Zaburzenia świadomości
ŚWIADOMOŚĆ - postrzeganie, oddziaływanie i komunikację z otoczeniem.
czuwanie, zdolność postrzegania własnej osoby i otoczenia, uwaga, mowa, myślenie, napęd, stan emocjonalny, celowe działanie.
niewielkimi zaburzeniami aż do pełnej utraty świadomości.
Wyróżnia się ilościowe zaburzenia świadomości określane, jako zaburzenia przytomności. W zaburzeniach ilościowych stopień kontaktu z otoczeniem zmniejsza się od pełnego do całkowitego braku kontaktu.
Według A. Prusińskiego
Przedsenność lub odurzenie, lekkie przyćmienie świadomości, chory łatwo odwraca uwagę, ma skłonność do zasypiania, budzi sie samorzutnie.
Senność- chory jest senny, można go obudzić, nawiązuje kontakt słowny, pozostawiony sam zasypia
Stan półśpiączkowy- reaguje na silne bodźce- potrząsanie, kłucie szpilką- otwiera oczy
Śpiączka głęboka chory nie reaguje na żadne bodźce, źrenice mogą być rozszerzone lub bardzo wąskie i niereagujące na światło. Wszystkie odruchy są zniesione, oddech zachowany, sztywność odmóżdżeniowa lub hipotonia mięśniowa.
W zaburzeniach jakościowych kontakt z otoczeniem istnieje, ale nie jest adekwatny, świadomość zwężona, chory jest przeważnie zdezorientowany.
Co do własnej osoby- personalia, sytuacja rodzinna- zaburzenia autospychiczne
Niemożność podania informacji o czasie, miejscu, otoczeniu, zaburzenia allopsychiczne
Niektórzy autorzy nazywają jakościowe zaburzenia świadomości złożonymi.
Stan pomroczny- znaczne zwężenie świadomości, chory nie zdaje sobie sprawy z własnej osoby i otoczenia, wykonuje w sposób zborny złożone, pozornie proste czynności, niekiedy dołączają omamy i iluzje, pobudzenie, zachowanie agresywne
Stan majaczeniowy, czyli deliryjny to niezbyt głębokie zaburzenie świadomości, któremu towarzyszą iluzje i omamy wzrokowe, słuchowe, zaburzenia orientacji, a pobudzenie ruchowe może trwać kilka godzin lub dni.
Stan splątania czyli amentywny, głębsze zaburzenie świadomości. Orientacja w stosunku do własnej osoby i otoczenia jest całkowicie zniesiona, występuje pobudzenie ruchowe, liczne omamy, gonitwa myśli, stan ogólny pogarsza się z powodu wyczerpania. Splątanie może utrzymywać się przez wiele tygodni.
Stan oneroidalny- czyli snopodobny, występuje zmącenie świadomości, zaburzenia orientacji co do miejsca i własnej osoby oraz czasu, omamy i złudzenia zbliżone do marzeń sennych, w których chory uczestniczy, częściowa niepamięć przebytego okresu
Pierwotne zaburzenia- choroby układy nerwowego:
Udar mózgu
Krwotok podpajęczynkowy
Zapalenie opon mózgowych
Urazy czaszkowo mózgowe
Guz mózgu
Padaczka
Wtórne zaburzenia świadomości (uszkodzenie mózgu w przebiegu chorób ogólnoustrojowych lub narządowych):
Zatrucia wewnątrzpochodne (śpiączka mocznicowa, cukrzycowa)
Hipoglikemia i hiperglikemia
Zaburzenia gospodarki wodno- elektrolitowej i równowagi kwasowo- zasadowej
Postępowanie wstępne u pacjenta z zaburzeniami świadomości:
ocena podstawowych funkcji życiowych.
Intubacja dotchawicza u wszystkich chorych z ciężkimi obrażeniami czaszkowo- mózgowymi lub u pacjentów z umiarkowanymi obrażeniami mózgu (8-9 pkt w skali Glasgow), intubację należy poprzedzić wstępnym natlenieniem pacjenta 100% tlenem, GCS 3-5pkt podjąć próbę intubacji bez użycia środków farmakologicznych.
