PAŃSTWOWA WYŻSZA SZKOŁA ZAWODOWA

w TARNOWIE

PRAWO ADMINISTRACYJNE

Temat pracy egzaminacyjnej

Prawo administracyjne klasyczne (krajowe) a prawo administracyjne międzynarodowe

i prawo administracyjne europejskie.

Wykładowca

dr Piotr DOBOSZ

Przygotowała

Anna DULĘBA

I. rok Administracji Publicznej - studia zaoczne

Tarnów 2003

SPIS TREŚCI

Rozdział I

1. Wstęp .................................................................................................................................. 3

Rozdział II

2. Prawo administracyjne w ujęciu historycznym....................................................................4

Rozdział III

3. Prawo administracyjne........................................................................................................ 6

1. Przegląd określeń prawa administracyjnego........................................................................7

2. Wewnętrzna systematyka, cechy prawa administracyjnego................................................9

3. Źródła prawa administracyjnego....................................................................................... 13

4. Europeizacja prawa administracyjnego............................................................................ .16

Rozdział IV

4. Hugo Grocjusz - szkoła prawa natury jako wstęp do prawa międzynarodowego...........19

4.2. Rozwój prawa międzynarodowego z uwzględnieniem okresów historycznych ...............20

4.3. Prawo międzynarodowe - wstęp........................................................................................21

4.4. Prawo międzynarodowe - pojęcie, nazwa, cechy i funkcje...............................................23

4.5. Pojęcie umowy międzynarodowej i jej rodzaje.................................................................26

4.4.1. Umowa międzynarodowa a państwa trzecie...............................................................28

4.4.2. Europejska Konwencja Praw Człowieka - przykład umowy międzynarodowej.......29

4.4.3. Normy prawa międzynarodowego..............................................................................31

4.4.4. Prawo międzynarodowe a prawo wewnętrzne państwa - główne koncepcje,

Konstytucja RP...........................................................................................................32

4.6. Organy władzy państwowej...............................................................................................34

4.7. Organy państwa w stosunkach międzynarodowych..........................................................35

Rozdział V

5. Unia Europejska i jej krótka historia................................................................................. 37

6. Pojęcie prawa Unii Europejskiej........................................................................................39

1. Akty prawa miejscowego.................................................................................................. 40

2. Wielostronne akty prawa europejskiego........................................................................... 43

3. Rozporządzenie..................................................................................................................44

4. Dyrektywa..........................................................................................................................45

5. Decyzja...............................................................................................................................47

6. Zlecenia i opinie.................................................................................................................48

7. Akty sui generis - akty nienazwane..................................................................................49

8. Umowy Wspólnoty i państw członkowskich ....................................................................50

7. Unia Europejska - krok ku przyszłości?............................................................................ 52

Rozdział VI

8. Zakończenie ...................................................................................................................... 53

Bibliografia.............................................................................................................................. 55

Załączniki

ROZDZIAŁ I

1. Wstęp

„Jura non in singulas personas, sed generaliter constituuntur”

„Praw nie ustanawia się dla poszczególnych osób, lecz dla ogółu”.

Powyższą łacińską sentencję chciałabym uczynić mottem moich rozważań na temat prawa administracyjnego klasycznego (krajowego) a prawa administracyjnego międzynarodowego i prawa administracyjnego europejskiego.

Chciałabym, aby za pomocą wybranych przeze mnie kilku pozycji literatury i opracowań, oddać charakter wyżej wymienionemu tematowi.

Moim głównym założeniem jest przedstawienie fundamentalnych informacji dotyczących podstaw i funkcjonowania prawa administracyjnego w świetle prawa administracyjnego międzynarodowego i europejskiego.

Ze względu na obszerność zagadnień należących do prawa administracyjnego, głównym celem moich dalszych rozważań będzie skonkretyzowanie (nadanie krótkiego rysu historycznego) prawu administracyjnemu, wskazanie różnic i podobieństw dotyczących działania i funkcjonowania prawa administracyjnego w polskim systemie prawa oraz w obrębie prawa administracyjnego europejskiego na tle międzynarodowym.

Życzyłabym sobie, aby temat moich rozważań stał się nie tylko bliski osobom, które pracują zawodowo w strukturach administracji publicznej, lecz również dla tych wszystkich, którzy są laikami w zakresie prawa.

Poprzez badana skierowane do niewielkiej liczby osób chciałabym też wykazać orientację
i świadomość na daną kwestię dotyczącą sfery życia społecznego.

Chciałabym, aby temat mojej pracy egzaminacyjnej, w której zawarte będą zagadnienia terminologiczne, klasyfikacje definicji prawa administracyjnego, zagadnienia zawarte w tworze orzeczeń, próby sformułowania czy metody skonkretyzowania niektórych aspektów prawa administracyjnego w świetle prawa międzynarodowego i europejskiego, stał się nie tylko bliski mojej osobie, ale również dla tych osób, którzy będą mieli możliwość jego przeczytania.

ROZDZIAŁ II

2. Prawo administracyjne w ujęciu historycznym

Prawo administracyjne zapoczątkowane zostało na kontynencie europejskim, w krajach o tradycji prawa rzymskiego, dlatego też stanowi się, że o charakterze i treści prawa administracyjnego w wielkim stopniu zadecydowała jego geneza.

Do grona prekursorów badań w dziedzinie nauki prawa administracyjnego i nauki administracji oprócz J.Bohdana Oczapowskiego i Franciszka Kasparek należał również Antoni Okolski, który był autorem trzytomowego dzieła Wykład prawa administracyjnego oraz prawa administracyjnego obowiązującego w Królestwie Polskim. Autor tego dzieła zaprezentował w nim m.in. nowoczesne poglądy na relacje pomiędzy władzą ustawodawczą
a wykonawczą. Poświęcił również swoją uwagę problematykom związanym z ustrojem samorządu terytorialnego.

Natomiast według innych doktryn naukowych, drogę do nowoczesnego prawa administracyjnego torowały zmiany w światopoglądach i towarzyszącej mu Wielkiej Rewolucji Francuskiej (1789), znajdujący swój formalny wyraz w słynnej Deklaracji Praw Człowieka i Obywatela. Deklaracja ta formułowała prawa i wolności obywatelskie, a którą uważa się do dziś obowiązującą.

Według innych teoretyków takich jak: J. Borkowskiego czy S. Kasznicy, którzy łączyli zalążki nowoczesnego prawa administracyjnego z końcem XIX w., nieodzownie kształtowały się w obrębie konstytucyjnego państwa prawnego.

T. Kuta dodaje natomiast, że „pełną dojrzałość w swym rozwoju osiągnęło prawo administracyjne w okresie tzw. państwa prawnego”.

W przeciwieństwie do odmiennych opinii, „prądów umysłowych”, własnej ideologii i koncepcji, nie zmienia się fakt, iż w rozwoju historycznym pojawiła się najpierw potrzeba zorganizowanego administrowania, następnie stworzono stan urzędniczy, który wypełnił te zadania, później wyodrębniono urzędy a dopiero potem - prawo, które regulowało najpierw granice działania urzędów, ich ustrój i tryb funkcjonowania.

Prawo administracyjne jest więc rezultatem wcześniejszego działania urzędów. Istotą jego powstania była reakcja na absolutyzm i samowolę władzy królewskiej, realizowanej (wykonywanej) przez królewskich urzędników, postawienie tej samowoli stabilnych, zrozumiałych i nienaruszalnych ograniczeń.

Charakter prawa administracyjnego zmieniał się, gdy okazało się, że bez organizacji pomocy i współdziałania państwa jednostka nie jest w stanie zaspokoić podstawowych swoich potrzeb.

Stało się to wówczas nie tylko hamulcem działań administracyjnych, ale również motorem do podejmowania działań. Dlatego też „musi (...) wskazywać sfery, w których jest konieczna ingerencja państwa, określać granice, formy i tryb działania właściwych organów, a także regulować ich ustrój i kompetencje”.

Chciałabym również dodać, że prawo administracyjne jest nauką bardzo młodą, mimo iż okres jego postania był różny w poszczególnych państwach.

Podsumowując, stwierdzam, że źródłem definicji były urzędy (organy) administracyjne jednakże początkowe określenia nie były wystarczające dlatego też, kolejne definicje brały za punkt wyjścia nie organ administracyjne lecz jego działanie. Aby uściślić poprzednie definicje, przyjęto kryterium połączenia pojęcia prawa administracyjnego, działaniem administracji w procesie administrowania.

Zatem można rzec, że „prawo administracyjne zrodziło się i ukształtowane zostało w interesie i dla potrzeb /administrowanego/”.

ROZDZIAŁ III

3. Prawo administracyjne

Zanim przejdę do omawiania szczegółowych zagadnień dotyczących prawa administracyjnego pragnęłabym omówić tę gałąź prawa publicznego w krótkim zarysie.

Prawem administracyjnym określamy takie prawo, które egzystuje, po to by zabezpieczać realizacje interesów publicznych oraz po to aby zabezpieczać interesy jednostki, ale zgodnie z interesem prawnych podmiotów tj. uprawnieniami i obowiązkami.

Poprzez prawo administracyjne rozumiemy pewien system norm prawnych, który reguluje stosunki prawne w obrębie administracji publicznej tj. ustrój czy rodzaj kompetencji, a także sferę stosunków prawnych pomiędzy administracją publiczną a podmiotami, które stoją na zewnątrz, czyli podmiotami administrowanymi, np.:

• ludzie - jednostka;

• jednostka organizacyjna nie posiadająca osobowości prawnej, tj. np.: szkoły podstawowe działające na rzecz gmin;

• podmioty posiadające osobowość prawną, np.: uniwersytety czy spółki prawa handlowego.

Można rzec również, że prawo administracyjne to dział prawa, który obejmuje ogół norm regulujących stosunki społeczne związane z administracyjną działalnością organów państwowych i innych podmiotów wykonujących funkcje administracyjne w administracji publicznej.

W Polsce prawo administracyjne obejmuje:

1. przepisy ustrojowe organów administracji publicznej;

2. przepisy proceduralne;

3. przepisy dotyczące kontroli nad działalnością administracji;

4. przepisy dotyczące szczegółowych działów administracji;

Biorąc pod uwagę powyższe płaszczyzny działania prawa administracyjnego i kwestie
z nimi zawarte w dalszej części mojej pracy pozwolę sobie na jej szczegółowe omówienie.

3.1. Przegląd określeń prawa administracyjnego.

Na wstępie pragnęłabym zaznaczyć, że „prawo administracyjne” jest terminem prawnym o czym świadczy art. 12 ustawy z 11 maja 1995roku o Naczelnym Sądzie Administracyjnym (Dz.U. Nr 74, poz. 368 z późn. zm.).

Wprowadzając nową koncepcję pojęcia udowodnioną naukowo, która została stworzona przez teoretyków tej dziedziny w danym okresie historycznym czy dla potrzeb politycznych nie gwarantowała innowacji w funkcjonowaniu państwa.

Istotny wpływ na pojęcie „prawa administracyjnego” wywarło przywrócenie dualistycznego modelu administracji publicznej, jak również europeizacja tego prawa.

Precyzyjne zdefiniowanie pojęcia prawa administracyjnego jest bardzo trudne, a nawet niemożliwe. J. Starościak określił, że „jest to gałąź prawa, która reguluje działalność organów państwowych, podejmowaną w celu wykonania ustalonych prawem zadań organizatorskich wypełnianych w swoistych formach działania”.

Według J. Bocia, prawo administracyjne jest to zespół norm regulujący działalność administracyjną (administrację w sensie przedmiotowym).

W znaczeniu szerokim określa się, że prawo administracyjne stanowi normy prawne regulujące organizację i zachowanie się administracji publicznej, a także zachowanie się osób fizycznych i innych podmiotów w zakresie nie unormowanym przez przepisy należące do innych gałęzi prawa.

Inną koncepcję zaproponował I. Iserzon - ujmując prawo administracyjne w dwóch aspektach: szerokim i wąskim.

W szerokim rozumieniu, prawo to zawiera w sobie wszelkie normy prawne regulujące stosunki między organami administracji a jednostkami administrowanymi. Natomiast w ujęciu wąskim, pojmowanie prawo było nieco odmienne, bowiem problematyka jego określenia skupiała się wokół norm specjalnych.

