POJĘCIE PAŃSTWA I DEFINICJA PAŃSTWA

Politologia 1

POJĘCIE SŁOWA „PAŃSTWO”

• Starożytna Grecja - polis

• Państwa-miasta

• Hellada a polis

Rzym ufundowany przez Romulusa 753r. p.n.e.

Tarkwiniusze wypędzeni 509r. p.n.e.

I Triumwirat 60r. p.n.e.

II Triumwirat 44r. p.n.e.

 Średniowieczna Europa

• 2 terminy:

• terra - ziemia lub

• regnum - królestwo.

• XVI w. - lo stato (Niccolo Machiavelli - 1469-1527)

• state, l'Etat i der Staat.

Machiavelli o państwie

”Tam, gdzie zagrożone może być bezpieczeństwo państwa, nie może być mowy o zastanawianiu się, czy to, co musi być zrobione w obronie trwałości i bezpieczeństwa tego państwa jest słuszne czy niesłuszne, humanitarne czy okrutne, godne pochwały czy wstydliwe. Odsuwając na bok podobne rozważania należy nadać zdarzeniom taki przebieg, by zapewnić państwu przetrwanie i wolność”.

“Państwo”

• XII w. - korona, rzeczpospolita, królestwo, policja.

• Polskie określenie państwo - XVIII/XIX w.

• Pochodzi od pan (ma majatek i władzę).

• XVIII/XIX to też okres pojawiania się państwa narodowego i wyznaczania pierwszych dokładnych granic.

Znaczenia terminu

• Państwo - 2 odniesienia:

1. struktura organów władzy (ustrój) - znaczenie pochodzące bardziej od monarchii

2. wspólnota obywateli - znaczenie pochodzące od określeń republikańskich

Definicje państwa

• Arystoteles (384-322 r pne):

p. to pewna wspólnota, organizacja różnych grup ludzi niezbędnych do jego istnienia.

• Św. Tomasz z Akwinu (1225-1274):

P. to społecznośc doskonała, samowystarczalna, niezależna i samorządna.

Celem p. jest dobro wspólne, które wyraża się w zachowaniu pokoju i zapewnieniu powszechnej szczęśliwości doczesnej.

• Georg Jellinek (1851-1911) - definicja trójelementowa:

p. to władza, ludność i terytorium.

• Międzyamerykańska Konwencja o Prawach i Obowiązkach Państw z Montevideo (26 grudnia 1933) - p. jako podmiot pr m-n powinno posiadać atrybuty:

• Ludność,

• Terytorium

• Rząd

• Zdolność utrzymywania stosunków z innymi państwami.

Terytorium

• Surowce

• Pożywienie (rośliny, zwierzęta)

• Ekspansja i obrona

• Dzisiaj terytorium nie stanowi już tak bardzo o potędze, bo bogactwo i zasobność związana jest z innymi niż terytorialne kryteriami.

Ludność

• Liczba osób, które można powołać pod broń i liczba osób, które produkują (ręce do pracy).

• Dziś - technika, specjalizacja.

• P. zaludnione a niewielka rola - Bangladesz. Odwrotnie - Holandia czy Szwajcaria.

Władza

• Zwierzchność, kompetencje do kontrolowania i zarządzania.

• Władza suwerenna = nieograniczona prawem

• „P. to ja” - Ludwik XIV,

• Konstytucjonalizacja władzy.

Zdolność do utrzymywania stosunków z innymi p.

= zdolność prawnomiędzynarodowa:

• zawieranie umów m-n

• utrzymywanie stosunków dyplomatycznych i konsularnych

• uczestniczenie w organizacjach m-n

• odwoływanie się do pokojowych sposobów rozstrzygania sporów m-n

• podejmowanie samoobrony

• Członkostwo w ONZ.

Uznanie państwa

• uznanie de jure: nota uznaniowa

• uznanie de facto: np. stosunki konsularne, wymiana not, komunikacja

Dwie doktryny

Konstytutywna: p. istnieje, kiedy inne p. uznają, że ono istnieje, nadadzą mu osobowość pr. aktem uznania. Składnik teorii idealistycznej SM.

Deklaratywna: liczy się to, że p. istnieje faktycznie, co jest niezalezne od uznania i fakt istnienia jest znacznie wazniejszy od uznania. Składnik teorii realistycznej SM.

“Ale” do definicji p.

• Obowiązek określenia terytorium (i granic): na świecie toczy się wiele sporów terytorialnych i granicznych, a nie podważa się państwowości takiego państwa.

• Suwerenność (władza suwerenna): po II Wojnie Światowej państwa Bloku Wschodniego nie były w pełni suwerenne, były satelitami ZSRR - hegemona. Miały ograniczona suwerenność, a jednak nikt nie podważał ich państwowości.

• African National Congress nawiazał stosunki dyplomatyczne z niektórymi państwami, ale nie uznano go p., bo nie spełniał pozostałych wymogów państwowości.

• BiH i Czerwony Krzyż

• QUASI-P.: p. postkolonialne, które w wyniku dekolonizacji uzyskały status pr-m-n ale nie spełniają niektórych kryteriów państwowości - np. nie mają efektywnej władzy, która potrafi zapewnic byt obywatelom.

Upadające państwa narodowe: upadek porządku pr i usług p. w szeregu p. wielonarodowościowych w Afryce i Europie. (Stąd konflikty etniczne.)

• Jedynym skrawkiem ziemi, który nie należy dożadnego p. i jest wyjęty spod kontroli jakiegokolwiek p. jest Antraktyka: TERRA NULLIS.

GENEZA PAŃSTWA

Politologia 2

Rolnictwo; gospodarka żarowo-kopieniacza; chów owiec, bydła, kóz, świń; wyrób naczyń glinianych; wynaleziono tkactwo; dalekosiężna wymiana towarowa; pojawianie się pierwszych osiedli; udomowienie psa






















2 procesy, które spowodowały przyspieszenie powstania państwa:

• 
  
  Gospodarka irygacyjna

• Budowanie świątyń

Koczownicy XIX/XX w.


Australijscy Buszmeni,

stepowe ludy Azji (Mongołowie, Kazachowie, Kirgizi), Instytucja państwa jest słaba, a liczą się: rodzina i plemię

Afryki (Beduini, Fulbe),

Ameryki Południowej (Borowie).

Rodzina i plemię u ludów koczowniczych dają:

• bezpieczeństwo zewnętrzne,

• pomoc,

• ochronę porządku,

• stanowienie prawa,

• „identity” - tożsamość.

Teorie powstania państwa

• Teistyczna

• Umowy społecznej

• Pariarchalna

• Patrymonialna

• Podboju

• Podziału społeczeństwa

Teoria teistyczna

• Państwo jest tworem boga lub bogów

• Element mitologii greckiej i rzymskiej

• Sakralizacja władzy i osoby władcy w sposób praktyczny ułatwiała rządzenie

• Św. Augustyn (354-443)

• Św. Tomasz z Akwinu (1225-1274)

Teoria umowy społecznej

• Powstanie państwa jest konsekwencją zawarcia umowy pomiędzy członkami społeczeństwa.

• Zawiera się 2 umowy:

• O zjednoczeniu się

• O podporządkowaniu się

Zanim zawarto umowy

• Thomas Hobbes: przed zawarciem umowy istniał stan powszechnej dzikości, walki wszystkich przeciw wszystkim.\

• Jan Jakub Rousseau: przed zawarciem umowy społecznej istniał stan powszechnej szczęśliwości.

Umowa społeczna

• Do niej nawiązywali już w starożytności Epikur, Platon, Cyceron, a później Spinoza, Hobbes, Rousseau, Lock i Kołłątaj

Koncepcja patriarchalna

• Państwo wywodzi się od wspólnoty rodzinnej i jest zorganizowane w podobny sposób

• „Więzy krwi” - koncepcja, że wszyscy żyjący w państwie pochodzą od wspólnego przodka

Teoria patrymonialna

• Zakłada, że państwo powstało w wyniku rozrostu pierwotnego dominium ziemskiego, do którego sukcesywnie dołączano obszary sąsiednie

• Połączenie elementu posiadłości (dominium) z elementem władzy (imperium)

• Ulubiona koncepcja średniowiecza

• Usprawiedliwia hierarchię lenną i feudalną

Koncepcja podboju

• Jakieś ludy zdobywały przewagę ekonomiczną i militarną nad innymi i zawojowywały nowe obszary razem z ludnością

• Rządzący - rządzeni

• Struktury do utrzymania porządku

• Sarmaci szlachta

• W wyniku podboju szlachta w sposób naturalny uzyskuje monopol na władzę

• Lech Gumplowicz

• Koncepcja ta stała się popularna pod koniec XIX




Koncepcja podziału społeczeństwa

• Państwo powstało w wyniku podzielenia się społeczeństwa na 2 antagonistyczne klasy, z których jedna stała się właścicielem środków produkcji, a druga nie

• „Proletariat” od „proles” = potomek

• Marks i Engels - „koncepcja marksistowska”

CELE, CECHY I FUNKCJE PAŃSTWA
Politologia 3

Państwo jako organizacja celowa

• Cel: świadomie wskazany stan rzeczy

• Środki - niezbędne do uzyskania celu

• Cele układają się w hierarchię

Hierarchia celów

Cel najwyższy

Cel większy Cel większy Cel większy

Cel mniejszy Cel mniejszy Cel mniejszy Cel mniejszy

• Wyznaczanie środków - charakterystyczne dla organizacji o racjonalnym charakterze

• Racjonalne cele przedsiębiorstwa handlowego - zysk.

