Katarzyna Wolak

Agnieszka Król

KOMPENDIUM

JAN

WŁADYSŁAW

DAWID

1.BIOGRAFIA:

Jan Władysław Dawid - dobry człowiek i doskonały nauczyciel

Jan Władysław Paweł Dawid, bo tak brzmi pełny zestaw jego imion, urodził się 26 czerwca 1859 roku w Lublinie. W młodości odznaczał się wyjątkową powagą i spokojem. Ciągnął raczej do książek i poważnych dyskusji niż do zabawy z rówieśnikami.

Ukończył studia prawnicze na Uniwersytecie Warszawskim. Rozpoczął również naukę na wydziale przyrodniczym, jednak przerwał ją i udał się do Lipska. Pobyt w Niemczech, a szczególnie spotkania z profesorem Wilhelmem Wundtem, który w 1879 roku założył pierwsze na świecie laboratorium psychologii doświadczalnej, znacznie wpłynęły na kierunek jego dalszej działalności.

Nabrał wtedy przekonania, że fundamentem psychologii i pedagogiki powinny być badania eksperymentalne, czego wyrazem była pierwsza praca naukowa Dawida: „Program postrzeżeń psychologiczno-wychowawczych nad dzieckiem od urodzenia do 20 roku życia”, napisana w 1886 roku, po powrocie do Warszawy. Głównym zajęciem Dawida w tym okresie staje się działalność naukowa i publicystyczna. Wtedy też zaczął pisać „Naukę o rzeczach”. Fragmenty drukował stopniowo w „Przeglądzie Pedagogicznym”, którego był redaktorem naczelnym od 1890 roku. Szczególną rolę w „Przeglądzie” spełniał Poradnik wychowawczy, który dawał odpowiedzi na pytania czytelników. Początkowo Dawid pisał sam odpowiedzi, później rolę tę przejmowała Aniela Szycówna. Okresowi temu, zawdzięczamy również dzieła takie jak: „Zasób umysłowy dziecka” oraz „Szkice psychologiczne”.

Istotną zmianą w życiu Dawida było zawarcie w 1893 roku związku małżeńskiego z Jadwigą Szczawińską - działaczką społeczną. Kobieta wywarła silny wpływ na męża. Oderwany od życia naukowiec stawał się działaczem politycznym.

Dawid był silnie związany z tajną uczelnią - Uniwersytetem Latającym, zarówno dzięki żonie, która kierowała organizacja studiów, jak i przez własne wykłady, które prowadził od utworzenia uczelni. Interesująca jest opinia słuchaczy Dawida, którzy przedstawiali, że był on „wzrostu niepokaźnego i w ogóle swoją szczupłą postacią sprawiał raczej skromne wrażenie[...] Jego twarz - zdaniem Benedykta Hertza- przypominała twarze świętych, strugane niedołężnie przez wiejskich snycerzy. Stąd też Hertz nazywał Dawida „drewnianym świętym”.

Drugi okres twórczości to działalność publicystyczno - społeczna. Rozpoczął ją w 1900 roku, gdy został redaktorem tygodnika polityczno - społecznego „Głos”, a następnie w 1906 roku pisma „Przegląd Społeczny”.(Cytaty)W tym czasie dochodzi do prześladowań Dawida z powodu jego postępowych poglądów. Mówił on, że autonomię Królestwa można osiągnąć jedynie poprzez rewolucję. W 1906 roku żandarmeria carska wydała wyrok na Dawida skazujący go za „przestępstwo” prasowe na rok więzienia w Cytadeli. Tylko dzięki wysiłkom żony oraz złemu stanowi zdrowia egzekucja wyroku została odroczona.