W innych przypadkach przed intubacją podaje się TIOPENTAL lub krótko działający środek zwiotczający (Sukcynycholina, Sukcynyskalina 1mg/ kg m. c.). Podczas intubacji u pacjenta po urazie należy wykonać rękoczyn Selica polegający na uciśnięciu chrząstki pierścieniowate, co zapobiega aspiracji treści żołądkowej do dróg oddechowych
Wentylacja mechaniczna u pacjenta z ciężkimi obrażeniami czaszkowo- mózgowymi:
Ustawienie respiratora z częstością 10 oddechów/min
Stabilizacja kręgosłupa szyjnego po podejrzeniu urazu
Stabilizacja kręgosłupa przy podejrzeniu urazu
Leczenie hipowolemii
Leczenie zaburzeń rytmu
przygotowanie dostępu dożylnego i ewentualnie monitorowanie OCŻ
monitorowanie saturacji (pulsoksymetr) należy dążyć do uzyskania saturacji powyżej 95 %
2. Wywiad - informacje uzyskane od rodziny chorego, szybkość rozwoju śpiączki oraz objawy poprzedzające jej wystąpienie.
3. oznaczenie stężenia glukozy,
4.Podanie BENZODIAZEPINY - LAZAEPAM (Ativan) dożylnie w dawce 0, 1 mg/ kg m. c.
5. W przypadku podejrzenia niedożywienia i/ lub alkoholizmu podaje się TIAMINY a przy pojeżeniu nadużycia narkotyków, NALOKSON
6. Zaburzenia świadomości występują przy temperaturze ciała powyżej 40, 5°C lub poniżej 32˚C
Badanie obrazowe i laboratoryjne:
TK lub NMR głowy EKG w celu wykluczenia ostrego zespołu wieńcowego
Oznaczenie równowagi kwasowo- zasadowej w celu wykluczenia hipoksji, hipo- i hiperkapnii, zatrucia tlenkiem węgla
Badania biochemiczne i posiewy - wykluczenie zaburzeń matabolicznych np. hipo/ hiperglikemia, mocznica, śpiączka wątrobowa.
Badania w kierunku przedawkowania leków i innych środków toksycznych
TSH, T3, T4 lub inne badania hormonalne
Podwyższone OB Mówi o stanie zapalnym
EEG w celu wykluczenia stanu padaczkowego
Drgawki są szczególną formą reakcji mózgowia na zaburzenia świadomości, spowodowane zaburzeniami w organizmie.
Rozróżnia się:
Drgawki toniczne- długotrwałe naprężenie mięśniowe
Drgawki kloniczne- szybko występujące jeden po drugim skurcze mięśniowe
Poważne ryzyko wiąże się z możliwością postania niedrożności dróg oddechowych i doznania przez chorego urazu podczas napadu drgawek.
Czas trwania drgawek nie przekracza 5 min.
Padaczka- zespół kliniczny, w którym u pacjentów występują nawracające napady padaczkowe
Stan padaczkowy to ciągła aktywność napadowa trwająca dłużej niż 30 minut albo, co najmniej dwa napady, między którymi nie wystąpiło pełne zatrzymanie pobudzenia.
Przewlekłe schorzenia neurologiczne np. padaczka
Wysoka gorączka, zwłaszcza u małych dzieci poniżej 3 roku życia
Zatrucia (również alkoholem lekami)
Zaburzenia metaboliczne- hipoglikemia, zaburzenia elektrolitowe
Urazy czaszkowo- mózgowe
Niedotlenienie ośrodkowego układu nerwowego
Guzy mózgu
Powikłania ciąży np. rzucawka
Działania podczas postępowania w przypadku napadu drgawek powinny być głównie skierowane na:
Zabezpieczenie przed urazami
Udrożnienie dróg oddechowych w czasie napadu i zabezpieczenie ich drożności po zakończeniu drgawek
Po zakończeniu drgawek - ułożyć w pozycji bezpiecznej ustalonej, ażeby zabezpieczyć przed aspiracją wydzieliny do dróg oddechowych.
Alkoholowy zespół abstynencyjny - osłabienie, nudności, odruchy wymiotne, wymioty, lęk, bezsenność, omamy, pobudliwość, parastezje, uczucie niedowładu po śnie, szum w uszach, nieostrość widzenia. Objawy pojawiają się po 12-18 godzinach od zaprzestania lub ograniczenia picia i skłaniają do ponownego sięgnięcia po alkohol.
Alkoholowy zespół abstynencyjny z majaczeniem (majaczeniowe alkoholowe drżenie) stan zagrażający życiu, jakościowe zaburzenia świadomości, dezorientacja, podniecenie, zaburzenia pamięci, omamy - najczęściej wzrokowe, słuchowe, urojenia, objawy wegetatywne ( wysokie RR, tachycardia, obfite poty) drżenia, ataksja (zaburzenia koordynacji mięśniowej podczas wykonywanych ruchów dowolnych) gorączka. Niekiedy występuje drżenie całego ciała i napady drgawkowe poprzedzające psychozę. Niedożywienie i choroby somatyczne zwiększają ryzyko niepomyślnego zejścia wskutek majaczenia. Wskaźnik śmiertelności w przebiegu w pełni rozwiniętego majaczenia wynosi 10-15% (często w wyniku powikłań zakaźnych i niewydolności krążenia). Majaczenie drżenne występuje u około 5% osób uzależnionych od alkoholu (lek HEPINEURYNA).