• Organizacji charytatywnej - dostarczanie materialnej i moralnej pomocy potrzebującym.

Cele partii politycznej

• Bliższe (pośrednie, środek do celu) - zdobycie i sprawowanie władzy w p.

• Dalsze (bezpośrednie, ostateczne) - wdrożenie programu partii.

Cele państwa

• Zachowanie własnego istnienia

• a potem w miarę możliwości wzmacnianie pozycji pomiędzy innymi państwami i ekspansja terytorialna czy ekonomiczna

• Bezpieczeństwo

Dla kogo?

• zapewnienie bezp. ludziom, którzy tworzą to p. (teoria umowy społecznej), lub

• bezpieczeństwo dla władcy/grupy sprawującej władzę (prawie cała reszta teorii).

• Bezpieczeństwo = brak zagrożenia dla

• życia i zdrowia (bezp. wewnętrzne),

• najwyższych wartości (bezp. zewnętrzne)

• Zapewnienie sprawiedliwości

• Sprawiedliwość = równa odpłata za czyny wyrządzające zło.

• Wina - kara.

• Wina - wymierzenie sprawiedliwości

• Tworzenie dobrobytu

• Państwo ma stwarzać warunki do rozwoju dobrobytu.

• P. liberalne („nocny stróż”) - ma tylko regulować podstawowe zasady.

• P. socjalne - więcej (sektor socjalny)

• Wartość kulturowa

• P. jako wartość aksjologiczna

• Cel: trwanie

Prerogatywy państwa (monopol)

• Stanowienie prawa

• Prawo sankcjonuje porządek wewnętrzny w państwie

• Możemy się na prawo powoływać dochodząc naszych roszczeń wobec państwa i innych.

• Hierarchia prawa (z konstytucją na czele)

• Przymus fizyczny

• Państwo może narzucić porządek i posiada siły, by go pilnować.

• Może nas zmusić do przestrzegania porządku - policja, wojsko, żandarmeria.

• Przymus w p. demokratycznym a w p. autorytarnym.

• Podatek

• Nieodpłatne, przymusowe, bezzwrotne pieniężne świadczenie o charakterze ogólnym, które jest nakładane jednostronnie przez związek publiczno-prawny

• Prowadzenie polityki zagranicznej

• Państwo „mówi” jednym głosem na forum międzynarodowym

• Niemcy - ograniczona zdolność landów do prowadzenia polityki zagranicznej

• Bicie monety

• Barter - wymiana towaru za towar.

• Towary w charakterze pieniądza - 20,ooo p.n.e.

• Moneta - ok. VII w. p.n.e.

• Rozwój bankowości - XVI w.

• Charakterystyka pieniądza:

• dobro rzadkie

• dobro trwałe

Funkcje państwa

• Wewnętrzna: zapewnienie porządku i bezpieczeństwa

• Zewnętrzna: całokształt działalności prowadzonej w zakresie stosunków z innymi p. i OM.

Funkcje państwa: p. vs. otoczenie

• Adaptacyjna

• Państwo dostosowuje struktury i sposoby oddziaływania, cele w zależności od zmian otoczenia

• Państwo - struktura elastyczna

• Regulacyjna

• Państwo nie poddaje się biernie procesom, ale stara się je współtworzyć.

• Państwo aktywne

• Innowacyjna

• Działalność wyprzedzająca - państwo stara się formować nowe standardy i jakości, których otoczenie samo by nie wytworzyło.

WŁADZA

Politologia 4

Znaczenia władzy

• Sens przedmiotowy (substancjalny)

• mieć władzę”, „ktoś ma władzę” - jakby władza była przedmiotem

• Władza w stosunkach między ludźmi

• w postaci relacjonalnej: jeden podmiot wpływa na działania drugiego; relacja nierówności; stosunek dwustronny

• Władza jako proces decyzyjny

• władza to cos więcej niż „rozkazywanie”, to proces, w którym wypracowywane są „rozkazy”

• Sens podmiotowy

• władzą jest ktoś kto posiada taką właściwość, że może skutecznie wydawać rozkazy i polecenia innym podmiotom.

Uwarunkowania władzy

• Biologiczne: sama się ustala na podst. jakichś cech czy zachowań (np. siły)

• Społeczne: władza jako zjawisko kulturowe, a nie przyrodnicze

Władzę można sprawować

• Faktycznie (per facta = „posiadać władzę”, bez umocowania w obowiązujących normach; „power”)

• Na podstawie norm społecznych (legitymizowana normami; „authority”)

Polityka

• Dziedzina życia, zjawisko, w którym stosunki władcze występują w wielkich skalach.

• Polityka zaczyna się, kiedy mamy do czynienia z grupami większymi niż grupy bezpośredniego kontaktu

Kręgi władzy

• „Władza” - krąg najszerszy

• „Władza publiczna” (polityczna) - węższy krąg

• „Władza państwowa” - jeszcze węższy krąg

Funkcje władzy

• Rozdział dóbr

• Dystrybucja informacji

• Funkcja stratyfikacyjna

• „Wspólnota bezpieczeństwa”

Środki sprawowania władzy

• Sankcje prawne

• Manipulowanie dobrami

• Manipulowanie informacją

• Przemoc fizyczna

Legitymizacja władzy

• Czyli dlaczego ludzie akceptują władzę

• Legitymizacja wywodzi się ze świadomej decyzji człowieka do samoograniczenia swojej wolności i przyznania części swoich prerogatyw rządzącym.

Max Weber

• Legitymizacja jest wówczas, gdy co najmniej część społeczeństwa uznaje obecny porządek za „wzorowy” i „obowiązujący”, a inne grupy społeczne nie są zintegrowane przez alternatywną wizję porządku społecznego, uznawanego za bardziej „wzorowy” i „obowiązujący”.

S. Lipset (doktryna amerykańska)

• Legitymizacja to wysiłki podejmowane w celu wywołania i utrzymania opinii, że istniejące instytucje polityczne są najbardziej odpowiednie dla społeczeństwa.

C. Friedrich

• Kwestia legitymizacji sprowadza się do faktu, czy większość ludzi podporządkowanych danej władzy wierzy, że opiera się ona na właściwym tytule.

B. Horvat

• Legitymizacja dotyczy zdolności systemu do wywołania i utrzymania wiary w to, że istniejące instytucje są najbardziej odpowiednie dla społeczeństwa.

Karl Deutsch

• (wobec faktu, że podstawą współczesnej władzy politycznej jest dysponowanie informacją)

• Legitymizacja jest pochodną zdolności systemu do produkcji i dystrybucji symboli legitymizacyjnych.

Jadwiga Staniszkis

• Legitymizacja władzy to zasada, na mocy której władza uzyskuje posłuch bez stosowania przemocy

Legitymizacja normatywna

• Władza legitymowana = władza prawomocna (łac. legis = lex)

• legitymizacja sukcesji

• legitymizacja sposobu sprawowania władzy

Legitymizacja społeczna

• Legitymizacja nie jest wyłącznie kategorią prawną, ale i normatywną - ugruntowana w normach moralnych i obyczajowych.

• Czasem o legitymizacji nie decyduje prawo, a uznanie społeczne

Treść legitymizacji składa się z

• Argumentów

1. Ta władza jest odwieczna

2. Ta władza jest skuteczna

3. Ta władza jest lepsza niż inne

4. Ta władza jest kompetentna

5. Ta władza miała sukcesy

6. Ta władza kieruje się wzniosłymi ideami

7. Ta władza jest legalna

• Działań

• Muszą popierać argumenty.