Kłopoty z władzami oraz zła sytuacja materialna spowodowana długami zaciągniętymi na złożenie kaucji, przyczyniły się do samobójstwa Jadwigi. Dla Dawida był to straszny cios, który całkowicie zmienił jego zainteresowania i kierunek prac naukowych. (cytaty)

Wraz ze śmiercią żony Dawid stracił pozwolenie na przebywanie w stolicy, dlatego wyjechał do Krakowa. To właśnie tam opublikował rozprawę „O duszy nauczycielstwa”, w której opisuje osobowość nauczyciela, określa cechy idealnego nauczyciela, jego "duszę".

W 1913 roku, dzięki amnestii, Dawid wrócił do Warszawy. W tym czasie zachorował na gruźlicę gardła. Mimo to wrócił do pracy i kontynuował pisanie. Jednak „choroba duszy” okazała się nieuleczalna, powodowała nieustanne pogarszanie się stanu zdrowia Dawida. Zmarł 9 lutego 1914 roku.

2. „ O DUSZY NAUCZYCIELSTWA”

„Dusza nauczycielstwa”

"W żadnym zawodzie człowiek nie ma tak wielkiego znaczenia jak w zawodzie nauczycielskim. Architekt może być złym człowiekiem i zabudować dom ładny i wygodny (…) zapewne nikt nie chciałby leczyć się u takiego lekarza, o którym by wiedziano na pewno, że jest złym człowiekiem. Ale już nauczyciel - zły człowiek jest sprzecznością, w samym określeniu niemożliwością. Nauczyciel taki może tego lub innego czasem nauczyć, rzeczy oderwanych, przypadkowych ale pozostanie dziecku obcym, w życiu jego żadnego wpływu nie odegra."

W pracy „O duszy nauczycielstwa” Dawid podkreśla szczególną rolę nauczyciela. Dostrzega jak ważną rolę w wychowaniu pełni jego osobowość oraz ukazuje cechy idealnego nauczyciela, które składają się na „duszę nauczycielstwa”.

Istotą „duszy nauczycielstwa” są:

• miłość dusz ludzkich

„Jest to miłość, bo człowiek wychodzi poza siebie, troszczy się, bezinteresownie czyni coś dla drugiego; jest to miłość dusz, bo przedmiotem jej jest wewnętrzna, duchowa treść człowieka, jego dobro moralne, jego oświecenie i udoskonalenie jako istoty duchowej.”

• poczucie odpowiedzialności, obowiązku i doskonałości

„Nauczyciel, który ma w sobie rozwinięte życie wewnętrzne [...], ma jednocześnie silne poczucie odpowiedzialności, obowiązku, potrzeby doskonałości. Kto chce innych oświecić, podnieść przez miłość dla nich, ten musi zarazem chcieć uczynić to w sposób najlepszy, najskuteczniejszy.”

• wewnętrzna prawdziwość

„Koniecznym wymaganiem, nakazem i potrzebą głębokiego życia duchowego, przynależności człowieka do moralnego świata celów jest wewnętrzna prawdziwość, zgodność ze sobą, objawienie się takim tylko jakim się jest, i w całości, jakim się jest.”

• moralna odwaga

„Przeciwtruciznę (niewoli) widzę w budzeniu i kształtowaniu odwagi [...]- odwagi bycia sobą, jak to tylko w granicach fizycznej przemocy jest możliwe, wyznawać siebie, swoje uczucia, mowę, przekonania, zamiary, niczego się nie zapierać, co jest ideą polskiego życia i wyzwolenia[...].”

Dawid ukazuje, że „dusza nauczycielstwa” to dar indywidualny, przejaw duchowej, cząstki człowieka, powołanie. Jednocześnie zwraca uwagę na to, że „ nieustanna troska materialna, walka o chleb powszedni, wytężona praca do zupełnego wyczerpania umysłu- tłumi wszelką możność życia prawdziwie ludzkiego, duchowego, a zatem w zarodku niszczy i te siły, które stanowią „duszę nauczycielstwa”. Opisuje, że ironią byłoby doszukiwać się „duszy nauczycielstwa” u ludzi, stale głodujących, niepewnych swojej przyszłości czy przeciążonych pracą. Mówi o tym, że :

„Dopóki jesteśmy w tym świecie, dusza objawiać się może tylko w ciele i przez ciało; więc i dla „duszy nauczycielstwa” muszą być naprzód dane lub wywalczone zewnętrzne, materialne warunki: prawo do słusznej płacy, należytego odpoczynku i płodnej bezczynności.”

