agresja, AGRESJA WŚRÓD MŁODZIEŻY


AGRESJA WŚRÓD MŁODZIEŻY

Nasilające się liczne zachowania agresywnych dzieci i młodzieży, wybryki chuligańskie w placówkach oświatowych i na ulicy budzą poważny niepokój. Niemal każdego dnia środki masowego przekazu podają wiadomości o rabunkach, morderstwach, gwałtach. Zauważa
się tendencje wzrostu liczby dzieci niedostosowanych społecznie. Ostatnie lata wykazują,
że przejawy agresji przybierają drastyczne formy, obniża się również wiek sprawców. Konieczne staje się więc rozumienie tych niepokojących przyczyn. Młodzież gimnazjalna jest szczególnie narażona na niebezpieczeństwo. Wynika to z charakterystycznego dla tej grupy wiekowej jeszcze niewielkiego zakresu wiedzy, nadmiernej ufności, ciekawości, braku wyobraźni, nieostrożności wobec sytuacji, które mogą zagrażać ich zdrowiu i życiu.

Według Encyklopedii Powszechnej PWN agresja w znaczeniu psychologicznym
jest to zachowanie się zmierzające do wyładowania niezadowolenia lub gniewu na pewnych osobach lub przedmiotach, występujących w różnych formach:

- agresja bezpośrednia fizyczna wyrażać się może w stosunku do osób, min. w biciu się, znęcaniu się

- agresja słowna wyrażająca się w wymyślaniu, wyśmiewaniu się z innych.

- agresja pośrednia wyrażająca się w ignorowaniu, oszczerstwach i intrygach, wykluczaniu z grupy

- autoagresja samookaleczenia, samobójstwa

Do głównych przyczyn agresji zaliczamy :

- załamanie się struktur społecznych, upadek autorytetów szkoły, kościołów, organizacji młodzieżowych

- niemożność odnalezienia się w nowej rzeczywistości ( nowe środowisko, nowy etap edukacji szkolnej )

- zatarcie się kryteriów dobra i zła

- niewłaściwe metody wychowawcze stosowane przez rodzinę, szkołę.

Wyżej wymienione przyczyny zachowań agresywnych możemy nazwać przyczynami ogólnymi, dotyczącymi zarówno młodzieży, jak i dzieci i dorosłych.

Do końca lat 60 XX w. na zachowania przestępcze i agresywne wśród młodzieży szkolnej nie zwracano uwagi nie przeprowadzano badań naukowych. Dopiero na początku lat 70 zjawisko to stało się przedmiotem systematycznych badań w Skandynawii , a potem w Japonii, Anglii, Australii, Kanadzie, USA.

1. Wpływ środowiska rodzinnego z badań amerykańskich i norweskich wynika działanie czterech czynników ;

- emocjonalne nastawienie do dziecka ze strony głównego opiekuna [ stwierdzono związek pomiędzy brakiem ciepła oraz zaangażowania się w sprawy dziecka, a późniejszymi tendencjami do agresji i wrogości wobec innych ludzi

- postawa przyzwalająca i tolerancyjna wobec dziecka połączona z brakiem ustawienia jasnych granic wobec agresywnego zachowania w stosunku do rówieśników, rodzeństwa i dorosłych.

- poziom agresji zwiększa rodzic nie znoszący sprzeciwu, używający takich metod jak bicie, ostre wybuchy gniewu, alkoholizm, czyli przemoc rodzi przemoc

- temperament, czyli cecha odziedziczona ma duże znaczenie dla poziomu agresji

Dla wielu osób dom rodzinny stanowi istotne oparcie w procesie kształtowania się osobowości, świata myśli, dążeń, uczuć. Jest ostoją życia psychicznego. Ale też dla wielu dzieciństwo nie jest najpiękniejszym i beztroskim okresem w życiu. Jest okresem paraliżującego strachu i bólu.