• Władza musi coś dla ludzi robić, żeby udowadniać swoją przydatność

• Procedur

• Legitymizacja czerpie się ze stosowania pewnych procedur. W Eur. Zach od XIX w. - z procedur demokratycznych.

• Też: procedury posiadają legitymizację i przez to ten, kto ich dopełnia pobiera część tej legitymizacji i sam staje się legitymowany.

• N. Luhman - 3 procedury stanowiące o legitymizacji: wyborcze, ustawodawcze, sądowe.

• Symboli

• Elementy rytuału politycznego: symbole państwa i władzy, uroczystości.

• 2 główne elementy rytuału politycznego:

• oddawanie czci i demonstrowanie wrogości,

• afirmacja sacrum i negacja profanum

Max Weber
3 idealne typy panowania legitymowanego:

• Panowanie tradycyjne

• Opiera się na powszechnym przekonaniu o słuszności tego panowania ze wzgl. na zgodność jego struktur, zasad, ról z utrwalonym obyczajem, odwiecznymi regułami, wierzeniami, przekonaniami.

• Panowanie charyzmatyczne

• Na bazie powszechnego przekonania o szczególnych osobistych przymiotach przywódczych władcy.

• Panowanie legalne

• Oparte na bezosobowym autorytecie norm (np. norm prawa), zracjonalizowanych strukturach i procedurach decyzyjnych.

Po + Webera

• Władza spersonalizowana (osobowość i talenty przywódcy)

• Władza zinstytucjonalizowana (bez cech indywidualnych przywódcy)

DEMOKRACJA

Politologia 5

„Ustrój polityczny”

• = „reżim polityczny”

• całokształt instytucji politycznych i relacje między nimi, oraz zasady i reguły, na podstawie których funkcjonują

„Demokracja”

• Połączenie:

„demos” (ludzie) i

1. „kratos” (rządy, siła)

• = rządy ludu

Demokracja dziś

• oznacza nie tyle rządy ludu, ale to, że ludzie (społeczeństwo/wyborcy) są rządzeni w swoim własnym interesie;

• (def. negatywna): społeczeństwo demokratyczne nie zaakceptuje prawa rządzenia żadnych elit prócz takich, które zostały powołane przez to społeczeństwo do rządzenia.

Typologia państw Platona

• timokrajca (rządy odważnych - Sparta)

• oligarchia (rządy bogatych)

• demokracja (niestabilne i niekompetentne rządy ludu)

• tyrania (ustrój strachu i niewolnictwa)

• polis (rządy mędrców, hierarchia, porządek) - typ idealny, najlepszy

Typologia Arystotelesa




Współczesne demokracje

• Tworzone w XIX w. i później

• Odejście od czystych form starożytnych i pomieszanie ich (np. monarchia ale i demokracja).

• Wspólne dla demokracji starożytnych i współczesnych:

• zasada wolności

• zasada równości

• zasada większości

Różnice między demokracją starożytną i współczesną

• Historiozofia

• W starożytności (ale i w erach nowożytnych uważano), że system polityczny rządzi się swoimi prawami (bez odniesienia do systemu ekonomicznego czy społecznego

• Oraz że systemy przechodzą jeden w drugi. Kiedy jeden system dotrze już do swojego kresu, zmienia się w inny.

• Podmiot władzy

• Demokracja ateńska - władza w rękach tych, którzy mieli czas ją sprawować = wolni i zamożni mężczyźni.

• „Obywatele” - ok. 1/10 ludności Aten.

• Wolność

• W starożytności wolność rozumiano jako prawo uczestniczenia w kierowaniu sprawami państwa

• Dziś - bardziej liberalne rozumienie - oprócz tego co w starożytności, także i zakres praw wolności indywidualnych i gwarancje, że będą przestrzegane.

Konstytucja

• Termin „konstytucja” pochodzi z ok. XVI w.

• Pierwsze konstytucje pisane:

• Konstytucja stanu Virginia (1776),

• amerykańska (1787),

• francuska (1791),

• polska 3 Maja (1791)

Pierwsze pisane konstytucje

• Konstytucje te (bez polskiej) określają zasady działania państwa, przyznają władzę ludowi, określają system reprezentacji czyli skład i uprawnienia władzy.

• Przyjmują podział władz na władze:

• ustawodawczą,

• wykonawczą,

• sądowniczą.

Prowizje nt. ochrony praw człowieka

• Habeas Corpus Act z 1679 w UK - ochrona obywateli przed arbitralnym pozbawieniem wolności). Habeas... - początek nowożytnej demokracji.

• Bill of Rights

z 1689 r.

• W USA i Francji akty regulujące praw człowieka i obywatela - XVIII w.

Ruch robotniczy XIX w.

• Nurty odrzucające porządek społeczny i demokrację:

• anarchizm (trzeba zlikwidować instytucję p.)

• marksizm (ruch komunistyczny; walka w ramach struktur demokratycznych, ale jak przejmiemy wł. to je zlikwidujemy).

Zderzenie modeli społecznych

• Model kultury mieszczańskiej - sfera interesów prywatnych.

• Model kultury robotniczej - człowiek aktywny politycznie na wszystkich szczeblach - partia, samorząd, działalność informacyjna i edukacyjna wśród mas robotniczych .


De Jouvenel

„Istnieje mniejsza różnica między dwoma deputowanymi, z których jeden jest rewolucjonistą, a drugi nim nie jest, niż między dwoma rewolucjonistami, z których jeden jest deputowanym, a drugi nie”.

Przemiana parlamentu

• Pod wpływem wpuszczenia partii robotniczych do parlamentu ukształtował się nowy podział partii wewnątrz parlamentu: na prawicę i lewicę.

• Prawica - partie, które aprobowały istniejące stosunki gospodarcze

• Lewica - partie głoszące konieczność ich zastąpienia innym, socjalistycznym modelem gospodarki.

Lewica

• Od francuskich Stanów Generalnych

• Składały się z arystokracji, duchownych i przedstawicieli plebsu.

• Po prawej stronie króla siadali zwolennicy króla i tradycyjnego porządku społecznego (arystokracja i duchowieństwo).

• Ich przeciwnicy siadali po lewej stronie króla („commons” - plebs).

W klasycznym zachodnioeuropejskim podziale

• Lewica chce interwencji państwa w gospodarkę, wzmocnienia wolności politycznych i ekonomicznych i dążenia do wyrażenia prawem równości ludzi (nurt socjaldemokratyczny, ethos partii robotniczych).

• Prawica chce zagwarantowania jednostkom możliwie najdogodniejszych dla nich warunków (obrona status quo - ciąg dalszy nurtu ethosu mieszczańskiego i porządku sprzed partii robotniczych, liberalizm gospodarczy, ograniczona funkcja p.).

DEMOKRACJA - ZASADY

Politologia 6

Prawa wyborcze

• Początek XX w. - masowy ruch na rzecz przyznania praw wyborczych kobietom.

• Do tej pory: „zasada zdrowego rozsądku”

• Głowa rodziny.

• Cenzusy.





Prawa wyborcze kobiet

• 1788 United States of America (to stand for election)

• 1893 New Zealand (to vote)

• 1902 Australia*

• 1906 Finland

• 1907 Norway (to stand for election)*

• 1913 Norway**

• 1915 Denmark, Iceland*

• 1917 Canada (to vote)*, Netherlands (to stand for election)

• 1918 Austria, Canada (to vote)*, Estonia, Georgia1, Germany, Hungary, Ireland*, Kyrgyzstan, Latvia, Lithuania, Poland, Russian Federation, United Kingdom*

• 1919 Belarus, Belgium (to vote)*, Luxembourg, Netherlands (to vote), New Zealand (to stand for election), Sweden*, Ukraine

• 1928 Ireland**, United Kingdom**

• 1944Bulgaria, France, Jamaica

• 1960 Canada (to stand for election)**

• 1971 Switzerland

• 1973 Andorra (to stand for election), San Marino (to stand for election)

• 1976 Portugal**

• 1994 South Africa (Blacks)

• 2005 Kuwait

Kryzys demokracji - początek XX wieku

• Demokracja okazała się systemem powolnym.

• Pojawiają się napięcia, konflikty, które są stymulowane przez system.

Nowe pojęcia po I Wojnie Światowej

• grupa nacisku

• zawodowy polityk

• rolę decydującą w polityce przejmują partie polityczne (dyscyplina partyjna)

• opozycja

„Antydemokracja?”

• Ograniczenie roli przedstawicieli wybieranych w strukturze demokratycznej (realizowanie woli partii raczej niż wyborców).