Teoretycy tej dziedziny, tacy jak: Z. Leoński, W Dawidowicz, Z Cieślak, W. Lang, J. Starościak określali ciekawą zarazem odmienną definicje prawa administracyjnego.

J. Filipek określił prawo jako „zespół norm regulujących te właśnie stosunki, przy czym mamy tu do czynienia zarówno ze stosunkami administracyjno prawnymi, zachodzącymi poza sferą organizacyjnej zależności administracyjno prawne, jak i ze stosunkami wewnętrznymi właśnie w sferze tej działalności”.

Na zróżnicowanie definicji wpływały nie tylko względny charakter co do czasu, miejsca czy okoliczności, niemniej jednak płynność, ciągła zmiana konkretyzowanie tego pojęcia sprawiły jedynie zalążek do uściślenia tego terminu.

Niemniej jednak prawo administracyjne to gałąź prawa, która obejmuje:

1. przepisy ustrojowe organów administracji publicznej;

2. przepisy proceduralne;

3. przepisy dotyczące szczegółowych działów administracji.

Ogólnie mówiąc, prawo administracyjne normuje stosunki społeczne związane
z administracyjną działalnością organów państwowych i innych podmiotów wykonujących funkcje administracyjne w administracji publicznej.

3.2. Wewnętrzna systematyka, cechy prawa administracyjnego

W prawie administracyjnym mieszczą się unormowania dotyczące:

• bezpieczeństwa i porządku publicznego;

• ochrony zdrowia, oświaty i wychowania, nauki i szkolnictwa;

• budownictwa i zagospodarowania przestrzennego;

• ochrony środowiska naturalnego;

• dóbr kultury, transportu i komunikacji;

• ewidencji ludności;

• dokumentów tożsamości i paszportów oraz wiele innych.

Normy tego prawa wiążą się zarówno do administrujących, jak i administrowanych.

Odmienność norm według jego rodzajów i przedmiotu, doprowadziło do podziału tego prawa.

T. Kuta wskazuje na układ klasyczny, układ w sferze działalności gospodarczej, układ wewnętrzny oraz układ działań organizatorskich.

W wewnętrznej systematyce stosuje się dwa podziały na sferę zewnętrzna i na sferę wewnętrzną.

Obok tego podziału wyodrębnia się również prawo administracje na część ogólną
i część szczególną.

Właśnie tutaj chciałabym dokładniej przedstawić dwa podziały sfery wewnętrznej prawa administracyjnego.

P. Dobosz traktuje wewnętrzną systematykę prawa administracyjnego „w zależności od przyjętego kryterium klasyfikacji wewnętrznej prawa administracyjnego doprowadzamy do wyodrębnienia jego poszczególnych części (....) na część ogólną i część szczegółową.”.

Według P. Dobosza „cześć szczegółowa w doktrynie prawa administracyjnego nazwana jest jako „wyspecjalizowanymi” działami administracji, gdyż rozpoznaje materiał normatywny w ramach całego przejawiania się systemu we wszystkich płaszczyznach”.

J. Filipek reasumuje, że „w prawie administracyjnym dzieli się tradycyjnie materiał prawny części szczegółowej według dziedzin życia społecznego, do których się on odnosi, według prawnych form działania, jakie ze strony administracji państwowej mogą być stosowane, albo według praw podmiotowych, których działalność administracji dotyczy”.

Łączenie w jednym akcie prawnym przepisów prawnych spowodowało, że w kraju europejskim - takim jak Portugalia - pojęto próby kodeksowego - ramowego, a nie szczegółowego jego ujęcia.

W innych krajach natomiast takich jak: Francja, Japonia nie uważano za priorytet chęć kodyfikowania nawet procedury administracyjnej.

W latach 80-tych zainicjowano prace wyznaczające zasady ogólne prawa administracyjnego.

J. Filipek stwierdza, że „bez części ogólnej nie ma dostatecznie rozwiniętej jakiejkolwiek gałęzi nauki(...). Z kolei regulacje części szczegółowej są niezbędne w zakresie, w jakim dają nam one w swej szczegółowości normatywnie zakreślone rozwiązania prawne(...)”.

Trudności, na jakie natrafia nauka prawa administracyjnego w jego zdefiniowaniu, podporządkowania własnej materii, do dnia dzisiejszego nie ujednoliciła, systematyzując jednocześnie jego całości.

Dokonany został jego podział na: prawo ustrojowe, prawo materialne oraz prawo procesowe.

Chciałabym tutaj zamieścić analizę już ukształtowanego prawa ustrojowego, prawa materialnego oraz prawa procesowego.

Zatem prawo ustrojowe, zwane również prawem o ustroju administracji państwowej reguluje organizację i zasady funkcjonowania aparatu państwowego, który powołany został do wykonywania zadań z zakresu administracji publicznej.

Normy tegoż prawa regulują wszystkie istotne elementy administracji publicznej jako organizacji, stanowiące podstawy prawne organizacji administracji. Reguluje przede wszystkim strukturę aparatu administracyjnego oraz zachodzące w nim procesy jak: kierowania, nadzoru, kontroli, informacji itp. Zawiera ono również przypisy prawne określające podmioty administracji, gdzie określane są podmioty administracji w których zaś określana jest struktura organizacyjna, zakres zadań, formy oraz metody ich wykonywania
a także przepisy, które tworzą podział terytorialny kraju dla potrzeb tej administracji.

Podstawę tego prawa stanowi Konstytucja a także ustawy o samorządzie terytorialnym oraz o terenowych organach rządowej administracji ogólnej.

Jednakże warto tutaj dodać, że nie jest to część prawa, która została skodyfikowana, ponieważ ustaw tych za kodyfikację nie można przyjąć.

Natomiast część prawa materialnego zawiera normy ustanawiające wzajemne uprawnienia i obowiązki organów administracji państwowej i podmiotów znajdujących się na zewnątrz tej administracji, o ile stosunki prawne czyli prawa i obowiązki powstają z mocy samego prawa materialnego ustalające skutki nieprzestrzegania norm tego prawa.

Brak możności skodyfikowania tej części wynika między innymi z trudności ujęcia go w jednym akcie rozległej problematyki normowanej przez ciągle zmieniające się przepisy. Propozycje skodyfikowania zasady części ogólnej prawa administracyjnego okazały się również bardzo trudne, wręcz niewykonalne, z powodu samego charakteru tych zasad, a co za tym idzie, nie została skonkretyzowana linia płaszczyzn badawczych.

Czy miały to być zasady doktrynalne, koncepcje normatywne czy też stosunki polityczno - prawne?

Pełnej odpowiedzi jednak zaniechano na wyżej przedstawione wątpliwości. Niemniej jednak powstał projekt, a w nim zostały zebrane i omówione ustawy pod nazwą „Przepisy ogólne prawa administracyjnego”.

Wypełnienie luk w tym zakresie, ujednolicenie stosowania pojęć zasada i forma rozstrzygania spraw, regulowanie kwestii przedawnienia obowiązków administracyjnych, odpowiedzialności państwa za szkody wyrządzone działaniami administracyjnymi - to tylko niektóre aspekty zawarte w wyżej wymienionym dokumencie.

Dokument ten nie został jednak uchwalony a mógłby przyczynić się do usprawnienia
w funkcjonowaniu administracji i uniknięcia wielu nieporozumień w stosowaniu prawa.

Trzecią, a zarazem ostatnią definicją, jest prawo procesowe inaczej zwane - proceduralne.

Normy tego prawa regulują tok czynności podejmowanych przez organy określone prawem ustrojowym w celu realizacji norm prawa materialnego.

Zajmuje się ono sądownictwem administracyjnym, postępowaniem administracyjnym ogólnym, postępowaniem administracyjnym egzekucyjnym w administracji, jak również postępowaniem obowiązującym w poszczególnych działach administracji specjalnej, takich jak: policja, górnictwo oraz administracja morska.

Prawo to zostało skodyfikowane, o czym świadczyć może ustawa z 14. 06 1960r., kodeks postępowania administracyjnego, oraz ustawa z 17. 06. 1966r. o postępowaniu egzekucyjnym w administracji.

„Doktryna prawa administracyjnego ukształtowała szerszy sposób postrzegania części ogólnej tej gałęzi prawa. W takim ujęciu część ogólna przenika przez prawo administracyjne materialne, formalne i ustrojowe, będąc powstałą w drodze dedukcji syntezą instytucji ogólnych i zasad tej gałęzi prawa”.

Trudności w zdefiniowaniu prawa administracyjnego stwarzają konieczność sformułowania kilku jego podstawowych cech, do których należą m.in.:

1. prawo administracyjne jest prawem pozytywnym, nie oparte np. o zwyczaje, normy moralne i składa się z szeregu normatywnych nakazów, zakazów, upoważnień oraz ograniczeń;

2. gwarancja przestrzegania tych nakazów i zakazów jest systemem uznanych przez pastwo sankcji;

3. prawo administracyjne jest gałęzią prawa, jak np.: prawo cywilne, karne czy międzynarodowe, prawo pracy, przy czym jest ono nie skodyfikowane;

4. prawo administracyjne reguluje sposób realizacji procesów administrowania w państwie przy pomocy instytucji, które ów procesy realizują:

5. instytucje realizujące proces administrowania mogą stosować przymus administracyjny
   w sytuacjach prawem określonych;

6. stanowi również część składową całego systemu prawa w państwie.

Wyżej przedstawione określenia prawa administracyjnego w doktrynie i wskazanie jego cech wskazuje na to, że „pomiędzy zadaniami i funkcjami administracji a prawem administracyjnym zachodzi ścisły związek”

3.3. Źródła prawa administracyjnego

Poprzez źródło prawa administracyjnego rozumie się akt normatywny w swojej treści normy prawa zaliczane do prawa administracyjnego.

Tutaj chciałabym omówić te akta, które w dalszych częściach mojej pracy będą stanowiły podstawę do wskazania różnic i podobieństw.

Akt administracyjny jest aktem o charakterze abstrakcyjnym, adresat jest nieokreślony, może następować powtarzalność normy.

Aktualny system źródeł prawa ma charakter źródła zamkniętego, który można podzielić na dwa rodzaje:

1. Ustawowe, do których zaliczamy: Konstytucję oraz ustawy zwykłe.

2. Pozaustawowe.

Chciałabym wymienić konstytucyjne uwarunkowania stanowienia prawa przez organy administracji publicznej. Zaliczyć można:

• normy prawa administracyjnego, które tworzą organy administracyjne;

• naczelnym ustawodawcą jest władza ustawodawcza,

• kompetencje innych organów państwa tworzących normy mają zawsze charakter zależny od woli Parlamentu, tzw. „Kompetencje zależne”,

• Konstytucja wskazuje na organy administracji państwowej, która ma prawo stanowienia norm,

• Konstytucja określa formę stanowienia norm prawnych,

• Konstytucja określa warunki, które muszą zostać spełnione, aby organ administracji publicznej mógł stanowić prawo.

Stanowienie prawa przez naczelne organy administracji państwowej odbywa się za pomocą rozporządzeń.

Zatem rozporządzenie - jest to akt normatywny wydawany na podstawie upoważnień ustawowych (specjalnych lub też generalnych) przez organy władzy wykonawczej,
w hierarchii zajmuje pozycję niższą niż ustawa. Jest również formą stanowienia prawa powszechnie obowiązującego, a uchwała i zarządzenie - prawa wewnętrznego. Podmiotami uprawnionymi do wydawania rozporządzeń są przede wszystkim Prezydent RP, Rada Ministrów, Prezes RM, odpowiedni ministrowie.

W polskim systemie prawnym stanowienie prawa odbywa się również przez organy samorządu terytorialnego.

1. Na szczeblu województwa istnieją dwie organizacje: administracja rządowa, do której zaliczamy wojewodę, oraz administracja samorządowa, gdzie podstawową rolę odgrywa sejmik samorządowy.