Główna przyczyna agresywnego zachowywania dzieci tkwi w dezorganizacji życia rodzinnego. Pogoń współczesnych rodziców za dobrami materialnymi sprawia, że dziecko w przytłaczającej masie przedmiotów żyje osamotnione, pozostawione same ze swoimi problemami. Rodzice w wirze codziennych zajęć oddalają się od siebie i swoich dzieci, coraz mniej dostrzegają i rozumieją ich rzeczywiste potrzeby. W związku z tym trudne staje się zaspokojenie podstawowej potrzeby emocjonalnej - potrzeby miłości. To, że rodzice z dzieckiem za mało rozmawiają, że nie słuchają o jego problemach, że ignorują jego radości i kłopoty, że często mają mu tylko do zakomunikowania to, aby było grzeczne, nie przeszkadzało, a najlepiej dało im spokój, powoduje, że zostaje niezaspokojona kolejna potrzeba emocjonalna - potrzeba bezpieczeństwa. "Prawidłowo zaspokojona potrzeba akceptacji i uznania tworzy w świadomości dziecka trwałą podstawę do poczucia własnej wartości."
Często jednak zdarza się tak, że ci najbliżsi, a więc rodzice, bezmyślnie upokarzają dziecko, ostro wytykają błędy. Staje się to źródłem bólu, żalu, poczucia odrzucenia. Dziecko niedoceniane czuję się samotne i nieszczęśliwe.

Posiadanie odrzucających rodziców, częste frustracje, niekonsekwencja wychowawcza, okazje do manifestowania gniewu, obserwowanie zachowań agresywnych u rodziców oraz korzyści uzyskiwane w wyniku agresji, przez jej akceptację, sprzyjają znacząco rozwojowi agresji. Również codzienne trudności, bezrobocie, bieda, niepewna perspektywa na przyszłość, brak poczucia stabilizacji, stanowią ogromne obciążenie dla psychiki dziecka. W dobie przemian społecznych i obyczajowych rodzinie towarzyszą ogromne lęki, przeważnie o utrzymanie pracy i godziwego statusu materialnego. Dzieci nasiąkają tą atmosferą niepokoju i przenoszą ja do szkoły, szukając nieraz możliwości odreagowania swojej frustracji. Wiadomo też, że niekorzystny wpływ wywiera zarówno nadmierna surowość, znaczny rygoryzm, stosowanie licznych kar, zakazów i nakazów, jak też wychowanie zbyt tolerancyjne, pobłażanie wybrykom dziecka, przesadna opieka i troskliwość połączona z ograniczaniem jego samodzielności.

Dużym problemem jest również brak przygotowania pedagogicznego większości rodziców. Najczęściej sięgają po potoczne zasady wychowania zasłyszane u znajomych czy wyczytane z gazet lub wychowują tak "jak czynili to dziadkowie". Tradycyjny model wychowania - a więc model autorytarny połączony z karami cielesnymi - jest wciąż popularny. Rodzice, którzy stosują kary fizyczne wobec agresywnie zachowujących się dzieci, modelują i kształtują właśnie te wzory zachowań, które pragną wyeliminować.
Do często popełnianych błędów należy nieświadome uczenie agresji poprzez przekazywanie dzieciom poleceń w rodzaju: "bądź mężczyzną", "pamiętaj, że masz łokcie", "jak cię szturchają oddaj". Rodzice w ten sposób pochwalają przemoc, oczekują jej i nagradzają za nią, co w rezultacie prowadzi do utrwalenia tego negatywnego wzoru zachowania.

2. Środki masowego przekazu

Wszechstronne badania wskazują na to, że młodzież oglądająca dużo scen brutalnej przemocy w programach telewizyjnych, na kasetach video, w filmach czy grach komputerowych odczuwa mniej współczucia w stosunku do ofiar przemocy w życiu i częściej staje się agresywna.