• Rola związków zawodowych i innych lobby.

Nastroje społeczne

• Rewolucja „moralna” - rośnie uprzemysłowienie, bogactwo, rozwój kina - zmieniają się normy i wartości moralne .

• Wzrasta zainteresowanie system, który dostarczyłby jasnych reguł ideologicznych, który byłby sprawny, skuteczny i szybki.

Okres międzywojenny

• Fascynacja alternatywami demokracji: faszyzmem i komunizmem.

• II Wojna Światowa.

• Powrót do demokracji.

Zasady ustrojowe współczesnej demokracji

• suwerenność narodu,

• podział i równowaga władzy,

• konstytucjonalizm,

• praworządność,

• pluralizm społ., polit., ekon. ideologiczny

Suwerenność

• Pojęcie suwerena.

• „The king in the parliament”.

• Naród suwerenem

• najwyższa wł. należy do narodu, przejawia się w jego decydowaniu, jest wł. ostateczną. Naród określa cele wł. p. i znajduje praktyczną realizację poprzez zgodność rozstrzygnięć organów p. z oczekiwaniami społecznymi.

Formy realizacji zwierzchnictwa narodu

• Demokracja bezpośrednia: suweren uczestniczy w sprawowaniu wł. osobiście.

• Demokracja pośrednia suweren uczestniczy w sprawowaniu wł. poprzez przedstawicieli.

Formy demokracji bezpośredniej

• akt wyborczy,

• referendum

• inicjatywa ludowa,

• weto ludowe,

• skarga ludowa,

• samorząd społeczny,

• wyrażenie opinii

Demokracja pośrednia

• sprawowanie władzy poprzez przedstawicieli (posłów, prezydenta) + korzystanie z instytucji:

• partii politycznych,

• grup nacisku

Prawo wyborcze

• Całokształt norm regulujących sposób wyłaniania organów przedstawicielskich (konstytucja + niektóre ustawy)

• Uprawnienia obywatela do brania udziału w wyborze przedstawicieli.

Zasady prawa wyborczego

• powszechność ( czynne prawo wyborcze vs. bierne prawo wyborcze),

• równość (każdy wyborca ma jednakową liczbę głosów)

• bezpośredniość (wyborcy głosują osobiście na kandydatów na deputowanych)

• tajność głosowania

Podstawowe sposoby podziału mandatów

• proporcjonalny (podział mandatów pomiędzy partie jest dokonywany odpowiednio do liczby głosów zebranych przez każdą z nich - okręgi wielomandatowe)

• większościowy (mandaty otrzymuje tylko ta partia, która zebrała określoną większość głosów w danym okręgu - jedna).

Podział i równowaga władzy

Struktura organów, relacje pomiędzy sobą regulowane są wg 2 zasad:

• jednolitości władzy (w aparacie p. istnieje jeden organ najważniejszy, któremu podporządkowane są wszystkie inne. Np. Szwajcaria - nadrzędność parlamentu nad innymi organami),

• podziału władzy (typowa dla demokracji: wyraźne oddzielenie wł. ustawodawczej, wykonawczej i sądowniczej).

Konstytucjonalizm

• „Konstytucja” - od łac. „constituere” = urządzać, ustanawiać.

• Konstytucja = akt pr. określający zasady organizacji p. oraz relacje pomiędzy jego obywatelami a wł., uchwalony przez dem. wybrany parlament lub specjalnie wybraną konstytuantę

• „Ustawa zasadnicza” - szczególna moc pr., szczególna treść, specjalny tryb jej uchwalania.

Zasada praworządności

• P. prawne = p. konstytucyjne (praworządne), w którym stosunki miedzy organami p. i między organami a obywatelami określane są przez stabilne normy pr.  

• Sądowa kontrola administracji.

• P. pr. vs. P. prerogatywne (wł. nie dopuszcza do siebie ograniczających ją reguł prawnych).

Zasada pluralizmu

• Pluralizm = różnorodność w wielości.

• Pluralizm polityczny = istnienie różnorodnych sił politycznych, konkurujących ze sobą w ramach reguł przyjętych w danym p.  

• Przeciwieństwo: monizm (podstawowe założenie to usiłowanie kierowania wszystkimi dziedzinami życia społecznego z jednego centrum).

System d'Hondta




SYSTEM POLITYCZNY - ELEMENTY

Politologia 7

System polityczny

• Ogół instytucji państwowych, organizacji, grup społecznych uczestniczących w działaniach politycznych i ogół zasad i norm regulujących wzajemne stosunki między nimi.

Zasada podziału władzy

• Locke i Monteskiusz:

• wyodrębnienie władzy ustawodawczej, wykonawczej i sądowniczej;

• sprawowanie każdej z tych funkcji przez inny organ władzy;

• wzajemne ograniczanie się władz.

Organy państwa

• Głowa państwa

• Organ jednoosobowy (monarcha w monarchiach i prezydent w republikach)

• lub wieloosobowy (Rada Państwa w NRD i PRL, Rada Związkowa w Szwajcarii, współksiążęta w Andorze).

• Monarcha zazwyczaj nieusuwalny, funkcja dożywotnia. Prezydent - wybierany na kadencję

Wybory głowy państwa

• wybory bezpośrednie dokonywane przez społeczeństwo (Austria, Boliwia, Francja itp.)

• wybory pośrednie - prezydent wybierany przez kolegium elektorów, którzy są wybierani przez społeczeństwo (Argentyna, USA)

• wybory pośrednie, w których prezydenta wybiera parlament (Szwajcaria, Turcja itp.) lub kolegium elektorskie złożone z parlamentarzystów i przedstawicieli organów samorządu lokalnego (Włochy) lub delegatów parlamentów “krajowych” (RFN).

Rola głowy państwa

• Różna w różnych systemach polit. (oczywiście w p. demokratycznych):

- w syst. prezydenckim prezydent jest głową p., szefem rz., najwyższym zwierzchnikiem sił zbr. i przywódcą swojej partii (USA).

- w syst. parl.-gab. jest tylko głową p. (szefem rz. jest premier, dowódcą sił zbr. - MON) - Aut., Wł., RFN

• Organy przedstawicielskie

• Głównie parlament.

• Jest jedną z 3 wł., na równi z innymi, ale w systemie parlamentarno-komitetowym jest najwyższym organem wł.

Parlament

• W większości p. istnieje dwuizbowy parlament (bikameralizm),

• ale są i wyjątki - jednoizbowe parlamenty: Dania, Finlandia, Szwecja, Grecja, Portugalia.

Izby parlamentu

• Izba niższa - pochodzi zazwyczaj z wyborów bezpośrednich i powszechnych

• Izba wyższa:

• z mianowania (UK),

• wyborów pośrednich (Fr.),

• bezpośrednich przy podwyższonym cenzusie (np. wieku - co do np. biernego pr. wyborczego - USA, Wł., Japonia),

• z wyborów i nominacji (mieszany system - Wł.).

Dlaczego dwie izby?

• Różne parlamenty. z różnych powodów

• np. w USA i RFN wynika to z federacyjnej struktury p. (druga izba reprezentuje regiony w strukturze wł. p.),

• a UK czy Fr. - z procesu formowania się konstytucji

• Rola drugiej izby może być

• niewielka (UK, Fr., RFN),

• siły pomiędzy izbami mogą być zrównoważone (Wł.),

• lub nawet większa rola drugiej izby(USA).

UK - Izba Lordów

• Nie jest wybierana i nie reprezentuje woli ludu, tylko wolę tych, którzy w niej zasiadają. Dlatego może się tak zdarzyć, że Izba Lordów nie będzie popierała polityki rządu (wybieranego przez niższą izbę parlamentu).

• 1945 - "Salisbury doctrine": Izba Lordów nie będzie przeszkadzała w prowadzeniu polityki i sprawowaniu rządów.

Druga izba - wybory

• W systemach, które odzwierciedlają federacyjny charakter p. - izba wyższa reprezentuje cz. składowe p.: USA - tyle samo senatorów wybiera Alaska (400 tys. mieszkańców) i Kalifornia (24 miliony mieszkańców).

Druga izba - RFN

• Stricte speaking członkowie Bundesratu nie są parlamentarzystami, a członkami rządów regionów (Landów) - kiedy kończą funkcje rządowe w landzie, kończą też "kadencję" w Bundesracie.

• Niezależnie od tego, ilu członków Bundesratu z danego landu jest obecnych, każdy land ma do dyspozycji określoną liczbę głosów opartą na liczbie ludności (od 3 do 5).

