiści ciągle domagali się dalszych zmian pod hasłem „pełnej realizacji ducha soboru”.

Posoborowy Kościół nękało wiele problemów. Jednym z nich był kryzys kapłaństwa i żucia zakonnego w wielu krajach Zachodu. Innym problemem była teologia wyzwolenia w Ameryce Łacińskiej, której głosiciele starali się pogodzić zasady katolicyzmu z marksizmem. Nowy okres przemian zaczął się w Kościele, w 1978 r. po wybraniu na papieża Karola Wojtyły, wcześniej aktywnego uczestnika soboru watykańskiego II.

76. Wybitni politycy XX wieku (wymień 5 postaci, uzasadnij wybór).

77. Międzynarodowa rola Chin po II wojnie światowej.

1 X 1949 r. utworzono Chińską Republikę Ludową. Następnego dnia została ona uznana przez ZSRR, który jednocześnie zerwał stosunki dyplomatyczne z Kuomintangiem. Następnie stosunki dyplomatyczne z ChRL nawiązały kolejno państwa, które wcześniej znalazły się w radzieckiej strefie wpływów. ChRL bardzo szybko stała się jednym z głównych państw świata o ogromnym znaczeniu w polityce międzynarodowej. Chiny komunistyczne wchodziły na arenę międzynarodową stopniowo. Punktem przełomowym stało się zaangażowanie Chin w konflikt koreański i udzielenie wsparcia KRLD, co niemal doprowadziło do konfliktu na skalę światową z użyciem broni atomowej. W X 1954 r. ZSRR podpisał z Chinami serię 12 dokumentów omawiających przyjacielskie stosunki między oboma krajami. Kreml przekazał Chinom okupowany dotąd Port Arthur oraz Kolej wschodniochińską stosunki wzajemne miały się opierać na zasadzie równości, wzajemnych korzyściach, szacunku, niezależności narodowej i integralności terytorialnej. ZSRR zrzekał się ten sposób monopolu władzy w międzynarodowym ruchu komunistycznym. W polityce międzynarodowej Pekin zachowywał się niezwykle agresywnie zwłaszcza po rozpoczęciu kampanii wielkiego skoku. W 1958 r., zaatakował zajęte przez Kuomintang wyspy przybrzeżne, w 1959 podjął budowę kolei na trenach spornych z Indiami. Doprowadziło to do konfliktu zbrojnego z tym krajem w 1959 i 1962 r. W 1959 armia chińska brutalnie stłumiła protesty Tybetańczyków przeciw gwałceniu narzuconej przez Pekin umowy z 1950 r. Chińczycy wprowadzili marksistowską indoktrynację, represjonowali wyznawców lamaizmu, niszczyli świątynie, zapoczątkowali kolektywizację. Wobec oporu dokonano brutalnej pacyfikacji Tybetu. Duchowy przywódca Tybetańczyków Dalajlama XIV musiał uciekać do Indii.

W IV 1963 r. doszło do zbliżenia chińsko- indonezyjskiego, a następnych miesiącach również Az Wietnamem i Kambodżą. Zacieśniały się kontakty chińsko -pakistańskie. W I 1964 r. rząd komunistyczny w Chinach uznała Francja. Chińczycy podejmowali tez własne próby podboju ideologicznego krajów trzeciego świata. Czego wyrazem była podróż premiera Chin Zhou Anlaia do 10 państw Afryki i Azji między XII 1963 a II 1964 r. W trzecim świecie ChRL przedstawiała się jako rzecznik interesów „światowej wsi” zagrożonej przez imperialistyczne „miasto”, czyli kraje zachodnie i ZSRR. Stale nasilała się konfrontacja radziecko-chińska. 16 X 1964 r. Pekin dokonał pierwszej eksplozji atomowej. W 1965 r. podczas obrad komunistycznej Federacji Związków Zawodowych w Warszawie delegacja chińska skrytykowała politykę odprężenia. We wrześniu 1965 r. Lin Biao wezwał kraje trzeciego świata do wojen rewolucyjnych na wzór chiński.

Mimo konfliktu ze Związkiem Radzieckim w 1969 r. w XI następnego roku Pekin uzyskał po raz pierwszy zwykłą większość głosów w Zgromadzeniu Ogólnym ONZ popierających przyjęcie ChRL do ONZ. Mimo to Chiny nie weszły jeszcze wtedy do tej organizacji, ponieważ wcześniej Stany Zjednoczone uzyskały podwyższenie wymaganej w tej sprawie większości do 2/3 głosów. W połowie 1971 r. na zmianę stosunków z Chinami zdecydowały się USA po zniesieniu embarga na handel z Chinami oraz tzw. „dyplomacji pingpongowej amerykanie wycofali swoje weto w sprawie obecności Chin w ONZ. Zostały przyjęte 25 X 1971 r. zastępując w niedługim czasie Tajwan w roli stałego członka Rady Bezpieczeństwa. W II 1972 r. pierwszą w historii wizytę w kraju komunistycznym, właśnie w Chinach złożył prezydent USA Nixon. Rozmawiał z Mao i Zhou. Ogłoszono komunikat o zawarciu porozumienia handlowego. Obie strony w zasadzie zgodziły się, że są tylko jedne Chiny, ale bez konkretnych konsekwencji w odniesieniu do Tajwanu.

78. Proces rozbrojenia i kontroli zbrojeń po II wojnie światowej.

Realizując zmasowaną ofensywę ideologiczną i dyplomatyczną ZSRR wysuwał ciągle nowe propozycje odprężeniowe i pokojowe. Temu celowi służyło np. oświadczenie Rady Najwyższej ZSRR z 31 III 1958 r. o jednostronnym zaprzestaniu prób z bronią atomowa i wodorową. 24 V 1958 r. Doradczy Komitet polityczny Układu Warszawskiego zaproponował zredukowanie sił Układu, wycofanie wojsk z Rumunii i projekt paktu o nieagresji między Układem Warszawskim a NATO. Kreml z kolei oferował układ o przyjaźni i współpracy ze wszystkimi państwami europejskimi i USA.

