Wykład 1
SOCJOLOGIA - nauka o zbiorowościach ludzkich; zajmuje się procesami tworzenia różnorodnych form życia zbiorowego, strukturami oraz wytworami działań zbiorowości ludzkich, np. systemy idealne, partie polityczne.
Rodzaje socjologii:
- Ogólna - definicje
- Szczegółowe, np.: miasta, regionów, wsi (rozmieszczenia terytorialnego); polityki, relacje między jednostkami; moralności, religii, prawa; pracy; organizacji; rodziny.
3 cele socjologii:
1). opisywanie zjawisk,
2). wyjaśnianie zjawisk,
3). przewidywanie zjawisk.
Metody badań socjologii: ( zbieranie materiałów o rzeczywistości empirycznej)
a). ankieta,
b). obserwacja,
c). wywiad,
d). dane wtórne - jako odrębne narzędzie badawcze, np. spisane informacje innych badaczy.
e). eksperyment naturalny - badani nie wiedzą, że są uczestnikami eksperymentu, badacz wchodzi w grupę i inicjuje jakąś sytuację.
FUNKCJE SOCJOLOGII:
-poznawcza (diagnostyczna) - opis rzeczywistości społecznej, informacje o społeczeństwie;
-socjotechniczna (ekspercko-interwencyjna) - interpretacja życia społecznego dzięki posiadanej wiedzy, inspirowanie potrzebnych przemian społeczeństwa, dostarczanie ekspertyz dot. zmian sytuacji społecznej;
-apologetyczna (dot. wartościowania) - planowanie i realizacja badań, dostarczanie dowodów o słuszności postępowania; ewaluacja - badanie słuszności zmian, które zostały wprowadzone;
-demaskatorska (dot. wartościowania) - sprawdzanie, czy istnieją zdarzenia, których nie dostrzegamy; trudne, kłopotliwe, ukrywane zjawiska pod powierzchnią życia społecznego;
-humanistyczna + propagandowa - ogłaszanie badań w celu kształtowania świadomości społecznej.
Wykład 2
KULTURA - społeczne dziedzictwo członków danej społeczności; wzory sposobów odczuwania, reagowania i myślenia, wartości i wzrastające z nimi normy oraz sankcje skłaniające do ich przestrzegania; wszystkie wytwory działalności ludzkiej zobiektywizowane i utrwalone; wytwory idealne i materialne; regulacja zachowań człowieka; całość obejmująca wiedzę, sztukę
KULTURA:
materialna - w tym cywilizacja techniczna, środki stworzone przez człowieka do opanowania i korzystania z przyrody;
idealna (niematerialna) - elementy z pierwotnych definicji; coś co tworzy człowieka i coś, co stworzył człowiek.
Składniki kultury niematerialnej:
Znaki i symbole - mogą mieć charakter konwencjonalny (człowiek nadał im jakiś sens) oraz naturalny (mają wewnętrzny związek z tym co przedstawiają). Wśród nich wyróżniamy:
język - społecznie wytworzony zbiór znaczących symboli; najważniejszy element kultury;
gesty - zespół symbolicznych znaków o społecznym uzgodnionym znaczeniu;
wiedza i przekonania; wiedza jest efektem empirycznego doświadczenia, teoretycznego rozważania; przekonania nie mają empirycznego doświadczenia.
wartości - wszystko to, co w człowieku wzbudza szacunek, czego realizacją bądź ochronę odczuwa jako przymus; wartościowanie towarzyszy człowiekowi od zarania; WARTOŚCI: pozytywne/antywartości, codzienne (człowiek poświęca im dużo czasu i energii)/odświętne (człowiek zastanawia się nad nimi rzadziej, potrzebne współuczestnictwo innych), „wartości cele”(autoteliczne, same w sobie, wartości ostateczne np. życie)/”wartości środki”(instrumenty pozwalające osiągnąć inne wartości, np. pieniądze); stosunek człowieka do wartości: wartości uznawane - cenione i chronione, uznanie jako wartość; wartości odczuwane - zinternalizowane/uwewnętrznione, są uznawane i odczuwane, wzbudzają emocje pozytywne, człowiek identyfikuje się z nimi; wartości realizowane - towarzyszy im odpowiednie zachowanie zmierzające do realizacji wartości, są uznawane, odczuwane i realizowane.
Problem wartości propagowanych- co w danej kulturze jest propagowane
NORMY- chronią wartości cenione w danej kulturze; za ich nieprzestrzeganie grożą sankcje; formy nakazu, zakazu lub dozwolenia; regulator zachowania.
Systemy normatywne: (rożna postać ze względu na stopień sformalizowania i ładunek emocjonalny):
zwyczaje - nawykowe działania o małym ładunku emocjonalnym, które ułatwiają relacje interpersonalne; normy o słabym nacisku ze strony społeczności;
obyczaje - najistotniejsze normy dla funkcjonowania życia społecznego jako całości, o większym ładunku emocji niż zwyczaje; łamiąc obyczaje można być odrzuconym ze strony społeczeństwa; obyczaje proskryptywne - zachowania, których nigdy nie wolno podejmować (tabu), np. zakaz kazirodztwa;
prawa - normy ustanowione przez władzę; system prawny nie tylko zakazuje i zakazuje, ale też daje drugiej stronie prawo do roszczeń (norma obustronna); egzekucją prawa zajmują się ośrodki władzy w państwie;
moralność - posiada uzasadnienia teoretyczne, obejmuje same powinności; sankcja związana z sumieniem.
Wartości i normy tworzą ład aksjologiczny.
Regulowaniem zachowania jednostki Aktywność społeczeństwie zajmują się różne systemy, np.. religia - poszukiwanie wyjaśnień zjawisk niewyjaśnionych, zachowanie wobec jednostki kultu/
Aktywność człowieka, która może być regulowana:
-zachowanie jednostki wobec samego siebie, np. samookaleczanie;
-zachowanie jednostki wobec drugiego człowieka, jako jednostki;
-zachowanie (powinności) jednostki wobec zbiorowości, w której funkcjonuje;
-zachowanie jednostki wobec podmiotu kultu;
-zachowanie jednostki wobec świata przyrody nasze obowiązki i ograniczenia wobec działalności wobec innych istot żywych.
W różnych środowiskach istnieje inny obyczaj.
Systemy normatywne - nie zawsze zakazy i nakazy się pokrywają, np. czy można pozbawić życia.
Istnieją różnice między systemami normatywnymi, np. prawo czegoś zabrania, a moralność mówi coś innego.