Stanem przedrzucawkowym określa się zespół objawów chorobowych powstałych w czasie ciąży po 20 tyg. jej trwania, podczas porodu i połogu charakteryzujących się:
nadciśnienie tętnicze
białkomocz
i/ lub obrzęki
Etiologia stanu przedrzucawkowego nie jest wyjaśniona. Stan ten występuje u 0,5% kobiet w ciąży. Czynniki predysponujące to:
Pierwsza ciąża i pierwszy poród
Wiek poniżej 18 lat i powyżej 35 lat
Przebyta choroba przebiegająca z nadciśnieniem podczas ciąży
Choroba naczyń krwionośnych
Choroba nerek
Cukrzyca
Uogólniony obrzęk płodu
Nieprawidłowe odżywianie
Czynniki genetyczne
Wiek <18 a lub >35
Choroba nadciśnieniowa podczas ciąży
Choroba naczyń krwionośnych
Stężenie kreatyniny w surowicy >1, 2 mg% poza przypadkami, w których było podwyższone
Oliguria <400 ml/24h
Zwiększona aktywność enzymów wątrobowych i/ lub żółtaczka
Wyróżnia się 2 postaci stanu przedrzucawkowego - łagodną i ciężką, które różnicuję się na podstawie braku lub wystąpienia objawów.
Ciśnienie tętnicze równe lub wyższe 160/100 mmHg
Białkomocz większy lub równy 2g/24h lub (+++) albo (++++) w teście paskowym
objawy dodatkowe:
ból w nadbrzuszu, mroczki lub inne zaburzenia widzenia, ostry ból głowy
krwawienia lub wysięki z siatkówki
obrzęk płuc
Leczenie ambulatoryjne jest stosowane wyjątkowo i tylko w lekkich przypadkach. Niezbędnymi warunkami są:
Wartość ciśnienia tętniczego <160/100 mmHg
Brak białkomoczu
Terapia farmakologiczna powinna być wdrożona w warunkach klinicznych.
Siarczan magnezu- zmniejsza napięcie mięśniowe i działa przeciwdrgawkowo w dawce początkowej 4g a następnie 1-2g/godz. jest stosowany w ciężkim stanie przedrzucawkowym lub rzucawce.
Leki obniżające ciśnienie krwi:
DIHYDRALARYNA w dawce 5- 10 mg iv. Co 15 minut lub we wlewie ciągłym, później 10 mg/godz. co 30 min do osiągnięcia ciśnienia rozkurczowego na poziomie 100 mmHg lub doustnie 3 razy po 12, 5 do 25 mg.
Atelol, urepidil, diozoksyd, nifedipina.
Ukończenie ciąży: Rozwiązanie ciąży może być konieczne w ciężkich postaciach stanu przedrzucawkowego opornych na leczenie. Wskazania do wykonania cięcia cesarskiego:
zagrażające niedotlenienie wewnątrzmaciczne
brak reakcji na indukcję płodu
Rzucawka
Stan przedrzucawkowy połączony z napadem drgawek (toniczno- klonicznych) i utratą przytomności. Zależnie do okresu wyróżnia się:
Rzucawka ciążowa
Rzucawka porodowa
Rzucawka połogowa
Jeśli poszczególne zapady drgawek występują w bardzo krótkich odstępach czasu lub w ogóle nie ma przerwy między nimi to mówimy o stanie rzucawkowym
Wystąpienie rzucawki poprzedzają nagłe objawy:
Ból głowy, ogólny niepokój
Zawroty głowy, zaburzenia świadomości
Zaburzenia widzenia
Bóle nadbrzusza, nudności, wymioty
Pobudzenie i niepokój motoryczny, wysokie ciśnienie
Napady rzucawki mogą dawać niebezpieczne powikłania w postaci makro lub/i mikrowylewów do narządów wewnętrznych a zwłaszcza mózgu, płuc, nadnerczy, wątroby i osierdzia. W rozpoznaniu różnicowym należy wziąć pod uwagę m. in. Padaczkę, tężec, guz mózgu.
Postępowanie w rzucawce:
Istotną rolę w leczeniu rzucawki i profilaktyce następnych objawów odrywa siarczan magnezu, stosuje się też albuminy 20%.