Wszystkie te zabiegi były jedynie działaniami propagandowymi, służącymi SRR do przygotowania nowej ekspansji. Rok 1959 przyniósł rozwój strategicznej ofensywy ZSRR pod hasłami rozbrojenia i pokojowego współistnienia. Nowość polegała na tym, że tym razem inicjatywa radziecka nastąpiła przy zachowaniu kontaktów dyplomatycznych z Zachodem.

Pierwsze uzgodnienia radziecko- amerykańskie w sprawie programu rozbrojenia [powszechnego i całkowitego miały miejsce jesienią 1961 r. i zostały przedstawione na XVI sesji Zgromadzenia Ogólnego NZ IX 1961 (porozumienie McCloy- Zorin). Nakreślało ono głownie sposoby osiągnięcia skutecznego rozbrojenia i kreśliło wizję świata bez zbrojeń. Założono całkowitą likwidację arsenałów i środków przenoszenia broni masowego rażenia, uzależniając wielkość zbrojeń i pozostawionych armii klasycznych od wzajemnej zgody. Powyższy program nie miał szans całościowej realizacji, realne okazało się jedynie realizowanie częściowych rozwiązań, które sprzyjałyby dalszym rokowaniom. Pierwszym takim rozwiązaniem był zakaz doświadczeń z bronią jądrową w atmosferze, pod wodą i w przestrzeni kosmicznej. Układ został podpisany 5 VIII 1963 r. na Kremlu zakazując doświadczeń jądrowych w trzech środowiskach, w trosce o środowisko naturalne człowieka, układ moskiewski ograniczał taki rozwój doświadczeń podziemnych, których opady radioaktywne mogły zagrozić innym krajom. W ciągu najbliższych miesięcy układ został podpisany przez blisko100 państw. W tydzień po jego wejściu w Zycie przyjęto jednomyślnie rezolucję w sprawie zakazu umieszczania na orbicie okołoziemskiej obiektów z bronią jądrową. X 1963. r. był to istotny krok na drodze do rozbrojenia. W połowie lat 60-tych utrzymywała się przewaga USA, szczególnie wyraźna w broni nuklearnej i środkach jej przenoszenia. Mimo to tempo wyścigu zbrojeń nadawał Kreml, na ogół wyprzedając USA pod względem wydatków wojskowych. W połowie lat 60 tych ZSRR zwracał szczególną uwagę na rozbudowę obronnego systemu rakietowego ABM oraz produkcję pocisków rakietowych wystrzeliwanych z łodzi podwodnych. Pod koniec lat 60-tych tempo zbrojeń radzieckich pozwoliło stopniowo doganiać USA w budowie potencjału wojskowego. Moskw rozbudowywała intensywnie flotę wojenną, oraz wysyłała coraz liczniejszych doradców wojskowych poza granice bloku. W 1971 r. ZSRR posiadał już więcej pocisków balistycznych niż USA. Oba mocarstwa poczuły się zmuszone do podjęcia rozmów w sprawie ograniczenia broni strategicznych (klęska amerykańska w Wietnamie: problemy w stosunkach radziecko- chińskich). Porozumienie było niesłychanie trudne, ze względu na niemożliwość precyzyjnego porównania wartości bojowych poszczególnych typów broni. Wstecznie rozmowy sfinalizowano podczas wizyty prezydenta Nixona w Moskwie 26 V 1972 r. podpisał on z Breżniewem w Moskwie Układ w sprawie Ograniczenia Zbrojeń Strategicznych (SALT I)Umowa obejmowała 3 porozumienia: o zasadach stosowanych w stosunkach między USA, a ZSRR o obronnych systemach antyrakietowych oraz tymczasową umowę o ograniczeniu ofensywnych broni strategicznych. W myśl umowy obie strony mogły zachować po dwa środki w ramach systemów antyrakietowych. ZSRR zachował osiągniętą przewagę w liczbie rakiet i ogólnej mocy broni atomowej, USA zyskiwały na czasie w wyścigu zbrojeń. Wkrótce po wejściu w życie podstawowych dokumentów SALT I obie strony zgodnie z zawartymi w nich zobowiązaniami przystąpiły do rozpoczęcia SALT II. 18 VI 1979 doszło w Wiedniu do podpisania przez Breżniewa i Cartera układu w sprawie ograniczenia strategicznych zbrojeń ofensywnych (SALT II). Układ wprowadzał ograniczenia ilościowe wszystkich wyrzutni rakiet jądrowych dla każdej ze stron. Zamrażając ciężar i siłę istniejących rakiet układ zezwalał na uruchomienie jednego nowego typu rakiety międzykontynentalnej. Układ SALT II został zamrożony po agresji ZSRR na Afganistan.

ZSRR montował kolejne rakiety S-20 bez większej reakcji ze strony zachodu. Pod koniec 1983 nowa amerykańska administracja Ronalda Reagana podjęła rokowania z SRR w sprawie sił nuklearnych średniego zasięgu (INF) oraz redukcji zbrojeń strategicznych (START). Reagan zaproponował opcję zerową, czyli zdemontowanie radzieckich rakiet SS-4, SS-5, SS-20, w zamian NATO miało zrezygnować z rozmieszczania w Europie rakiet Pershing II i Cruise. Dla ZSRR układ taki był nie do przyjęcia, ponieważ zakładał demontaż tego, co ZSRR posiadał w zamian za proste zaniechanie ze strony NATO.

W VI 1982 wznowiono rokowania rozbrojeniowe START. Sekretarz KPZR Andropow zaproponował pozostawienie w Europie tylko tylu rakiet ile posiadały WB i Francja. To z kolei było nie do przyjęcia dla USA. Rokowania START nie posuwały się do przodu. Kreml próbował przeciwdziałać rozmieszczeniu rakiet w Europie Zachodniej mobilizując ruchy pacyfistyczne i opinię publiczną na zachodzie oraz stosują politykę zastraszania.. Kreml uruchomił ogromną „ofensywę pokojową”, czyli akcję przeciw rozmieszczaniu rakiet amerykańskich w Europie Zachodniej. Jednocześnie ZSRR rozmieszczał rakiety SS-20 wycelowane w miasta zachodnie. Liczbę rakiet oceniano na początku 1983 r. na 333.