Sankcje:
obyczaje - ocena społeczna
moralność - sumienie
prawo - przymus fizyczny
Kultura nie ma charakteru wartościującego. Jest tworem zbiorowym (a nie indywidualnym), który narasta i przekształca się w czasie. Wytwór staje się elementem kultury, gdy inni o nim wiedzą - posiada wtedy siłę trwania w czasie i rozprzestrzeniania się. Te, które weszły do świadomości społeczeństwa, to zobiektywizowane wytwory.
Etnocentryzm - przekonanie o szczególnej wartości własnej kultury.
Akulturacja (uczenie się kultury) - przejmowanie elementów kultury:
- przyswajanie kultury przez dziecko,
- a także przejmowanie elementów kultury np. od jednej grupy do drugiej
- przeobrażenia kulturowe jednej społeczności przez kontakt z inną społecznością.
Inkulturacja - wprowadzanie elementów obcych (z innej kultury) do własnej kultury. Sprzyja temu możliwość szybkiego przemieszczania się ludności, przekazywanie informacji.
Subkultura - liczna grupa ludzi, która posiada społeczne wartości, normy i przekonania odmienne niż reszta społeczeństwa, traktowanego jako całość.
Kontrkultura - wzorce pewnej podgrupy są przeciwstawne wzorcom całego społeczeństwa (zaprzeczają im).
Kultura narodowa - całość elementów kulturowych charakterystycznych tylko dla danego narodu.
Badanie kultury przez socjologów ( jakimi problemami się zajmują):
Kultura bytu - relacje człowieka z naturą, dotyczy produkcji i dystrybucji dóbr, itp.
Kultura elitarna - związana z przekazem sprofesjonalizowanym.
Kultura masowa - pewna całość, układ treści, informacji, obrazów, które są upowszechniane za pomocą środków masowego przekazu (pośrednie uczestnictwo w kulturze poprzez media).
Kultura społeczna - określa stosunki międzyludzkie (wzory zachowań, prawa, obyczaje,...).
Kultura symboliczna - potocznie o kulturze.
Przekaz kultury: bezpośredni kontakt twórcy z odbiorcą (zazwyczaj spontaniczny), bezpośredni przekaz sprofesjonalizowany, np. teatr (kultura elitarna), pośredni kontakt twórcy z odbiorcą (radio, telewizja, internet,...)(kult. masowa).
Relatywizm kulturowy - dotyczy zaleceń metodologicznych (dyrektywa), aby stosować perspektywę taką, jaką posiadają członkowie danej społeczności (charakterystyczny dla danej kultury punkt widzenia). Dr Bronisław Malinowski (polski socjolog UJ) zastosował dyrektywy metodologiczne, aby poznać kulturę Polinezji (tubylców). Relatywizm kulturowy może być powiązany z tym, że człowiek jest wytworem kultury. Nie ma wartości uniwersalnych - są wartości charakterystyczne dla danej kultury.
Wykład 3
Socjalizacja - uspołecznianie jednostki; problem wpływu kultury na życie społeczne człowieka, przekazywanie jej w sposób międzyosobniczy; proces stawania się osobą społeczną z istoty biologicznej.
Socjologów zawsze interesowało, jak człowiek wyglądałby, gdyby żył poza społeczeństwem, tego eksperymentu nie da się przeprowadzić, ale czasem spotyka się dzieci dzikie: 1920 - 2 dziewczynki żyjące w rodzinie wilczej; 1947 - Ania ze Strychu, wychowana na strychu; lata 40' - Izabela zamknięta z głuchoniemą matką -> zresocjalizowała się, ale miała kontakt z drugim człowiekiem. Dzieci, które były całkowicie poza społecznością ludzką - proces nauki kultury był trudny i nie przynosił efektów.
Socjalizacja:
-zamierzona - wymyślone i celowe uczenie się, społeczeństwo próbuje kształtować człowieka w określony sposób.
-niezamierzona - totalny wpływ otoczenia na jednostkę.
Dzięki procesowi socjalizacji przyswajamy umiejętności do interakcji, zdolności rozumienia znaków, interpretacji zachowań innych, uczymy się norm, wzorów zachowań, kulturowych wzorców dotyczących zaspokajania biologicznych potrzeb i popędów, wartości, a przez to i aspiracji, posługiwania się przedmiotami, funkcjonowania w cywilizacji, grania ról społecznych, kształtowana jest osobowość jednostki i przez nią zdobywana tożsamość.
Uczenie się w procesie socjalizacji opiera się na 3 mechanizmach:
1.Mechanizm wzmocnienia - rodzaj doznań pozytywnych lub negatywnych - odczuwanie przyjemności/bólu nagroda/kara. (świadome lub nie)
2.Mechanizm naśladownictwa - w sferze uczuć (np. uśmiechania się), nieświadome powtarzanie ruchów w sposób bezrefleksyjny (np. ziewanie), kierowanie wartościami (naśladowanie autorytetu).
3.Mechanizm przekazu symbolicznego - pouczenia słowne, katalogi zasad postępowania.
Rola społeczna.
RODZAJE SOCJALIZACJI:
pierwotna - gdy dziecko przychodzi na świat rola rodziców w procesie socjalizacji jest najważniejsza; (trwa dotąd, gdy pojawi się świadomość „uogólnionego innego” - inni oczekują, ode mnie, abym się tak zachowywał);
wtórna - wprowadza jednostkę w poszczególne systemy życia społecznego, np. szkoła, sklepy, itp., jednostka dostaje możliwość wyboru świata, w którym nie chce funkcjonować i różnej interpretacji informacji, które no niego docierają;
resocjalizacja - jednostka się zmienia, przekształca swój obraz świata; następuje po socjalizacji pierwotnej i wtórnej; zamiast resocjalizacji może nastąpić akulturacja - wyuczenie się nowej kultury (np. podczas emigracji).
Poziomy socjalizacji:
-ogólny - odnosi się do kultury ludzkiej, polega na zdobywaniu umiejętności i kompetencji potrzebnych dla społecznej egzystencji, poznawaniu podstawowych wymogów;
-niższy - odnosi się do konkretnej kultury;
-najniższy - polega na opanowaniu konkretnych ról.
Wykład 4
Osobowość nie jest cechą gatunkową, lecz jest przenośną cechą kulturową i elementem społecznym. O tym, w jakiej mierze impulsy biopsychiczne zostaną zintegrowane z wartościami i normami decyduje kultura. Osobowość to dynamiczna organizacja idei, postaw, wartości i nawyków nadbudowana nad biologiczną naturą człowieka. To zinternalizowana kultura.
