Demografia
Wykład 2002-02-18
Pojęcie i zakres badań demografii
Demografia to nauka o procesach demograficznych i prawidłowościach zachodzących w konkretnej warstwie społeczno - gospodarczych, historycznych i geograficznych danego kraju i regionu.
Procesy - ciąg zdarzeń, faktów, związanych z rozwojem ludzkim (zgony, urodzenia)
Prawidłowości - tendencje, fakty które się powtarzają w rozwoju danej zbiorowości. Np.: najwcześniejszą wykrytą prawidłowością była relacja między relacją urodzeń chłopców a dziewcząt (bez względu na rasę zamieszkanie itd.) na 100 dziewczynki rodzi się od 105 do 107 chłopców - to jest pierwsza prawidłowość.
Prawidłowość druga. Nad umieralność mężczyzn.
Prawidłowość trzecia. Migracja - częściej uczestniczy ludność w młodszym niż w starszym wieku.
Prawidłowość czwarta. Spadek liczby urodzeń, wydłużanie życia.
Szczegółowe zagadnienia demografii.
rozwój liczebny
rozmieszczenie
gęstość zaludnienia
Zjawiska kształtujące powyższe:
ruch ludności:
- naturalny - zawieranie małżeństw, rozwody, urodzenia, zgony - efektem urodzeń i zgonów jest przyrost naturalny ludności.
- wędrówkowy - migracje - zmiana miejsca zamieszkania - przyrost wędrówkowy (migracyjny).
Przyrost morze mieć charakter dodatni lub ujemny. (saldo)
Przyrost rzeczywisty - suma przyrostu naturalnego i wędrówkowego.
Badanie struktur ludności
Rodzaje struktur:
demograficzna - cechy wartości demograficznej, płeć, wiek (biologiczne), stan cywilni (społeczno - prawne)
struktura społeczno zawodowa ludności, ludność wg źródeł utrzymania lub wg sektorów
Źródła: rolnicze, pozarolnicze (działy gospodarki), nie zarobkowe
zw. na potrzebę określenia procesów gospodarki ludnościowej.
Relacje w jakich liczba zgonów jest zastępowana liczba urodzeń, dzietność kobiet rolniczych jest większa niż kobiet pozarolniczych. Kobiety czynne zawodowo rodzą mniej dzieci niż nieczynne zawodowo. Poziom wykształcenia - zależność między dzietnością a poziomem wykształcenia.
Związki i zależność między rozwojem demograficznym a społeczno-gospodarczym
Historia
Założyciel: John Graunt - kupiec londyński, dał podwaliny pod demografie. Spostrzeżenia przyrodnicze i polityczne na podstawie biuletynu umieralności miasta Londynu, 1662
1517 władze Londynu postanowiły podzielić miasto na sektory. Przez 50 lat prowadzono tzw. biuletyn umieralności.
Słowo Demografia wprowadzone przez Achillesa Guillail. Elementy statystyki ludnościowej lub demografia porównawcza, 1855
System Nauk Demograficznych |
||||||||||||||||||||||||
|
Subdyscypliny |
|
||||||||||||||||||||||
DEMOGRAFIA |
Opisowa |
Matematyczna Demometria |
Społeczno-ekonomiczna |
Teoretyczna |
Potencjalna |
Regionalna |
Prognostyczna |
Historyczna |
Rodzin i gospodarstw domowych |
|||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|||||
D E M O G R A F I A |
||||||||||||||||||||||||
Statystyka ludnościowa |
|
Doktryny Demograficzne |
|
Polityka ludnościowa (demograficzna) |
||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|||||||||||||||||||||
Podstawowe kategorie wiedzy wykorzystujące demografie |
||||||||||||||||||||||||
Demografia opisowa - najczęściej występująca, opiera się o dane zebrane ze statystyki ludnościowej, grupowanie klasyfikacja materiałów wg podstawowych cech demograficznych (np.: płci, wieku) Współczynniki struktury, natężenia, tempo wzrostu, prezencje w tablicach, wykresach, dostarcza dane przydatne dla innych dyscyplin wiedzy.
Demografia matematyczna - demometria - bardziej skomplikowana, złożone obliczenia, zależności, korelacje między cechą A i Bzakres miar, współczynniki. Matematyczno-statystyczne metody pomiaru i analizy matematyczno-statystycznej.
Demografia społeczno-ekonomiczna - bada zjawiska i zależności między zjawiskami społeczno-ekonomicznymi. Przekład zjawisk społeczno-ekonomicznych na demografie i odwrotnie.
Demografia teoretyczna - teorie i doktryny demograficzne. Obserwacja i analiza.
Demografia potencjalna - teoria potencjałów życiowych, ile lat życia dana populacja przy określonym współczynniku umieralności. Osobo-laty np. 8 os. Żyje 70 lat czyli 560 osobo-lat
Demografia regionalna - wszystko w mniejszej skali
Demografia prognostyczna - na podstawie aktualnej liczby i struktury ludności oraz przyjętych hipotez dotyczących przewidywanego ich poziomu, ustala się przyszłą liczbę, strukturę na dany obszar i czas.