3.JAK SIĘ UCZYĆ PEGAGOGIKI?:

Jak uczyć się pedagogiki?

W rozprawie „ Jak się uczyć pedagogiki” Dawid ukazuje, że środkiem do zdobycia wiedzy pedagogicznej jest książka. Jednak pedagogiki nie można się nauczyć z książek, nawet tych najlepszych. Podkreśla, że nie istnieje perfekcyjny podręcznik z pedagogiki i że z pewnością nikt go nie napisze. Przedmiotu tego nie możemy zamknąć w określonych granicach czy w jakimś zbiorze przepisów, który służyłyby nam w każdej sytuacji przez wiele lat. Czytanie książek, wg Dawida, ma za zadanie pobudzać nasze myślenie oraz uczyć samodzielnego orientowania się w praktyce. Poznanie różnorodności zdań oraz odmiennego podejścia do tego samego problemu powoduje, że sami wyprowadzamy ogólne zasady, które następnie próbujemy zastosować w praktyce.

4.IDEA NAUCZANIA HUMANITARNEGO:

• Idea nauczania humanitarnego

Dawid w artykule „O klasycyzm” występuje przeciwko przyrodniczemu encyklopedyzmowi „który w pogoni za doraźnymi rezultatami w gruncie rzeczy napełnia pamięć tylko martwym i bezpłodnym materiałem, organiczne zaś siły umysłu pozostawia bez należytej uprawy”. Nie broni klasycyzmu jako określonego systemu, lecz stoi w obronie idei - „nauczania wychowawczego, humanitarnego i podstawowego, tj. urabiania charakterów, zaszczepiania „ludzkiego” poglądu na świat - w przeciwieństwie do poglądu mechanicznego”.

5. „PRZEGLĄD PEDAGOGICZNY” 1890, nr 10. Dział: Poradnik Wychowawczy - Dzieci nerwowe i kapryśne

Temat: Dzieci nerwowe i kapryśne

Zapytanie:

Matka pisze w sprawie swojej 3 letniej córki, która jest zbyt pobudliwa,płacze krzyczy, zawsze stawia na swoim, grymasi, ze złości sinieje i wypręża się. Matka stosuje następujące metody:

1.Dogadza córce 2. Uprzedza wybuch odwracając jej uwagę, 3. Po wybuchu rozmawia z córką, 4. Przybiera smutną minę, usuwa się od niej milczą dając do zrozumienia że nie podobają się jej kaprysy córki 5. Odbiera zabawki lub odsuwa osoby, które ja rozdrażniły.

Metody te jednak nie skutkują i matka szuka pomocy.

Odpowiedz Dawida:

Dawid stwierdza iż, jest to przypadek nerwowości „...ciągła ruchliwość i nadmierna uczuciowość- wątpić nie pozwalają,iż mamy do czynienia z wypadkiem nerwowości...” i stąd te niepożądane objawy opisane przez matkę.

Wskazuje błędy, które popełniała matka w reakcjach na nerwowość córki. Zauważa,iż dogadzanie dziecku potęguje kapryśność, ponieważ dziecko nie ma rozróżnienia w wartościowaniu rzeczy. Dziecko 3letnie jest za małe na rozmowę i racjonalne tłumaczenie dorosłych. Odwracanie uwagi dziecka nadaje wadliwy kierunek i nie zapobiega na przyszłość. Natomiast tzw. „gra na emocjach” nie skutkuje z tego względu,iż dziecko nie rozumie jeszcze pewnych uczuć.