3 POZIOMY OSOBOWOŚCI: (wg. Freuda - wyjaśnienie wewnętrznych mechanizmów regulujących zachowania ludzi):
-ID - poziom biologiczny - zasada przyjemności; zespół pierwotnych impulsów domagających się zaspokojenia; niezaspokojone impulsy tworzą napięcia, prowadzą do dyskomfortu; podświadome popędy;
-EGO - poziom świadomości - zasada racjonalności; jaźń kontroluje popędy i stosuje je do rzeczywistości; szansa na rozładowanie popędów; obejmuje wyobraźnię i pamięć, umiejętności do myślenia i decydowania.
-SUPEREGO - poziom siły karzącej i nagradzającej - sumienie, zinternalizowane (uwewnętrznione) normy społeczne, nakazy moralne, zasady życia społecznego; superego jest efektem socjalizacji.
Warunki stanowiące o internalizacji norm:
1). jednostka nie przeżywa pokus, aby zrobić coś co nie jest zgodne z normami społecznymi;
2). jednostka przestrzega normy i zakazy, nawet gdy nie ma świadków;
3). jednostka uważa nakazy jako konieczności biologiczne (postępuje naturalnie).
Tożsamość osobista - świadomość własnej spójności w czasie i przestrzeni, własnej odrębności, niepowtarzalności i indywidualności; tożsamość jest kształtowana w procesie socjalizacji, nadawana, potwierdzana i przekształcana w toku interakcji i bytowania wśród innych (kontakt z innymi ludźmi).
Polski socjolog Florian Znaniecki uważał, że osobowość to organizacja socjogennych (czyli pochodzących z socjalizacji) elementów osobowości człowieka.
Jednak kulturowy ideał osobowości jest różnie lansowany i propagowany.
Jaźń subiektywna - zespół wyobrażeń o sobie wytworzony pod wpływem kontaktu z innymi ludźmi.
Jaźń odzwierciedlona - zespół wyobrażeń o sobie oderwany od wyobrażeń, które inni ludzie mają o nas.
Między jaźnią subiektywną a odzwierciedloną dochodzi do konfrontacji - następuje zderzenie poglądów, a czasem rozdźwięk.
Pozycja społeczna (status)- wyróżnione i nazwane w danej kulturze miejsce, które zajmować może wiele osób; osoby zajmujące te miejsca odgrywają role społeczne. Pozycje w strukturze mogą być:
-Przypisane - przypisane poza decyzją jednostki, np. przez wiek, płeć, urodzenia, itp.;
-Nadane - inni nadają nam pozycję
-osiągane - gdy jednostka sama decyduje co chce osiągnąć; podejmuje wysiłki , aby ją osiągnąć;
-dominujące - jedna z pozycji, najważniejsza określa miejsce jednostki w społeczeństwie.(może się odnosić do pozycji przypisanej nadanej i osiąganej)
ROLA SPOŁECZNA - zbiór praw i obowiązków wiążących każdego, kto zajmuje określoną pozycję społeczną bez względu na cechy osobiste; opisany zespół oczekiwań. Rola społeczna jest narzędziem procesu socjalizacji, który uczy jednostkę poprzez poznawanie swej roli społecznej, nagradzanie za dobre odgrywanie ról, a następnie wzmocnienie wzorca danej roli. Należy dobrze nauczyć się odgrywać swoją rolę. Chcemy odgrywać rolę dobrze, bo chcemy osiągnąć pewien status. Rola może być:
a)oczekiwana, wykonywana lub idealna (rzeczywista, jako wzór);
b)wyprzedzająca lub nienadążająca;
c)adekwatna (zgodna z ideałem) lub nieadekwatna (gdy rola wyprzedza pozycję <jeżeli ktoś chce ją odgrywać, oczekuje tego> lub nie nadąża za pozycją <ktoś awansował i nie umie się zachować zgodnie z wymaganiami nowej pozycji>).
SPOŁECZEŃSTWO - różne PUNKTY WIDZENIA:
1.demograficzny - społeczeństwo to populacja, zbiór i wielość jednostek;
2.grupowy - społeczeństwo to złożone z jednostek zintegrowane całości (zbiorowości);
3.systemowy - społeczeństwo to powiązany układ pozycji i ról;
4.strukturalny - społeczeństwo to sama sieć relacji, nie obiekty, tylko formy, schematy odnoszenia się do siebie, naciski i sposoby komunikowania się);
5.aktywistyczny (interakcjonistyczny) - społeczeństwo to konglomerat wzajemnie zainicjowanych działań jednostek, sieć interakcji;
6.kulturalistyczny - społeczeństwo to matryca podzielanych przez zbiorowość znaczeń, reguł, symboli odciskających piętno na ludzkich zachowaniach (wytwory kultury);
7.polowy (zdarzeniowy) - społeczeństwo to zbiorowości jednostek podejmujących działania kulturowo wyznaczone i strukturalnie ukierunkowane na polu („stawanie się” społeczeństwa).
SPOŁECZEŃSTWO - zbiór ludzi o wspólnej kulturze, terytorium i tożsamości oddziaływujących na siebie w sieci stosunków społecznie ustrukturalizowanych; całość, który tworzy formy życia społecznego, zjawiska w procesie społecznym; populacja o odrębnym systemie symboli zorganizowana na danym terytorium, podlegająca jednej władzy (państwo); grupa zdominowana przez państwo, naród lub religią; w obrębie społeczeństwa występują instytucje, które zaspokajają wspólne potrzeby; konglomerat - pomiędzy ludźmi, którzy tworzą zbiorowości istnieją interakcje; stałe układy kulturowe (instytucje) tworzą szczególny rodzaj struktury i sprawują władzę wewnątrz zbiorowości w sposób zorganizowany, zbiór reguł związany z określonym kontekstem, pozycje zorganizowane wobec najważniejszych problemów dla danego społeczeństwa; normy w obrębie pozycji (struktury instytucji) są dobrze znane, imperatyw moralny poprzez wartości; odtwarzanie/prokreacja społeczeństwa.
ZBIÓR:- w sensie dystrybutywnym (inaczej klasa w sensie logicznym) - pewna ilość elementów określonego rodzaju, o pewnych cechach; brak połączeń między elementami (brak interakcji);
-w sensie kolektywnym zbiór przechodzi w zbiorowość, gdy między jednostkami zbioru pojawi się więź społeczna (więź społeczna - ogół trwałych stosunków, w które ludzie wchodzą w trakcie społecznego bytowania; rodzaj sprzężenia między jednostkami; stosunek oceniający do innych i zainteresowanie innymi; selektywny charakter uczestnictwa).