Demografia historyczna - rozmiar liczebności i struktur w minionych wiekach ale opierajac się na źródłach pisanych (np. metrykach urodzeń, ślubów), ruch naturalny i jego wpływ
Paleodemografia - na podstawie wykopalisk archeologicznych
Demografia rodzin i gospodarstw domowych - rodzina wspólnota osób (więzów krwi), gospodarstwo domowe (wspólnota osób nie spokrewnionych ze sobą, wspólnota utrzymania) 85% gospodarstw domowych ta gospodarstwa rodzinne.
Źródła informacji statystycznej o ludności
Najważniejszymi źródłami informacji są:
spisy powszechna ludności
ewidencja powszechna ludności
badania specjalne metoda reprezentacyjną np. mikrospisy
badania monograficzne
materiały wtórne
szacunki
Ludność w Polsce wg spisów powszechnych ludności:
w okresie międzywojennym i w ówczesnym kształcie granic 388,6 tys km²
spis 30 IX 1921 27 200 tys. osób
spis 09 XII 1931 32 100 tys. osób
po II WŚ w nowych granicach administracyjnych 312,7 tys km²
Data |
W tys. |
osób/km² |
|
1946 |
23 930 |
77 |
|
1950 |
25 008 |
80 |
|
1960 |
29 776 |
95 |
|
1970 |
32 642 |
104 |
|
1978 |
35 061 |
112 |
|
1988 |
37 879 |
121 |
|
2002 |
? |
? |
|
Spis powszechny jest najbardziej wiarygodnym i pełnym źródłem informacji. Zarządzenie ONZ by spisy powszechne odbywały się co 10 lat zakończonych na „0”. Historycznie Egipt IV w p.n.e., Chiny II w p.n.e. - nie były pełne cele; ogólno, wojskowe.
Zasady spisu:
powszechność - cała bez wyjątku ludność
jednoczesność - około 3 tygodni - ustalony dzień krytyczny
imienność - imię i nazwisko (wyjątek to spis sumaryczny np. 1946)
zasada centralizacji
Najczęstsze cechy w spisie:
geograficzne - miejsce urodzenia, stałego zameldowania, wieś, miasto, miejsce pracy...
demograficzne - wiek, płeć, stan cywilny,
dzietność kobiet,
cechy społeczno - ekonomiczne - poziom i rodzaj wykształcenia, dział gospodarki narodowej, źródło utrzymania,
dane dotyczące rodziny i gospodarstwa domowego - wielkość gospodarstwa domoego i rodziny, liczba wyuczonych zawodów itp.
Inne - obywatelstwo, narodowość, wyznanie religijne (1946 uwzględniono narodowość.
Rada Narodowa Spisu - przewodniczy spisowi, nadzór
ludność zameldowana na pobyt stały
ludność faktycznie zamieszkała (pobyt stały + kresowy co najmniej 2 miesięcy
ludność obecna
Ewidencja bieżąca ludności - księgi stanu cywilnego (małżeństwa, urodzenia, zgony), księgi meldunkowe (zameldowania, wymeldowania), dane ministerstwa MSWiA, biura paszportowe, sprawy sądowe o rozwody.
Badania monograficzne - wszechstronny opis wybranej jednostki
Materiał wtórny - nie był zbierany do celów badawczych demograficznych, ale zawiera w sobie informacje które można wykorzystać
Szacunki - strzępy informacji, np. rekonstruowanie danych o urodzeniach podczas II WŚ na podstawie tablic umieralności.
Analiza rozwoju liczbowego na przykładzie Polski
Ludność Polski w okresie międzywojennym 388,6 tys km²
|
|
|
Ogółem |
32 107 |
100% |
Miasto |
8 731 |
27% |
Wieś |
23 185 |
72% |
Wojsko skoszarowane |
191 |
0,6% |
Ludność Polski wg narodowości
Narodowość |
W tys. |
W procentach |
Polacy |
24,0 |
68,4% |
Ukraińcy, Litwini, Białorusini |
7,3 |
31,6% |
Żydzi |
3,3 |
|
Niemcy |
0,5 |
|
Ogółem |
35,1 |
|
Nowe granice
Przyrost ludności w Polsce
Ogółem |
14,737 mln |
67,6% |
Miasto |
16,223 mln |
210,6% |
Wieś |
- 1,486 mln |
-9,2% |
Odpływ ludności ze wsi do miast
Własny przyrost naturalny ludności miejskiej lata 60, 70-te
Nadawanie praw miejskich miejscowością wiejskim
Wcielanie terenów wiejskich do miast
Kryterium zaliczanie ludność wiejskiej w poczet ludności miejskiej:
kryterium statystyczne - gdy miejscowość wiejska przekracza jakąś liczbę ludności
Kryterium administracyjne - prawa miejskie nadaje administracja (w Polsce Rada ministrów), nadawanie praw za: liczbę ludności, pozarolnicze źródła utrzymania, zwarta zabudowa.