2. Na szczeblu powiatu i gminy - głównym wyznacznikiem jest administracja samorządowa.

3. Do rodzaju akt prawa miejscowego zaliczamy:

• akty zawierające statuty np.: statut województwa, powiatu, gminy;

• akty zawierające przepisy wykonawcze, tj.: akty wydawane na podstawie upoważnień szczegółowych, np.: przepisy dotyczące podatków;

• przepisy porządkowe wydawane na podstawie upoważnień generalnych.

Do norm pośrednio kształtujących sytuacje prawną adresatów należą zagadnienia dotyczące stosowania prawa materialnego (gałąź prawa) prawa administracyjnego.

Zatem stosowanie prawa można ująć w trzech etapach:

1. ustalenie faktu, że norma obowiązuje i ustalenie treści normy

2. uznanie za udowodniony fakt na podstawie materiałów i w oparciu o przyjętą teorię dowodów

3. sprawdzenie czy stan faktyczny odpowiada treści normy prawnej

4. ustalenie końcowego faktu

Chciałabym w dalszej części przedstawić decyzję administracyjną oraz uznanie administracyjne.

W polskim prawie administracyjnym uznanie administracyjne jest to pewna sfera działania administracji, wolna od kontroli sądowej z tego względu, że działania nie są podejmowane przy uwzględnieniu kryterium legalności lecz innych kryterium:

• NTA (1922-39) - nie obejmował katalogu działań administracyjnych - tzw. według uznania administracyjnego,

• NSA (1980) - wszystkie działania administracyjne podlegają jego kontroli,

• Uznaniem administracyjnym nie są :

1. swoboda dat wydawania lub też nie

2. swobodna ocena dowodów

3. swoboda w zakresie wykładni prawa.

Jeśli chodzi o decyzyjny model stosowania prawa, to zaliczamy do nich następujące cechy:

1. organ administracji publicznej stosujący prawo nie pozostaje w stosunku ograniczającym z adresatem decyzji

2. organ administracji publicznej stosujący prawo jest związany prawem powszechnie obowiązującym oraz wytycznymi płynącymi od organów wyższego rzędu do granic kolizji z prawem powszechnie obowiązującym

3. organ działa na podstawie kompetencji szczegółowej

4. decyzja administracyjna jest podejmowana w celu nałożenia obowiązku, uprawnień itp.

5. sposób postępowania decyzji jest uregulowany przepisami proceduralnymi zwanymi postępowaniem administracyjnym

6. w państwach, gdzie istnieje sądowa kontroli decyzji administracyjnej, decyzja może być zaskarżona do sądów powszechnych lub administracyjnych.

1. Europeizacja prawa administracyjnego

W poprzednich rozdziałach omówiłam zagadnienia dotyczące prawa administracyjnego, kryterium jego podziału, systemu określeń oraz cechy charakterystyczne będące pewnego rodzaju zbiorem utrwalonych wzorców i zasad.

Na uwagę zasługuje również pojęcie „europeizacji prawa administracyjnego”, które wiąże się nieodzownie z procesami integracyjnymi, globalizacją społeczeństw, traktowaniem praw człowieka jako instytucji ponadnarodowej a tym samym z odejściem od pojmowania krajowych systemów prawa jako niezależnej jednostki.

Globalizację można traktować w szerokim ujęciu jako uniwersalizację postaw
i zachowań ludzi oraz grup społecznych w skali całego globu.

Jedne z profesorów Krzysztof Popowicz, reprezentujący środowisko naukowe- pracownik w Brukseli, w polskiej ambasadzie przy Unii Europejskiej, który podczas prelekcji pt. Unia Europejska między dążeniem do rozszerzenia a wyzwaniami globalizacji”, przedstawił te problemy z różnych punktów widzenia. Dla K. Popowicza, globalizacja nie stwarza czegoś nowego, wręcz przeciwnie, stwierdza, że, Polska zaczęła być uczestnikiem tej wielkiej gry globalizacyjnej z chwilą, gdy 16 grudnia 1991r. podpisała układ stowarzyszeniowy”.

Natomiast, jeśli przyjrzymy się temu określeniu w ujęciu nieco węższym, przybiera innej funkcji odnoszącej się do zobowiązań Polski w szczególności z członkostwem w Radzie Europy, ratyfikowaniem Europejskiej Konwencji (1950) o Ochronie Praw Człowieka
i Podstawowych Wolności Układu Europejskiego ustanawiające Stowarzyszenie między Rzeczpospolitą Polską a państwami członkowskimi.

Proces europeizacji prawa administracyjnego, a co za tym idzie, prawa administracyjnego „wymaga włączenia do naszego administracyjnego porządku prawnego zaakceptowanych zasad i norm europejskiego porządku prawnego z uwzględnieniem odmienności wynikłych(...) ze zróżnicowania (...) i charakteru źródeł”.

Prawo administracyjne i jego europeizacja odnosi się do dwóch podstawowych czynników, tj.:

1. Tworzenie prawa, które powstaje w drodze umów międzynarodowych .

2. Stosowanie prawa.

P. Dobosz w swej publikacji pt.: „ Metoda komparatystyczna, europeizacja prawa a próba nowego definicyjnego ujęcia prawa administracyjnego”, podkreśla, że „metoda komparatystyczna uzyskała nowy wymiar z uwagi na wpływ doktryny państwa europejskiego, którego oddziaływanie na prawo administracyjne poszczególnych państw ma wymiar niezwykle aktualny(...)”.

Przez ostatnie dwa stulecia twierdzenia doktrynalne utwierdziły, że śmiało można nazwać to prawo prawem klasycznym, a powiązane było z:

1. instytucją państwa;

2. zasadą suwerenności państwa (zewnętrzną i wewnętrzną);

3. zasadą zwierzchnictwa państwa (koncepcja władzy zwierzchniej w państwie);

4. zasadą zwierzchnictwa narodu;

5. monteskiuszowskim trójpodziałem i równowagą władzy publicznej.

Biorąc pod uwagę działania dostosowawcze związane z wstąpieniem Polski
w struktury Unii Europejskiej oraz zachowanie standardów obowiązujących z normami europejskimi, ustawą z dnia 8. sierpnia 1996r. powołano Komitet Integracji Europejskiej.

Ma on za zadanie, jako naczelny organ administracji rządowej, koordynowanie prac dostosowawczych w zakresie instytucji prawnych, kierowanie procesów z adaptacyjnych Polski z Unią Europejską oraz opiniowanie projektów aktów prawnych co do ich zgodności
z prawem Unii Europejskiej.

Europeizacja prawa administracyjnego zauważalna jest w we wszystkich działach prawa administracyjnego, tj. w prawie ustrojowym, w którym zmiana obserwowana jest na szczeblu samorządu terytorialnego (lokalnego i regionalnego).

Dotyczy to również w innych dziedzinach, np.: w ustawie z dnia 4. września 1997r.
o działach administracji rządowej zawarto, że „uznanie kwalifikacji w zawodach regulowanych oznacza uznawanie tych kwalifikacji w znaczeniu przewidzianym w Unii Europejskiej”.

W przepisach o obywatelstwie, cudzoziemcach, prowadzeniu działalności gospodarczej, ochronie praw człowieka to niektóre płaszczyzny prawa materialnego,
w którym również znalazły swoje odzwierciedlenie procesy europeizacji.

Również następstwa europeizacji znalazły swoje zastosowanie w sferze prawa procesowego. W tej dziedzinie nieodzownym elementem odgrywają europejskie standardy europejskie. Zawarte one są w aktach prawa międzynarodowego, w tym tzw. soft law, który mieści
w sobie dokumenty Rady Europy (rezolucje i rekomendacje). Są one podstawą do efektywnej administracji, która opiera się na zasadzie elastyczności, poszanowania słuszności, jawności działania, prawa do sądu i odpowiedzialności administrujących.

Zatem z procesem europeizacji prawa administracyjnego wiąże się ściśle kategoria wspólnego prawa administracyjnego, obejmującego swym zakresem przestrzennym obszar wykraczający poza granice jednego państwa.

Globalizacja stosunków międzynarodowych wymusza konieczność podejmowania przez państwa współpracy na szczeblu regionalnym i między narodowym oraz rozwijanie dwustronnych i wielostronnych stosunków i innymi państwami.

Zamykanie się i odgradzanie od współpracy w formie autarkii i protekcjonizmu przynosi
w dłuższym okresie straty, ponieważ pozbawia dane państwo korzyści, jakie wynikają ze współpracy między krajami

Sytuacja, w jakiej znajduje się obecnie Polska - mam tutaj na myśli przedakcesyjny krok skierowany w struktury Unii Europejskiej - sprzyja również rozważaniom na temat nauki prawa administracyjnego i jego miejsca w świetle prawa unijnego.

Reasumując powyższe stwierdzenia, chciałabym posłużyć się słowami I. Corte - Real”:

„administracje publiczne należą do kompetencji każdego państwa członkowskiego (....)” jak również „państwa członkowskie muszą wprowadzać normy wspólnotowe”.

ROZDZIAŁ IV

4. Hugo Grocjusz - szkoła prawa natury jako wstęp do prawa międzynarodowego

Zanim przejdę do omawiania administracyjnego prawa międzynarodowego pozwolę sobie na krótki wstęp dotyczący powstania prawa międzynarodowego i twórcy tego zagadnienia.

Grocjusz, który zwany jest „ojcem prawa międzynarodowego” zainicjował proces kształtowania się prawa międzynarodowego. Związane były z prawami wojny i pokoju, których kodyfikacji dokonał wybitny uczony H. Grocjusz w dziele Trzy księgi o prawie wojny i pokoju, w których znajdują wyjaśnienie prawo natury i prawo narodów, a także główne zasady prawa publicznego (1625). Powyższe dzieło uchodzi za epokowe w historii myśli prawniczej.

Prawa narodów, Prawo publiczne, prawo natury to płaszczyzny wyznaczające zakres do których odwołał się Grocjusz. Prawo natury jako źródło prawa międzynarodowego powołał Grocjusz jako kwestię fundamentalną.

Dzieło Grocjusza - ius gentium - jest zwane prawem narodów, które było przeciwstawne prawu cywilnemu ius civile.

Prawo wojny ius bellum obecnie zostało zlikwidowane. Natomiast w zakres prawa pokoju wchodzą ius pacem wchodzą regulacje dotyczące stosunków dyplomatycznych, konsularnych, kwestie dotyczące obywatelstwa, cudzoziemców, uchodźców, regulowania sporów międzynarodowych oraz współpracy międzynarodowej, problemy stanowienia granic, prawo morza, prawo lotnicze i kosmiczne. Warunkiem obowiązywania tego prawa jest państwa na respektowanie norm zawartych w przyjętych umowach międzynarodowych. Przyjmuje się również zasadę wzajemności, pacta sun servanda oraz uznania dla praw zwyczajowych.

1. Rozwój prawa międzynarodowego z uwzględnieniem okresów historycznych.

Aby odpowiedzieć na pytanie, co to jest prawo administracyjne - chciałabym
w skrócie omówić rozwój w poszczególnych jego etapach.

Rozwój prawa międzynarodowego nieodzownie łączył się z rozwojem stosunków międzynarodowych. Już w okresie niewolniczym (starożytność) pojawiały się umowy międzynarodowe oraz instytucje posła, w okresie feudalnym funkcjonowało średniowieczne prawo przeciwwojenne, prawo traktatów, prawo poselskie, zasada suwerenności władzy państwowej, zasada nabycia nowych terytoriów, zasada wolności mórz, prawo łupów, prawo dyplomatyczne, instytucja konsula, traktaty pokoju oraz zasada równowagi politycznej.

W okresie kapitalizmu wolnokonkurencyjnego (1789-1871) obowiązywały zasady prawa międzynarodowego rewolucyjnej Francji , postanowienia kongresu wiedeńskiego, pojęcie traktatu handlowego, klauzula największego uprzywilejowania, wolność żeglugi na rzekach międzynarodowych, umowy kapitulacyjne, organizacja Czerwonego Krzyża i arbitraż międzynarodowy imperializm (1871-1917) - rozwój organizacji międzynarodowych, zagadnienie ochrony mniejszości, konwencje pierwszej i drugiej konferencji pokojowej /haska/ - Wielka Socjalistyczna Rewolucja Październikowa, w którym to ustalono dekret
o pokoju, zasada samostanowienia narodów, odrzucenie imperialistycznej polityki. Okres współistnienia państw o różnych ustrojach społeczno - gospodarczych, okres międzywojenny i II wojna światowa towarzyszyła systemowi wersalskiemu, Ligi Narodów i bezpieczeństwo zbiorowe, zakaz wojny agresywnej, humanitaryzacja prawa wojennego, Karta Atlantycka, Deklaracja Narodów Zjednoczonych, deklaracje moskiewskie oraz postanowienia konferencji jałtańskiej. Po II wojnie światowej nastąpiła likwidacja skutków wojny, układowi poczdamskiemu, ONZ oraz Karcie NZ, zimnej wojnie, upadkowi kolonializmu, zagadnienie integracji regionalnej czy też ochronie środowiska.