Nasilający się wyścig zbrojeń doprowadził ostatecznie do załamania się gospodarki radzieckiej, która na dłuższą metę nie był w stanie sprostać amerykańskiemu potencjałowi. ZSRR poczuł się zmuszony do podjęcia na nowo rozmów rozbrojeniowych START i INF (1985).

79. Camp David w stosunkach arabsko- izraelskich.

Na początku lat 70-tych w centrum konfliktu bliskowschodniego rysował się dwubiegunowy układ sił USA popierały Izrael, ZSRR popierał Egipt i niektóre inne państwa arabskie. Prezydent Egiptu Anwar Sadat pretendował do przywództwa w świecie arabskim i liczył na poparcie ZSRR, nie uzyskał jednak pomocy, a jednocześnie coraz bardziej ciążyła mu obecność radzieckich doradców wojskowych cywilnych. W lecie 1972 r. Sadat zażądał wycofania doradców. Kiedy jednak w X 1973 r. Egipt zdecydował się wraz z Syrią na nagły atak na Izrael, Kreml pospieszył mu z pomocą (wojna Jom Kipur). Wojna październikowa wywołała daleko idące konsekwencje. Podwyżki cen ropy eksportowanej przez kraje arabskie spowodowały recesje na Zachodzie. Wojna zaostrzyła stosunki pomiędzy Libią a Egiptem. Nasiliły się ataki terrorystyczne.

W III 1974 r. Waszyngton skłonił Izrael do wycofania się na wschodni brzeg kanału Sueskiego. W IV fundamentaliści muzułmańscy próbowali zabić Sadata. Sadat oświadczył. Ze Egipt zamierza się uniezależnić od dostaw broni radzieckiej i będzie ją kupować w innych krajach w VI podpisał z Nixonem deklarację o przyjaźni oraz współpracy ekonomicznej i politycznej, na mocy, której Egipt miał otrzymać z USA technologię atomową.

Względna solidarność arabska przeciw Żydom załamała się, gdy rząd egipski postanowił, podjąć rokowania pokojowe z Izraelem. Mimo braku oficjalnych stosunków Sadat złożył, historyczną wizytę w Izraelu w XI 1977 r., gdzie wspólnie z przywódcami tego państw skrytykował politykę ZSRR na Bliskim Wschodzie. Algieria, Irak, Jemen Południowy, Libia i Syria oskarżyły Izrael o zdradę interesów arabskich a Egipt zerwał z nimi stosunki. Dzięki pośrednictwu Stanów Zjednoczonych 17 IX 1978 r. premier Izraela Begin i prezydent Egiptu Sadat podpisali w Camp David układ zapowiadający stopniowe wycofanie się Izraela z Synaju. Tydzień później przedstawiciele Algierii, Jemenu Południowego. Libii, Organizacji Wyzwolenia Palestyny i Syrii zebrania w Damaszku zerwali wszelkie kontakty z Egiptem. 26 III 1979 r. w Waszyngtonie Sadat i Begin podpisali układ pokojowy między Egiptem a Izraelem. Wojska izraelskie miały opuścić Synaj. Pod koniec miesiąca Liga Arabska ogłosiła bojkot gospodarczy i zerwanie stosunków z Egiptem. Powstał arabski „front odmowy” wobec porozumienia z Izraelem.

80. Praski zamach stanu w 1948 r.

Pod koniec wojny czechosłowacki rząd emigracyjny utrzymywał dobre stosunki z ZSRR. W III 1945 r. prezydent Edvard Benes powrócił do kraju, formułując rząd koalicyjny Fierlingera. Program rządu zakładał sojusz z ZSRR, reformę rolną, nacjonalizacje przemysłu, ale także utrzymanie demokracji parlamentarnej. Stanowił on koalicję komunistów, czeskich narodowych socjalistów Benesza, partii katolicko-ludowej oraz socjaldemokratów. Zdelegalizowano czeską partię agrarną i słowacką partię ludową. Jej przywódca ks. Tiso został skazany na śmierć i stracony w IV 1947 r.

W wyborach z 26 V 1946 r. Komunistyczna Partia Czechosłowacji otrzymała 38% mandatów, partia Benesza 18%. Premierem nowego rządu został komunista Klement Gottwald. Komuniści obsadzili też Ministerstwo Spraw Wewnętrznych, mieli duże wpływy w ruchu zawodowym, a także w armii. Sprzyjał im minister obrony narodowej Ludvik Svoboda.

W połowie II 1948 r. większość członków gabinetu koalicyjnego zażądała, by komunistyczny minister spraw wewnętrznych zaprzestał czystek w policji. Ponieważ apel został zignorowany, 20 II zbojkotowali posiedzenie rządu. Komuniści organizowali masowe demonstracje, a komunistyczna Milicja Robotnicza zajęła ulice. Pod naciskiem KPCz i wobec jawnej groźby sowieckiej interwencji Benes zastąpił ministrów niekomunistów członkami KPCz. Armia zachowała życzliwą neutralność wobec przewrotu. W ciągu Peru miesięcy komuniści zlikwidowali wszystkie niezależne organizacje społeczne, prasę opozycyjną i dokonali czystki w partii socjaldemokratycznej. Jej resztki zostały wchłonięte przez KPCz. Nowa konstytucja określała ustrój państwa jako demokrację ludową. Benes odmówił podpisania tej konstytucji ustąpił ze stanowiska i wkrótce potem zmarł. W majowych wyborach jedyną listę kandydatów wysunęli komuniści. Demokracja czechosłowacka upadła w ciągu trzech miesięcy. W więzieniach znalazło się tysiące działaczy niepodległościowych, wielu skazano na śmierć.

81. KBWE.

30 VII-1 VIII 1975 r. spotkali się w helsinkach przedstawiciele 35 państw europejskich, USA i Kanady. Zjazd w Helsinkach zakończył się podpisaniem Aktu Końcowego KBWE. Zawierał on stwierdzenie „suwerennej równości”/ „integralności terytorialnej oraz wolności i niepodległości politycznej” państw sygnatariuszy oraz ich zobowiązanie do powstrzymywania się od użycia lub groźby użycia siły przeciwko integralności terytorialnej lub niepodległości politycznej jakiegokolwiek państwa.