Niewłaściwe oddziaływanie środków masowego przekazu w potocznym przekonaniu ma znaczny wpływ na przestępczość, zwłaszcza w odniesieniu do dzieci i młodzieży, którzy są bardziej podatni na sugestię niż osoby dorosłe. Wśród przyczyn, które rodzą akty przemocy i lekceważenia ludzkiego życia należy wymienić oddziaływanie telewizji, zdominowanej w dużym stopniu przez filmy, w których przemoc, spryt, okrucieństwo, agresja są na porządku dziennym. Niektóre z nich dostarczają wręcz gotowe scenariusze zbrodni do powielania. Są emitowane w godzinach największej oglądalności, a więc dostępne dla dzieci i młodzieży. Również duże zagrożenie stwarzają często filmy przeznaczone dla najmłodszej widowni, głównie animowane, pełne brutalnych scen ukazujących w realistyczny, a nawet wynaturzony sposób, bijatyki przepojone okrucieństwem i szeroką gamą wszelkich innych wynaturzeń. Przynoszą je programy emitowane nie tylko na kanałach telewizji satelitarnej, ale także polskiej. I nic nie znaczy tu bariera językowa, gdyż sam język jest problemem drugorzędnym. Najważniejsze w tych filmach nie jest słowo, lecz dobrze wymierzony cios lub strzał po którym ekran zalewa plama krwi.

Inne, dostępne dla dzieci źródło, które przepełnione jest przemocą to gry komputerowe. Coraz częściej rodzice w nagrodę, lub po prostu z braku czasu dla dziecka, kupują mu komputer. Gry te angażują emocjonalnie dziecko w przeżywaniu przemocy w większym stopniu niż demoralizujące filmy telewizyjne. Dziecko utożsamia się bowiem z bohaterami gier i aby przetrwać musi jak najdotkliwiej pobić, jak najskuteczniej zranić bądź zabić swojego przeciwnika, bo tylko w ten sposób może zebrać premię w postaci kolejnego "życia" oraz przejść do następnego poziomu.

Przemoc telewizyjna coraz szerszą falą wylewa się poza ekran. Sposób w jaki młodzi ludzie odnoszą się do siebie oraz ludzi starszych, z pewnością w dużym stopniu, wynika z telewizyjnych wzorców. Widzowie uczą się zachowań poprzez ich obserwację na ekranie. Odbiór programów telewizyjnych, w połączeniu z innymi jeszcze czynnikami, może wywołać agresję lub stany lękowe u widza . "Obcowanie ze scenami przemocy, na co się często zwraca uwagę, powoduje zobojętnienie na te bodźce; stają się one źródłem modelowania zachowań antyspołecznych."

Wprawdzie nie ma pewności, że każde dziecko uczestnicząc w ekranowej przemocy będzie naśladować i przenosić swoje doświadczenia z rzeczywistości filmowo - komputerowej do realnie istniejącej, to jednak niekwestionowany jest pogląd, że pozostają one w pamięci dziecka i mogą prędzej czy później dać o sobie znać.

3. Wpływ grupy rówieśniczej.

Zarówno badania ( Z. Skorny, H. Rylke ) jak i potoczne obserwacje pokazują, że ludzie zachowują się bardziej agresywnie, gdy mają okazje obserwować kogoś innego zachowującego się agresywnie. Jest to wzór agresywnego zachowania się występujący w danej grupie lub inaczej model do naśladowania. Prawdopodobieństwo występowania naśladowania jest tym większe, im bardziej pozytywnie jest model oceniany.

W grupach rówieśniczych chłopcy oceniani jako silni, wytrzymali funkcjonują jako osobnicy godni podziwu i zazdrości. Podobne zachowania dziewcząt postrzeganych jako atrakcyjne, pewne siebie chętnie naśladowane. Jeżeli któryś z tych modeli staje się sprawcą przemocy, np. zabiera przedmioty, popycha, wygłasza złośliwości, intryguje przeciwko koledze lub koleżance - znajdzie naśladowania.

Kolejnym współdziałającym mechanizmem grupowym jest obniżenie kontroli nad bodźcami pobudzającymi do agresywnych zachowań. Gdy młody człowiek znajdzie się wewnątrz „gorącej” sytuacji w grupie, patrzy na atrakcyjny model używający przemocy i przeżywający satysfakcję, wtedy osłabia się kontrola agresywnych uczuć.