Omówienie prawa administracyjnego na płaszczyźnie ogólnej następny podrozdział chciałabym poświęcić jego omówienie znaczniej w szerszym znaczeniu.

2. Prawo międzynarodowe - wstęp

Prawo międzynarodowe z łac. ius gentium, określić można jako zespół norm regulujących stosunki międzynarodowe, tj. stosunki między państwami oraz innymi podmiotami, np.: organizacjami międzynarodowymi czy Stolicą Apostolską.

Podmiotami prawa międzynarodowego są przede wszystkim państw, ponadto walor ten przyznawany jest jedynie w wąskim zakresie m.in.: organizacjom międzynarodowym czy osobom fizycznym.

Cechą charakterystyczną jest fakt, iż w systemie prawa międzynarodowego bak jest nadrzędnego organu prawodawczego, co świadczy o właściwości krajowych porządków prawnych. Tak naprawdę to państwa, jak również organizacje międzynarodowe, tworzą dla samych siebie normy prawa międzynarodowego.

System prawa międzynarodowego charakteryzuje się brakiem wewnętrznej hierarchizacji formalnych źródeł prawa. W doktrynie przyjmuje się, że w art. 38 ust. 1 Statutu Międzynarodowego Trybunału Sprawiedliwości zawarty jest katalog źródeł prawa międzynarodowego.

W prawie międzynarodowym istnieje również hierarchia norm prawa międzynarodowego, do którego można przypisać dwa rodzaje:

1. normy o charakterze dyspozytywnym jest to zasadnicza większość ich obowiązywania

2. normy o charakterze imperatywnym

Do tej hierarchii norm zaliczyć można postanowienie art. 103 Karty Narodów Zjednoczonych, według których „w razie sprzeczności między zobowiązaniami członków Organizacji Narodów Zjednoczonych wynikającymi z niniejszej Karty a ich zobowiązaniami wynikającymi z jakiegokolwiek innego porozumienia międzynarodowego, przeważają zobowiązania wynikające z niniejszej Karty”.

Chciałabym również podkreślić o istocie przedmiotowości prawa międzynarodowego, który obejmuje szeroko rozumiany krąg zagadnień. Fundamentalnym przedmiotem są uregulowania dotyczące źródeł prawa.

Współcześnie są regulowane następujące kwestie dotyczące:

• prawa dyplomatycznego;

• prawa konsularnego;

• prawa morza;

• prawa lotniczego i kosmicznego;

• prawa człowieka;

• prawa ochrony środowiska;

• międzynarodowego prawa gospodarczego.

Wśród wyżej wymienionych uregulowań, istotna kwestią prawa międzynarodowego podmiotowego jest „brak scentralizowanego, niezależnego od woli państw aparatu egzekwowania postanowień prawa międzynarodowego.”

4.4. Prawo międzynarodowe - pojęcie, nazwa, cechy i funkcje

Jednym z kryteriów podziału prawa administracyjnego ze względu na europeizację jest międzynarodowe prawo administracyjne.

Nazwa prawa międzynarodowego prawa publicznego reguluje stosunki między narodami zorganizowanymi w niezawisłe państwa, stąd też nazwa „prawa międzypaństwowego”.

„Prawo, które reguluje stosunki wzajemne państw tworzących społeczność międzynarodową, określa się (...) mianem prawa międzynarodowego”.

Natomiast J. Boć określa międzynarodowym prawem administracyjnym taki fragment porządku prawnego (...), który obowiązuje jednocześnie wszystkie podmioty w co najmniej dwóch krajach w sposób bezpośredni i trwały, i który na tych samych zasadach w obrębie jego zakresu zastosowania wywołuje odpowiedzialność i egzekucję realizowaną tak samo przez organy osobne lub wspólne”.

Cześć umów międzynarodowych ma charakter typowo administracyjny (są to umowy w tzw. nauce niemieckiej). W nauce polskiej pisał J. Starościak „międzynarodowe umowy administracyjne dotyczą zadań bezpośrednio wykonywanych przez te wewnętrzne organy administracyjne państw, które zawarło umowę, związane z zakresie spraw celnych, wizowych, spraw związanych z przekraczaniem granicy, z kontrolą graniczną”.

Prawo międzynarodowe dotyczy przede wszystkim wzajemnych stosunków suwerennych państw, które są równe wobec prawa i wzajemnie od siebie niezależne.
W stosunkach międzynarodowych nie może więc rządzić zasada panowania jednych państw nad drugimi, lecz musi panować zasada równości. W stosunkach tych nie ma żadnej władzy, która stałaby ponad państwami. Społeczność międzynarodowa ma więc zupełnie inny charakter niż społeczność wewnątrzpaństwowa.

W stosunkach międzynarodowych nie ma ustawodawcy na wzór ustawodawcy wewnątrzpaństwowego. Nie istnieje żaden ponadpaństwowy organ międzynarodowy, powołany do tworzenia prawa wiążącego dla państw. A więc to same państwa tworzą prawo administracyjne międzynarodowe, zawierając umowy lub stosując określoną praktykę.

Normy prawa wewnętrznego mają z reguły charakter norm powszechnych.

Istotnym faktem jest to, iż istnieją różne sądy międzynarodowe typu:

• sądy polubowne;

• sądownictwo stałe;

Sądy międzynarodowe nie są wyposażone w kompetencję przymusową. Nie mnie jednak kompetencja ich musi się zawsze opierać na zgodzie państw.

Wszystkie państwa uznają istnienie prawa międzynarodowego jako prawa i jego moc wiążącą. Do prawa międzynarodowego odwołuje się Karta NZ, która jest podstawowym dokumentem prawnym współczesnych stosunków międzynarodowych.

Mówiąc o funkcji prawa administracyjnego, mamy na myśli przede wszystkim jego rolę we współczesnym świecie, czyli różnorodne zadania, których realizację ma ono zapewnić. Można tutaj mówić o normach prawa międzynarodowego, co jest ich przedmiotem działania.

Do priorytetowych zadań stojących współcześnie przed prawem administracyjnych od strony techniczno - prawnej jest m.in.:

• określenie sytuacji państwa w społeczności międzynarodowej (w stosunku do innych państw);

• ustalenie form wzajemnych stosunków, tj. prawo dyplomatyczne;

• ustalanie reguł postępowania państwa na jego własnym terytorium (we wszystkich dziedzinach);

• ustalenie zasad postępowania państw w stosunku do własnych obywateli, tj. poszanowanie praw człowieka.

Zatem ogólnie rzecz ujmując prawo międzynarodowe - to zespół norm regulujących stosunki między państwami i innymi podmiotami prawa międzynarodowego, np. organizacjami międzynarodowymi lub Stolica Apostolską.

Czym wobec tego charakteryzuje się organizacja międzynarodowa i jakie są jej podstawowe założenia?

Na to i wiele innych pytań postaram się odpowiedzieć sięgając do literatury fachowej.

Organizacje międzynarodowe to związki rozróżniane według kryterium charakteru członków. Pierwszą z kategorii są organizacje międzynarodowe rządowe, których członkami są związki państw utworzone na podstawie umów międzynarodowych dla osiągnięcia określonych celów.

Do podstawowych funkcji organizacji można zaliczyć:

• funkcję regulacyjną - polegająca na stawianiu norm i wzorców o charakterze moralnym, politycznym, prawnym, mających odpowiednio kształtować postępowanie uczestników stosunków międzynarodowych;

• funkcję kontrolną - polegającą na ustalaniu stanu faktycznego oraz na konfrontowaniu go z treścią norm i wzorców w celu przystosowania do nich postępowania uczestników stosunków międzynarodowych;

• funkcję operacyjną - polegającą na bezpośrednim świadczeniu przez organizację różnych usług na podstawie jej własnych decyzji, za pomocą jej zasobów.

Organizacje międzynarodowe można podzielić ze względu na kryterium podmiotowe czyli członkostwa:

1. powszechne - które obejmują wszystkie państwa świata, np. ONZ;

2. grupowe - które obejmują tylko niektóre państwa, np.: określonego regionu geograficznego, np. NATO.

Obecnie ocenia się, że działa prawie 3 tys. takich organizacji i obejmują swym zasięgiem bardzo wiele dziedzin współpracy międzynarodowej. Współpraca z takimi organizacjami jest zadaniem Rady Gospodarczo - Społecznej ONZ, która może przeprowadzić z nimi konsultacje do Spraw Organizacji Pozarządowych.

1. Pojęcie umowy międzynarodowej i jej rodzaje

W poprzedniej części przytoczyłam słowa J. Bocia czy J. Starościaka dotyczące umowy międzynarodowej.

W części tej chciałabym poświęcić więcej uwagi na jej określenie i podstawową kwalifikację.

Zatem umowa międzynarodowa jest to porozumienie dwóch lub większej liczby podmiotów prawa międzynarodowego, w którym określiły one swe wzajemne prawa
i obowiązki, ustaliły jako wiążące dla siebie pewne reguły postępowania bądź zgodziły się na zamianę czy też likwidację istniejących norm lub uzgodniły sposób załatwienia danej sprawy.

Podstawowym zadaniem umowy międzynarodowej jest spowodowanie sutków prawnych
w dziedzinie prawa międzynarodowego. Nieodzownymi warunkami umowy są: podmiotowość prawnomiędzynarodowa wszystkich jej stron oraz ich uzgodniona i wyrażona wola uregulowania przez prawo międzynarodowe konkretnej dziedziny wzajemnych stosunków. Stronami umowy mogą być tylko państwa lub niektóre organizacje międzynarodowe. Umowy prawidłowo zawarte przez państwa ustanawiają prawa i obowiązki państw jako takich, nie zaś odnośnych rządów czy osób, które uczestniczyły w ich zawarciu. Umowy zobowiązują państwo także w razie zmiany rządu w trybie niekonstytucyjnym. Umowy międzynarodowe bądź potwierdzają normy obowiązującego prawa, konkretyzując
i rozwijając je, bądź tworzą nowe formy, uchylając stare.

Można rozróżnić dwa tryby zawierania umów międzynarodowych:

1. Prosty - bez ratyfikacji lub zatwierdzenia

2. Złożony, który wymaga ratyfikacji lub zatwierdzenia.

Etapy, zgodnie z którymi zawierana jest umowa międzynarodowa:

• rokowania;

• zredagowanie tekstu umowy i podpisanie (czasem poprzedzone przez parafowanie);

• ratyfikacja lub zatwierdzenie;

• wymiana lub złożenie dokumentów ratyfikacyjnych;

• rejestracja;

• publikacja wewnętrzna.

Umowy międzynarodowe można również podzielić według różnych kryteriów:

1. Podział ze względu na liczbę stron:

▪ dwustronne zwane bilateralnymi;

▪ wielostronne zwane multilateralnymi.

2. Podział ze względu na treść:

□ prawne;

□ polityczne;

□ gospodarcze;

□ kulturalne;

□ wojskowe;

□ społeczne.

3. Podział ze względu na czas trwania:

• terminowe;

• bezterminowe.

4. Podział ze względu na możliwość przystąpienia do państw trzecich:

• otwarte;

• zamknięte;

5. Podział ze względu na organ upoważniony do ich zawarcia:

◊ państwowe;

◊ rządowe;

◊ resortowe.

6. Podział ze względu na formę zgodności stron:

◙ forma pisemna;

◙ forma ustna (gentelmens agreements)

7. Podział ze względu na postać dokumentu:

◘ w postaci jednego dokumentu;

◘ w formie wymiany not (deklaracji lub listów);

◘ umowy składające się z większej ilości dokumentów.