W przypadku rzucawki należy również rozważyć usunięcie ciąży cięciem cesarskim
Po ustąpieniu napadu drgawek kobietę należy ułożyć w pozycji bezpiecznej? Takie ułożenie zabezpiecza przed powikłaniami: wzrostem ciśnienia śródczaszkowego, refluksem treści pokarmowej do drzewa oskrzelowego. Utrzymanie drożności dróg oddechowych należy rozpocząć od odessania wydzieliny i założenia rurki ustno- gardłowej.
Po opanowaniu ataku drgawek - sprawdzić życie płodu za pomocą KTG (kardiotokografu) - ocena bieżącej akcji sercan dziecka i jego ruchów.
Napady drgawkowe u dzieci. Wyróżnia się:
Drgawki gorączkowe
Drgawki metaboliczne
Napady afektywnego bezdechu
Drgawki gorączkowe - napady drgawkowe związane z gorączką i infekcjami najczęściej wirusowymi, których pierwotną przyczyną gorączki nie jest bezpośrednia choroba OUN. Występują one najczęściej u dzieci między 6 miesiącem - 5 r. ż Drgawki występują najczęściej w przebiegu ostrych infekcji wirusowych górnych dróg oddechowych, rzadziej w zapaleniu płuc, oskrzeli, uszu, dróg moczowych. Drgawki są odpowiedzią dojrzewającego układu nerwowego na gorączkę wywołaną infekcją. O wystąpieniu drgawek gorączkowych decydują trzy czynniki:
Temperatura ciała
Wiek dziecka
Predyspozycje genetyczne
Wartością graniczną jest temperatura 38,5˚C, chociaż najczęściej pojawiają się, gdy temperatura osiągnie wartość >40˚C. Do 4 r. ż obserwujemy aż 88% drgawek gorączkowych
Drgawki metaboliczne oznaczają napady drgawkowe wywołane zaburzeniami metabolizmu glukozy, aminokwasów, gospodarki wapniowo- fosforanowej, sodowo - potasowej, magnezowej, witaminy B6 lub toksycznym wpływem leku. Stwierdza się je w różnym wieku, ale zwykle dotyczą noworodków ze względu na niedojrzałość narządów odpowiedzialnych za homeostazę organizmu. Zaburzenia gospodarki wodno elektrolitowej, metabolizmu aminokwasów powodują nadpobudliwość układu nerwowego i mogą inicjować napady.
Napady afektywnego bezdechu dotyczą dzieci z nadpobudliwością psychoruchową i są reakcją na przykry bodziec zew. - zastrzyk, uderzenie, słowne karcenie.
Napad objawia się:
Głośnym krzykiem
Głębokie wdechy i zatrzymanie oddechu
Zasinienie powłok skórnych w skutek niedotlenienia
Uogólniona wiotkość mięśni
Zaburzenia świadomości i zwykle drgawki
U podłoża patofizjologicznego napadowego afektywnego bezdechu leży nadmierna wrażliwość ośrodka oddechowego
Postępowanie ratownicze przedszpitalne :
zebrać wywiad,
ocenić stan dziecka
zapewnić wydolność krążeniowo - oddechową.
Zabezpieczyć dziecko przed urazami podczas napadu
Ustalić wstępne przyczyny drgawek, przerwać napad drgawek, podać leki przeciwdrgawkowe, inne metody lecznicze, np. obniżyć temperaturę w drgawkach gorączkowych.
Przeprowadzić ogólne badanie neurologiczne
Po wstępnym zaopatrzeniu dziecka przetransportować go do specjalistycznego ośrodka celem dalszej diagnostyki i leczenia.
W drgawkach gorączkowych należy stosować ochłodzenie powłok ciała,
leki przeciwgorączkowe - paracetamol, pyraligina oraz diazepam w dawce 0.5 mg/ kg m.c./d doodbytniczo w dawkach nie dłużej niż przez 2 dni.
Przeciwpadaczkowe- fenobarbital (Luminal) w dawce 3 mg/kg mc/d aż do wykluczenia padaczkowego pochodzenia drgawek.
Drgawki hipoglikemiczne na tle zaburzeń elektrolitowych, metaboliczne uwarunkowane genetycznie. Leczone są przyczynowo przez przywracanie odpowiednich stężeń glukozy, elektrolitów, aminokwasów i witamin we krwi.
Hiperbilirubinemia noworodków leczy się stosowaniem fototerapii (celem zmniejszenia bilirubiny w przypadku żółtaczki). Pod wpływem naświetlana dochodzi do wydalania bilirubiny z moczem i żółcią. Można podać albuminy.