W związku z tymi problemami Dawid podaje ogólne porady postępowanie z nerwowością. Należą do nich:

-Korzystne warunki higieniczne, które wzmacniają nerwy(pożywienie, sen, odpowiedni podział pracy i odpoczynku, brak silnych wrażeń i dużych zmian)

-Uregulowanie nerwowości poprzez odpowiednie środki wychowawcze:

1. Ustalenie reguł i rozkazów, którym powinien towarzyszyć przymus i kara

2. Łagodność w postępowaniu, lecz z odpowiednią stanowczością

3. Konsekwencja i stałość w postępowaniu

4. Pielęgnowanie wyobraźni,która hamuje niechciane impulsy chwilowe. Dziecko powinno kierować się wyobrażeniem a nie impulsem zmysłowym.

5. Dziecko powinno wyładować swoje negatywne emocje(płacz,krzyk)

6. Dozwolone jest delikatne uderzenie,ale gdy to nie pomaga zaprzestać i spróbować innych sposobów

7. Nauczenie dziecka ,że płacz nie przynosi żadnej korzyści

8. Uzbrojenie się w cierpliwość

9. Rozwijanie uczuć(ambicji czy współzawodnictwa)

10. Ćwiczenie woli(stałe godziny posiłku, poranne ścielenie łóżka, modlitwa czy gry ćwiczące wytrzymałość)

Kończąc odpowiedz Dawid podkreśla: „...Przy systematycznym i przez dłuższy czas stosowaniu tych zasad i środków nauczymy nie tylko hamować te lub inne ruchy i popędy, lecz wyrobimy ogólną zdolność powściągania afektów i popędów chwili...”

Konieczna jest przy tym konsekwencja, wytrwałość, łagodność, stanowczość.

6. „PRZEGLĄD PEDAGOGICZNY” 1890, nr 10. Dział: Poradnik Wychowawczy- Jak postępować z dziećmi niezdolnymi?

Temat: Jak postępować z dziećmi niezdolnymi?

Zapytanie:

Czytelniczka pyta o umysły wadliwe z natury i o kwestie z nimi związane: Bezmyślność i apatia,brak pamięci i bystrości umysłu, brak spostrzegawczości, motylkowatość, brak zmysłu kombinacyjnego, zbyt duża wyobraźnia.

Odpowiedź:

Dawid pisze, iż wymienione wady dotyczą dzieci „słabego umysłu” lub dzieci niezdolnych.

Podkreśla,iż upomnienia, „nauka i metody dydaktyczne” nie pomogą w tym przypadku, ponieważ sam rozwój umysłu nie wystarczy. Potrzebny jest również rozwój fizyczny.

Na początku należy zbadać przyczyny tej niezdolności „...mając dziecko,które w okresie szkolnym okazuje się wyjątkowo niezdolne,zbadać należy przede wszystkim przyczyny...”. Mogą one być następujące:dziedziczność, choroba umysłowa, nerwowość, epilepsja, histeria,choroby przebyty w dzieciństwie, zły przebieg ciąży, warunki społeczne, zboczenia wieku szkolnego(ociężałość i lenistwo)itd.

Należy zapewnić odpowiedni rozwój fizyczny(zadbać o ciepła odzież, pożywienie, świeżę powietrze,dużo ruchu)

W procesie rozwoje umysłowego należy dostosować program do możliwości dziecka. Dawid wskazuje na odpowiednie ośrodki specjalne czy wychowawcze. Zaznaczając przy tym iż brakuje ich w Polsce i z większą częstotliwością są obecne za granicą.

W odpowiedzi na wskazane objawy pisze:Bezmyślność i apatie powstrzymać można przez rozbudzenie zainteresowania dziecka np.majsterkowaniem.

Pamięć wzmocnić można przez ruch fizyczny i rozwiązywanie logicznych zadań.