Akt Końcowy KBWE potwierdzał nienaruszalność granic w Europie, pokojowy tryb załatwiania sporów, a także zawierał zobowiązanie do szanowania praw człowieka, oraz do popierania i zachęcania do „korzystania z obywatelskich, politycznych, ekonomicznych, społecznych, kulturalnych i innych praw oraz wolności”. Nawiązano przy tym do Karty Narodów Zjednoczonych, Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka. Zapowiedziano rozszerzanie współpracy międzynarodowej w dziedzinie kontaktów międzyludzkich, swobody podróżowania, poprawę wymiany informacji oraz dóbr kultury.

Akt Końcowy KBWE nie stanowił umowy międzynarodowej, lecz rodzaj wielostronnej deklaracji zobowiązań moralno-politycznych. KBWE miała być dla ZSRR potwierdzeniem radzieckich zdobyczy w II wojnie oraz pokojowych rzekomo intencji. Tymczasem Akt Końcowy KBWE okazał się dla Kremla, bardzo niewygodny, akcentował zasady moralne, których pogwałcenie było podstawą systemu komunistycznego. Akt Końcowy KBWE dawał podstawy do egzekwowania tych zasad.

82. Detente w stosunkach amerykańsko- radzieckich.

Detente- odprężenie w polityce międzynarodowej, w stosunkach między ugrupowaniami politycznymi. itd., mającymi przeciwstawne poglądy albo interesy; pokojowe współistnienie.

Pierwsze pojednawcze gesty we wzajemnych stosunkach pojawiły się po śmierci Stalina. Nowi przywódcy Kremla porzucili roszczenia terytorialne wobec Turcji, przywrócili stosunki dyplomatyczne z Jugosławią i Izraelem a także nakłonili Chiny i Koreę Północną do rozmów pokojowych. Nowy bardziej ugodowy ton kierownictwa radzieckiego zastał pozytywnie przyjęty na zachodzie. Prezydent USA Eisenhower zaproponował podjęcie rozmów rozbrojeniowych z udziałem wielkich mocarstw.

W VII 1955 r. w Genewie odbyła się konferencja na szczycie z udziałem prezydenta USA Eisenhowera. Premiera ZSRR Bułganin oraz premierów WB i Francji, na spotkaniu obecny był także Chruszczow. Spotkanie genewskie miało być okazja do odprężenia we wzajemnych stosunkach, ale skończyło się jedynie na słownych deklaracjach. Również podobna konferencja w Genewie w 1959 zakończyła się fiaskiem w związku z tym Eisenhower postanowił zaprosić Chruszczowa do USA, co miało być gestem pojednania. Pobyt Chruszczow a w USA w dniach 15-27 IX 1959 przeszedł do historii. Zapowiedziano zakończenie zimnej wojny i odprężenie. Stosunki wzajemne pogorszyły się ponownie po zestrzeleniu prze z Rosjan amerykańskiego samolotu szpiegowskiego U2, co ZSRR umiejętnie wykorzystał propagandowo. Kolejne zaostrzenie stosunków przyniósł kryzys kubański. Po jego zakończeniu nastąpiło pewne złagodzenie stosunków międzynarodowych. Amerykanie zaczęli początkowo szukać ugody z ZSRR. 10 VI 1963 r. prezydent Kennedy w przemówieniu na uniwersytecie amerykańskim w Waszyngtonie stwierdził, ze oba supermocarstwa mają wspólny interes w utrzymaniu pokoju. Amerykańska deklaracja została z ulgą przyjęta na Kramku. Pod koniec VI 1963 założono „gorąca linię” między Kremlem a Białym Domem. Co pozwalało na bezpośredni i szybki kontakt między przywódcami obu supermocarstw w przypadku kryzysów globalnych.

Z punktu widzenia Kremla odprężenie było gra mającą na celu zagwarantowanie sobie pozycji w Europie oraz uśpienie zachodu we obliczu nieustannej rozbudowy radzieckiego potencjału zbrojeniowego. Szczytowy sukces Kremla pod tym względem stanowiła wizyta Breżniewa w USA w VI 1973.r. podpisał on wtedy z Nixonem umowę o zapobieganiu konfliktowi jądrowemu między oboma krajami oraz 10 układów o współpracy kulturalnej i naukowej. Koniec lat 70-tych przyniósł koniec odprężenia we wzajemnych stosunkach radziecko-amerykańskich. Spowodowane to było m.in. nieprzestrzeganiem przez ZSRR Aktu Końcowego KBWE, próba „otoczenia przez kraje uzależnione politycznie przez ZSRR Republiki Południowej Afryki wreszcie zaangażowanie się ZSRR w konflikt afgański. W 1977 prezydent Carter zapowiedział nową metodę przeciwstawienia się ekspansji komunizmu. 10 VI 1963 r. prezydent Kennedy w przemówieniu na uniwersytecie amerykańskim w Waszyngtonie stwierdził, ze oba supermocarstwa mają wspólny interes w utrzymaniu pokoju. Amerykańska deklaracja została z ulgą przyjęta na Kramku. Pod koniec VI 1963 założono „gorąca linię” między Kremlem a Białym Domem. Co pozwalało na bezpośredni i szybki kontakt między przywódcami obu supermocarstw w przypadku kryzysów globalnych.

.