Kadencja parlamentu

• Ogólnie od 2 lat - Izba Reprezentantów USA do 9 lat - Senat Francji.

• System jest często tak zrobiony, żeby była ciągłość władzy (np. W Japonii, Fr, USA) wymienia się np. 1/3 składu co 2 lata, a ogólna kadencja - 6 lat.

• Organy administracyjne

• Piony:

• pion administracji ogólnej z rządem na czele (w systemach prezydenckich - z prezydentem),

• pion adm. gospodarczej i socjalno-kulturowej,

• pion organów przymusu bezpośredniego (wojsko, policja i in. Służby bezpieczeństwa).

• Organy sądownicze

Procedury kreowania rządu

• parlamentarna (typowa dla systemu parl.-gab., głowa p. desygnuje premiera i na jego wniosek ministrów, ale faktycznie skład rządu dyktowany jest przez partyjny skład parlamentu, który potem musi wyrazić votum zaufania),

• pozaparlamentarna (parlament nie bierze udziału w wyborze szefa rządu, szefa rz. desygnuje prezydent. Charakterystyczna dla prezydenckich form rządu).

Sądownictwo

• = wymiar sprawiedliwości sprawowany przez niezawisłe i niezależne sądy.

• Zadania: orzekanie w sprawach z zakresu pr. cywilnego, karnego i administracyjnego, a także kontrola zgodności działań innych organów p. z prawem i konstytucją.

Podział państw ze wzgl. na głowę państwa

• Monarchie

• Forma rządów, w której reprezentantem władzy suwerennej jest monarcha (król, cesarz, faraon, sułtan, szach), sprawujący tę władzę dożywotnio, samodzielnie lub wraz z innymi organami p.

• Monarcha może uzyskać władanie dziedzicznie lub przez wybór (elekcyjna).

• W większości monarchii: monarchia konstytucyjna: “król panuje, ale nie rządzi”.

• Republiki

• (forma rządu, gdzie głowa p. wyłaniana jest na określony czas w drodze wyboru przez ogół obywateli bądź przez specjalne kolegium wyborcze). Głowa p.:

• jednoosobowa

• kolegialna

Podział ze wzgl. na relacje pomiędzy głową p. a szefem rządu

• Prezydialny system rządów

• Opiera się na zamkniętej egzekutywie (funkcje głowy p. i szefa rz. sprawuje ta sama osoba, albo to samo ciało).

• Zakazane jest łączenie miejsc w rządzie i w parlamencie (funkcjonowanie rz. jest niezależne od większości parlamentarnej).

• Głowa p. nie może rozwiązać parlamentu.

• Może mieć formę monarchistyczną albo republikańską. W formie republikańskiej mamy 3 wariacje:

• USA - prezydent głową p., szefem rz. i zwierzchnikiem sił zbrojnych

• Ameryka Łacińska - prezydent głową p., szefem rz., ale jest ograniczony przez gabinet,

• Szwajcaria - prezydentura sprawowana przez organ kolektywny (7-osobowa Rada Związkowa), będący również rządem.

• Parlamentarny system rządów

• Opiera się na tzw. podwójnej egzekutywie, tj. na rozdzieleniu funkcji głowy p. i szefa rządu

• Łączenie funkcji parlamentarzysty i członka rządu jest możliwe, a czasem nawet konieczne.

• Rząd funkcjonuje tak długo, jak ma zaufanie parlamentu (ustępuje po votum nieufności).

• Głowa p. ma prawo do rozwiązania parlamentu

• bez ograniczeń (UK) albo

• w uzasadnionych przypadkach i po wypełnieniu odpowiednich procedur, z ograniczeniami (np. RFN, RP).

• Także występują w formie monarchistycznej i republikańskiej.

Relacje między organami państwa

• Parlamentarno-gabinetowy

• Głowa p. powołuje szefa rz. na wniosek rady ministrów. (Musi się liczyć ze zdaniem parlamentu, bo rz. musi posiadać poparcie większości deputowanych (votum zaufania)).

• Może być rząd mniejszościowy, jeśli nie uda się powołać większościowego i jeśli parlament nie chce zostać rozwiązany przez głowę p.

• Głowa p. może rozwiązać parlament.

• Głowa p. ma niewielki wpływ na tworzenia prawa, ale ma prawo inicjatywy ustawodawczej i prawo weta.

• Ma dwie formy:

• parlamentarno-gabinetowy (przewaga parlamentu nad rządem - Europa kontynentalna) i

• gabinetowo-parlamentarny (przewaga rządu nad parlamentem - UK).

• Kanclerski

• Zbliżony do poprzedniego, czasem uważany za jego rodzaj.

• Większa niż w typowy systemie parlamentarnym pozycję szefa rz.

• Rząd odpowiedzialny jest przez parlamentem tylko solidarnie

• Tylko konstruktywne wotum nieufności  

• O znaczącej pozycji kanclerza decyduje to, że ministrów może odwołać tylko prezydent na wniosek kanclerza.

• Indywidualna odpowiedzialność ministrów tylko przed kanclerzem, a nie przed parlamentem.

• Prezydencki

• Klasyczny tylko w USA.

• Prezydent jest głową p., szefem władzy wykonawczej (nie istnieje osobna funkcja premiera).

• Głowa p. zajmuje się wł. wykonawcza, a parlament - ustawodawczą.

• Prezydent nie ma wpływu na kadencję parlamentu, a parlament nie może odwołać żadnego członka wł. wykonawczej z przyczyn politycznych, ani nie może kontrolować wł. wykonawczej.

• Istnieje wzajemne hamowanie się wł.

• Prezydent wyłaniany jest w wyborach powszechnych (a nie przez parlament).

• Półprezydencki

• Np. We Francji wzmocniono pozycję prezydenta: wybierany przez naród, jest twórcą polit. zagranicznej oraz zwierzchnikiem sił zbrojnych, ma prawo przewodniczyć posiedzeniom rz., ale rz. musi się cieszyć zaufaniem parlamentu i jest przez parlament kontrolowany.

• Parlamentarno-komitetowy

• = rządów Zgromadzenia, konwentu.

• Obecnie występuje w Szwajcarii.

• Opiera się na zasadzie jednolitości władzy państwowej.

• Parlament jest najwyższym organem p., reprezentuje naród i wykonuje władzę w jego imieniu na zasadzie wyłączności.

• Parlamentowi są podporządkowane wszystkie inne organy p.

• Np. rząd jest wybierany przez parlament i jest komitetem wykonawczym parlamentu, politycznie przed nim odpowiedzialnym.

Struktura terytorialno-administracyjna państwa

• Dotyczy:

• terytorialno-prawnego podziału p.

• stosunków między organami centralnymi a terenowymi,

• stopnia centralizacji i decentralizacji p.

• Pozwala na 2 charakterystyki p:

• p. złożone vs. P. unitarnego i

• p. scentralizowane vs. zdecentralizowane.

Państwo unitarne

• Jest wewn. jednolite, jego jednostki administracyjno-terytorialne są podporządkowane organom centralnym.

• Jednolity system pr., jednolite obywatelstwo, jednorodny system organów sądowych, prawodawczych i wykonawczych.

• Pod wzgl. relacji pomiędzy władzami centralnymi i wł. niższego stopnia, możemy podzielić p. unitarne na:

• Scentralizowane

• Podporządkowanie organów regionalnych centralnym osiągane jest przez wyznaczanych przez władze centralne urzędników.

• Zakres spraw regulowanych przez władze centralne jest bardzo rozległy.

• Zdecentralizowane

• Organy regionalne formowane są niezależnie od organów centralnych - np. Japonia, Nowa Zelandia, UK.

• Organy centralne nie mogą decydować o sprawach przekazanych do kompetencji organów terenowych.

• Zakres spraw pozostawionych w kompetencji wł. centralnym jest stosunkowo wąski.

Państwo złożone

• Części składowe p. zachowują pełny lub ograniczony zakres suwerenności.

• Rodzaje p. złożonego:

• unia personalna (związek dwóch lub więcej p. poprzez osobę wspólnej głowy p., z zachowaniem osobnych struktur państwowych - Commonwealth z Elżbietą II)

• unia realna (poza osobą władcy, p. połączone są przynajmniej jednym wspólnym organem p.- np. Rzeczpospolita Obojga Narodów pomiędzy Polską i Litwą w XVI w. - wspólny władca i wspólny Sejm)

• konfederacja (związek p. powołany w celu realizacji konkretnych zamierzeń; organy konfederacji wykonują wł. za pomocą organów p. członkowskich).