Zmysł kombinacji można wyrobić przez naukę spostrzegawczość. Złagodzić wyobraźnie można stosując zimne kąpiele, ruch i prace.

Zalecenie te powinny być zastosowane we wczesnym wieku, ponieważ dziecko zaniedbane nie jest w stanie się już zmienić.

7. „Nauka o rzeczach”1892

Głównym dziełem Dawida była „Nauka o rzeczach”. Opisał w nim genezę i rozwój poglądowego nauczania,jego różne formy i treść. Krytycznie odniósł się schematyzmu i rygoryzmu nauczania Pestalozziego oraz formalizmu Herbarta. Źródłem jego inspiracji było dzieło Jana Amosa Komeńskiego „Wielka Dydaktyka”.Dawid w swym dziele przedstawia metody,sposoby i idee nauki.

PRZYSWAJANIE UMYSŁOWE:

„...Przyswajanie umysłowe jest z jednym z momentów podstawowego procesu psychicznego,który w nieskończonych odmianach i złożeniach powtarzając się wypełnia całe nasze życie umysłowe...”

Proces ten składa się z następujących elementów:

• przyjęcie podniet zewnętrznych jako wrażeń- poznanie bezpośrednie

• przyjęcie podniet wewnętrznych.(wnioskowanie, uogólnianie ,pojmowanie)poznanie pośrednie

• reakcja ruchowa (mimika, mowa, pismo)

Ważna jest kolejność tych procesów. Przykładem może posłużyć sytuacja pogodowa. A mianowicie, widząc czarne chmury(podniety zewnętrzne) wnioskujemy(wewnętrzna przeróbka podniet),iż będzie padać i zmierzamy w kierunku domu(reakcja ruchowa).

Przedmiotem przyswajania bezpośredniego poznania w świecie zewnętrznym jest RZECZ.

Rzecz: ”...stałe współistnieniowe cech i własności, takich jak kształt, ciężar, barwa itp....”

Poznajemy rzeczy poprzez zmysły:

a:)dotyk np. twardość, miękkość, suchość itp.

b)wzrok

c)słuch,powonienie,smak

Własności rzeczy:

-rozciągłość(położenie, kształt, odległość i wielkość)

METODA NAUCZANIA:

„...Cała sprawa wykształcenia,jakie człowiek odbiera,dokonywa się wedle normalnego procesu psychicznego....”

„...normalny proces psychiczny leżeć będzie w podstawie każdej jednostki nauczania,czyli jednostki metodycznej i przebieg jej określać...”

Podział nauk:

-konkretne: np. geografia(bezpośrednie poznanie przez postrzeganie)

-rozumowe: np. matematyka(myślowa przeróbka zmysłowego materiału)

-praktyczne np. medycyna(umiejętności praktyczne)

Pomimo tego rozróżnienia należy pamiętać,że „...umysł jest jednolitą całością i tylko jako całość funkcjonować może...” i dlatego w każdej gałęzi wiedzy muszą być uwzględnione wszystkie elementy procesu psychicznego.

Struktura lekcji oparta jest na pięciu stopniach formalnych:

• przygotowanie apercepcji (rozpoznanie zasobu wiedzy ucznia na dany materiał(przedmiot wykładu)np. Poprzez zadawanie pytań)

• przedstawienie materiału konkretnego (kontrola uwagi i pamięci, w przepadku trudnego materiału konieczne są przerwy)

• porównywanie i wielokrotne kojarzenie (sprawdzanie przez nauczyciela czy dany materiał został gruntownie przyswojony)

• uogólnienie (pojęcia, definicje, prawa, reguły)

• zastosowanie poznanych pojęć i praw

Stopnie formalne nauczania wypływają konsekwentnie z elementów procesu psychicznego:

1.przyjęcie podniet zewnętrznych - przygotowanie apercepcji

- przedstawienie materiału konkretnego

2.przyjęcie podniet wewnętrznych -porównywanie i wielokrotne kojarzenie

-uogólnienie

3.ruchowa reakcja uogólnienie -zastosowanie

.

