Rozrachunki miedzybankowe zajmuja w polskim systemie bankowym bardzo wazna role. Wynika to z tego, iz towarzysza one wszelkim transakcjom gospodarczym przedsiebiorstw oraz rozmaitym operacjom bankowym. W systemie bankowym, a szczególnie w systemach platnosci, wciaz dokonuja sie zmiany. W stosunkowo krótkim czasie wypracowane zostaly nowoczesne rozwiazania - porównywalne z funkcjonujacymi w innych krajach - które nadal beda rozwijane i modernizowane. Perspektywa wejscia Polski do Unii Europejskiej wymusza dalsze doskonalenie funkcjonujacych mechanizmów, zgodnie z zaleceniami Europejskiego Banku Centralnego. Krajowa Izba Rozliczeniowa SA wprowadza coraz to nowe zmiany, które przyspieszaja obieg pieniadza oraz zwiekszaja bezpieczenstwo rozliczen. Organizacja rozrachunków miedzybankowych wplywa na sprawnosc krajowego systemu rozliczen bezgotówkowych, decydujac o szybkosci przeplywu strumieni pienieznych. Rozrachunki miedzy oddzialami operacyjnymi róznych banków wynikaja z dyspozycji platniczych klientów i operacji banków. Podstawowymi warunkami przeprowadzania rozrachunków miedzybankowych za posrednictwem izby rozliczeniowej sa: · posiadanie rachunku biezacego w Narodowym Banku Polskim - od roku 1992 kazdy dzialajacy w Polsce bank ma tylko jeden rachunek biezacy w NBP; · posiadanie przez zleceniodawce niezbednych srodków na ww. rachunku biezacym Rozrachunki miedzybankowe moga byc przeprowadzane: · za posrednictwem Krajowej Izby Rozliczeniowej SA (jedynej w Polsce izby rozliczeniowej) - przeszlo 90% rozrachunków miedzybankowych w Polsce dokonywanych jest za posrednictwem izby rozliczeniowej; · banków prowadzacych rachunki dla innych banków krajowych · w drodze bezposredniej wymiany zlecen miedzy bankami oraz rejestracji wynikajacych z nich wzajemnych wierzytelnosci Zasady rozrachunków miedzybankowych ustalone sa przez prezesa Narodowego Banku Polskiego. Potrzeba prowadzenia rozrachunków miedzy bankami wynika z dyspozycji platniczych klientów, a takze z rozliczen bankowych. Dla klientów banków najistotniejsze jest, by rozliczenia byly sprawne i bezpieczne, co zapewnia system rozliczen za posrednictwem Krajowej Izby Rozliczeniowej SA. Wprowadzenie przez prezesa NBP nowych zasad rozrachunków miedzybankowych towarzyszylo powstanie Krajowej Izby Rozrachunkowej S.A.- (KIR). Celem powolania izby rozliczeniowej bylo usprawnienie i unormowanie systemu rozliczen miedzybankowych. Najwazniejszym zadaniem Krajowej Izby Rozliczeniowej SA bylo stworzenie w warunkach polskiej bankowosci systemu rozliczen miedzybankowych, obejmujacego wymiane dokumentów papierowych, ich rejestracje, ustalanie wzajemnych wierzytelnosci oraz przedstawienie wyników rozliczen w Narodowym Banku Polskim, w którym dokonywany bylby rozrachunek banków. Organizacja KIR jest dwustopniowa i tworzy ja: · centrala KIR · Bankowe Regionalne Izby Rozrachunkowe (BRIR) W ramach izby dziala centrala oraz 17 bankowych regionalnych izb rozliczeniowych (BRIR), których siedziby mieszcza sie w obecnych miastach wojewódzkich, a takze w Koszalinie. Dzieki takiej strukturze, KIR SA laczy na terenie calego kraju wszystkie banki i mozliwe jest przetransportowanie przesylek pomiedzy najbardziej oddalonymi od siebie uczestnikami izby w ciagu jednej doby. BRIR rejestruja naleznosci i zobowiazania uczestników izby z ich regionu, wynikajace z przekazanych im pierwotnych dokumentów rozliczeniowych przez oddzialy operacyjne róznych banków. Zbiorcze dane przekazuje BRIR do centrali KIR. Ostateczny rozrachunek przeprowadza centrala KIR, kompensujac wzajemne zobowiazania i naleznosci pomiedzy bankami, uczestnikami KIR. W wyniku kompensaty powstaja salda reprezentujace nadwyzke naleznosci lub zobowiazan kazdego banku uczestniczacego w rozliczeniach. O wyniku kompensaty centrala KIR powiadamia centrale poszczególnych banków