Ważnymi czynnikami sprzyjającymi występowaniu agresji są: akceptacja ze strony grupy, brak reakcji ze strony dorosłych i pozostawienie aktów przemocy bez kary oraz anonimowość jednostki - rozmycie odpowiedzialności przez fakt, że działa się w grupie.

Rodzina i szkoła bardzo często nie spełnia swych naturalnych funkcji. Młodzież poszukując zasad, norm czy reguł postępowania, nie znajdując ich ani w szkole ani w domu - sama wyznacza sobie te cele i zasady. Szuka akceptacji członków grupy, nawet za cenę przekroczenia prawa. Tak rodzą się warunki do pojawienia się przemocy. Grupa nieformalna (np. przestępcza) jako środowisko, w którym przebiega socjalizacja uczy, iż agresja jest trwałym sposobem radzenia sobie w świecie, wpaja przekonanie o skuteczności posługiwania się agresją jako emocją i postawą.

4. Czynniki sprzyjające agresji to :

- utrzymywanie tabu wobec problemu [ nauczyciele patrzą na problem i nie reagują ]

- słaby nadzór nauczycieli na przerwach i miejscach w których przemoc zachodzi

- brak komunikacji między nauczycielami i uczniami

Nauczyciele którzy są otwarci na kontakt cenią dobre relacje z uczestnikami MDK i umieją je budować, modelują podobne zachowania u uczestników. Jeżeli przekaz nauczyciela trafia do uczestnika [ np. szanuję cię jesteś ważny ] to stan emocjonalny ucznia polepsza się, jest on bardziej otwarty, gotów do przyjaznych kontaktów i spokojnego uczenia się.

Nauczyciel zirytowany, sfrustrowany może swoje uczucia przekazać uczniom. Jeżeli uczniowie są w nastroju do przeszkadzania i prowokowania nauczyciel reaguje krzykiem. Takie postępowanie nauczyciela wywołuje u uczniów stały poziom zagrożenia, zawstydzenia, lęku a te uczucia znajdują ujście w agresywnych atakach, bójkach i używaniu przemocy.

Powodem takiego a nie innego zachowania nauczyciela jest jego nie łatwa sytuacja w obecnej strukturze szkoły. Nauczyciel zmuszony do realizacji programu, prac społecznych na rzecz szkoły i lokalnym środowisku, źle opłacany, zmuszony ze względów ekonomicznych do dodatkowych prac, ma wiele powodów do frustracji.

Niektórzy badacze szkoły np. Z. Kwieciński, J. Obuchowska uważają, że agresja jest cechą strukturalną szkoły. Przymus uczęszczania, siedzenia bez ruchu, wykonywania z góry narzuconych zadań, przebywanie w narzuconej z góry grupie, zamknięcie w klasie. Przymus ten może być przeżywany przez ucznia jako obowiązek, jeżeli rodzice i wychowawcy potrafią przekazać mu sens tych ograniczeń. Jeżeli jest on egzekwowany siłą pozostaje przymusem i budzi agresję.

Ważnym czynnikiem wywołującym agresję wśród młodzieży jest brak szans życiowych. Edukacja wymaga wysiłku i poświęcenia, ale nie zawsze zapewnia człowiekowi byt, zwłaszcza w okresie wielkiego bezrobocia.

Nieatrakcyjność szkoły wyraża się coraz mniejszym zaspokojeniem potrzeb uczniów - potrzeby aktywności poznawczej i twórczej, przeżyć, przygody, rozrywki, uznania społecznego oraz szacunku.

W odczuciu uczniów najczęstszym źródłem przemocy w szkole są nauczyciele. Wykazują bowiem nieumiejętność tworzenia dobrej i życzliwej atmosfery w szkole, nawiązania kontaktów z uczniem brak kompetencji i zdolności dydaktycznych a zwłaszcza przekazywania wiedzy i kierowania zespołem. Często stosują usztywniony system kar poniżając godność nie tylko uczniów, ale i swoją.