• federacja (p. związkowe, którego części składowe mają samodzielność prawną i określony zakres samodzielności politycznej;

• tworzą się zazwyczaj w przypadku:

• ograniczenia uprawnień p.-członków konfederacji (np. Szwajcaria czy USA),

• wcielenia terytoriów (np. Nowa Funlandia do Kanady),

• dekoncentracji jednolitego p. (np. Belgia w 1988 r.)

SYSTEM POLITYCZNY RFN

Politologia 8

Ogólna charakterystyka

• System kanclerski: modyfikacja systemu parlamentarnego (ze wzgl. na relacje parlament - kanclerz) ale też por. system szwajcarski.

• Państwo federalne.

System partyjny

• System partyjny stabilny ze wzgl. na:

• 5% próg zaporowy w wyborach parlamentarnych

• silne i wpływowe partie mają poparcie grup interesu

• silny i stabilny rozwój ekonomiczny

Największe partie

• CDU/CSU (Unia Chrześcijańsko-Demokratyczna i Unia Chrześcijańsko-Społeczna)

• FDP (Wolna Partia Demokratyczna)

• SDP (Socjaldemokratyczna Partia Niemiec

• + Zieloni - rosną w siłę w latach 80.

Ewolucja systemu partyjnego

• Zmodyfikowany system dwupartyjny = „system dwu i pół partyjny” (od późnych lat 60. Do początku lat 80.)

• Np. koalicja SPD-FDP rządziła w latach 1969-82, a CDU/CSU-FDP - 1982-98.

• Po wyborach 1998 nastał system dwublokowy: SPD/Sojusz 90/Zieloni (lewica) i CDU/CSU i FDP (prawica).

• Postkomunistyczna PDS (pochodzenie NRD) - izolowana na szczeblu federalnym.

Konstytucja

• Konstytucja = „Ustawa zasadnicza”

• Uchwalona 23 maja 1949 r.

• Uchwalona przez Radę Parlamentarną - namiastkę parlamentu powołaną na podstawie reguł narzuconych przez państwa okupujące Niemcy.

Art. 23 Ustawy Zasadniczej

• Stanowi, że jej „moc obowiązująca rozciągnięta zostanie na inne części Niemiec po ich przystąpieniu”.

• Odwołując się do tego art., Izba Ludowa NRD uchwaliła w sierpniu 1990 r. ustawę o przystąpieniu do RFN.

• 31 sierpnia NRD i RFN podpisały układ o ustanowieniu jedności Niemiec.

Zasady ustrojowe

• „Ustawa zasadnicza” ma wpisany zakaz zmian podstawowych zasad ustrojowych p.:

• suwerenności narodu,

• przedstawicielstwa

• podziału władz

• federalizmu

Ad. suwerenność narodu

• Zasadniczym źródłem wszelkiej wł. w p. jest naród.

• Demokracja wyłącznie pośrednia (nie ma form demokracji bezpośredniej!!! - z wyjątkiem referendum w kwestii zmian granic landów).

• = Wzmocnienie pozycji organów przedstawicielskich.

Ad. zasada przedstawicielstwa

• Wymóg powoływania organów przedstawicielskich na każdym szczeblu podziału terytorialnego - krajowym, federalnym, powiatowym, gminnym i powierzenie organom przedstawicielskim kompetencji stanowienia prawa i wpływania na skład innych organów państwowych.

Ad. zasada federalizmu

• Podział kompetencji pomiędzy Związek i kraje (landy).

• Założenie „domniemania właściwości krajów” - organy federalne mogą działać tylko tam, gdzie przewiduje to konstytucja.

Ad. zasada podziału władzy

• Realizowana poprzez ustanowienie organów:

• Bundestagu (Parlamentu Związkowego) i Bundesratu (Rady Związkowej) - jako wł. ustawodawczej

• Prezydenta federalnego - głowa p., gł. uprawnienia reprezentacyjne

• Rządu federalnego - wł. wykonawcza

• Związkowego Trybunału Konstytucyjnego i in. organów sądowniczych

Bundestag

• Izba parlamentu federalnego, organ przedstawicielski.

• „Ustawa zasadnicza” nie reguluje liczby posłów (robi to ustawa wyborcza i liczba ta wahała się, ale nieznacznie - w okolicach 600 członków).

• Zasady prawa wyborczego do Bundestagu: powszechność, bezpośredniość, równość i tajność.

• Kadencja - 4 lata (kończy się pierwszego dnia rozpoczęcia prac przez parlament nowej kadencji).

• Działa permanentnie (nie ma sesji i okresów międzysesyjnych).

Prawo wyborcze

• Czynne i bierne prawo wyborcze: każdy kto posiada obywatelstwo Niemiec, skończył 18 lat i od co najmniej 3 miesięcy przebywa na terytorium Niemiec (i nie jest pozbawiony praw publicznych ani ubezwłasnowolniony).

Wyniki wyborów do Bundestagu

• Ustalane w wyniku kombinacji systemu większościowego i proporcjonalnego:

• ½ deputowanych wybierana jest w jednomandatowych okręgach wyborczych wg systemu większościowego (około 300 deputowanych),

• ½ mandatów rozdzielana jest na szczeblu krajowym zgodnie z regułami systemu proporcjonalnego.

Bundesrat

• „Ustawa zasadnicza” nie stanowi, że Bundesrat jest izbą parlamentu.

• Ma 68 członków - delegaci rządów krajowych (landów) i to landy ich mianują i odwołują.

• Liczba głosów poszczególnych landów w Bundesracie jest stała i ustalana na podst. liczby ludności landu:

• do 2 mln mieszkańców - 2 głosy

• 2 mln - 6 mln - 4 głosy

• powyżej 6 mln - 5 głosów

• Członkowie Bundesratu są związani instrukcjami swoich rządów.

• Głosy członków z jednego landu muszą być oddane jednomyślnie.

• Członkowie Bundesratu odpowiadają przed parlamentami landowymi.

•  Nie jest organem kadencyjnym (działa ciągle)

Parlament ogólnie

• Jest organem ustawodawczym na zasadzie wyłączności.

• Prawo inicjatywy ustawodawczej - rząd i obie izby parlamentu.

• Nie ma veta prezydenckiego, ale prezydent ma prawo zbadać zgodność ustawy z konstytucją.

Prezydent

• Jest głową p. i ma kompetencje wynikające z zasad sytemu parl-gab.

• Prezydenta wybiera Zgromadzenie Związkowe = członkowie Bundestagu i taka sama liczba członków parlamentów krajowych wybieranych przez nie z własnego grona.

• Kadencja - 5 lat.

• Prezydent nie może być członkiem rządu ani członkiem żadnego organu ustawodawczego.

• Nie ponosi odpowiedzialności politycznej (przed parlamentem).

• Ponosi odpowiedzialność konstytucyjną za naruszenie prawa (przed trybunałem konstytucyjnym)

• Reprezentuje p. w stosunkach z innymi p.

• Ma prawo zawierania umów z innymi p., wysyłania i przyjmowania przedstawicieli dyplomatycznych, mianowania i odwoływania sędziów, urzędników związkowych, oficerów, prawo łaski.

• Może rozwiązać parlament, gdy ten nie jest w stanie wybrać kanclerza lub udzielić mu wotum zaufania.

• Przedstawia parlamentowi kandydata na kanclerza.

• Na wniosek kanclerza mianuje i odwołuje ministrów.

Kanclerz i rząd federalny

• Kanclerz jest powoływany przez Bundestag na wniosek prezydenta, bezwzględną większością głosów.

• Jeśli prezydencki kandydat nie przejdzie, Parlament może przegłosować własnego kandydata.

• Ostatecznie kanclerza formalnie mianuje prezydent.

Kompetencje kanclerza

• Ustalanie struktury rządu, formowanie składu rządu (mianuje ich prezydent na wniosek kanclerza, bez konieczności zgody ze strony parlamentu), określanie polityki rządu, czuwanie nad spójnością działania rz., przewodniczenie posiedzeniom rz., reprezentowanie rz.

Odpowiedzialność przed parlamentem

• Tylko kanclerz: „konstruktywne wotum nieufności” - parlament może odwołać kanclerza tylko i wyłącznie jeśli przegłosuje jego następcę bezwzględną większością głosów.

• Poszczególni ministrowie nie mogą być odwołani przez parlament.

Ustrój terytorialno-administracyjny

• Uprawnienia władzy podzielone pomiędzy Związek a kraje.

• 16 landów - krajów, każdy ma swoją konstytucję.