83. Hiszpania w okresie międzywojennym.

Podczas I wojny światowej, w której Hiszpania zachowała neutralność, zwiększenie popytu na jej surowce doprowadziło do polepszenia koniunktury ekonomicznej. Po wojnie jednak gospodarka Hiszpanii weszła w nowy kryzys lat: 1918-23. Pod wpływem wydarzeń rewolucyjnych w Europie zaktywizował się ruch robotniczy. Kryzysy rządowe oraz niepowodzenia w walkach w Maroku stworzyły warunki sprzyjające wprowadzeniu 1923 przez generała M. Primo de Riverę dyktatury wojskowej, mającej poparcie króla Alfonsa XIII. Rozwiązano Kortezy, zakazano działalności partii politycznych. Sprzyjający dyktaturze rozwój gospodarczy załamał się w 1929 roku wraz z wybuchem kryzysu światowego. W 1930 roku ustąpił Primo de Rivera, a po zwycięstwie republikanów w wyborach municypalnych w kwietniu 1931 roku Alfons XIII opuścił kraj (nie abdykując).
14 IV 1931 proklamowano republikę. Jej pierwszym premierem został N. Alcalá Zamora (od XII 1931 roku prezydent). Konstytucja ustanowiła parlamentarny system sprawowania rządów, szeroki zakres praw i wolności (również o charakterze socjalnym) oraz wprowadziła rozdział Kościoła od państwa. W roku 1932 uchwalono autonomię Katalonii i częściową reformę rolną. W 1933 roku, w wyniku wyborów rządy objęły ugrupowania prawicowe. Doprowadziło to do wzrostu napięć na tle społecznym i narodowym ( w 1934 roku wybuchło powstanie w Asturii i Katalonii, krwawo stłumione przez wojsko. Na przełomie 1935 i 1936 roku republikanie, socjaliści, komuniści i lewica katalońska, tj. większość gł. ugrupowań lewicy utworzyli Front Ludowy.
Zwycięzcy jak i przegrani zaczęli stosować terror w stosunku do swoich przeciwników politycznych. Lider prawicowej opozycji parlamentarnej, Calvo Sotelo, protestował przeciw terrorowi antyreligijnemu, ustawom wywłaszczeniowym i tzw. reformie rolnej. Przywódczyni komunistów, Dolores Ibarruri, zapowiedziała, że za swe wystąpienia przeciw Frontowi Ludowemu i jego reform zapłaci życiem. 12 lipca 1936 r. Jose Castillo, porucznik Gwardii Cywilnej i członek Partii Socjalistycznej, został zamordowany w Madrycie przez członków skrajnie prawicowej bojówki. Dzień później, w nocy z 12 na 13 lipca 1936, 15-osobowe komando Gwardii Cywilnej podległej ministrowi sprawiedliwości uprowadziło Sotelo a następnie zamordowało go strzałem w tył głowy. Osobą, która pociągnęła za spust, był najprawdopodobniej socjalista Victoriano Cuenca. Morderstwo lidera legalnej opozycji było iskrą przyśpieszającą wybuch buntu żołnierzy z garnizonu hiszpańskiego w Melilli i 3-letniej wojny domowej - 1936-39. Na czele rebelii stanął gen. F. Franco; pomocy w ludziach i sprzęcie wojsk. udzieliły mu państwa faszystowskie: Niemcy i Włochy, natomiast republice - ZSRR oraz lewicowi ochotnicy z wielu krajów. W marcu 1939 roku wojna zakończyła się zwycięstwem nacjonalistów i ustanowieniem w Hiszpanii autorytarnej dyktatury Franco, który przybrał tytuł caudillo, tj. wodza Hiszpanii. Oparł on swą władzę na podporządkowanych mu: armii, oraz Falandze Hiszpańskiej. Zniesione zostały swobody obywatelskie, zakazana działalność partii politycznych (poza Falangą). Przywrócone w 1942 miały charakter doradczy a rząd był powoływany przez szefa państwa. Przez cały okres dyktatury (1939-75) Franco dbał o zachowanie roli arbitra, tak w strukturze władzy państwowej, jak i w zakresie stosunków między wspierającymi go grupami klasy rządzącej.
W 1939 Hiszpania przystąpiła do paktu antykominternowskiego jednak podczas II wojny światowej, mimo bliskich kontaktów z Niemcami i Włochami, zachowała neutralność.

84. Francja i Anglia w okresie międzywojennym.

85. USA w latach 1898- 1945.

W II 1898 r. amerykański krążownik „Maine” został zatopiony w porcie hawańskim. 20 IV obie izby Kongresu amerykańskiego uznały to za pretekst do wojny i wezwały Hiszpanię do wycofania się z Kuby. 25 IV 1898 r. prezydent oficjalnie wypowiedział wojnę Hiszpanii. Wojna trwała około trzech miesięcy i zakończyła się zwycięstwem USA.. Hiszpania zgodziła się oddać USA Kubę i Puerto Rico. W traktacie pokojowym podpisanym w Paryżu w 1898 r. Hiszpania zrzekła się wszelkich roszczeń w sprawie Kuby, USA przejęły obowiązek „ochrony życia i mienia” na wyspie. Od 1 I 1899 r. do 20 V 1902 r. Kuba była okupowana przez wojska amerykańskie.

Działania te były zgodne z doktryną Monroe. Koniec wieku XIX przyniósł USA jeszcze kilka zdobyczy terytorialnych w postaci: Filipin, wyspy Guam i Samoa Wschodniego. Sporo sukcesów odniosły stany zjednoczone za prezydentury Theodore Roosevelta w latach 1901-1909. można wśród nich wymienić mediacje w wojnie japonko-rosyjskiej. W polityce wewnętrznej Roosevelt kontynuował kampanie przeciwko trustom, zapoczątkowaną jeszcze za prezydenta Harrisona.

Niezwykle charakterystyczny przebieg miału wybory prezydenckie w 1912 r. pojawiło się trzech kandydatów: Taft, Roosevelt wysunięty przez Partię Postępową rozłamową z Partii Republikańskiej oraz Thomas Woodrow Wilson, który ostatecznie okazał się zwycięzcą. Za jego kadencji Stany Zjednoczone włączyły się do wojny światowej. Wilson odegrał ważną rolę w kształtowaniu powojennego ładu w Europie, ale po zakończeniu wojny przeważyła w Stanach Zjednoczonych polityka izolacjonizmu, wycofania się z Europy i powrót do polityki Monroe. Wycofanie z aktywnej polityki europejskiej skierowało zainteresowanie Stanów Zjednoczonych w stronę Dalekiego Wschodu, gdzie stale rosła pozycja Japonii. Konsekwencją polityki dalekowschodniej było podpisanie traktatów waszyngtońskich. W wyniku, których USA uzyskały m.in. dostęp do rynku chińskiego. Udało się również nawiązać stosunki dyplomatyczne z Meksykiem. W 1923 r., były one pełne kontrowersji i napięć. Zdecydowanej poprawie uległy dopiero w czasie kadencji prezydenta Meksyku Cardenasa (1934-1940). Stany Zjednoczone przeszły wówczas do tzw.. polityki dobrego sąsiedztwa wobec Ameryki Środkowej, a Franklin Delano Roosevelt uważał, ze wiele koncepcji Cardenasa jest bliskich jego wizji nowego ładu.