ZBIOROWOŚĆ - zbiór jednostek dostatecznie wyraźnie oddzielonych od innych w przestrzeni i w czasie, traktowany jako całość złożona z ludzi i ich spraw społecznych. Zbiorowość przekształca się w społeczność, gdy między jednostkami zbiorowości pojawią się stosunki społeczne (stosunki społeczne - wielość interakcji o charakterze powtarzalnym i regularnym, regulowanych w sposób określony kulturowo).
STRUKTURA - trwały układ relacji między elementami społecznymi, do których należą: statusy, role, grupy, organizacje, instytucje społeczne, wspólnoty terytorialne; struktura jest elementem konstrukcyjnym społeczeństwa; sieć powiązanych ze sobą pozycji społecznych, wyznaczanych przez nie ról, itd. Organizacja jest elementem struktury społecznej.
Wykład 5
GRUPA SPOŁECZNA:
-koncepcja interakcji - zbiorowość staje się grupą społeczną przy zagęszczeniu interakcji, gdy posiada te same wartości, przekonania i postawy oraz świadomość wspólnoty (bycia grupą); wszystkie grupy społeczne są zbiorowościami, ale nie wszystkie zbiorowości są grupami społecznymi;
-koncepcja struktury - nie tylko niezbędne są interakcje, ale to również pewna struktura interakcji w grupie przebiegających wg pewnych wzorców. Grupa się autonomizuje - staje się wobec jednostki siłą zewnętrzną
Podział grup:
1.grupy pierwotne (typ więzi osobowej, zainteresowanie i stymulowanie drugim człowiekiem jako typ interakcji) i grupy wtórne (typ więzi rzeczowej - interakcje są stymulowane sprawą, którą mamy do załatwienia);
2.grupy własne (stosunki pokoju, respektowanie prawa i porządku) i grupy obce (stosunki walki i grabieży);
3.GRUPY ODNIESIENIA: grupy normatywne (dostarczają wiedzy jednostkom, o tym, jak powinny się zachowywać i myśleć, źródło właściwych zachowań), grupy porównawcze (dostarczają wzory zachowań, znakomicie odgrywają role), grupy audytoryjne (oceniają, czy jednostka jest dobrym członkiem grupy i czy realizuje dany wzorzec).
4.GRUPY ODNIESIENIA: grupy pozytywne (jednostka chce należeć i uczestniczyć w tej grupie, wzorować się na jej członkach) i grupy negatywne (jednostka nie chce należeć do grupy chociaż może lub musi np. przez więź krwi; następuje kontestacja wartości i norm panujących w grupie).
Rodzaje więzi:
-więź społeczna,
-więź krwi - podstawą tej więzi i interakcji jest POKREWIEŃSTWO, np. rodzina;
-więź ideologiczna - podstawą tej więzi jest IDEOLOGIA (wspólne przekonania), np. partia polityczna, stowarzyszenia, kościoły;
-więź sąsiedzka - podstawą tej więzi jest TERYTORIUM (władanie i pozostawanie na nim), np. społeczności lokalne, państwo, naród (typ zbiorowości, gdzie pojawiają się więzi związane z kulturą).
INSTYTUCJA SPOŁECZNA - zbiór reguł związany z określonym kontekstem społecznym; w rozumieniu normatywnym - coś, co społeczeństwo wymyśliło, aby zintegrować działania społeczne wokół ważnych dla danej społeczności spraw dotyczących prokreacji, produkcji dóbr, podziału władzy (dane sfery życia). Instytucja społeczna jest szczególnym rodzajem struktury, w której pozycje społeczne zorganizowane są wokół spraw ważnych dla społeczeństwa danej grupy. Potocznie (realistycznie) instytucja jest szczególnym rodzajem organizacji służącej do wytwarzania dóbr, dotyczy ważnych spraw. Przykładem instytucji społecznej jest państwo.
ORGANIZACJA SPOŁECZNA - system zróżnicowanych, skoordynowanych działań ludzkich wykorzystujących, przekształcających lub uruchamiających określony zespół zasobów ludzkich (materialnych lub niematerialnych/idealnych) w jednolitym całościowym procesie, zmierzający do zaspokajania potrzeb ludzkich. Organizacja społeczna jest zespołem sposobów, dzięki którym ludzie osiągają dane cele. Cechą organizacji jest dochodzenie do celu w sposób racjonalny, tzn. brak nadmiaru nakładów w stosunku do wartości danego celu. Organizacje realizują potrzebne dla społeczeństwa cele, ważne dla pracowników organizacji.
Warunki sprzyjające racjonalnemu dążeniu celu, czyli IMPERATYWY w osiągnięciu zamierzonego działania:
ciągłość działania - uczestnictwo na prawach kontraktu i przez tworzenie zasad wymienności członków; także udział ludzi, którzy nie są w organizacji, lecz pomagają i są pośrednio zainteresowani współdziałaniem w realizacji celu;
zamierzona racjonalność działań - dobór członków wg niezbędnych kwalifikacji; sformalizowanie działań poprzez regulaminy i ściśle wyróżnione pozycje; atrybut organizacji (a nie grupy społecznej);
warunki skutecznej współpracy:
podział zadań (zw. z kontrolą i koordynacją) - skuteczna współpraca poprzez odpowiedni podział pracy do wykonania na zadania rzeczowe oraz zadania związane z koordynacją i kontrolą; podział zadań ma być wyczerpujący (zaplanowany, przydzielony) i rozłączny; logiczna sekwencja przydzielonych zadań;
-podział władzy - ustalenie hierarchii władzy oraz kontroli działań; powinien być podziałem, gdzie zakres prawa do decyzji i odpowiedzialności powinien być taki sam;
-system komunikacji i przekazywania informacji; (z dołu w górę i z góry w dół)
-system kar i nagród - motywacja do działań w organizacji, której cel nie jest celem indywidualnym
Wykład 6
KONCEPCJA STRUKTURY IDEALNEJ Maxa Webera - BIUROKRACJA-systematyczny, naukowo uzasadniony sposób organizacji jednostek w celu odniesienia najlepszych efektów (skuteczności działania).