• Parlamenty krajowe są jednoizbowe (z wyj. Bawarii).

• Kadencja parlamentów - 4 (częściej) lub 5 lat.

• Parlamenty powołują premierów i zatwierdzają mianowanych przez nich ministrów.

SYSTEM POLITYCZNY KONFEDERACJI SZWAJCARII

Politologia 9

Szwajcaria ogólnie

• Częściej niż przeciętna - formy demokracji bezpośredniej

• Państwo federacyjne (konfederacja)

• Republika

System partyjny

• System kooperacji partii politycznych (partie rywalizują ze sobą o wejście do parlamentu, ale gdy chodzi o rządzenie - współpracują).

• Duża stabilność systemu systemu partyjnego (te same partie od lat).

Konstytucja i zasady ustrojowe

• Początek konfederacji - 1291 r. i wieczysty sojusz trzech gmin.

• Pierwsza konstytucja - Napoleon I po zajęciu Szwajcarii w 1798 r.

• Po klęsce Napoleona kantony zawarły unię o federacji i wywalczyły na Kongresie Wiedeńskim prawo do swojej niezawisłości i neutralności.

• Najnowsza konstytucja - 1998 i referendum 1999 zatwierdzające ją.

Zasady ustrojowe - c.d.

• Państwo federacyjne - 23 kantony.

• Podstawowa zasada ustrojowa: wszystkie kompetencje, które nie zostały przypisane federacji, należą do władzy kantonów („domniemanie właściwości kantonów”).

Kompetencje kantonów - m.in.:

• Sprawy wewnętrzne

• Administracja

• Utrzymanie porządku i ładu

• Oświata

• Kultura

• Opieka społeczna

• Przemysł

• Handel i rolnictwo

Demokracja bezpośrednia

• Najczęściej referendum (na szczeblu federalnym i kantonowym; obowiązkowe odnośnie zmian konstytucyjnych i każda taka zmiana wymaga większości poparcia w referendum)

• Inicjatywa ludowa

Zasada jednolitości władzy

• Parlament federalny (dwuizbowy) stanowi władzę ustawodawczą.

• Władza wykonawcza należy do 7-osobowej Rady Federalnej wybieranej przez parlament.

• Rada jest komitetem wykonawczym parlamentu i jest mu podporządkowana.

Odpowiedzialność Rady Federalnej

• Nie ma instytucji odpowiedzialności parlamentarnej członków Rady

= parlament nie może usunąć członka Rady przed końcem kadencji.

System organów władzy

• Parlament to Zgromadzenie Związkowe

• Ma dwie izby:

• Radę Narodową

• Radę Kantonów

Rada Narodowa

• Niższa izba, 200 deputowanych.

• Proporcjonalne prawo wyborcze w większości kantonów i półkantonów (tam, gdzie są okręgi wielomandatowe),

• w 5 kantonach system większościowy i jeden mandat.

• Kadencja - 4 lata. 

Elementy procesu wyborczego

• Czynne i bierne prawo wyborcze: 18 lat.

• „Dzikie listy”

• Tworzenie własnych list wyborczych

• „Kumulacje”

Rada Kantonów

• Wyższa izba - 46 przedstawicieli kantonów zwanych radcami.

• Każdy kanton ma dwóch przedstawicieli.

• Sposób wybierania przedstawicieli do Rady Kantonów określa prawo kantonalne.

• Kadencja - pr. kantonalne - od 1 do 4 lat.

Każda izba parlamentu ma takie same kompetencje:

• uchwalanie ustaw dot. wyboru władz związkowych,

• i tych spraw, których regulację konstytucja powierza Związkowi,

• wybór Rady Federalnej (obradują razem dwie izby),

• wybór Sądu Związkowego (obradują razem dwie izby),

• wybór kanclerza (obradują razem dwie izby),

• wybór generała dowodzącego armią związkową (obradują razem dwie izby),

• ratyfikacja sojuszy i umów z in. p.,

• zatwierdzenie umów zawieranych przez kantony pomiędzy sobą lub in. p.,

• bezp. zewn.,

• dbanie o zapewnienie niezawisłości i neutralności p.,

• wypowiadanie wojny i zawieranie pokoju,

• prawo amnestii i prawo łaski,

• zapewnienie przestrzegania konstytucji związkowej i kantonów,

• zarządzanie armią związkową,

• zatwierdzanie budżetu państwowego,

• nadzór nad administracją związkową i systemem sprawiedliwości,

• zmiana konstytucji związkowej.

• Parlamentu nie można rozwiązać przed upływem kadencji, chyba że w głosowaniu ludowym przyjęta zostanie propozycja całkowitej zmiany konstytucji, a obie izby się z tym nie zgadzają.

Rząd = Rada Związkowa (Federalna)

• Składa się z 7 osób, każda musi pochodzić z innego kantonu.

• Tradycyjnie reprezentowane są wszystkie 3 wspólnoty językowe: niemiecka, francuska i retroromańska.

• Wchodzą w jej skład przedstawiciele wszystkich największych partii politycznych.

Relacje parlament - rząd

• Rząd nie działa na zasadzie kolegialności - każdy radca odpowiedzialny jest za swój resort.

• Partie polityczne mają prawo krytykować, ale nie prowadzi to do kryzysu rządowego ani usunięcia radcy (ministra).

• Parlament nie może odwołać rządu ani uchwalić votum nieufności - rząd podlega kontroli, ale nie jest odpowiedzialny politycznie przed parlamentem.

• Zasada, że jeśli ministrowie nie zrezygnują z swoich stanowisk, to są ponownie na nie zatwierdzani.

Prezydent Szwajcarii

• Nie ma osobnej funkcji prezydenta - funkcja rotacyjna pomiędzy 7 członkami Rady Związkowej na zasadzie primus inter pares.

• Prezydent ma ograniczone kompetencje - reprezentuje państwo na zew. i w stosunkach wewn.

Kanclerz

• Zatwierdzany przez Zgromadzenie Federalne na 4 lata.

• Przełożony pomocniczych służb parlamentarnych i rządowych.

• Prowadzi kancelarię: prace biurowe i pomocnicze.

Władze kantonalne

• 20 kantonów i 6 półkantonów (= 23 kantony) - różnie zorganizowane.

• Mają swoje władze ustawodawcze wykonawcze i sądownicze.

• Podstawową jednostką terytorialną jest gmina, która ma b. dużo samodzielności w decydowaniu o sprawach lokalnych. 

WIELKA BRYTANIA - SYSTEM POLITYCZNY

Politologia 10

Wiadomości ogólne

• Dziedziczna monarchia konstytucyjna.

• Państwo unitarne o szerokiej autonomii części składowych.

• Części składowe: Anglia, Walia, Szkocja, Irlandia Płn.

System partyjny

• System dwupartyjny.

• W XX w. partiami są:

• Partia Konserwatywna,

• Partia Pracy (laburzyści).

• Przyczyny dwupartyjności: system większości względnej i jednomandatowe okręgi wyborcze + tradycje.

Partia Konserwatywna

• Program (M. Thatcher): ciągłość tradycji narodowych, wolność jednostki, rola rodziny, równość wobec prawa, nienaruszalność własności prywatnej, gospodarka wolnorynkowa.

• Ok. 1 mln członków - głównie klasa średnia (przedsiębiorcy, urzędnicy, managerowie, właściciele wielkiego kapitału).

Partia Pracy

• Ok. 5,6 mln członków.

• Wywodzi się z robotniczego nurtu XIX w. - należą do niej osoby należące też do związków zawodowych itp.

• Rozbudowany program socjalny.

Konstytucja

• Nie jest to jednolity akt prawny.

• Obejmuje 3 rodzaje norm:

• normy prawa pisanego

• normy case law (prawo precedensowe): orzeczenia sądowe regulujące ważne zagadnienia prawa państwowego;

• konstytucyjne zwyczaje i konwenanse (normy prawa niepisanego powstające w wyniku działania innych niż sądy organów państwowych)

Normy prawa pisanego

• Prawo przyjęte przez parlament w odpowiedniej procedurze i podpisane przez głowę państwa.

• Pochodzą z różnego okresu historycznego i nie są nadrzędne nad resztą prawa (!).

• Podstawowe normy prawa pisanego:

• Magna Carta Libertatum 1215 r.,

• Bill of Rights 1689 r.,

• ustawa o następstwie tronu z 1791 r.,

• ustawy o parlamencie - 1911 i 1949).

Monarcha

• Korona dziedziczna, przechodzi z ojca na najstarszego syna (nie ma synów - najstarsza córka).