i wydaje zlecenie NBP dokonania odpowiednich ksiegowan na ich rachunkach biezacych. Polaczenie pracochlonnych czynnosci manualnych przy stosowaniu papierowych dokumentów rozliczeniowych z systemem informatycznym zapewnia SYBIR (System Bankowych Izb Rozliczeniowych). System ten umozliwia automatyzacje przetwarzania danych w poszczególnych fazach rozliczen miedzybankowych, z jednoczesnym wykorzystaniem oraz przekazywaniem do innych banków dokumentów w formie papierowej. Zgodnie z regulaminem, przedmiotem wymiany w systemie SYBIR sa zlecenia uznaniowe i obciazeniowe przekazywane w formie papierowej oraz przesylki kurierskie. Po pogrupowaniu w przesylki rozliczeniowe, kazdy uczestnik izby przekazuje dokumenty rozliczeniowe wraz z dyskietka (na której znajduje sie zbiór zawierajacy zarejestrowane dokumenty) do wlasciwej terytorialnie BRIR. Sa to zbiorcze dane opracowane na podstawie papierowych dokumentów pierwotnych, wykorzystywane nastepnie w systemie informatycznym centrali KIR do realizacji wlasciwych funkcji izby rozliczeniowej. BRIR wylicza saldo zobowiazan i naleznosci kazdego banku wobec pozostalych banków i transmituje je do centrali KIR. SYBIR ulatwia kontrole rozrachunków miedzybankowych. Centrale poszczególnych banków otrzymuja informacje ze swoich oddzialów oraz z centrali KIR. Porównanie tych informacji zapewnia kontrole przebiegu rozrachunków. Sposób rozliczen w systemie SYBIR Przewiduje sie powszechne wprowadzenie przez KIR systemu ELIKSIR (Elektroniczny System Izb Rozliczeniowych). Jest to system wymiany zlecen platniczych rejestrowany na magnetycznych nosnikach informacji oraz rejestracji wierzytelnosci z tego tytulu z uzyciem elektronicznego przetwarzania danych. Jest to pierwszy w Polsce system elektronicznych rozliczen miedzybankowych. Za jego posrednictwem mozliwe jest dokonanie rozliczenia w dniu przyjecia zlecenia do realizacji. Cecha charakterystyczna systemu jest rezygnacja z przesylania dokumentów papierowych do banku zleceniobiorcy. Pelna rejestracja dokumentów odbywa sie w banku zleceniodawcy i w nim pozostaja oryginalne dokumenty rozliczeniowe. Bank zleceniobiorcy otrzymuje dokument rozliczeniowy w formie elektronicznej. Transport dokumentów zostal zastapiony transmisja danych identyfikujaca dana transakcje. W systemie ELIXIR zlecenia, przedstawione przez KIR SA do zaksiegowania na rachunkach banków, sa rezultatem kompensaty wzajemnych naleznosci i zobowiazan banków, wynikajacych z indywidualnych zlecen platniczych. ELIKSIR przybliza pelna informatyzacja polskich banków na zasadach przyjetych w krajach Unii Europejskiej. Sposób rozliczen w systemie ELIXIR Przedmiotem rozrachunków w elektronicznej izbie rozrachunkowej sa zarejestrowane na magnetycznych nosnikach informacji zlecenia uznaniowe i zlecenia obciazeniowe. Sa one wymieniane: · pomiedzy oddzialami róznych banków, a ich saldo wywoluje zmiany na rachunkach biezacych tych banków w NBP · pomiedzy oddzialami tego samego banku i sa ostatecznie rozliczane i kontrolowane w danym banku. Do najistotniejszych róznic miedzy systemami ELIXIR i SYBIR mozemy zaliczyc: · przekazywanie przez banki pojedynczych transakcji, a nie przesylek rozliczeniowych (tzn. pakietu transakcji); · przyspieszenie cyklu rozliczeniowego; · w systemie ELIXIR funkcjonuja trzy cykle rozliczeniowe dziennie, podczas gdy w systemie SYBIR tylko jeden; · rozrachunek wyników z systemu ELIXIR odbywa sie w trzech sesjach rozliczeniowych, zas w systemie SYBIR - w dwóch; · banki maja mozliwosc biezacego podgladu swojej pozycji w systemie, co zmniejsza ryzyko braku wystarczajacych srodków na rachunkach biezacych w momencie dokonywania rozrachunku. Najmniej juz obecnie KIR wykorzystuje system telekomunikacji TELEBANK, który dysponuje 17 wezlami polaczonymi magistralna siecia telekomunikacyjni miedzynarodowej.