Źródłem przemocy w szkole są też sami uczniowie. W obu społecznościach mamy do czynienia z agresją słowną. Nauczyciele wyśmiewają uczniów, zaś ci podchwytują kpiny i kontynuują wyśmiewanie kolegów z powodu wyglądu, nazwiska lub słabszych wyników w nauce. Nauka w szkole przestaje być powodem satysfakcji, za to coraz częściej jest źródłem ogromnej frustracji. Szkolne porażki łatwo rodzą poczucie upokorzenia. Stąd już blisko do stwierdzenia, że szkoła nie jest przyjazna uczniom. "Szkoła jest źródłem zaburzeń w zachowaniu uczniów. Sytuacje szkolne są dla uczniów sytuacjami trudnymi, odczuwają wtedy stan wewnętrznego napięcia, które muszą odpowiednio rozładować, często zachowaniem agresywnym".

5. Przemoc dzieci wobec dzieci

Od szeregu lat w polskich szkołach narasta problem przemocy dzieci starszych wobec młodszych i słabszych. Głównymi ofiarami są uczniowie klas pierwszych. Padają ofiarami bicia, znęcania się psychicznego, niszczenia ich rzeczy. Osoby grupy wytypowane do roli ofiar dowiadują się że muszą milczeć na temat represji, bo inaczej czekają ich poważne konsekwencje.

Wśród agresorów obowiązuje hierarchia. Zakamuflowane sposoby komunikacji skutecznie blokują ujawnienie sprawców.

Agresorzy stosują dwie formy przemocy :

- bezpośrednią ( bicie, przezywanie, wyszydzanie, okradanie, niszczenie rzeczy )

- pośrednią ( oszczerstwa, intrygi, wykluczenie z grupy, izolowanie )

Konsekwencje obu tych form przemocy są podobne. Ofiary przeżywają głębokie uczucia poniżenia i upokorzenia, strachu, wstydu. Długofalowe skutki dla ofiar to obniżenie poczucia własnej wartości oraz samooceny.

Dla agresorów głównymi konsekwencjami bezkarnego stosowania przemocy są :

- utrwalanie agresywnego wzorca zachowań

- obniżanie się poczucia odpowiedzialności za własne działanie

- czerpanie poczucia mocy z poniżania innych i zadawalania bólu

- wchodzenie w sferę bezprawia

6. Jak przeciwdziałać agresji i przemocy w placówkach oświatowych oraz w życiu społecznym

W tym celu należy przede wszystkim poznać przyczyny i sposoby działania agresorów. Następnie eliminować jej przyczyny poprzez stabilizację życia społeczno-ekonomicznego. Ponadto należy zlikwidować źródła frustracji np. [bezrobocie, nadmiar wolnego czasu, niskie płace, zwalczać alkoholizm ].

Bardzo ważne jest także wyeliminowanie programów telewizyjnych propagujących agresję, oraz gier komputerowych. Skuteczniej też na tym polu powinna działać policja i środowiska lokalne.

Szerokie pole działania mają placówki oświatowe. Aby skutecznie realizować programy przeciwdziałania agresji nauczyciele i rodzice muszą posiadać umiejętność rozumienia sygnałów, po których można rozpoznać ofiarę znęcania się oraz agresora. Znając tę umiejętność rozróżniania ofiar i agresorów nauczyciel może podjąć właściwe przeciwdziałania przemocy.

Z rozważań na temat agresji wśród dzieci i młodzieży można wyciągnąć następujące wnioski :

W celu zapobiegania i zwalczania agresji wśród dzieci i młodzieży należy dokładnie poznać jej przyczyny i mechanizmy powstawania, stworzyć wspólny front działania obejmujący rodziców, nauczycieli, uczniów i lokalne środowisko. Szczególna rola przypada placówkom oświatowym.

Bibliografia;

1. Bandura A. „Agresja w okresie dorastania” W-wa 1991r. WSiP

2. Rylke H. „Pokolenie zmian Czego boją się dorośli” Warszawa 1999 r. WSiP

3. Hamer H. „Tolerancja, wiedza i życie” 1991/8 s. 51 - 57

5. Encyklopedia Powszechna PWN, Warszawa 1997

6. Adam Frączek, Agresja wśród dzieci i młodzieży : perspektywa psychoedukacyjna, Kielce 1996.




Wyszukiwarka