Cechy biurokratycznej organizacji:
-daleko posunięty podział pracy (specjalizacje);
-rozbudowana hierarchia organizacyjna (dążenie do poszerzenia władzy);
-regulacje - przepisy i regulaminy, które zapewniają brak spontaniczności w organizacji; ponadto chronią pracowników przed nadużyciami zwierzchnika i współpracowników poprzez dokładnie opisane możliwe zachowania;
-bezosobowość - jak najmniej emocji przez regulacje i ścisłe regulaminy; petenci są traktowani w sposób bezosobowy;
-dokumentacja działalności - komunikacja między szczeblami przybiera formę pisemną (na papierze lub w komputerze);
-kompetencje techniczne dla zwierzchników do obsadzania stanowisk;
-przewidziany jest awans jako motywacja do skupienia się na celu organizacji;
-zapewnione zabezpieczenie materialne po ukończeniu pracy w organizacji (emerytura).
W języku potocznym biurokracja kojarzy się źle i jest synonimem niewydajności (koncepcja wyszkolonej nieudolności)., poprzez schematyzację, czyli wyuczenie się danego sposobu działania. W nietypowej sprawie funkcjonariusz nie radzi sobie, brak mu pomysłu przez wyuczenie na rozwiązanie problemu. Jest to organizacja niewydolna, której często towarzyszą uprzedzenia, pewne sprawy są trudne, kłopotliwe, niechętne widziane (psychoza zawodowa).
Przemieszczenie celu - skupienie się na środkach prowadzących do osiągnięcia głównego, wyjściowego celu, realizacja innego celu, który jest w świadomości („cel sam w sobie”); przez to często mamy do czynienia z brakiem sprawnego działania organizacji (niewydolność).
Rozbudowanie hierarchii - każdy posiadający odrobinę władzy dąży do tego, aby poszerzyć swoją władzę, często to robią zatrudniając nowych podwładnych; organizacja rozbudowuje się w sposób niekontrolowany - zaczyna być zbyt droga.
CZYNNIKI DEZORGANIZACJI:
1.przemieszczenie celu;
2.podział pracy:
-stosunki gry - poprzez podział pracy pracownicy dzielą się na tych, którzy są na tym samym szczeblu i współdziałają ze sobą oraz pozostałych (na wyższym lub niższym szczeblu), którzy są ich przeciwnikami; jest to związane z rozliczeniem celu cząstkowego.
-deformacja obrazu organizacji - różnica perspektywy, bo z różnego punktu widzenia dana sprawa nabiera innego znaczenia (większego lub mniejszego);
-grupy interesu - ludzie o podobnych pozycjach, kwalifikacjach i interesach mogą stworzyć grupę, która jest w stanie zaszantażować organizację, mogą walczyć o poprawę swoich warunków w organizacji, aby temu zapowiedz służą drogi awansu indywidualnego;
-cechy demograficzne - różnice społeczno-demograficzne mogą być źródłem konfliktu w obrębie organizacji;
Patologia organizacji - gdy struktura organizacji jest niespójna nie możliwe jest właściwe współdziałanie, spełnianie określonych ról. Struktura patologiczna nie spełnia dobrze swojego celu i jest niezdolna do samodoskonalenia się.
ZBIOROWOŚCI TERYTORIALNE - zbiór jednostek oddzielony od innych, którego elementem spajającym jest to samo terytorium. Wszystkie społeczności lokalne są zbiorowościami terytorialnymi, ale nie wszystkie zbiorowości terytorialne są społecznościami lokalnymi.
Ferdynand Tönnies (niemiecki socjolog) wyróżnił 2 typy zbiorowości związanych z terytorium: wspólnoty (Gemeinschaft) - obejmujące braterstwo, sąsiedztwo, własność zbiorową, tradycyjne normy i zwyczaje oraz zrzeszenia (Gesellschaft) - charakteryzujące się istnieniem umów między jednostkami, relacjami wyrachowanymi i regulowanymi przez sformalizowane normy prawne; własnością prywatną.
Gdy zbiorowość lokalna posiada zdolność do podejmowania wspólnych zadań i rozwiązywania problemów, to tworzy się społeczność lokalna.
SPOŁECZNOŚĆ LOKALNA - struktura społeczno-przestrzenna, którą tworzą ludzie pozostający w stosunkach społecznych (interakcjach i zależnościach) w obrębie danego obszaru, posiadający wspólny interes, poczucie przestrzennej tożsamości i grupowej odrębności (elementy więzi społecznej). W obrębie społeczności lokalnej istnieje szczególny stosunek do wspólnego terytorium.
Czynniki przekształcające zbiorowości terytorialne w społeczności lokalne:
1.terytorium, interakcje, więź psychiczna, szczególny stosunek do własnego terytorium
2.społeczność ma zdolność do podejmowania wspólnych działań w celu rozwiązywania wspólnych problemów.
Koncepcja Talcotta Parsonsa (amerykańskiego socjologa) - ang. AGIL - 4 funkcje spełniane przez społeczności:
1.ADAPTACJA - przystosowanie do środowiska, zdobywanie środków na przetrwanie zbiorowości przez instytucje gospodarcze;
2.OSIĄGANIE CELÓW - poprzez dobre stosunki wewnątrz i zewnątrz społeczności przez instytucje polityczne, np. państwo;
3.INTEGRACJA - wiązanie w całość różnych elementów społecznych (rodzina jako instytucja);
4.UTAJENIE - utrzymywanie kulturowych wzorców, sposobów myślenia, wierzeń wytwarzane przez społeczeństwo przez rodzinę, instytucje edukacyjne i religijne.
RODZINA - 2 dorosłe osoby różnej płci, które utrzymują ze sobą społecznie usankcjonowane związki seksualne oraz ich dzieci naturalne lub zaadoptowane. W normatywnym ujęciu rodzina jest instytucją, która reguluje stosunki pokrewieństwa i życia seksualnego w społeczności.
Czynniki różnicujące rodzinę:
a)różne postacie małżeństwa: monogamiczne (1K+1M) lub poligamiczne (nK/nM): poliandria (1K+nM) lub poliginia (1M+nK), pierwotnie były jeszcze „małżeństwa grupowe” (nK+nM), ale trudno to nazwać małżeństwem.
b)reguły dziedziczenia, np. zasada primogenituzy - cały majątek dziedziczy najstarszy syn
-sposoby zamieszkiwania,
-typy (podział) władzy,
-sposoby doboru partnera: egzogamia (kogo nie wolno poślubićkazirodztwo) lub endogamia (kogo należy poślubićmałżonek wewnątrz własnej klasy),
-sposoby zdobycia współmałżonka: pojmanie, zakup, itp.