W latach 20-tych i 30-tych jeszcze bardziej nasiliły się w polityce amerykańskiej tendencje izolacjonistyczne i neutralistyczne.(w 1935 r. tzw. I Ustawa o neutralności uchwalona przez Kongres nakazywała wprowadzenie embarga na dostaw broni dla walczących stron, bez rozróżnienia między ofiarą a agresorem). Pierwszy raz ustaw została zastosowana po napaści Włoch na Etiopię. II akt o neutralności Kongres uchwalił w 1936 r. zakazywał on udzielanie pożyczek stronom walczącym. Sytuacja na dalekim Wschodzie, Jeszce bardziej współpraca japońsko- niemiecka stawały się poważnym zagrożeniem dla interesów amerykańskich i skłaniały wielu polityków do rewizji polityki izolacjonizmu i neutralności. Był wśród nich prezydent Roosevelt. POM rozpoczęciu wojny w Europie prezydent Roosevelt ogłosił 5 IX 1939 neutralność USA wobec toczącej się wojny.3 XI Kongres zniósł zakaz eksportu broni dla stron walczących, dzięki czemu Anglia i Francja skorzystać z pomocy. Roosevelt prowadził umiejętną kampanię przekonywania społeczeństwa do wyjścia z izolacjonizmu. Trzecia kadencja Roosevelta rozpoczęta w XI 1940 r. była zapowiedzią dalszego przełamywania polityki izolacjonizmu, czego wyrazem stało się zacieśnienie sojuszu z Anglią. Po wybuchu wojny w Europie Stany Zjednoczone przywiązywały jeszcze większą wagę do konsolidacji państw półkuli zachodniej. Zaczął funkcjonować mechanizm konsultacji politycznych państw amerykańskich.

7 XII 1941 r. samoloty japońskie dokonały ataku na okręty amerykańskie w Pearl Harbor na Hawajach. 8 XII USA i WB wypowiedziały wojnę Japonii, natomiast Niemcy i Włochy wypowiedziały wojnę USA 11 XII. Stany zjednoczone stały się częścią koalicji antyhitlerowskiej wnosząc fundamentalny wkład w zwycięstwo zarówno nad Niemcami jak i Japonia oraz kształt powojennej Europy i Świata, który decydował się na konferencjach Wielkiej Trójki.

86. Francja i Anglia po II wojnie światowej.

Anglia

Znalazła się w zwycięskiej Wielkiej Trójce, ale straty poniesione w czasie wojny okazały się olbrzymie (300 tys. żołnierzy, 60 tys. cywilów, 10% majątku narodowego). Złe nastroje społeczne spowodowały przegraną Churchilla w wyborach z VII 1945 i zwycięstwo Partii Pracy Clementa Attlee. Nowy rząd w III 1946 znacjonalizował Bank Anglii, oraz BBC, upaństwowiono większość kopalń węgla, kolej, gazownie. Po wyborach w 1951 i zwycięstwie konserwatystów na czele rządu ponownie stanął Churchill w 1952 na tron wstąpiła Elżbieta II. Odbudowa zniszczeń wojennych została zakończona m.in. dzięki pomocy w ramach planu Marshalla. Nastąpiło rozluźnienie więzi państw należących do Brytyjskiej Wspólnoty Narodów, niektóre z nich uzyskały niepodległość. W brytyjskiej polityce zagranicznej nastąpiła reorientacja ku współpracy europejskiej. Konserwatyści dominowali na scenie brytyjskiej w latach 50-tych. WB stała się państwem dobrobytu, w którym zmieniono strukturę podziału dochodu społecznego na korzyść warstw gorzej sytuowanych. W IV 1955 r. Churchill ze względu na wiek ustąpił ze stanowiska premiera i został zastąpiony przez Edena. Po kryzysie cypryjskim i kryzysie w kanale sueskim Eden ustąpił w 1957 r.

W 1961 r. WB zgłosiła akces do Wspólnego Rynku. Początek lat 60tych to okres rozgoryczenia związanego z rozpadem imperium, wolnym tempem rozwoju gospodarczego i powolną poprawą warunków życia. A także blokowaniem przez Francję wejścia do EWG. Na tym tle dokonywały się szybkie zmiany społeczne i obyczajowe. Pod koniec dekady zaostrzyły się stosunki między protestantami a katolikami w Irlandii Północnej. Na jesieni 1968 r. doszło do pierwszych poważnych starć katolików i protestantów w Londonderry.

Z początkiem 1973 r. WB stała się członkiem EWG. Sytuacja gospodarcza kraju była fatalna, spowodowane to było kryzysem energetycznym.

Francja

W wyzwolonej Francji władze objął rząd Tymczasowy gen, de Gaulle, oparty na koalicji chadecji, socjalistów, radykałów i komunistów. Dość szybko nastąpiła odbudowa zniszczeń wojennych, nie dokonano natomiast rozliczenia z wojenną przeszłością, nie licząc procesu marszałka Petaina, skazanego na śmierć, karę zamieniono na dożywotnie więzienie.

Zła sytuacja ekonomiczna Francji po wojnie pobudzała radykalne nastroje rosło poparcie dla partii komunistycznej. W 1946 r. de Gaulle ustąpił ze stanowiska premiera rządu Tymczasowego. Socjaliści i komuniści doprowadzili do nacjonalizacji górnictwa i większości banków w IV 1946 r. zmierzali do ograniczenia władzy wykonawczej. W nowej konstytucji IV Republiki uprawnienia prezydenta uległy zmniejszeniu. W wyborach z XI 1946 komuniści zdobyli 31, 3% mandatów. Premierem został Blum, następnie Ramadier. Wicepremierem przywódca francuskich komunistów lojalny wobec Kremla Thorez. Na prezydenta wybrano socjalistę Aureola. W V 1947 r. na mocy dekretu prezydenta komuniści zostali usunięci z rządu. Odpowiedzieli fale strajków i dokonaniem rozłamu w ruchu związkowym na centralę komunistyczną Powszechną Konfederację Pracy CGT i umiarkowanie socjalistyczną CGT Siła Robotnicza FO.