8. PISMA PEDAGOGICZNE „Zasób umysłowy dziecka”

„Program spostrzeżeń psychologiczno - wychowawczych nad dzieckiem od urodzenia do 20 roku życia”

” ....W pewnych granicach im więcej dziecko odbiera różnorodnych wrażeń z otoczenia,tym silniej i pełniej budzi się i rozwija jego życie duchowe...”

W Programie tym zostały statystycznie obliczone zasoby doświadczeń i wyobrażeń dzieci w Polsce, według następującego kwestionariusza, który objął 520 dzieci. Odnosi się on do sfery doświadczenia zmysłowego.

Badani:

Chłopcy i dziewczynki w wieku 6-12 lat oraz dzieci chrześcijańskie i żydowskie.

Przykładowe pytania:

A. Czyś widział:1)Stado owiec na pastwisku, 2)Kurę z kurczętami.......29)Jastrzębia w powietrzu

B. Czyś widział:30)Jabłka(gruszki,śliwki)na drzewie,....62)Cebulę

C. Czyś widział:63)Dół z którego wyrabiają piasek,....

D. Czyś widziałeś:70)Jak słońce wschodzi.....

E. Czy widziałeś:81)Chłopa w stroju wiejskim.....

F. Czyś widział:96)Jak drwa rąbią.....

G. Czyś był;118)W większym mieście.......136...

Wyniki:

Wyobrażenia dotyczące człowiek 80%

Zjawiska natury 72%

Fakty geograficzne i gatunki ziemi 71%

Rośliny i zwierzęta 66%Zajęcia ludzi 63%

Wniosek: W umyśle dziecięcym najmocniej reprezentowany jest człowiek. Wyniki zależą od stopnia doświadczenia dzieci,środowiska,zainteresowań czy wrodzonej inteligencji.

Czynnikami decydującymi o rozwoju umysłowym są: uzdolnienia i instynkty. Muszą na nie działać podniety zewnętrzne(przyroda książki,stosunki z ludżmi,świat rzeczy materialnych).Jeśli te podniety będą słabe w skrajnych wypadkach może dojść do zastoju umysłu. Natomiast duża ilość podniet sprzyja rozwojowi.

9. "SPOŁECZEŃSTWO"

INTELIGENCJA,WOLA I ZDOLNOŚĆ DO PRACY

W artykule tym Dawid poszukuje metody do pomiaru inteligencji, która będzie łatwa i prosta w użyciu.

Powinna ona mieć związek z przedmiotami i zjawiskami przy udziale postrzegania i wyobraźni, stopniem kultury szkolnej i książkowej ,zdolności wyrażania się.

Powinna ona być zastosowana do rożnych stopni uzdolnienia i rozwoju.

Taką właśnie metodą opracowaną przez Dawida jest metoda przyczyn i skutków lub również zwana metodą "co i jak się stało".

Zawiera ona w sobie dwie odmiany:

-dwuczłonkowa: Polega ona na pokazaniu dwóch rysunków,z których jeden ukazuje początek a drugi koniec przedstawionej sytuacji. Należny przewidzieć co zaszło pomiędzy początkiem a końcem, ukazać związek pomiędzy nimi.

-wieloczłonkowa: Polega ona na przedstawieniu kilku lub kilkunastu rysunków w pomieszanej kolejności. Należny ułożyć rysunki te w odpowiedniej kolejności.

Metoda ta określa stopień sprawności inteligencji lub rozpoznaje jej braki.

„...błędne rozpoznanie ,o ile nie wynika z istotnych przeszkód,jak wadliwy rysunek,słaby wzrok itp.,ma zawsze przyczynę w braku doświadczenia,w małym zasobie lub ociężałości wyobrażeń....”

---