Funkcje rodziny:
1). Funkcja prokreacji - biologiczne odtwarzanie społeczności; regulacja życia seksualnego w zbiorowości.
2). Funkcja socjalizacyjna - zapewnienie ciągłości kulturowej przez rodzinę. (to w rodzinie rodzący się osobnik nabywa cech ludzkich, charakterystycznych dla danej kultury)
3). Umiejscowienie jednostki - nadanie pozycji społecznej jednostce przez rodzinę.
4). Zaspakajanie potrzeb emocjonalnych jednostki tj. ochrona, wsparcie, intymność, itp.
5). Zaspakajanie potrzeb materialnych jednostki. (kiedy jednostka nie jest w stanie samodzielnie zdobywać środków do życia: na jego początku i końcu)
6). Funkcja kontrolera -rodzina jest jednym z najlepszych systemów kontroli społecznej.
RODZINA może być:
dysfunkcjonalna - gdy nie spełnia swych funkcji (m.in. potrzeb emocjonalnych), itp.; nie zapewnia należytego bytu
niepełnowartościowa - może być dysfunkcjonalna, przykładem są: rodziny alkoholików, prostytutek, osób wchodzących w konflikt z prawem, rodziny niepełne.
Wykład 7
Patologia - typ zachowań, który pozostaje w zasadniczej sprzeczności z podstawowymi wartościami społecznymi. Obecnie nie używa się pojęcia patologia, lecz dewiacje.
Dewiacja społeczna - naruszenie norm społecznych (moralnych i obyczajowych), ale nie prawnych
Możemy wyróżnić przestępstwo i dewiacje społeczne:
Przestępstwo - odstępstwo od prawa, rodzaj dewiacji; może być przeciwko osobie, mieniu, tzw. bez ofiar (hazard, prostytucja, narkomania, cudzołóstwo, homoseksualizm), przestępstwo białych kołnierzyków i korporacji (fałszywe reklamy, produkty, zanieczyszczone środki).
Dewiacja społeczna - naruszenie norm społecznych (moralnych, obyczjowch, ale nie prawnych)
Socjalizacja wiąże się z mechanizmem kontroli wewnętrznej i zewnętrznej.
Kontrola społeczna - wszelkie mechanizmy uruchamiające i wymuszające współdziałanie takie, które utrzymuje porządek społeczny.
Porządek społeczny tworzony jest także przez instytucje kontroli.
Kontrola zewnętrzna w odniesieniu do człowieka - grupa pierwotna (np. rodzina) grupa formalna (np. policja) system polityczno-prawny (np. groźba więzienia). System ten stoi na straży odpowiedniego zachowania jednostki w zgodzie z normami.
Kontrola zewnętrzna może mieć charakter: formalny (przepisy, wymyślone sposoby reagowania społeczeństwa w przypadku naruszenia norm) - grupy formalne i systemy polityczno-prawne lub nieformalny (gdy naruszony jest obyczaj, wytykanie palcem) - grupy pierwotne.
Teorie próbujące wyjaśnić PRZYCZYNY ZACHOWAŃ DEWIACYJNYCH:
-układ kultury - gdy jednostka nie dostała informacji jak zachowywać się w określonych sytuacjach;
-zwiększanie środowisk kontrkulturowych (dostarczanie innych wzorów);
-zwiększona atmosfera permisywizmu - większe przyzwolenia na łamanie norm;
niska skuteczność kontroli zewnętrznej;
-stosunek jednostki do norm - w kwestiach moralnych i prawnych ludzie mają stanowisko:
a) zasadnicze - zasady są najważniejsze, akceptowanie norm; możliwe gdy proces internalizacji dokona się w procesie socjalizacji; respektowanie reguł, bo są;
b)celowościowe - akceptowanie norm ze względu na ich skutki; respektowanie reguł, bo prowadzą do celu, korzyści.
Robert Merton (amerykański socjolog) stworzył teorię napięć strukturalnych:
Społeczeństwo zawsze formułowało:
1). dominujące cele i wartości, które są przedmiotem aspiracji człowieka i organizują jednostkę (w procesie socjalizacji dowiadujemy się co jest ważne, do czego powinniśmy dążyć);
2). środki i sposoby dochodzenia do celów (ograniczone instytucjonalnie), są to wzory: zachowań jednoznacznie nakazanych, zachowania preferowane, zachowania przyzwalane, zachowania zakazane;
3). Relacje między celami i środkami - czy społeczeństwo dostarcza odpowiednich środków do realizacji celu
4). Czy nacisk na cele jest silny, czy w świadomości jednostki pojawia się konieczność realizacji celów -> każdy, jeżeli tylko chce może osiągnąć sukces.
4 typy zachowań dewiacyjnych (wg Roberta Mertona): NORMA WARTOŚĆ (regulująca cel)
Innowacja - -- +
Rytualizm - + -
Wycofanie/Rytualizm-- --
Bunt - --/+ --/+
Konformizm + +
ad1)przestępstwa i niekonwencjonalne sposoby osiągnięcia celu - uznaje cel, ale nie sposoby dochodzenia do niego.
Ad 2) odrzucanie celów, a wierność środkom - człowiek nie umie zrezygnować z wyuczonych zachowań i uznanych norm
Ad 3) odrzucenie celów, jak i środków - w tym systemie człowieka już nic nie interesuje;
Ad 4) Człowiek stawia inne cele i inne środki - chce zmienić społeczeństwo
Ad 5) akceptujemy cel i sposoby dochodzenia do niego - ale to nie zawsze doprowadza do celu
Biorąc pod uwagę stopień akceptacji reguł działania społecznego, można wymienić dodatkowe typy dewiacji: nonkonformizm, negatywizm i oportunizm.
Wykład 8
PAŃSTWO - główna zorganizowana władza polityczna w społeczeństwie; posiada możliwość podejmowania decyzji i wymuszania ich realizacji; państwo scala różnorodne formy skupień ludzkich na danym obszarze; społeczność na określonym terytorium, jednostka podziału terytorialnego świata.
PAŃSTWO
M. Weber: instytucja, która ma wyłączne prawo do posługiwania się siłą w obrębie danego terytorium; to główna zorganizowana władza w społeczeństwie.
4 cechy państwa:
1). Państwo jest aparatem sprawowania władzy. - daje organizacyjną podstawę do sprawowania władzy
2). Państwo sprawuje władzę monopolistycznie.