Umowy polityczne można podzielić na:

• traktaty pokojowe- postanowienia regulujące stosunki między państwami, które ze stanu wojny przechodzą w stan pokoju;

• umowy sojusznicze - państwa zobowiązują się do udzielania wzajemnej pomocy, łącznie ze wsparciem zbrojnym;

• traktaty o współpracy, dobrym sąsiedztwie i solidarności - wyrażają ogólne dążenie państw do rozwoju wzajemnych, przyjaznych stosunków.

1. Umowa międzynarodowa a państwa trzecie.

Podstawową zasadą prawa międzynarodowego jest zawarcie umowy między dwoma lub więcej państwami tworzącymi prawa i obowiązki tylko między sobą. Umowa ta jest dla innych państw nie wiążąca i nie mogą one z umowy tej odnosić korzyści, czy też ponosić jakichś obowiązków wynika to z zasady suwerenności i niezawisłości państw, którym nie można nic zarzucić. Umowa na korzyść trzeciego państwa tworzy prawa dla państwa nie będącego strona umowy, jeśli następnie wyraziło ono zgodę na przyjęcie korzyści i zawiadomiło o tym strony lub też zgoda ta może być domniemana (milcząca) - nie obowiązuje w stosunku do państw, które dopuściły się agresji. Umowy o charakterze ogólnym, np. odnośnie neutralności Szwajcarii lub dotyczące międzynarodowych szlaków komunikacyjnych mają siłą rzeczy wpływ na prawa innych państw .

Wyjątkami są tutaj:

• układy - poczdamski i jałtański, których stronami są trzy wielkie mocarstwa koalicji antyhitlerowskiej.

Układy te ustalają prawa, korzyści oraz obowiązki dla innych państw sojuszniczych.

1. Europejska Konwencja Praw Człowieka - przykład umowy międzynarodowej.

Europejska Konwencja Praw Człowieka to umowa międzynarodowa o charakterze regionalnym, dotycząca ochrony praw człowieka i podstawowych wolności, która została podpisana w 1950 roku w Rzymie przez państwa należące do Rady Europy (weszła w życie 1953r., uzupełniona przez 10 protokołów dodatkowych, ostatni 1992r.). Umowa ta zawiera m.in. gwarancje: prawo do życia, zakaz tortur i innego nieludzkiego traktowania lub karania, zakaz niewolnictwa oraz pracy przymusowej lub obowiązkowej, prawo do wolności
i bezpieczeństwa osobistego, prawo do rzetelnego i publicznego procesu przed niezawisłym sądem, prawo do poszanowania życia prywatnego i rodzinnego, mieszkania i korespondencji, wolności myśli, sumienia i wyznania, swobody spokojnego zgromadzenia się i stowarzyszenia, prawo do małżeństwa i założenia rodziny. Protokoły dodatkowe uzupełniły ten katalog gwarantując m.in.: prawo do poszanowania mienia, nauki, wolnych wyborów, swobodnego przemieszczania się i swobodnego wyboru miejsca zamieszkania, prawo do opuszczenia kraju łącznie ze swoim własnym, zakaz wydalania własnych obywateli, prawo do odwołania się od każdego orzeczenia w sprawie karnej i odszkodowania za niesłuszne skazanie, zakaz ponownego sądzenia i karania za to samo przestępstwo, równość praw
i obowiązków cywilno-prawnych w stosunkach wynikających z małżeństwa. Warto również dodać, że zniesiono karę śmierci.

Konwencja (oprócz Konwencji Amerykańskiej, która się nią inspirowała) jest jednym międzynarodowym instrumentem ochrony praw człowieka. Do rozpatrywania ewentualnych skarg zostały powołane: Europejska Komisja Praw Człowieka i Europejski Trybunał Praw Człowieka - główne organy polityczne Rady Europy. Wszystkie wyżej wymienione organy mają swoją siedzibę w Strasburgu. Do podstawowych zadań Komisji należy badanie spraw, doprowadzenie do ugody, a w przypadku niepowodzenia - sporządzanie raportu wraz z opinią w sprawie naruszenia Konwencji. Natomiast w sprawach, których nie przedstawiono do rozpatrzenia Trybunałowi, decyzje w spawie naruszenia Konwencji podejmuje Komitet Ministrów, który kontroluje również wykonanie wyroków Trybunał. Polska podpisała Konwencję 1991r., ratyfikowała 1993r.

Chciałabym tutaj wspomnieć dwie postaci polskie tj. M. A. Nowicki od 1993r., który jest członkiem Europejskiej Komisji Praw Człowieka a J. Makarczyk od 1992r. sprawuje funkcje sędziego Europejskiego Trybunału Praw Człowieka.

2. Normy prawa międzynarodowego.

Ważną funkcję sprawują tutaj również normy prawa międzynarodowego (źródło prawa międzynarodowego), a które odgrywają istotne znaczenie m.in.: regulują dana materie, np.:
w zakresie odpowiedzialności międzynarodowej państw.

Można wyróżnić następujące normy prawa międzynarodowego:

• normy o charakterze powszechnym, obowiązujące wszystkie państwa - lex generalis

• normy o charakterze partykularnym, wielostronne (obowiązują określoną grupę państw, na przykład położoną w jednym regionie geograficznym - mówimy wówczas o prawie regionalnym; podstawą tutaj istnienia norm partykularnych może być również wspólnota ideologiczna i ustrojowa, bądź inne wspólne interesy) - lex specialis

• normy o charakterze dwustronnym, bilateralnym obowiązujące wyłącznie w stosunkach między dwoma państwami, np.: umowy handlowe, konsularne, kulturalne -
  lex specialissima

To samo państwo może być w określonej dziedzinie związane normami zwyczajowymi o charakterze powszechnym, wielostronna umową międzynarodową, a ponadto - w stosunku do określonego państwa - jeszcze umową dwustronną.

Obowiązują jednocześnie normy pochodzące z różnych okresów historycznych. Państwa same tworzą normy prawa międzynarodowego, mogą więc również same te normy tworzyć.

1. Prawo międzynarodowe a prawo wewnętrzne państwa - główne koncepcje, Konstytucja RP

Warto również dodać, że wypracowane zostały dwie koncepcje, do których zaliczamy:

1. Szkołę dualistyczną

2. Szkołę monistyczną

Według pierwszej koncepcji, tj. szkoły dualistycznej, prawo międzynarodowe i krajowe stanowią dwie zupełnie od siebie niezależne i hermetycznie przeciwstawne dziedziny prawa.

Moniści przyznają prymat albo prawu międzynarodowemu, albo krajowemu.

Prawo międzynarodowe, jako prawo regulujące stosunki między państwami suwerennymi,

i prawo krajowe, obowiązujące w ramach jednego państwa, są to wprawdzie odrębne dziedziny, pozostają jednak ze sobą w ścisłym związku i wywierają na siebie wzajemny wpływ.

Istotnym tutaj elementem są umowy międzynarodowe (główne źródło prawa międzynarodowego) regulują nieraz sprawy dotyczące zwierzchnich praw państw, tworząc wzajemne prawa i obowiązki dla tych państw (rządów), np.: w przypadku umów o nieagresji , delimitacji granic. Jest ogromna ilość umów, w których państwa wspólnie regulują najróżniejsze dziedziny swych spraw wewnętrznych i które muszą obowiązywać na ich terytorium. Mało jest jednak dziedzin prawa krajowego nie objętych porozumieniami administracyjnymi.

Mówiąc w szerszym znaczeniu, umowa międzynarodowa jest to porozumienie dwóch lub większej liczby podmiotów prawa międzynarodowego, w którym określiły one swe wzajemne prawa i obowiązki, ustaliły jako wiążące dla siebie pewne reguły postępowania bądź zgodziły się na zmianę czy też likwidację istniejących norm lub uzgodniły sposób załatwiania pewnych spaw. Zadaniem owej umowy jest spowodowanie skutków prawnych w dziedzinie prawa międzynarodowego. Nieodzownymi warunkami umowy są: podmiotowość prawonomiędzynarodowa wszystkich jej stron oraz ich uzgodniona i wyrażona wola uregulowana przez prawo międzynarodowe konkretnej dziedziny wzajemnych stosunków.

Konstytucja RP również mówi o umowach międzynarodowych a konkretnie art. 87 KRP.

„Źródłami powszechnie obowiązującego prawa Rzeczpospolitej Polskiej są : (...) umowy międzynarodowe”.

W polskiej praktyce traktatowej niektóre umowy międzynarodowe typu rządowego, jeżeli nie podlegają ratyfikacji przez szefa państwa, są zatwierdzane przez Radę Ministrów. Natomiast umowy resortowe są zatwierdzane - zależnie od okoliczności - przez Radę Ministrów, Prezesa rady Ministrów lub właściwego ministra.

Konkludując powyższe tezy chciałabym, aby fragment z ustawy o umowach międzynarodowych oddał całkowicie sposób, płaszczyznę działania oraz struktury, w których obowiązuje.

Ustawa o umowach międzynarodowych tj. art. 2 ust. 1 „umowa międzynarodowa oznacza porozumienie między Rzeczpospolitą Polską, a innym podmiotem lub podmiotami prawa międzynarodowego, regulowane przez prawo międzynarodowe, niezależnie od tego, czy ujęte jest w jednym dokumencie, czy w większe liczbie dokumentów, bez względu na jego nazwę oraz bez względu na to, czy jest zawierane w imieniu państwa, rządu, czy ministra kierującego działem administracji rządowej, właściwego do spraw, których dotyczy umowa międzynarodowa”.

5. Organy władzy państwowej

Jednym z trzech elementów (państwo, ludność) konstytuującym państwo jest władza państwowa. Dla jego powstania państwa powinna mieć efektywny charakter. Państwo bez odpowiednich organów władzy i związanej z nimi określonej struktury administracyjnej nie mogłoby funkcjonować. Zatem „struktura organów wewnętrznych oraz ich kompetencje zależą od uregulowań prawa krajowego każdego z państw”.

O funkcjonowaniu każdego z państw stanowią przepisy konstytucyjne, które mają znaczenie fundamentalne znajdujące uściślenie w odpowiednich uregulowaniach rangi ustawowej, aktach niższej rangi czy wreszcie w prawie zwyczajowym.

Biorąc pod uwagę jakie znaczenie jakie odgrywa prawo międzynarodowe dużą rolę ogrywają tutaj organy posiadające kompetencje w zakresie spraw zagranicznych. Te właśnie organy odpowiadają za wyrażanie woli państwa na arenie międzynarodowej.

6. Organy państwa w stosunkach międzynarodowych

W tym podrozdziale pozwolę sobie omówić organy państwa w Rzeczpospolitej Polskiej
i nie tylko a i związek z zasadami prawa międzynarodowego. Chciałabym omówić krótko według jakich płaszczyzn oraz w jakim obrębie organów władzy państwowej stanowione jest prawo międzynarodowe oraz kto i w jaki sposób odpowiada za jego funkcjonowanie na arenie międzynarodowej.

Administracja rządowa w sposób ścisły wiąże się z działaniem i stosowaniem prawa.

Według przyjętego tradycyjnego podziału organy państwa można podzielić na dwie zasadnicze kategorie: organów wewnętrznych i organów zewnętrznych.

Zgodnie z podziałem do pierwszej kategorii czyli do organów wewnętrznych państwa zaliczyć można organy posiadające stałą siedzibę i działające na terenie danego państwa, będą to m.in.: głowa państwa, rząd, czy też parlament natomiast druga kategoria obejmuje swą działalność poza granicami państwa tj. misja dyplomatyczna czy misja specjalna.

W zależności od uregulowań konstytucyjnych kompetencje głowy państwa mogą mieć charakter reprezentacyjny np. monarcha w Zjednoczonym Królestwie Wielkiej Brytanii

i Irlandii Północnej, podobnie jak Prezydent Republiki Federalnej Niemiec.

Zgodnie z postanowieniami Konstytucji RP a dokładnie z art. 126 ust. „Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej jest najwyższym przedstawicielem Rzeczpospolitej Polskiej
i gwarantem ciągłości władzy państwowej”.