• Mąż panującej królowej nie ma pełnomocnictw króla.

• Faktycznie król ma niewielką władzę.

• Zasada prawa precedensowego:

• ”król nie może czynić źle”

• = każda decyzja króla wymaga kontrasygnaty ministra i to on, a nie król bierze odpowiedzialność za decyzję/akt prawny.

Uprawnienia monarchy

• Podpisuje ustawy

• Zwołuje i rozwiązuje parlament

• Powołuje i dymisjonuje ministrów

• Zawiera i ratyfikuje umowy m-n

• Dysponuje prawem łaski

• Wypowiada wojnę

• Nadaje tytuły szlacheckie

• Jest zwierzchnikiem sił zbrojnych

Parlament

• Izba Gmin

• Wybory powszechne

• Kadencja 5 lat

• Cenzus 18 i 21 lat + cenzus zamieszkania.

• Wybory większościowe, okręgi jednomandatowe

• Żeby kandydować, trzeba wpłacić kaucję 1000 funtów, która przepada, jeśli kandydat nie zbierze ponad 5% ogólnej liczby głosów w okręgu

• Izba Lordów

• Nie jest wybierana; członkowie:

• parowie dziedziczni (posiadają dziedziczny tytuł nie niższy niż barona) - 800 szt.,

• dożywotni parowie (osoby, którym tytuł był nadany bez prawa przekazania w drodze dziedziczenia) - 337 szt.,

• 26 lordów duchownych (dopóki zajmują swoje kościelne stanowiska),

• 21 lordów z powołania (wyznaczanie przez królową dożywotnio i otrzymują specjalne wynagrodzenia - lordowie prawa).

• Skład liczebny nie jest prawnie określony. Obecnie - ponad 1200 osób.

Rząd i gabinet

• Rząd - ok. 100 os. = ministrowie, vice, sekretarze stanu i podsekretarze stanu. W takim składzie nigdy się nie zbiera.

• Gabinet - ministrowie i premier (liczba członków zmienna, ok. 20). Jest odpowiednikiem rządu w większości państw.

Procedura formowania rządu

• Po każdych wyborach parlamentarnych królowa desygnuje na premiera szefa zwycięskiej partii, potem na jego wniosek mianuje członków gabinetu i rządu.

• Nie wymaga zatwierdzenia przez parlament.

• Rząd jest politycznie odpowiedzialny przed Izbą Gmin - przy votum nieufności musi ustąpić.

Rozwiązanie parlamentu

• Królowa może rozwiązać parlament.

• Rząd może zaproponować królowej rozwiązanie parlamentu i zazwyczaj to robi przed upływem kadencji, żeby przeprowadzić wybory w dogodnym dla siebie momencie. Przewaga gabinetu nad parlamentem.

• Wyłączna inicjatywa ustawodawcza parlamentu.




USA - SYSTEM POLITYCZNY

Politologia 11

Charakterystyka ogólna

• USA są federacją składającą się z 50 stanów i jednego okręgu stołecznego (Dystrykt Kolumbii).

• Ustrój republikański z prezydentem.

• Prezydent szefem rz., głową p. i zwierzchnikiem sił zbrojnych

System partyjny

• Dwupartyjny:

• republikanie (Grand Old Party - GOP) - symbol słoń

• demokraci - symbol osioł

Republikanie

• Wolna gra sił produkcyjnych (jak najmniej interwencjonizmu p.),

• Brak podwyższania podatków,

• Partia gospodarczych klas średnich (przedsiębiorców średnich i małych), chrześcijan i wyznawców liberalnej demokracji.

Demokraci

• Akceptują interwencjonizm państwowy (p. bierze udział w likwidowaniu dysproporcji materialnych i zmniejszaniu niedostatków).

• Reprezentuje interesy gr. nie odnoszących sukcesów w gospodarce, nieuprzywilejowanych.

Dwupartyjność efektem kilku czynników

• Większościowy system wyborczy

• Tradycja

• “Konsensus ideologiczny” (zgoda społ. co do podstawowych wartości; wyborcy trwale się przywiązują do wybieranych partii)

Konstytucja

• 1787 r., uchwalona przez Konwencję Konstytucyjną w Filadelfii.

• Pierwotny tekst - preambuła i 7 art.

• Art. 1-3 ustalają kompetencje wł. Ustawod., wykon. i sądowniczej.

• potem - stosunek wł. federalnych do stanowych,

• potem zmiany konstytucji i przepisy dot. wejścia Konstytucji w życie

Poprawki do konstytucji

• Do dziś przyjęto 27 poprawek - nie są włączane do tekstu, a dołączane do Konstytucji i numerowane.

• Najistotniejsze pierwszych 10 poprawek = „Bill of Rights” (pr. i wolności obywatelskie).

Przyjmowanie poprawek

• Poprawki przyjmuje się na 2 sposoby:

1.    2/3 większości obu izb Kongresu

2.    Ogólnonarodowa konwencja zwołana na żądanie parlamentów 2/3 stanów i poprawki ratyfikowane przez parlamenty lub konwencje ¾ stanów.

Zasady ustrojowe

• Federalizm

• Stany są suwerennymi jednostkami polit.

• Wł. ustawodawcza jest podzielona między wł. federalne i stanowe, choć uprawnienia pierwotne przysługują wł. stanowym, a wł. Federalnym - uprawnienia delegowane.

• Stany mają własne parlamenty i wł. wykonawczą, a USA jako p. - swoje.

• Podział władz

System organów państwa

• Prezydent i adm. federalna - prezydent jest kluczowy, stoi na czele 2,5 mln urzędników,

• W Konstytucji nie ma czegoś takiego jak “rząd” - gabinet ukształtował się w praktyce: 11 sekretarzy + członkowie gabinetu wg uznania prezydenta.

• Sekretarze i najwyżsi urzędnicy federalni są mianowani za radą i zgodą Senatu (Senat zatwierdza większością 2/3 głosów).

Relacje Prezydent - Kongres

• Prezydent podpisuje ustawy.

• Jeśli jest veto prezydenckie, Kongres większością 2/3 każdej izby może je obalić. 

• Prezydent może wydawać własne akty prawne: rozporządzenie wykonawcze do ustaw, zarządzenia administracyjne, rozkazy wojskowe i dyrektywy.

• Prezydent zawiera umowy m-n za radą i zgodą Senatu (ratyfikowane przez Senat większością 2/3 głosów).

• “Porozumienia wykonawcze” (różnią się od umów m-n tym, że nie wymagają ratyfikacji)

„Impeachment”

• Prezydent może być usunięty ze stanowiska w procedurze „impeachmentu”, jeśli zostanie uznany winnym zdrady, łapownictwa lub innego ciężkiego przestępstwa.

• Wówczas Izba Reprezentantów decyduje o postawieniu prezydenta w stan oskarżenia, a o winie rozstrzyga Senat (2/3 głosów).

Wszczęty impeachment

• W 1868 r. w Senacie zabrakło 1 głosu gdy rozstrzygano o usunięciu prezydenta Johnsona,

• W 1974 r. prawie rozpoczęto procedurę po Aferze Watergate (prezydent Nixon złożył rezygnację zanim rozpoczęto procedurę).

Prezydent USA

• Kadencja - 4 lata (1 reelekcja),

• Bierne prawo wyborcze - 35 lat,

• Kandydat mieszka w kraju nie mniej niż 14 lat, nie jest obywatelem naturalizowanym, nie popełnił przestępstw uniemożliwiających pełnienie funkcji federalnych.

• Wybory pośrednie.

Kongres

• Izba Reprezentantów (435 deputowanych), kadencja 2 lata (pr. wyb. 18 - 23 + cenzus zamieszkania)

• Senat (100 reprezentantów - po 2 senatorów z każdego stanu), kadencja 6 lat, co 2 lata odnawiana 1/3 składu, bierne pr. wyb. 30 + cenzus zamieszkania)







Monarchia

Civitas, Res Publica

Imperium

Epoka kamienia

Rewolucja neolityczna

Epoka brązu

Epoka żelaza

Człowiek schodzi z drzewa

Głównie koczowniczy tryb życia; zbieractwo, myślistwo, prymitywne narzędzia

Początek pierwszych państw

Przywiązanie do ziemi




Rządy dobre

Rządy złe

Cechy charakterystyczne

monarchia

tyrania

Rządy jednostki

arystokracja

oligarchia

Rządy grupy (niewielu)

politea (połączenie oligarchii i demokracji)

demokracja (rządy wielu ale niekompetentnych)

---