3). Państwo jest organizacją opartą na zasadzie terytorialnej, a nie rodowej czy więzach krwi.
4). Państwo jest władzą prawomocną.
Nowoczesne państwo nie jest własnością władcy, ale własnością ludu (naród jako suweren). Państwo jako władza: prawomocna - gdy rządzeni dali przyzwolenie władzy (prawo do rządzenia) lub nieprawomocna - opiera się na zastosowaniu siły, groźby, przemocy w celu wymuszenia posłuchu.
Typy władzy prawomocnej:
-panowanie tradycjonalistyczne - opiera się na tradycji kulturowej, władza o charakterze bezosobowym; liczy się urodzenie;
-panowanie racjonalno-legalne (biurokratyczne) - gdy istnieją społecznie akceptowane zasady osiągania władzy - posiadają ją ci, którzy spełniają określone warunki, władza o charakterze bezosobowym; liczą się kwalifikacje;
-władza charyzmatyczna - szczególne cechy osoby panującej powodują, że ludzie się jej podporządkowują; władza o charakterze osobowym.
Funkcje państwa:
1.Egzekucja norm. - tworzy normy, narzuca na samą siebie, tworzy aparat przymusu, kontrolo o represji.
2.Ustalenie zasad rozwiązywania konfliktów (dzięki bezstronności i sprawiedliwości państwa).
3.Planowanie i koordynacja celowych aktywności do tworzenia warunków i dóbr mogących zaspokajać potrzeby ludności.
4.Utrzymywanie stosunków zewnętrznych z innymi państwami.
5.Zapewnienie obywatelom bezpieczeństwa zewnętrznego i wewnętrznego.
Państwo pojawiło się wtedy, gdy:
-Liczebność społeczności osiągnęła pewna wysoką liczbę (wzrost populacji)
-Pojawiły się nadwyżki dóbr - ponad podstawowe środki niezbędne do egzystencji populacji.
Wcześniej społeczności egzystowały strukturach rodowo-klanowo-plemiennych
Elementy państwa:
a) przywództwo - zdolność do podejmowania decyzji i koordynowania działań;
b) siła zapewniająca realizację zadań;
c) legitymizacja - upoważnienie do sprawowania władzy;
d) struktura władzy - sposób podejmowania władzy, tworzenie ustroju politycznego.
USTROJE (mówią o relacji między władzą a ludem oraz jak zdobywana jest władza):
MONARCHIA: absolutna, oświecona, konstytucyjna,
AUTORYTARYZM: dyktatura, totalitaryzm (brak ograniczeń w sprawowaniu władzy; sopłeczeńtwo ma niewielki udział w życiu politycznym, władza nie może być usunięta ze stanowiska),
DEMOKRACJA: pośrednia, bezpośrednia; (sprawujący władzę są odpowiedzialni przed obywatelami.; obywatele realizują władzę za pomocą wybieranych przez siebie przedstawicieli). Warunki uznania państwa za demokratyczne: wybór przedstawicieli, przeprowadzenie wyborów, istnienie wolności słowa, stowarzyszania się, różnych źródeł informacji, itp., inkluzywne obywatelstwo.
Dobre państwo:
-Takie, w którym wszyscy mają równe prawo do podejmowania decyzji
-Decyzje mogą zapadać niezależnie od ośrodków decydujących z zewnątrz
-Równo dzielone dobra ekonomiczne
-Bez patologii, bez korupcji
NARÓD - trwała grupa terytorialna autoteliczna będąca wartością dla tych, którzy ją stanowią.
Społeczeństwo nie jest tożsame z narodem, bo nie budzi emocji, jest jedynie formą życia zbiorowego. Naród jest grupą terytorialną i przez samo istnienie tej grupy budzi emocje. Może istnieć bez państwa.
ZBIOROWOŚĆ ETNICZNA - istotą etniczności jest poczucie tożsamości grupowej i mocne przekonanie o własnej odrębności. Zbiorowość etniczna nie musi posiadać własnego terytorium. Za to może mieć swój język religię, obyczaj, wygląd fizyczny, czasem więzi krwi (wspólnota pochodzenia) - cechy te stanowią niekwestionowaną własność danej zbiorowości.
Anthony Smith wyróżnił 6 kryteriów etniczności:
nazwa grupy,
przekonanie o wspólnym pochodzeniu (np. z legend),
wspólne dzieje,
odrębność kulturowa, np. język, religia, ubiór lub inne elementy obyczaju,
związek z określonym terytorium (czasem jako element symboliczny),
poczucie solidarności i tożsamości.
Rodzaje grup etnicznych:
-miejskie mniejszości etniczne ( dzielnice zasiedlane przez jedną grupę etniczną tworzą tzw. getta);
-tubylcze ludy miejscowe (np. Aborygeni, Indianie), często żyją na marginesie, ich terytorium jest opanowane przez innych silniejszych politycznie i ekonomicznie;
-kulturowo zróżnicowane populacje państw postkolonialnych;
-protonarody - „narody bez państw”, czyli bez organizacji politycznej, ale mające swoich przywódców, którzy walczą o utworzenie swojego państwa; 2 procesy kształtowania protonarodu związane z posiadaniem narodu, świadomości tożsamości, państwa: polityzacja etniczności - „od narodu do państwa” - ukonstytuowanie się państwa lub etnizacja polityczności - „od państwa do narodu”.
Etapy wyodrębniania się grup etnicznych:
-pojawienie się etniczno-kulturowej tożsamości;
-poczucie zwartości grupy poprzez rywalizację z innymi, wykształcenie się własnych elit, a przez to umacnianie własnej tożsamości;
-przeciwstawianie się państwu w obrębie którego grupa etniczna funkcjonuje oraz żądanie niepodległości.
Etniczność jest cechą kulturową. Między grupami etnicznymi możliwe są reakcje:
1.UPRZEDZENIE - nie poparte niczym uogólnienie, przedwczesny sąd na temat grupy, czy kategorii ludzi; dotyczy postaw, przekonań.
Klasyfikacja poziomów uprzedzeń:
1.Zwolennicy tolerancji - zawsze, nawet pod presją.
2.Tolerancyjni, gdy nie są pod presją dyskryminacji.
3.Bojaźliwi fanatycy - pod presją nie dyskryminują; wg nich należy być tolerancyjnym, bo tak.
4.Zatwardziali fanatycy - przyznają się do dyskryminacji i manifestują to.