W zakresie polityki zagranicznej szczególną rolę odgrywają postaci takie jak: premier i rząd. W zależności od uregulowań prawa wewnętrznego poszczególnych państw, szef rządu oraz rząd współdziałają z głową państwa np. Polska albo też odgrywają najważniejsza rolę w omawianym zakresie - tutaj szczególnie charakterystyczna jest pozycja ustrojowa szefa rządu np. w Zjednoczonym Królestwie czy Republice Federalnej Niemiec.

Zgodnie z art. 146 ust. 4 pkt. 9 Konstytucji RP, która stanowi, że „ogólne kierownictwo w dziedzinie stosunków z innymi państwami i organizacjami międzynarodowymi” sprawuje politykę wewnętrzną i zagraniczną Rada Ministrów.

Szczególna rolę odgrywa tutaj również minister spraw zagranicznych. Ciąży na nim przede wszystkim odpowiedzialność za politykę zagraniczną państwa. Do najważniejszych zadań należą prace związane z zawieraniem umów międzynarodowych oraz licznych kontaktów, spotkań, negocjacji czy misji dyplomatycznych w danym państwie.

Chciałabym tutaj zwrócić szczególną sytuację, która funkcjonuje w państwach członkowskich Unii Europejskiej. Ze względu na charakter struktur panujących Wspólnot, na uwagę zasługuje Rada Europejska oraz Rada Unii Europejskiej.

Na temat prawa administracyjnego Unii Europejskiej oraz związanych z nią instytucjami postaram się przedstawić w następnym rozdziale.

ROZDZIAŁ V

5. Unii Europejska i jej krótka historia

Historia integracji Europy w okresie po II wojnie światowej liczy już sobie ponad pięćdziesiąt lat. U jej podstaw należały względy polityczne tj.: rezygnacja ze stosowania przemocy w stosunkach międzynarodowych i potrzeba współdziałania państw przy odbudowie Europy ze zniszczeń wojennych. Koncepcje polityczne, które zaczęły się pojawiać po słynnym przemówieniu Winstona Churchila, to grono wybitnych polityków, wśród których znalazł się m.in.: Robert Schuman. Zwykło się nazywać tę postać „Ojcem Europy”.

Chciałabym przytoczyć słowa wyżej wymienionego polityka, którego mottem będzie dalsza część mojej pracy:

„Musimy zbudować zjednoczoną Europę nie tylko w interesie wolnych narodów, ale również po to, aby do wspólnoty narody wschodniej Europy, gdy zostaną uwolnione spod gnębiącego je ucisku i będą prosić o umożliwienie im przystąpienia do wspólnoty oraz o nasze moralne wsparcie”.

Unia Europejska stanowi ukoronowanie półwiecza procesów integracyjnych
w Europie. Traktat z Maastricht zawarty 7.lutego 1992r,. który powołał ją do życia, nie pozbawił osobowości prawnej expressis verbis ani w rozumieniu prawa międzynarodowego ani w rozumieniu prawa prywatnego, istniejących uprzednio trzech Wspólnot Europejskich: Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej, Europejskiej Wspólnoty Węgla i Stali - EWWiS
i Europejskiej Wspólnoty Atomowej - EURATOM, ani też nie wyposażył Unii Europejskiej w podmiotowość prawną. Tak więc Unia Europejska nie jest formalnie podmiotem na arenie międzynarodowej, a wszelkie umowy z krajami trzecimi są nadal zawierane przez Wspólnoty, w ramach ich kompetencji, lub przez państwa członkowskie Wspólnot Europejskich. Unia Europejska nie posiada też własnych, odrębnych organów, korzysta zaś dla realizacji swych zadań z organów Wspólnot Europejskich.

W ujęciu ścisłym Unia Europejska składa się z trzech filarów:

1. Pierwszy - o charakterze gospodarczym.

2. Drugim filarem jest Wspólna Polityka Zagraniczna i Bezpieczeństwa.

3. Trzecim filarem są zadania z zakresu spraw wewnętrznych i wymiaru sprawiedliwości.

Innymi słowy, rzec można, że Unia Europejska jest nowym typem związku między państwami. Respektuje ona tożsamość narodową państw członkowskich, ich historię, tradycję i kulturę.

Chciałabym zaznaczyć również, że pierwsze kroki w sprawie przyłączenia Polski do Unii Europejskiej zaznaczył Jan Kułakowski - ówczesny ambasador, podpisując układ stowarzyszeniowy, w preambule której znalazł się zapis - jednostronna deklaracja - iż celem Polski jest członkostwo w Unii Europejskiej.

6. Pojęcie prawa Unii Europejskiej

Struktura Unii Europejskiej jest niezwykle złożona płaszczyzną a zróżnicowany charakter Wspólnoty Europejskiej a Unii Europejskiej wskazuje na różnorakie mechanizmy prawne współpracy państw członkowskich w ramach WE i UE.

Biorąc pod uwagę, próbę zdefiniowania prawa UE jako sytemu jednolitego, wówczas prawo to obejmie dwa zasadnicze działy:

1. Prawo pierwotne UE, które składa się z dwóch zasadniczych obszarów:

• z prawa pierwotnego WE (I filar), w skład którego wchodzą traktaty ustanawiające WE
  i odpowiednie postanowienia TUE,

• z prawa pierwotnego II i III filaru, które stanowią odpowiednie postanowienia TUE.

2. Prawo stanowione w UE, które obejmuje całość aktów prawnych przyjmowanych w UE, przy czym istnieje tutaj podział na akty składające się na tzw.

• prawo wewnętrzne UE pro foro interno,

• skierowane do państw członkowskich lub też bezpośrednio w sferze wewnętrznej tych państw pro foro externo.

6.1. Akty prawa miejscowego

Pojęcie to wyróżnia się wieloznacznością. Można odnieść do tego określenia dwa znaczenia: sensu largo i sensu stricto.

Określenie sensu largo można odnieść do systemu prawnego europejskich organizacji międzynarodowych jednakże coraz częściej pojmowane jest z prawem europejskim uchwały prawotwórcze takich organizacji jak: Rada Europejska, Unia Zachodnioeuropejska, NATO, Organizacja Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie.

Natomiast prawo wspólnotowe sensu stricto to jedynie ta część norm, która podlega rozpatrywaniu Trybunału Sprawiedliwości. W tak szerokim spojrzeniu nie stanowi in extenso prawa europejskiego np.: Traktat z Maastricht, gdyż jego wykładnia (za wyjątkiem kilku rozdziałów) nie została poddana sądowi wspólnotowemu.

Biorąc pod uwagę rozbieżności terminologiczne dotyczące pojęcia źródła prawa wspólnotowego dokonana została klasyfikacja na dwa rodzaje na:

1. prawo pierwotne - statutowe;

2. prawo wtórne instytucjonalne;

Według pierwszego podziału tj. prawa pierwotnego jest to umowne prawo międzynarodowe (zaliczyć można traktaty założycielskie, ich modyfikacja i uzupełnienie).

Prawo wtórne natomiast to uchwały prawotwórcze organów wspólnotowych. Jednakże zasady te nie są na ogół sprawdzalne: Akt o wyborach powszechnych do Parlamentu Europejskiego uchwalony przez Radę WE uznawany jest za prawo pierwotne.

Przypuszczam, że na tej płaszczyźnie dokonywane są polemiki jak również wydawane opracowania dotyczące rozbieżności jak również zgodności.

Katalog aktów prawa europejskiego przedstawia się następująco:

1. traktaty założycielskie tj.: EWWiS, EWG, WE, EWEA, UE;

2. Jednolity Akt Europejski - JAE

3. Traktaty o fuzji organów wspólnotowych;

4. Traktaty finansowe (1970 i 1975r.);

5. Umowy o przystąpieniu nowych członków (1973, 1979, 1985, 1993r.);

6. Umowy o stowarzyszeniu;

7. Rozporządzenia;

8. Dyrektywy;

9. Decyzje;

10. Zlecenia i opinie uchwalane w trybie art. 189 (249) Traktatu o WE, art. 161 Traktatu o EWEA i art. 14 Traktatu o EWWiS przez Parlament Europejski wspólnie z Radą;

11. Radę oraz Komisję;

12. Wydawane przez Radę i Komisję decyzje sui generis, konwencje zawierane przez państwa członkowskie na podstawie art. 220 (293) Traktatu o WE;

13. Umowy międzynarodowe zawierane przez radę z państwami trzecimi w trybie art. 228 Traktatu o WE;

14. Akty przedstawicieli rządów państw członkowskich zebranych w Radzie.

Biorąc pod uwagę powyższe akty prawa europejskiego rozporządzenie wykonawcze Komisji musi być zgodne z rozporządzeniem Rady.

Trzeba również uwzględnić traktatowy podział na:

1. akty wiążące, do których zaliczamy:

• rozporządzenia;

• dyrektywy;

• decyzje;

2. akty pozbawione mocy wiążącej, do których zaliczamy:

• opinie;

• zlecenia.

Jest zasadą, że jeżeli prawo pierwotne nie nakazuje wydania określonego rodzaju aktu prawa wtórnego, organ uchwałodawczy wybiera formę, która jest odpowiednią dla wykonania traktatowej dyspozycji.

Doskonałym przykładem, którym chciałabym się posłużyć jest art.. 190 Traktatu o WE, który mówi, że:

„Rozporządzenia, dyrektywy i decyzje przyjęte wspólnie przez Parlament Europejski i Radę, przyjęte przez Radę lub Komisję muszą określać przyczyny, dla których zostały wydane....”.

Oprócz uchwał normatywnych egzystują w obrocie wspólnotowym tzw. akty prawa wewnętrznego, do których zaliczamy:

• regulaminy organów WE;

• dyrektywy wewnętrzne;

• pragmatyki służbowe.

Nie regulują one stosunków prawnych w sferze zewnętrznej, ale dotyczą organizacji wewnętrznej WE.

Źródła prawa europejskiego mają charakter niepisany tj. obowiązują w porządku wspólnotowym tzw. ogólne zasady prawa, na które powołuje się Trybunał Sprawiedliwości, a których ranga ustępuje prawu pierwotnemu a jednocześnie przewyższa aktom prawa wtórnego. Według Trybunału rangę obywatelstwa posiadają następujące zasady:

• posłuszeństwa;

• dobrej wiary;

• kategorie znane prawu rzymskiemu do których zaliczamy m.in.: nullum crimen

W prawnym tworze wspólnotowym identyfikujemy ponadto prawo zwyczajowe. Uniwersalne prawo międzynarodowe nie jest wdrażane do prawa europejskiego, lecz obowiązuje bezpośrednio we Wspólnotach i wykazuje rangę wyższą od prawa wtórnego, a może zostać uchylone przez prawo pierwotne.

5. Wielostronne akty prawa europejskiego.

Jedną zasadniczą różnicą pomiędzy umownym prawem wspólnotowym
a międzynarodowym sensu stricto dotyczy przedmiotu unormowania. Prawo pierwotne reguluje materię krajowemu prawu: konstytucyjnemu, administracyjnemu, finansowemu
i gospodarczemu.

Warto dodać, że Traktaty założycielskie różnią się przede wszystkim mocą regulacyjną. Przykładem, który odzwierciedla kwestię to np. Traktat o WE, który zawiera najwięcej delegacji wykonawczych a układ paryski EWWiS cechuje w tym względzie większa samodzielność.

Umowy zawierane między państwami członkowskimi zaliczamy do prawa europejskiego. Jedynym wyjątkiem jest tutaj fakt, jeżeli umowa jest jedynie luźno związana z traktatami rzymskimi to nie można jej włączyć do hierarchii źródeł prawa europejskiego.

Zgodnie z Traktatem o WE obowiązują pewne zasady wynikające z następujących postanowień traktatowych:

1. art. 20 Traktatu o WE - ustalenie stawek celnych w etapie przejściowym tworzenia wspólnego rynku;

2. art. 216 (289) Traktatu o WE - ustalenie siedziby organów wspólnotowych;

3. art. 220 (293) Traktatu o WE - unikanie podwójnego opodatkowania;

4. art. 224 (297) Traktatu o WE - ochrona funkcjonowania wspólnego rynku w sytuacji zaburzeń wewnątrzpaństwowych.