IV republika francuska wykazywała wyjątkową niestabilność rządów. W nowych wyborach w 1956 r. zwycięstwo odnieśli komuniści. Polaryzacja sceny politycznej we Francji postępowała głównie za sprawą wojny w Algierii. Kraj stanął na krawędzi wojny domowej, kiedy oddziały francuskie w Algierii zbuntowały się . Sytuację opanował de Gaulle. 1 VI 1958 r. objął urząd premiera. Zdobył kontrolę nad armią i skłonił parlament do przegłosowania nowej konstytucji w referendum ogólnonarodowym. Nowa konstytucja znacznie rozszerzała uprawnienia wykonawcze i ustawodawcze prezydenta. W wyborach parlamentarnych z XI gaullistowska Unia na rzecz Nowej Republiki uzyskał 35, 8% mandatów. 21 XII 1958 r. de Gaulle został wybrany na prezydenta V Republiki. W II 1960 r. prezydent de Gaulle zażądał specjalnych uprawnień i otrzymał je, na ich mocy doprowadził do referendum w sprawie niepodległości Algierii, większość francuzów poparła go w tej kwestii. Dowództwo armii w Algierii poczuło się oszukane. Tajna Organizacja Wojskowa OAS przygotowała przewrót wojskowy i posuwała się do ataków terrorystycznych. Dokonano również dwukrotnie zamachu ba samego prezydenta. Rebelia wojskowych została ostatecznie zdławiona. 18 III 1962 r. Francja uznała niepodległość Algierii. Lata 60-te przebiegały we Francji pod znakiem rządów de Gaulle stworzonej przez niego V Republiki. Rozwiązanie problemu algierskiego umocniło jego pozycję. W 1965 r. został wybrany w drugiej turze ponownie na prezydenta pokonując kandydata socjalistów Mitteranda. Okres względnego spokoju skończył się w 1968 r., kiedy na skutek cięć budżetowych na cele socjalne pojawiły się niepokoje społeczne. Masowe strajki i demonstracje uliczne studentów, głównymi ich organizatorami były organizacje trockistowskie i maoistowskie. Do strajku przystąpili również robotnicy. De Gaulle ponownie uratował sytuację, ale jego autorytet uległ osłabieniu. W 1969 r. de Gaulle przegrał referendum w sprawie zastąpienia Senatu prze silne zgromadzenie regionalne, pod wpływem klęski podał się do dymisji, rok później zmarł. W VI 1969 r. następcą de Gaulla został Pompidou, jeden z najbliższych współpracowników de Gaulla.

87. Hiszpania po II wojnie światowej.

Po zakończeniu Ii wojny światowej rząd Hiszpanii gen. Franco znajdował się w izolacji. Pod wpływem nacisku zwycięskich mocarstw system hiszpański ewoluował od dyktatury wojskowej okresu wojny domowej i II wojny światowej do państwa solidarystycznego opartego na ideologii konserwatywnej i nacjonalistycznej. W VII 1947 r. Franco podpisał Kartę Praw Hiszpanów, gwarantującą przestrzeganie praw obywatelskich pod warunkiem respektowania zasad ustroju. Franco myślał o przywróceniu monarchii i uzyskał poparcie społeczeństwa dla tej idei w referendum ogólnonarodowym z 1947 r. narastanie zimnej wojny doprowadziło do antyhiszpańskiego nastawienia w USA i Europie Zachodniej w 1953 r. rząd Hiszpanii zgodził się na utworzenie baz amerykańskich na swym terytorium. Szybki wzrost gospodarczy w latach 50-tych prowadził do modernizacji społeczeństwa; prosperity nie dotyczyła wszystkich w jednakowym stopniu. Rosło niezadowolenie robotników w przemysłowych okręgach Kraju Basków i Katalonii gdzie doszły również do głosu aspiracje charakterze narodowym. Nieobecność opozycyjnych partii politycznych skłaniał a robotników do innych dróg protestu (strajki i bojkoty w latach 1957- 1959). Nasilała się ewolucja w kierunku reorganizacji rządu w kierunku oświeconego konserwatyzmu. W II 1957 r. ministerstwa gospodarcze objęli fachowcy z „Opus Dei”, w tym samym roku w VII powstał Ruch Narodowy otwarty dla wszystkich Hiszpanów.. otwarcie w IV 1959 r. Doliny Poległych- mauzoleum poświęconego wszystkim poległym w wojnie domowej zapoczątkowało pojednanie narodowe. Wejście Hiszpanii do Organizacji Europejskiej Współpracy Gospodarczej oraz uchwalenie planu stabilizacyjnego w VII zdynamizowało gospodarkę.