DYSKRYMINACJA
-nierówny sposób traktowania grup, obiektów oraz krzywdzenie ich; dotyczy zachowań. Dyskryminacja odwrotna - gdy grupy niegdyś dyskryminowane teraz posiadają szerokie przywileje, które sobie wywalczyły; kojarzy się z krzywdzeniem lub uprzywilejowaniem.
Moc dyskryminowania zależy od:
a)zasobów, które są w dyspozycji grupy; im więcej dóbr, tym mniej postaw dyskryminacyjnych;
b)rozpoznawalności grupy jako inna - kiedy grupa manifestuje swoją odmienność;
c)stopnia zagrożenia danej grupy w stosunku do pozostałych - gdy boimy się innych grup;
d)intensywności stereotypów i uprzedzeń.
Co sprzyja utrzymywaniu się uprzedzeń/dyskryminacji?
Stereotypy- skrócone, utrwalone obrazy rzeczywistości w świadomości społecznej, które nie ulegają zmianie;
-osobowości autorytarne - wg Erica Fromma posiadają obniżone poczucie własnej wartości i częściej ulegają uprzedzeniom; szukają kozłów ofiarnych przez frustrację;
-etnocentryzm - stawianie własnego narodu w centrum zainteresowania; własna kultura pojmowana jest jako wyższa od innych; cechy etnocentryzmu: generalne potępienie obcych, skłonność do postawy autorytarnej, brak analizy motywów jednostki i obarczanie jej odpowiedzialnością za zło, którego doświadcza osobowość autorytarna.
Rozwiązywanie problemów etnicznych:
-silniejsi dążą, żeby słabsi się zasymilowali;
-pluralizm kulturowy - pozwolenie innej kulturze na używanie swojego języka, religii, obyczajów;
-segregacja odmiennych ludzi - narzucona przez silniejszych lub gdy odmienne (słabsze) grupy same chcą się segregować;
-dominacja silniejszych nad słabszymi grupami;
-transfer grup etnicznych i skupienie ich na jednym obszarze;
-ludobójstwo.
Istnieje przekonanie, ze naród najlepiej się realizuje, kiedy sama stanowi sobie - tworzy własne państwo.
Polityzacja etniczności - kiedy grupa etniczna osiąga status narodu i stanowi państwo
Etnizacja polityczności - świadomość etnicznej odrębności pojawia się później niż powstanie formy państwowej.
Grupa etniczna to odrębność kulturowa, ale czasem łączy się to z odrębnością rasową
Rasa - kategoria ludzi o wspólnych zewnętrznych cechach fizycznych (kaukaska, mongoidalna, negroidalna)
Problem tolerancji nie zawsze musi dotyczyć mniejszości etnicznych.
ORGANIZACJE:
totalne - gdy jednostka uczestniczy w organizacji całą swoją osobowością, a jej potrzeby są całkowicie zaspokojone lub ograniczone (np. więzienie); czasem jednostka przystępuje do nich sama (np. klasztor); inne przykłady to platformy wiertnicze (organizacje gospodarcze);
segmentalne - jednostka może w nich uczestniczyć częścią osobowości, człowiek może należeć do wielu organizacji, zaspokaja część potrzeb w organizacji (np. szkoła, kościół).
PARTIA POLITYCZNA - organizacja składająca się z ludzi wyznających podobną filozofię polityczną i podobne poglądy na temat władzy.
Funkcje partii politycznej:
1.Zapewnienie pluralizmu politycznego.
2.Wywołanie aktywności politycznej obywateli.
3.Dokonanie selekcji kandydatów na stanowiska polityczne.
4.Stabilizowanie ustroju politycznego.
Wykład 10
KORUPCJA - pojawia się, gdy urzędnik służby publicznej realizuje swoje prawo do decyzji nie w interesie ogółu, ale we własnym indywidualnym interesie. Inna definicja mówi o czynie korupcyjnym, który popełnić może każdy, kto powodowany swoim interesem bezpośrednim lub pośrednim narusza system reguł, za którego realizację jest odpowiedzialny. Wyróżniamy: nepotyzm, faworyzowanie, protekcja.
Warunki pojawienia się korupcji:
1.pojawienie się dobra wspólnego,
2.pojawienie się osób o uprawnieniach do zarządzania dobrem wspólnym,
3.tworzenie systemu obrotu, wymiany i podziału dobra wspólnego, którego naruszenie nie jest obarczane surowymi karami.
Rodzaje korupcji:
komercyjna - inicjowana przez ludzi interesu, (chcą uzyskać ulgi, zezwolenia, koncesje)
polityczna - gdy politycy kupują poparcie i akceptację wyborców,
władzy - inicjowana przez urzędników.
Typy gospodarek wg Polany'ego:
1.socjalna - obieg dóbr oparty o zasadę zamienności i wymienności, zakłada brak korupcji;
2.polityczna - zakłada dużo redystrybucję dóbr, a przez to większy fiskalizm (przez podziały), duży zakres świadczeń socjalnych, wspieranie niewydolnych; państwo redystrybucyjne może stać się państwem oszukańczym, gdy będzie brać coraz więcej uprawnień o możliwościach decydowania o gospodarce;
3.rynkowa - wymiana dóbr regulowana przez mechanizmy rynkowe; przy braku odpowiednich mechanizmów zabezpieczających przed korupcją może pojawić się korupcja;
4.przedstawicielstwo ludowe - utopia, zakładająca całkowity brak korupcji.
Asortyment towarów korupcyjnych:
- dobra materialne (będące w deficycie) - zwłaszcza w „gospodarkach niedoboru”,
- usługi (np. opieka zdrowotna),
- zezwolenia, uprawnienia, ulgi, koncesje, kredyty - możliwe także w gospodarce rynkowej,
- pewne formy zachowań (np. posłuszeństwo, seks, lojalność),
-warunki autonomicznego życia w systemach autokratycznych (np. kupno paszportu, wyjazd za granicę).
Przeciwdziałanie korupcji:
-likwidacja niedoborów;
-stworzenie jasnych, jednoznacznych, kontrolowanych i powszechnie uznanych zasad podziału;
-zapewnienie rywalizacji zgodnej z prawem przez kontrolę i jawność decyzji np. w przetargach;
-zapewnienie skutecznych reguł podziału bez przypadkowości; podział przez aktywizację, a nie przez ograniczenia;
-elastyczny system reguł - tzn. powinien ulegać zmianie, gdy zmienia się rzeczywistość;
-odpowiedni system wynagrodzeń - ma zapewnić realizację „wyścigu efektywności”;
-budowanie świadomości antykorupcyjnej.