Wchodzą one w życie zaraz po ratyfikacji w państwach członkowskich a które są wiążące dla stron jak również dla organów wspólnotowych.

Umowne akty wspólnotowe mogą być zawierane wspólnie z państwami członkowskimi również zwane „układami mieszanymi”. Przykładem takiej umowy to układ o stowarzyszeniu ze WE oraz konwencja o ochronie materiałów nuklearnych.

Akty te mają charakter aktów wielostronnych spełniające funkcję pośrednią pomiędzy pierwotnym a wtórnym prawem wspólnotowym.

Zgodnie z art. 228 (300) Traktatu o WE organy Wspólnot wykonują ius tractatuum
z państwami trzecimi lub innymi organizacjami międzynarodowymi. Umowy te są zatwierdzane w formie rozporządzenia. Obowiązują w tworze wspólnotowym łącznie z mocą prawną przewyższająca rangę aktów jednostronnych, ustępującą jednak prawu pierwotnemu.

5. Rozporządzenie.

Zgodnie z art. 189 (249) Traktatu o WE, rozporządzenie ma zasięg ogólny, jest wiążące
w całości i bezpośrednio stosowane w państwach członkowskich. Wchodzi ona w życie
w Dzienniku Urzędowym Wspólnot Europejskich w terminie przez nie wskazanym.

Rozporządzenie jest więc aktem normatywnym o czym świadczą jego normy
o charakterze abstrakcyjno - generalnym adresowane do kręgu adresatów i wyznaczają dane postępowanie. Rozporządzenie jest wiążące dla państwa członkowskiego, organu wspólnotowego, osób prawnych i fizycznych prawa krajowego.

Rozporządzenie wspólnotowe nie stanowi odpowiednika krajowej ustawy, gdyż nie jest samoistnym źródłem prawa, znajduje natomiast podstawę prawną w traktatach założycielskich.

Rozporządzenia europejskie przyjmują niekiedy postać zarządzeń administracyjnych. Znane są w praktyce wspólnotowe przypadki rozporządzeń stanowiących faktycznie dyrektywę,
a nawet decyzję.

Według J. Barcz „rozporządzenia są przejawem najgłębszej ingerencji prawodawcy wspólnotowego w porządki prawne państw członkowskich”.

Są one narzędziem ujednolicania prawa na terytorium Wspólnoty. Obowiązujących rozporządzeń jest kilka tysięcy a przykładów można wymienić:

1. rozporządzenia normujące wspólnotowe prawo celne (materialne i proceduralne);

2. rozporządzenia w dziedzinie wspólnej polityki rolnej;

3. rozporządzenia normujące procedury przed organami wspólnotowymi w różnych sprawach należących do kompetencji tych organów;

4. rozporządzenia precyzujące uprawnienia obywateli państw członkowskich i członków ich rodzin zatrudnionych w innych państwach.

5. Dyrektywa

Dyrektywa wiąże państwo do którego jest skierowana w zakresie celów, które mogą być osiągnięte, pozostawiając władzom państwa swobodę wyboru środków i form do ich realizacji. Tak stanowi art. 189 Traktatu o WE.

Dzięki dyrektywom koordynuje się, upodabnia i ujednolica akty prawa krajowego. Cechą charakterystyczną jest adresat czyli państwo członkowskie.

Dyrektywy zostały przyjęte wspólnie przez Parlament Europejski oraz Radę, jak również skierowane zostały do wszystkich państw członkowskich, gdzie ogłaszane są w Dzienniku Urzędowym Wspólnot Europejskich.

W terminie wskazanym dyrektywą państwo członkowskie realizuje cele w niej zawarte, uchwala, zmienia bądź też uchyla prawo krajowe.

Istnieje też orzecznictwo Trybunału Sprawiedliwości, które mówi, że państwo nie może powoływać się swoje prawo jako na pewnego rodzaju argument nie zastosowania się do obowiązujących norm, bo przecież reformy systemowe w państwie członkowskim nie mogą usprawiedliwiać niestosowania dyrektywy.

Zatem, wniosek z tego płynie taki, że każde państwo członkowskie powinno wypełniać dyrektywy w taki sposób, by w pełni odpowiadały one wymaganiom i bezpieczeństwu prawa.

W prawodawstwie europejskim można zauważyć upodabnianie się dyrektyw poprzez wskazanie celów jak również szczegółowych środków ich realizacji.

W przypadku gdy nie zostanie wydana przez państwo członkowskie w terminie wskazanym dyrektywą przepisów wykonawczych, poszczególne jednostki mogą powołać się na dyrektywę, o ile jej postanowienia nadają się do bezpośredniego stosowania.

J. Barcz podnosi, że, „dyrektywy są instrumentem harmonizacji prawa państw członkowskich, nie zaś jego ujednoliceniem”.

Dyrektywa jest aktem I filaru zatem wydawane są one w różnych dziedzinach prawa wspólnotowego. Konkretyzują idee rynku wewnętrznego tj.

• znoszeniu ograniczeń w swobodzie przepływu towarów, osób, usług i kapitału m.in.:.

• poprzez harmonizację prawa spółek;

• zasad funkcjonowania instytucji finansowych itp.

Dzięki dyrektywom stosuje się również m.in.: politykę ochrony środowiska i ochrony konsumentów. Powyższe dziedziny nie stanowią wykazu całościowego o czym może świadczyć bogactwo i szeroki asortyment w tej płaszczyźnie.

5. Decyzja

Decyzja ma charakter indywidualny i stanowi odpowiednik aktu administracyjnego,
z jednym wyjątkiem, iż adresatem decyzji wspólnotowej jest także państwo członkowskie. Zgodnie z art. 189 (289) Traktatu o WE, który mówi, że „decyzja obowiązuje w całości tych, do których jest skierowana”.

Decyzje podjęte wspólnie przez Parlament Europejski i Radę ogłaszane są w Dzienniku Urzędowym Wspólnot Europejskich a wchodzą one w życie w terminie przez nie wskazanym lub też dwudziestego dnia od ogłoszenia.

Zgodnie z brzmieniem art. 173 ust. 2 Traktatu o WE każda osoba fizyczna lub prawna, może wszcząć postępowanie przed Trybunałem Sprawiedliwości postępowanie przeciwko decyzji, która pomimo iż jest w formie rozporządzenia lub decyzji skierowanej do innej osoby, dotyczy jej bezpośrednio i osobiście.

W przypadku adresowania decyzji do państwa członkowskiego zobowiązującej do wydania przepisów wykonawczych skutki prawne wobec osób fizycznych i prawnych wywołuje wówczas akt prawa krajowego.

Decyzje Rady lub Komisji mogą również nakładać zobowiązania pieniężne na podmioty nie - państwowe. Decyzje takie stanowią tytuł egzekucyjny, którego wykonanie odbywa się zgodnie z przepisami o procedurze cywilnej obowiązującymi w państwie, na terenie którego jest prowadzona egzekucja.

Decyzje spotyka się w wielu dziedzinach prawa wspólnotowego tj.: w prawie konsumenta, pomocy państwa dla przedsiębiorców lub też w dziedzinie wspólnej polityki rolnej.

6. Zlecenia i opnie

Zlecenia i opinie nie mają mocy wiążącej. Podstawową i zasadniczą różnicą pomiędzy tymi nie władczymi oświadczeniami woli a pozostałymi formami prawotwórczymi jest brak normatywnego charakteru zaleceń i opinii, jak stanowi o tym art. 189 (249) akapit 5 WE.

Uchwalane są głównie przez organy wspólnotowe i kierowane zarówno do państw członkowskich, jak też do podmiotów prawa krajowego.

W przypadku, kiedy Komisja stwierdzi, ze którekolwiek z państw członkowskich nie wypełniło swych zobowiązań wynikających z traktatu założycielskiego, przedstawia on uzasadnioną opinię w tej sprawie, po uprzednim umożliwieniu temu państwu przedstawienia swego stanowiska. Jeśli dane państwo nie zastosuje się do opinii w terminie określonym przez Komisję, kieruje ona sprawę do Trybunału Sprawiedliwości.

Podsumowując krótką charakterystykę, można stwierdzić, że każde z państw członkowskich podejmuje wszelkie środki w celu wypełnienia zobowiązań traktatowych.

„Europejski Trybunał Sprawiedliwości stwierdził, że zalecenia i opinie powinny być uwzględniane przez organy państw członkowskich przy wykładni prawa krajowego”.

7. Akty sui generis - akty nienazwane

Wcześniejsze podrozdziały na omówienie podstawowych i fundamentalnych cech charakterystycznych dla akt prawa europejskiego. Chciałabym, aby wymienione rodzaje uchwał poszerzyć o następujące kategorie, do których należą:

1. uchwały nienazwane;

2. rezolucje;

3. programy Rady;

4. memoranda;

5. plany;

6. projekty;

7. komunikaty Komisji;

8. deklaracje Parlamentu Europejskiego;

9. decyzje kreacyjne;

10. deklaracje Parlamentu Europejskiego;

11. decyzje budżetowe.

Dla wyżej wymienionych jedenastu uchwał doktryna proponuje wspólną dla nich nazwę aktów sui generis, czy też aktów nienazwanych.

Jednakże normatywność tych aktów nie jest jednolita. Niektóre z nich wykazują moc podobną do decyzji a inne natomiast dorównują rangą aktom wielostronnym. Są również takie, którym trudno byłoby przypisać wiążącej wartości np.: deklaracji czy oświadczeniu.

Na uwagę zasługuje jeden z aktów wyżej wymienionych tj. programy Rady. Podają do wiadomości o stopniowej realizacji celów integracji, jak również one same takie cele formułują.

Słusznie zauważa jeden z teoretyków twierdząc, że służą one „zapewnieniu pewnej swoistości w sektorze, w którym Wspólnota przygotowuje się do podjęcia prawnych postanowień, stanowią one w pewnym sensie planowanie działalności wspólnotowej”.

5. Umowy Wspólnoty i państw członkowskich.

Zawieranie aktów wielostronnych prawa europejskiego nie stanowi materii Traktatu o EWWiS. Traktaty rzymskie nie są jednak jednobrzmiące.

Zgodnie z art. 101 Traktatu o Euratomie upoważnia Komisję, do zawierania umów z państwami trzecimi jak również z instytucjami międzypaństwowymi. Organ ten spełnia również funkcje negocjacyjne. Podstawowym warunkiem spełniającym te zadania to niemożność wykraczania poza zakres przedmiotowy traktatowej regulacji.

Traktat o WE poświęcił umowom międzynarodowym kilka swoich postanowień.

Stosownie do art. 228 (300) Traktatu o WE, który mówi, iż w przypadku kiedy traktat założycielski przewiduje zawarcie umowy między Wspólnotą a państwami trzecimi czy też organizacjami międzynarodowymi (tzw. umowy międzynarodowe mieszane), Komisja przedkłada stosowne zalecenie Radzie, a ta z kolei upoważnia ją do wszczęcia negocjacji, które są prowadzone z udziałem specjalnych komitetów powoływanych przez Radę a składających się z ekspertów państw członkowskich i w ramach dyrektyw, może ona wydawać w ramach przeprowadzanych rokowań.

W przypadku kiedy umowy międzynarodowe zawierane między pastwami członkowskimi (a nie państwami trzecimi) są zaliczane do prawa wspólnotowego.

Stosownie z art. 293 WE, który wprost przewiduje możliwość zawierania umów między państwami członkowski i określa ich przedmiot.

Przykładem takich umów jest:

1. Konwencja o jurysdykcji i wykonywaniu orzeczeń w sprawach cywilnych zawarta z 1968 roku (Konwencja Brukselska) - obecnie zastąpiona przez Rozporządzenie Rady;

We WE umowy zawiera Rada na wniosek Komisji. Stosownie do art. 113 (133) Traktatu o WE, umowy międzynarodowe zawierane przez WE, za wyjątkiem umów handlowych opiniowane są przez Parlament Europejski. Jeśli chodzi o akty międzynarodowo - prawne muszą być przez ten Parlament zaakceptowane są to umowy m.in.:

• o przyjęciu nowych członków,

• o stowarzyszeniu (Układ Europejski 1991roku),

• umowy obciążające budżet WE.