System frankistowski opierał się na konserwatywnej wizji chrześcijaństwa, walce a ateizmem i materializmem. Rozdźwięk między skutkami społecznymi rozwoju gospodarczego oraz otwarcia międzynarodowego spowodował wzrost napięcia społecznego w ostatnich katach życia franco. Opozycja wśród robotników, studentów i intelektualistów zataczała coraz szersze kręgi. Umiarkowane reformy technokratów z „Opus Dei” okazały się zbyt powolne. Rósł tez opór superkonserwatywnej części rządzącej Falangi. W VI 1973 r. Franco dokonał kolejnej zmiany rezygnując z funkcji premiera i powierzając ją Carraro blanco, który w XII tego samego roku zginął w zamachu przeprowadzonym przez ETA. Nowym premierem został bardziej konserwatywny Carlom Nawarro, który jednak zapowiedział reformę samorządów, oraz nową ustawę o organizacjach po9litycznych. Złagodzono cenzurę obyczajową. Tolerowano działania bardziej umiarkowanej opozycji. Główną siłę opozycyjną stanowiła Hiszpańska Socjalistyczna Partia Robotnicza Felipe Gonzaleza i ruch chadecki Ruiza Jimeneza Adolfo Juareza. Na wiosnę 1974 r. po aresztowaniu bpa Bilbao popierającego autonomię Kraju Basków doszło do konfliktu pomiędzy władzami frankistowskiej Hiszpanii a Kościołem katolickim. W XI 1975 zmarł Franco dwa dni później nastąpiła koronacja króla Juana Carlosa. Ogłoszono amnestię, narastały jednak nastroje strajkowe i nasilały się ataki terrorystyczne ETA.. W VII 1976 r. król mianował premierem Juareza. Który doprowadził, do uchwalenia przez Kortezy ustawy o systemie politycznym. Dotychczasowy parlament miał być zastąpiony wybieralną, dwuizbową władzą ustawodawczą. W XII zorganizowano ogólnonarodowe referendum, które zatwierdziło zmianę ustroju. Spowodowało to spadek napięć społecznych i pozwoliło zalegalizować partie polityczne. W IV 1977 r. rozwiązano Ruch Narodowy falanga, jedyną do niedawna organizację polityczną w Kraku. Wycofano tez wojska z Sahary Hiszpańskiej. W VI 1977 odbyły się pierwsze od prawie 50 lat demokratyczne wybory, które przyniosły zwycięstwo koalicji Unii Centrum Demokratycznego (UCD) premiera Juareza, oraz socjalistycznej PSOE. Przyznano autonomię Katalonii i Baskonii a w XII 1978 uchwalono nową w pełni demokratyczną konstytucję. W wyborach z III 1079 zwyciężyła ponownie UCD. Młoda demokracja hiszpańska przeżywała poważne wstrząsy. W IV 1981 po przegranych wyborach ustąpił Juarez, a jego miejsce zajął Leopoldo Calvo-Sotelo. Osłabienie rządu zachęciło skrajną prawicę w armii do próby zamachu stanu 23 II 1981 r. zamachowcy opanowali parlament i wzięli zakładników spośród deputowanych. Większość armii opowiedziała się za królem i demokracją; przywódcy puczu musieli skapitulować i zostali skazani na wieloletnie więzienie. W następnym roku poważne napięcia wywołało przyjęcie przez Kortezy kontrowersyjnego prawa o rozwodach i wejście Hiszpanii do NATO. W X 1982 r. nowy rząd utworzył przywódca socjalistów Felipe Gonzalez. Po przyznaniu wszystkim prowincjom statusu autonomicznego, Hiszpania przekształciła się w federację 17 prowincji. Mimo to nadal trwały ataki ETA na przedstawicieli administracji.

88. Japonia po II wojnie światowej.

2 IX 1945 nastąpiła kapitulacja Japonii. W kraju zapanował chaos, nędza i nastrój totalnej klęski. Spore wpływy miała partia komunistyczna. Polityczna scena powojennej Japonii była bardzo zróżnicowana. W pierwszych powojennych wyborach zwyciężyły partie centroprawicowe. Po raz pierwszy w wyborach wzięły udział kobiety. Dowódca Sił Alianckich w Japonii gen. MacArthur w szybkim czasie doprowadził do demilitaryzacji, usunięcia nacjonalistów z administracji, ukarania niektórych japońskich zbrodniarzy wojennych i pozyskał japońską opinię publiczną dla demokracji politycznej. W konstytucji japońskiej z 1946 r. zaprojektowanej przez Amerykanów zachowano instytucję cesarza, jako symbolu ciągłości historycznej, ale pozbawiono go praktycznie władzy. Ponadto art. 9 konstytucji na zawsze odrzucał wojnę jako środek rozstrzygania konfliktów i zobowiązał rząd do utrzymywania wydatków wojskowych na poziomie nieprzekraczającym 1 % produktu narodowego. W 1946. r. przeprowadzono reformę rolną, która likwidowała wielka własność ziemską. Zreformowano na wzór amerykański system oświaty. W latach 1947- 1952 USA udzieliły Japonii pomocy gospodarczej w wysokości ok. 2 mld $.

8 IX 1951 na konferencji w San Francisco główne państwa zachodnie podpisały traktat pokojowy za Japonią, przywracał on niepodległość Japonii i potwierdzał utratę przez ten kraj posiadłości zamorskich. Jednocześnie USA i Japonia podpisały układ o współpracy gospodarczej i bezpieczeństwie na mocy, którego na terytorium Japonii pozostały amerykańskie bazy wojskowe. W nowych warunkach gospodarka japońska szybko przezwyciężała skutki wojny i na początku lat 50-tych weszła w okres przyspieszonego rozwoju.

Ostre spory polityczne toczyły się w Japonii wokół zakresu zależności Japonii od USA oraz wokół zagrożenia atomowego zwłaszcza po amerykańskiej próbie wodorowej w atolu Eniwetok w III 1954 r.

Japoński system polityczno- gospodarczy stanowił syntezę kapitalizmu wolnorynkowego i działań planowych, kierowanych przez państwo. Stosunki pracy i kapitału również rozwiązano sposób szczególny. Pracowników dzielono w zależności od zasług i wierności dla firmy na bardziej i mniej uprzywilejowanych. W obydwu strefach gospodarczej o politycznej czołową rolę odgrywali dzaikai, czyli sternicy wielkiego biznesu, powiązani z kierownictwem Partii Liberalno- Demokratycznej.

Na początku lat 70-tych Japonia była krajem niezwykłego sukcesu gospodarczego. Wysokie tempo wzrostu pozwalało na rozbudowę infrastruktury. Powstawały gigantyczne projekty komunikacyjne i urbanistyczne, szybko rosła stopa życiowa.. W japońskim eksporcie dominował rynek USA. W 1972 r. kolejnym premierem Japonii został Kakuei Tanaka. Dokonał on historycznego zwrotu w stosunkach z Chinami, podpisując porozumienie pokojowe i przepraszając za zbrodnie wojenne. Tanaka lansował plan budowy Japonii w postaci utrzymania 10% tempa wzrostu oraz szybkiej rozbudowy infrastruktury. Zwolnienie tempa wzrostu udaremniło te plany i zmusiło Tanakę do podania się do dymisji.

W 1980 r. po kryzysie naftowym produkt narodowy zwiększył się tylko, o 1%, ale w kolejnych latach rósł w tempie 3-4 % rocznie. Najszybciej rozwijały się nowoczesne gałęzie przemysłu japońskiego z elektroniką i inżynierię materiałową na czele, w 1983 r. Japonia produkowała już 38 % półprzewodników na świecie. Przemysł japoński stał się niezwykle konkurencyjny. Na tym tle dochodziło do rosnącej rywalizacji ekonomicznej między USA i Japonią. Japończycy uchodzili za najbardziej wykształcone społeczeństwo na świecie.

24

---