Umowy zawarte zgodnie z art. 228 (300) obowiązują instytucje Wspólnoty i państwa członkowskie.

Ratyfikację umowy w procedurze wspólnotowej zastępuje akceptacja przez Radę w formie rozporządzenia lub decyzji. Umowa taka wchodzi w życie dopiero po ogłoszeniu rozporządzenia (decyzji) w Dzienniku Urzędowym Wspólnot Europejskich w terminie wskazanym w akcie akcentacyjnym. Również w Dzienniku tym publikowany jest tekst umowy.

Chciałabym jeszcze krótko przedstawić porozumienia międzyinstytucjonalne. W działalności WE wykształciły się porozumienia lub wspólne deklaracje (instytucji) WE. Organami zawierającymi takie porozumienia są:

• PE;

• Rada UE;

• KE.

Porozumienia międzyinstytucjonalne są bardzo istotnym narzędziem między organami czy też wyrażania wspólnego stanowiska na zewnątrz, w sprawach istotnych.

Celem ich jest ustalenie sposobu rozumienia pewnych przepisów traktatowych, np.: porozumienie w sprawie subsydiarności z 1993roku.

Innymi porozumieniami są np.:

• porozumienia rozwijające zasady konstytucyjności WE/UE, np.: Karta Praw Podstawowych UE, proklamowana w grudniu w Nici w 2000roku.

• Porozumienia formalizujące proceduralne zasady współdziałania organów w relacjach między KE a PE - porozumienia z 1996roku.

• Porozumienia ustalające sposoby podniesienia jakości wspólnotowych aktów prawnych - porozumienie z 1998roku.

7. Unia Europejska - krok ku przyszłości?

Znajomość prawa Wspólnot Europejskich, śledzenie procesu dostosowawczego
w Polsce, kilkuletnie drogi negocjacji, to temat, który jest podejmowany nie tylko przez polityków, na szczeblach władzy ale również przez nas samych, przez osoby starsze czy też przez młodzież.

Tak naprawdę to my - Polacy zadecydujemy co dalej? Każdy z nas zadaje sobie pytanie - jaki wynik towarzyszył będzie referendum?

Niejednokrotnie miałam okazję rozmawiać nie tylko z moimi rówieśnikami, ale ludźmi różnego pokolenia. Mówiąc szczerze, zdania tych osób na temat przystąpienia Polski
w struktury Unii Europejskiej były bardzo podzielone.

Dlatego też pozwolę sobie na przeprowadzenie badania wśród niewielkiej liczby osób dotyczące przystąpienia Polski do Unii Europejskie, by potwierdzić moje stwierdzenie.

W załączniku nr 1 dołączyłam ankietę I grupy wiekowej od 20do 30 lat

W załączniku nr 2 dołączyłam ankietę II grupy wiekowej od 30 do 40 lat

W załączniku nr 3 dołączyłam ankietę III grupy wiekowej od 40 do 50 lat

W załączniku nr 4 dołączyłam ankietę IV grupy wiekowej powyżej 50 lat

Do najbardziej rozbieżnych odpowiedzi do każdej grupy wiekowej pozwoliłam sobie przedstawić wykres potwierdzający zakreślone odpowiedzi.

Poniższe wyniki ankiety pozwolę sobie podsumować słowami p. Danuty Hűbner :

„Będziemy musieli pokazać wszystkim obywatelom, że to nie jest kwestia przystąpienia rządu - czy abstrakcyjnie rozumianego państwa polskiego - tylko, że to jest przystąpienie do UE każdego z nas. Dlatego każdy z nas ma nie tylko prawo ale i powinien zabrać głos w tej sprawie”.

ROZDZIAŁ VI

8. Zakończenie

Porządek prawny polski czy europejski - który lepszy? Nie umiem niestety odpowiedzieć na to pytanie. Prawo administracyjne zarówno w wydaniu polskim czy europejskim ma swoje wady i zalety. Konstytucja, źródła prawa to wartości narodowe, których my - społeczeństwo - nie jesteśmy w stanie zmienić.

Nie mogę ocenić czy polskie prawo administracyjne w świetle prawa europejskiego czy międzynarodowego jest satysfakcjonujące dla nas - Polaków.

Piszę to z pozycji osoby o niewielkim doświadczeniu w strukturach administracji publicznej, bo tak naprawdę prawo administracyjne jest specyficzną gałęzią prawa , która sama w sobie reguluje stosunki społeczne powstałe w wyniku działalności organów administracji państwowej. Zachodzi tu bowiem korelacja pomiędzy organem a społecznością.

Czy nasze polskie prawo odpowiada wymaganiom Unii Europejskiej?

Polska, Francja czy Niemcy posiada własną Konstytucję, własny kodeks prawa . Każde państwo: czy to te należące do Unii czy nie wchodzące w jej obręb, ma odmienną sytuację polityczną, gospodarczą , ekonomiczną i społeczną i właśnie według tych kryteriów tworzy własny zbiór praw, regulujących najważniejsze sprawy państwa.

Wiele z nas, zadaje sobie pytanie, czy Polska będzie umiała dostosować się do wymogów Unii? Wiemy przecież, jak wiele zmian czeka w każdej sferze życia społecznego. Mentalnością każdego człowieka jest to, że „coś nowego” - to coś lepszego, to prawda, o której tak naprawdę niewiele wiemy.

W systemie prawa Rzeczpospolitej Polskiej wyodrębnione są gałęzie prawa: prawo cywilne, pracy czy procesowe, które charakteryzuje się własnymi normami obowiązującymi w systemie prawa. Natomiast prawo wspólnotowe to całokształt norm prawnych ustanowionych przez sygnatariuszy traktatów założycielskich, których wspólnoty są stronami.

Wspólnoty Europejskie dysponują zdolnością prawną i realizują za pośrednictwem własnych organów . które Unia Europejska wykreowała.

Dużo mówi się o przystąpieniu do Unii Europejskiej, wydawane są liczne publikacje prasowe, powstały programy majce na celu wyjaśniać czym jest Unia Europejska. Jest ona gwarancją demokracji, respektowania praw człowieka, prywatnej własności i wolnego rynku.

Podrozdział, który poświęciłam na przeprowadzenie ankiety, co prawda wśród niewielkiej liczby osób, ale sam fakt, że podstawowa wiedza na temat Unii Europejskiej jest rozbieżna.

Wierzę i mam nadzieję, że każdy z nas chciałaby żyć w państwie, w którym zasady i prawo przemawia za obywatelem - ja też. Dlatego chciałabym zakończyć moje rozważania słowami Jean Monneta, jednego z ojców integracji europejskiej:

„My nie tworzymy koalicji państw, my jednoczymy ludzi”.

BIBLIOGRAFIA:

1. J. Filipek, Księga Jubileuszowa, opr. P. Dobosz....

2. J. Barcz, Prawo Unii Europejskiej, Warszawa 2002.

3. J. Boć, Prawo administracyjne, Kolonia Limited 2001.

4. J. Filipek, Księga Jubileuszowa, opr. P. Dobosz....

5. E. Ura, Prawo administracyjne,

6. Wiedza o społeczeństwie, pod red. T. Woś, J. Stelmach, Warszawa 2000.

7. Prawo administracyjne - pojęcia, instytucje, zasady w teorii i orzecznictwie, pod red. M. Stahl, Difin, Warszawa 2000.

8. L. Antonowicz, Podręcznik prawa międzynarodowego, Wydawnictwo prawnicze PWN, Warszawa 1998.

9. A. Łazowski, A. Zawidzka, Podręcznik międzynarodowe publiczne, Wydawnictwo C.H. BECK Warszawa 2001.

10. Unia Europejska - Informator ogólny, Komitet Integracji Europejskiej

11. Pełnomocnik Rządu do Spraw Negocjacji o Członkostwo RP w Unii Europejskiej, Kancelaria Prezesa rady Ministrów, Negocjacje członkowskie; Polska na drodze do Unii Europejskiej, Warszawa 1999.

12. Strony internetowe Urzędu Komitetu Integracji Europejskiej, www.ukie.gov.pl.

13. Pismo współfinansowane przez Ministerstwo Spraw Zagranicznych, Polska w Europie, Unia a globalizacja, Zeszyt XXXIV, Warszawa 2000.

14. J. Galster, Z. Witkowski, Kompendium wiedzy o Unii Europejskiej.

E. Ura, „Prawo administracyjne”, str. 27.-30, Rzeszów 2001r.

M. Stahl., Prawo administracyjne - pojęcia, instutucje, zasady w teorii i orzecznictwie, str. 26, W-wa 2000r.

M. Stahl., Prawo administracyjne - pojęcia, instutucje, zasady w teorii i orzecznictwie, str. 40, W-wa 2000r.

J. Boć, Prawo administracyjne, str. 35 Kolonia Limited 2001r.

M. Stahl., Prawo administracyjne - pojęcia, instutucje, zasady w teorii i orzecznictwie, str. 39, W-wa 2000r.

M. Stahl., Prawo administracyjne - pojęcia, instutucje, zasady w teorii i orzecznictwie, str. 31, W-wa 2000r.

J. Filipek, Ksiega Jublileuszowa, opr. Piotr Dobosz, str. 141, UJ Kraków

J. Filipek, Ksiega Jublileuszowa, opr. Piotr Dobosz, str. 143, UJ Kraków

J. Filipek, Prawo administracyjne..., str. 32

Tekst jedn., Dz. U. Z 1980 r. Nr 9, poz. 26 z późn. zm.

Tekst jedn., Dz. U. Z 1991r. Nr 36, poz. 169 z późn. zm.

J. Filipek, Ksiega Jublileuszowa, opr. Piotr Dobosz, str. 149, UJ Kraków

Ura, Prawo administracyjne, str. 30, Rzeszów 2001

Zapis dyskucji na Konserwatorium Fundacji Polska w Europie, Zeszyt XXXIV, Warszawa, grudzień 2000, Pismo współfinansowane przez MSZ

M. Stahl., Prawo administracyjne - pojęcia, instytucje, zasady w teorii i orzecznictwie, str. 41, W-wa 2000r.

J. Filipek, Ksiega Jublileuszowa, opr. Piotr Dobosz, str. 154, UJ Kraków

J. Filipek, Ksiega Jublileuszowa, opr. Piotr Dobosz, str. 157, UJ Kraków

Dz. U. Nr 10, poz. 494.

Dz. U. Nr 82, poz. 928 z późn. zm.

I. Corte-Real, Administracja publiczna a Unia Europejska, „Służba Cywilna, jesień - zima 2000/200, nr , str. 11. (w:) Księga Jubileuszowa, , opr. Piotr Dobosz, „Metoda komparatystyczna, europeizacja prawa a próba nowego definicyjnego ujęcia prawa administracyjnego” str. 159, UJ Kraków

A. Łazowski, A. Zawidzka, Prawo międzynarodowe publiczne, str. 7, Wydawnictwo C.H. BECK 2001

L. Antonowicz, Podręcznik Prawa międzynarodowego, str. 17, PWN Warszawa 1998

J. Boć, Prawo administracyjne, str. 54, Kolonia Limited 2001

J. Boć, Prawo administracyjne, str. 71, Kolonia Limited 2001

Dz. U., Nr 39/2000, poz. 443, ustawa z 14.04.2000 o umowach międzynarodowych

A. Łazowski, A. Zawadzka, Prawo międzynarodowe publiczne, str. 123, Wyd. C.H. BECK Warszawa 2001

J. Galster, Z. Witkowski, Kompendium wiedzy o UE, str. 145, 2000r. (ECR 196, str. 115)

J. Barcz, Prawo Unii Europejskiej, str. 185, Warszawa 2002r.

J. Galster, Z. Witowski, Kompendium wiedzy o Unii Europejskiej”, Akty prawa europejskiego, str. 153 Traktat o WE, art. 169 (226).

J. Barcz, Prawo Unii Europejskiej, opr. Zalecenia i opinie, Warszawa 2002r.

J. Galster, Z. Witowski, Kompendium wiedzy o Unii Europejskiej”, Akty prawa europejskiego, str. 154

www.ukie.gov.pl, Wywiady, Rozszerzenie niesie również zagrożenia, 30. XII 2002, Danuta Hűbner Minister ds. europejskich

55

---